Evaluatie en vervolgaanpak Havens Midden-Brabant

Evaluatie en vervolgaanpak Havens Midden-Brabant Inhoud Blz. 1 Inleiding 1 2 Ontwikkelingen in binnenhavens 3 3 Havens Midden Brabant op koers! 6 4 Vervolgaanpak Havens Midden Brabant (HMB 2 e fase) 11 Uitgevoerd in opdracht van: Havens Midden Brabant / De Ideale Connectie Buck Consultants International Nijmegen, 9 november 2010

1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doelstelling In 2007 is het Masterplan Havens Midden Brabant bestuurlijk vastgesteld. Dit Masterplan beschrijft logistieke ontwikkelingen, stelt streefwaarden en doelstellingen en beschrijft concrete acties om meer werk van de binnenhavens in Midden Brabant te maken. In Midden Brabant werken de gemeenten Oosterhout, Tilburg en Waalwijk sinds 2007 samen aan de uitvoering van havenprojecten. Deze havenprojecten zijn in 2007 vastgelegd in het actieprogramma van het masterplan. Het merendeel van de projecten uit het actieprogramma zijn opgepakt en uitgevoerd, enkele projecten (nog) niet. In 2010 zijn in de gemeente Oosterhout, Tilburg en Waalwijk nieuwe colleges van burgemeester en wethouders gevormd. Hierdoor is ook een deels nieuwe samenstelling van de stuurgroep Havens Midden Brabant ontstaan. De havenwethouders uit de drie gemeenten en de directies van marktpartijen in de binnenhavens zijn in mei 2010 opnieuw bijeen gekomen en hebben zich in bestuurlijk overleg uitgesproken over de wens tot aanscherping van de beleidsagenda met een vervolgaanpak voor Havens Midden Brabant. In het najaar van 2010 vindt de derde Havenconferentie Midden Brabant plaats. Een goed moment om de balans op te maken middels een evaluatie en de vervolgstappen te formuleren die op bestuurlijk draagvlak van overheid en marktpartijen kunnen rekenen. 1.2 Aanpak en resultaat Ter voorbereiding op deze Havenconferentie heeft de projectgroep Havens Midden Brabant met ondersteuning van Buck Consultants International de uitvoering van het Masterplan geëvalueerd en samen met stakeholders gewerkt aan de totstandkoming van een nieuw uitvoeringsprogramma Havens Midden Brabant (HMB 2 e fase). Dit projectplan vormt de beleidsagenda voor uitvoering van concrete activiteiten in het kader van de Havens Midden Brabant in de periode 2010-2014. Buck Consultants International 1

1.3 Betrokken partijen De stuurgroep Havens Midden Brabant heeft opdracht gegeven voor de uitwerking van een vervolgaanpak. Voor de evaluatie en het formuleren van vervolgstappen in het kader van het Masterplan Havens Midden Brabant is gebruikt gemaakt van de inzet van de projectgroepleden en externe stakeholders 1. Stuurgroep Gemeente Tilburg Gemeente Waalwijk Gemeente Oosterhout De Ideale Connectie Kamer van Koophandel Midden Brabant Multimodaal Coördinatie- en Adviescentrum (MCA) Noord Brabant Barge- en railterminal Tilburg Projectgroep Gemeente Tilburg Gemeente Waalwijk Gemeente Oosterhout Multimodaal Coördinatie- en Adviescentrum (MCA) Noord Brabant Regionaal Overslagcentrum Waalwijk Oosterhout Container Terminal Stakeholders (extern) Rijkswaterstaat directie Noord-Brabant* Provincie Noord Brabant* Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij* Gemeente Breda* Gemeente Geertruidenberg Gemeente Drimmelen Havenschap Moerdijk Havenbedrijf Rotterdam Zand en Grindhandel Waalwijk* Martens Beton Oosterhout* De Hoop Pekso Oosterhout* Vollenhoven Olie Tilburg* 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk 2 geeft inzicht welke beleidslijnen en marktontwikkelingen op dit moment relevant zijn voor de ontwikkeling van binnenhavens in Midden Brabant. In hoofdstuk 3 wordt de evaluatie van de doelstelling en het actieprogramma Havens Midden Brabant uitgewerkt. In dit hoofdstuk wordt duidelijk wat de afgelopen jaren goed is gegaan en waar verbeterpunten in de aanpak zitten. In hoofdstuk 4 wordt vervolgens de vervolgaanpak voor Havens Midden Brabant uitgewerkt waarin de speerpuntprojecten tot 2014 worden beschreven. 1 Met de externe stakeholders voorzien van een * heeft een gesprek plaatsgevonden. Deze partijen en de overige externe stakeholders zijn van belang bij de vervolgaanpak Havens Midden Brabant. Buck Consultants International 2

2 Ontwikkelingen in binnenhavens Bij de totstandkoming van het Masterplan Havens Midden Brabant in 2007 zijn de op dat moment bekende beleidslijnen en marktinitiatieven in ogenschouw genomen. Nu, enkele jaren later en ter voorbereiding op de formulering van de vervolgstappen zijn de beleidslijnen en marktinitiatieven herijkt. Kortom: wat speelt er in binnenhavens en specifiek in de Midden Brabantse havens? Binnenhavens: vitale knooppunten voor regionale economie Binnenhavens maken onderdeel uit van een netwerk, al dan niet in combinatie met zeehavens voor het vervoer van goederen van en naar de productielocaties en afzetmarkten. Daarnaast zijn binnenhavens een interessante overslaglocatie voor de agro- en bouwlogistiek en een vestigingsplaats voor o.a. de voedingsmiddelen- en chemische industrie. Nederland telt in totaal 359(!) binnenhavens. De aanwezigheid van de binnenhavens is een vestigingsfactor met economische meerwaarde voor industriële en logistieke bedrijven in de regio Midden Brabant. Bovendien levert de inzet van binnenvaart (en spoorvervoer) een positieve bijdrage aan de bereikbaarheid en luchtkwaliteit van de regio. Investeren in uitbreiding capaciteit en betere benutting van binnenhavens Landelijk staat de upgrading van binnenhavens in de belangstelling. Zo zijn in aanvulling op de Rijksnota Mobiliteit landelijke markt- en capaciteitsanalyses (LMCA s) uitgevoerd. De LMCA s geven inzicht in de mogelijkheden en knelpunten in de netwerken voor weg, spoor, binnenvaart en openbaar vervoer. Uit de LMCA-vaarwegen (gericht op binnenvaart) is gebleken dat naast de rijksvaarwegen, de bereikbaarheid van binnenhavens van groot belang is voor de Nederlandse economie. In aanvulling hierop heeft het ministerie van Verkeer & Waterstaat de Nota Varen voor een Vitale Economie met daaraan gekoppeld de Rijksbijdrageregeling Quick Wins Vaarwegen en Binnenhavens gepubliceerd. 68 Nederlandse binnenhavens - ook de havens van Waalwijk (Waspik), Tilburg en Oosterhout - hebben in 2008 en 2009 aanspraak gemaakt op de Quick Win-regeling gericht op investeringen in de fysieke haveninfrastructuur. Om vast te kunnen stellen of de Nederlandse binnenhavens na uitvoering van de Quick Win regeling fysiek op orde zijn heeft het Ministerie van Verkeer en Waterstaat recent de Landelijke Capaciteitsanalyse Binnenhavens uitgevoerd. Hieruit blijkt dat op basis van marktverwachtingen op enkele plaatsen het netwerk van binnenhavens nog verder versterkt kan worden. In Midden Brabant wordt specifiek gesproken over het beter benutten van de havens in Tilburg genoemd als gevolg van de opwaardering van het Wilhelminakanaal van klasse II tot klasse IV. Of de aandacht voor binnenhavens vanuit de rijksoverheid de komende (kabinets)periode op hetzelfde niveau blijft is nog ongewis. Het huidige kabinet heeft in elk geval geen extra middelen vrijgemaakt voor een derde tranche van de subsidieregeling Quick Wins, gericht op investeringen in de Nederlandse binnenhavens. Ingezet wordt op een betere benutting van het bestaande vervoerssysteem. Buck Consultants International 3

De provincie Noord-Brabant stimuleert via het uitvoeringsprogramma van de Brabantse Strategische Visie Goederenvervoer het multimodaal vervoer in de provincie Brabant. De binnenhavens vormen belangrijke knooppunten in de mogelijkheid tot een groei van het goederenvervoer via spoor en binnenvaart in plaats van over de weg. Samenwerking tussen havens is noodzakelijk: Midden Brabant loopt voorop Interessant is de aanbeveling in de Landelijke Capaciteitsanalyse Binnenhavens dat naast realisatie en betere benutting van infrastructuur ingezet moet worden op structureel regionaal havenoverleg tussen alle betrokken partijen om een bijdrage te leveren aan bewustwording en afstemming van kansen en knelpunten rondom binnenhavens en regionale samenwerking bij professionalisering van het beheer van binnenhavens. Met de visievorming in het Masterplan Havens Midden Brabant in 2007, daaropvolgend het regionaal havenoverleg en de uitvoering van havenprojecten lopen de havengemeenten Oosterhout, Tilburg en Waalwijk in Nederland voorop in de professionalisering van de ontwikkeling en het beheer van de binnenhavens. Uniek aan de situatie in Midden Brabant is dat deze koppositie niet is ingenomen door bestuurlijke regie vanuit rijk, provincie of regio maar dat de samenwerking tussen havens op functionele gronden (bottom-up) tussen gemeenten en havenondernemingen tot stand is gekomen. Marktontwikkelingen onderstrepen nut en noodzaak van havenontwikkeling Ondanks de huidige economische recessie groeit op middellange termijn (tot 2020) goederenvervoer via water en spoor. In het containervervoer is er tot 2030 zelfs sprake van een gewenste verdubbeling van het vervoer via binnenvaart. De zeehaven Rotterdam verwacht in 2030 namelijk niet alleen een verdubbeling van het aantal volle en lege containers maar om dit containervervoer in goede banen te leiden wordt vanuit Rotterdam dan ook ingezet op een verhoging van de modal split ten gunste van binnenvaart van ca. 25 naar 45% in 2030. Om de groei in het containervervoer in goede banen te leiden zijn marktpartijen voortdurend in beweging. Eind 2009 hebben de containeroverslagbedrijven in Oosterhout, Tilburg en Waalwijk (samen met Inland Terminal Veghel) het dochterbedrijf Brabant Intermodal opgericht. Dit met als doel een betere positie te verwerven bij de zeehaventerminals en efficiency te realiseren in de afhandeling van containers tussen zeehaven en inlandterminals. Daarnaast is ook het extended gate concept tot ontwikkeling gebracht tussen de Rotterdamse haven en de haven van Moerdijk 2. In het extended gate concept reizen containers direct vanaf het zeeschip onder verantwoordelijkheid en de douanevergunning van de zeehaventerminal per binnenvaartschip door naar de shortseaterminal/inlandterminal in Moerdijk. In Moerdijk vindt de verdere douaneafhandeling plaats, waarna de containers per truck, binnenvaartschip of trein naar hun eindbestemming gaan. Het ontstaan van de extended gate Moerdijk kan gezien worden als een bedreiging voor inlandterminals in Midden Brabant. In tegenstelling tot enkele jaren geleden wordt echter in de markt niet meer gewerkt vanuit concurrentiële overwegingen maar vanuit complementair perspectief. De marktpartij- 2 Het extended gate concept is in belangrijke mate tot stand gebracht door een joint venture tussen ECT en Combined Cargo Terminals in Moerdijk. Hierdoor is het containeroverslagbedrijf Moerdijk Container Terminals (MCT) ontstaan. Ook heeft rederij Maersk/APM terminals aandelen in de Delta Marine Terminal Moerdijk (DMT). Deze marktstructuren maken de doorzet van containers tussen Rotterdam en Moerdijk v.v. eenvoudiger. Buck Consultants International 4

en binnen Brabant Intermodal spelen hier op in en werken aan constructieve samenwerking met de terminals in Moerdijk. Dit voorkomt onnodig transport via de weg van en naar Midden Brabant. Naast het containertransport per binnenvaart is het vervoer van bulkgoederen via binnenvaart nog steeds van grote betekenis voor het bereikbaar houden van de economische regio Midden Brabant. Indien de bulkgoederen in de havens van Tilburg, Oosterhout en Waalwijk niet per binnenvaart maar over de weg getransporteerd zouden worden leidt dit tot een extra verkeersdruk van meer dan 250.000 (zware) wegtransportbewegingen per jaar. Interessante groeimarkt voor multimodaal vervoer op continentale trajecten Naast de inzet van binnenvaart tussen zeehaven en midden Brabant is ook de inzet van spoorvervoer en binnenvaart op continentale verbindingen interessant. In de havengebieden van Tilburg en Oosterhout worden de mogelijkheden voor maritiem en continentaal multimodaal goederenvervoer verder verkend. Maritiem vervoer, afgeleid van mare (zee), zijn goederenstromen met een overzeese intercontinentale bestemming of herkomst, steeds vaker in containers verpakt en in grote hoeveelheden getransporteerd via zeehavens naar economische centra in het achterland. Continentaal vervoer betreft het vervoer van goederen tussen twee locaties op het continent (vaste land van Nederland/Europa). Continentaal vervoer betreft meestal niet in containers verpakte (althans nog niet) goederen met verspreide ofwel fijnmazige herkomst en bestemmingspunten en in kleine hoeveelheden getransporteerd, afgestemd op een volle trailercombinatie en of delen hiervan. De relatie tussen maritiem en continentaal goederenvervoer wordt nogal eens (onterecht) onderbelicht of geheel niet aangestipt in groeicijfers van bijvoorbeeld de haven van Rotterdam. Containers die bijvoorbeeld vanuit Rotterdam naar Midden Brabant worden vervoerd richting de Europese distributiecentra worden na bewerking voor meer dan 90% met de vrachtwagen naar diverse bestemmingen in Europa vervoerd met als startpunt het knooppunt of bedrijventerrein in Nederland. Ofwel, meer containers die in Nederland worden bewerkt (het toevoegen van waarde) leidt automatisch tot meer transport via de vrachtwagen, ondanks de rol van met name de binnenvaart in het transport van de zeehaven naar Midden Brabant. Als we dus uitgaan van een (forse) groei van Rotterdam, zullen we ook een forse groei van continentaal vervoer moeten accepteren en gaan accommoderen met maritiem en continentaal georiënteerde inlandterminals. Tot dusver hebben de meeste inlandterminals slechts een (maritieme) lijndienst naar Rotterdam en/of Antwerpen. Een groot winstpunt in meer multimodaal vervoer is dan ook het faciliteren van de opzet van breed georiënteerde (bulkgoederen, containers, stukgoed, maritiem en continentaal) inlandterminals. De groei van het aandeel binnenvaart en spoor ten opzichte van het aandeel wegtransport op maritieme en continentale trajecten is een gewenste ontwikkeling voor de economische ontwikkeling van de regio Midden Brabant maar vraagt om scherpte bij de (beleids)uitvoering op alle niveaus. Buck Consultants International 5

3 Havens Midden Brabant op koers! In een gespreksronde met projectpartners van het Masterplan (Midden Brabantse gemeenten, De Ideale connectie), doelgroepen (marktpartijen) en samenwerkingspartners (Provincie, RWS, MCA, BOM e.a.) heeft informatieverzameling plaatsgevonden ten behoeve van de evaluatie van de uitvoering van het Masterplan Havens Midden Brabant. Naast de inventarisatie van feiten en cijfers zijn hierbij ook beelden en meningen geïnventariseerd. Bij de evaluatie is dus inzicht ontstaan in wat we hebben bereikt, hoe het ervaren wordt en wat we ervan kunnen leren. Deze korte terugblik vormt een goede basis voor de opzet van een vervolgaanpak. Deze vervolgaanpak staat beschreven in hoofdstuk 4. In dit hoofdstuk wordt eerst ingegaan op de beschouwing van de doelstelling van Havens Midden Brabant. Vervolgens worden de succesfactoren en verbeterpunten ten aanzien van de uitgevoerde activiteiten beschreven. 3.1 Doelstelling Havens Midden Brabant De ontwikkeling en het beheer van de havens heeft raakvlakken met de logistieke en economische ontwikkeling en de vertaling van deze ontwikkeling in de ruimtebehoefte. In het Masterplan Havens Midden Brabant worden in 2007 de ambities tot 2020 ten aanzien van logistiek, economie en ruimte beschreven. Duurzame groei is hierbij een basis randvoorwaarde. Deze ambities worden concreet vertaald in de volgende doelstellingen: 1. Verdubbeling containeroverslag van 200.000 naar 400.000 TEU 2. Beperkte groei in bulksector en bulksector blijvend faciliteren 3. Van 10.000 naar 18.000 arbeidsplaatsen in de logistiek 4. 250 hectare (bruto) bedrijventerrein extra beschikbaar voor logistieke activiteiten 5. Van 7,5 naar 20 hectare grond voor containeroverslag De horizon tussen 2007 en 2010 is te kort om te concluderen of de groei in containervervoer, bulkoverslag, logistieke arbeidsplaatsen en uitbreiding van logistieke bedrijfsruimte en ruimte voor goederenoverslag gerealiseerd gaat worden in 2020. Wel zijn in dit kader enkele relevante economische en ruimtelijke ontwikkelingen die positief bijdragen aan het realiseren van de doelstelling te noemen. Buck Consultants International 6

Economische ontwikkeling Havens Midden Brabant 2007-2010 In Midden Brabant zijn de afgelopen jaren de volgende multimodale overslagvolumes waargenomen: Tabel 1 Ontwikkeling containeroverslag en bulkoverslag Midden Brabant 2007-2010 Containeroverslag (in TEU) 3 Bulkoverslag (in miljoen ton) 4 Haven 2007 2008 2009 2007 2008 2009 Oosterhout 90.000 104.000 108.000 2?? Waalwijk Haven Waalwijk 45.000 50.000 50.000 0,64 0,87 0,68 Waalwijk Haven Waspik x x x 0,18 0,21 0,30 Tilburg (via binnenvaart) 55.000 55.000 55.000 0,51 0,52 0,43 Tilburg (via spoor) 40.000 50.000 52.000 x x x Midden Brabant (totaal) 230.000 259.000 265.000 3,3?? Ruimtelijke ontwikkeling Havens Midden Brabant 2007-2010 In Midden Brabant zijn de afgelopen jaren de volgende ruimtelijke ontwikkelingen tot stand gebracht: Voorbereiding uitgifte 120 ha (bruto) logistieke bedrijfsruimte op Vossenberg-West in Tilburg. Deze ruimte komt in 2012 beschikbaar. Eind mei 2009 is de Oosterhoutse Container Terminal (OCT) uitgebreid met een openbare laad- en loskade en een tweede brugkraan. De diepgang van het Wilhelminakanaal is vergroot en de Hamersbrug met enkele decimeters verhoogd waardoor de terminal ook bereikbaar is voor 3-laags geladen containerschepen en grotere containerschepen tot 156 TEU. (klasse V schepen). In samenwerking met OCT heeft de gemeente de oorspronkelijke kade van 130 meter uitgebreid tot 340 meter. Een gedeelte hiervan is openbare loswal, die door de OCT wordt beheerd. In 2008 is de gemeente Tilburg samen met de Barge Terminal Tilburg (BTT/Versteijnen) gestart met de voorbereidingen voor realisatie van een tweede containerterminal aan de westkant van Tilburg op het nieuwe logistieke bedrijventerrein Vossenberg West. De nieuwe langshaven aan het Wilhelminakanaal krijgt een lengte van circa 250 meter zodat twee binnenvaartschepen vaarklasse IV (schepen tot 1350 ton) achter elkaar kunnen liggen. Aan de overzijde van het Wilhelminakanaal staat een zwaaikom gepland. Deze plaatselijke verbreding van circa 130 meter biedt schepen de mogelijkheid te keren. In Oosterhout is in 2009 de voorbereiding gestart voor realisatie van een nieuwe overslaglocatie voor multipurpose gebruik (overslag van natte bulk, droge bulk en containers) op het bedrijventerrein Vijf Eiken. In 2010 is in de haven van Waspik (gemeente Waalwijk) ten gunste van de bulkoverslag en recreatief gebruik van de haven een aanpassing in de haveninfrastructuur gerealiseerd waardoor beide functionaliteiten beter naast elkaar kunnen blijven bestaan. In 2010 is gestart met de ontwikkeling van een nieuwe openbare Railterminal in Tilburg op de voormalige locatie van Campina op het bedrijventerrein Loven. 3 Bron: Brabant Intermodal (2010) 4 Bron: gemeenten Oosterhout, Tilburg en Waalwijk (2010), overslagcijfers Oosterhout worden nog uitgezocht door de gemeente Buck Consultants International 7

3.2 Evaluatie actieprogramma Havens Midden Brabant In het actieprogramma van Havens Midden Brabant staan projecten genoemd die bij de vaststelling van het Masterplan Havens Midden Brabant in 2007 tot uitvoering zouden worden gebracht. Voor het grootste deel zijn de activiteiten uitgevoerd, enkele (nog) niet. De korte termijn projecten die in actieprogramma Masterplan Havens Midden Brabant in 2007 benoemd zijn hebben betrekking op: 1. Regionale ontwikkeling van logistieke bedrijventerreinen 2. Verbreden ophaalbruggen Kraaiven-Loven 3. Vergroten Sluis Waalwijk naar vaarwegklasse V 4. Proactief beheer en onderhoud van havens 5. Lobby en communicatie via De Ideale Connectie 6. Multimodaal Midden Brabant (verschuiving wegtransport naar binnenvaart en spoor) 7. Samenwerking tussen inlandterminals 8. Upgrading arbeidspotentieel in de logistiek Hierna worden ten aanzien van de inhoud en het proces bij de uitvoering van bovenstaande projecten de belangrijkste evaluatieresultaten (incl. succesfactoren en verbeterpunten) beschreven. Belangrijkste evaluatieresultaten 1. Ontwikkel een visie over havens in relatie tot logistieke bedrijventerreinen in de regio Midden Brabant Ten aanzien van de ontwikkeling van logistieke bedrijfsruimte (actie 1) zijn vorderingen gemaakt in de gemeente Tilburg met de opzet, uitgifte en realisatie (in 2012) van het logistieke bedrijventerrein Vossenberg West. In de gemeente Oosterhout is nauwelijks nog bedrijfsruimte voor logistieke activiteiten beschikbaar. Ook zijn er in Oosterhout geen ruimtelijke mogelijkheden meer voor de realisatie van nieuwe bedrijfsruimte voor logistiek. Met de verdere uitgifte van Havens 7 en de planvorming rondom Havens 8 heeft Waalwijk voor de ontwikkeling van logistieke bedrijfsruimte de meeste bedrijfsruimte nog uit te geven of te ontwikkelen. De besluitvorming hieromtrent gaat echter langzaam vooruit. Met de ontwikkeling van Vossenberg West sluit de ontwikkeling van logistieke bedrijfsruimte (120ha extra in 2012) aan bij de geschetste doelstelling (250 ha extra in 2020). Echter in de organisatie van deze regionale ruimtelijke opgave is nog veel te winnen. Hiervoor bestaan de volgende argumenten: Er is nog onvoldoende sprake van regionale afstemming bij de ontwikkeling van (logistieke) bedrijventerreinen in Midden Brabant. Havens Midden Brabant heeft echter een te klein schaalniveau om deze regionale afstemming tot stand te brengen. De regionale afstemming bij de herstructurering en ontwikkeling van bedrijventerreinen is veel breder dan havens. Ditzelfde argument geldt voor de upgrading van het arbeidspotentieel in de logistieke sector (actie 8). De doelstelling binnen Havens Midden Brabant (van 10.000 naar 18.000 arbeidsplaatsen in de logistiek in 2020) is bovendien een afgeleide van de gewenste ontwikkeling van logistieke bedrijventerreinen. Nieuwe projecten vanuit Havens Midden Brabant gericht op upgrading van logistiek arbeidspotentieel zijn dan ook niet relevant. Buck Consultants International 8

Omdat de havens een belangrijke vestigingsplaatsfactor zijn voor bestaande en nieuwe bedrijven is het interessant om vanuit Havens Midden Brabant de aandacht voor de aanwezigheid van havens bij ruimtelijke planvorming op andere schaalniveaus te agenderen. Hiervoor is het noodzakelijk om op enkele onderdelen meer kennis en visie te ontwikkelen over de havens in relatie tot logistieke bedrijventerreinen in de regio. Hierbij spelen bijvoorbeeld de volgende onderzoeksvragen een rol: Hoeveel hectare van de natte bedrijventerreinen is daadwerkelijk direct gelegen aan het vaarwater (kade kavel)? Hoe groot is de behoefte bij bedrijven om zich te vestigen op een kadekavel in Midden Brabant? Hoe groot is de behoefte bij (logistieke) bedrijven om zich te vestigen op een (droog) bedrijventerrein en in welke mate biedt de aanwezigheid van een openbare overslagterminal voor deze bedrijven een meerwaarde? Welke mogelijkheden zijn er voor ontwikkeling van nieuwe havengebonden terreinen en welke mogelijkheden zijn er voor herstructurering van havengebonden terreinen in Midden Brabant? 2. Versterk regionale focus bij uitvoering van (lokale) infrastructuurprojecten De uitvoering van de infrastructuurprojecten (traject Kraaiven-Loven/Fase 1,5 (actie 2) en sluis Waalwijk (actie 3)) zijn afgerond en met de mogelijkheid tot het gebruik van de rijksbijdrage Quick Wins zijn ook extra infrastructuurprojecten (terminal Vossenberg-West, kade Vijf Eiken en haven Waspik) onder de vlag van Havens Midden Brabant opgepakt. Tijdens de uitvoering van de projecten is echter vooral sprake geweest van een lokale projectuitvoering (bijvoorbeeld Waalwijk heeft gewerkt aan sluis Waalwijk en Tilburg heeft gewerkt aan fase 1,5). Het ontbreken van een regionale focus bij de projectuitvoering is een gemiste kans. 3. Professionaliseer havenbeheer in Midden Brabant door provinciale samenwerking met andere havens en voldoende uitvoeringscapaciteit binnen de gemeenten De gemeenten Oosterhout, Waalwijk en Tilburg zijn intern voortvarend aan de slag gegaan met een eerste stap in de professionalisering van het havenbeheer (actie 4). Dit met als doel het onderhoud en beheer van de bestaande haveninfrastructuur te verbeteren en de dienstverlening aan de havengebruikers (watergebonden bedrijven en schippers) te verbeteren. Een eerste zorgpunt is de uitvoeringscapaciteit per gemeente om met de verdere professionalisering van het havenbeheer aan de slag te gaan. Om dit onderwerp op de agenda te houden is een opschaling van deze activiteiten en kennisdeling (Havenoverleg Brabant) naar provinciaal niveau voorgesteld. De uitvoering hiervan komt echter moeizaam van de grond. Door de uitvoering van de projecten fase 1,5 en professionalisering van het havenbeheer is een beter beeld ontstaan in de verantwoordelijkheden tussen gemeenten, bedrijfsleven en Rijkswaterstaat. Dit is een winstpunt. 4. Bouw de drijvende kracht van Havens Midden Brabant via ondernemers verder uit Resultaten die bijdragen aan meer multimodaal vervoer in Midden Brabant (actie 6) zijn toegespitst op de projecten voor spoorontwikkeling in Oosterhout en Tilburg en zichtbaar geworden door de samenwerking tussen inlandterminals (actie 7) in Midden Brabant. De Buck Consultants International 9

logistieke ondernemers zorgen voor de ruggegraat van Havens Midden Brabant. Met de oprichting van Brabant Intermodal (een nieuw dochterbedrijf van 4 Brabantse inlandterminals) is een operationele samenwerking tussen inlandterminals in de 3 Midden Brabantse havens tot stand gebracht. Deze samenwerking zorgt voor meer multimodaal vervoer, een efficiëntere benutting van de haveninfrastructuur en voorkomt onnodig transport van lege containers. Brabant Intermodal is een successtory, een voorbeeldproject voor andere ondernemers en goed bruikbaar voor de profilering van de regio. 5. Lobby en communicatie verdient meer aandacht De lobby en communicatie over Havens Midden Brabant (actie 5) is achter gebleven bij het verwachtingspatroon van de projectpartners, doelgroepen en samenwerkingpartners. Nieuwswaarde kun je creëren maar de laatste drie jaren is er te weinig aandacht besteed aan de profilering van de havens. De Havenconferentie in november 2010 is een mooi moment om deze activiteiten weer op te pakken en de meerwaarde van de Havens in Midden Brabant zichtbaar te maken voor de verschillende doelgroepen. De opzet van een communicatieplan moet de eerste vervolgstap zijn. Een communicatieplan geeft inzicht in de doelgroepen (stakeholders intern en extern), communicatiedoelstellingen (promotie maar ook lobby), communicatiestrategie (hoe communiceren we intern en extern), communicatiemiddelen (website(s), persberichten, havenconferenties) en financiën. Gestructureerde communicatie wordt vaak als een bijzaak gezien terwijl dit juist een sleutel tot succes is bij de ontwikkeling van de havens. Buck Consultants International 10

4 Vervolgaanpak Havens Midden Brabant (HMB 2 e fase) Met behulp van de evaluatieresultaten wordt in dit hoofdstuk de vervolgaanpak voor Havens Midden Brabant gepresenteerd. Dit projectplan vormt de basis voor beleidsagenda en financiering voor uitvoering van concrete activiteiten in het kader van de Havens Midden Brabant in de periode 2010-2014. Belangrijk is dat niet elk baken verzet hoeft te worden maar dat gewerkt wordt aan realistische stappen met resultaat. De vervolgaanpak bestaat uit de uitwerking van 4 speerpuntprojecten en aanbevelingen ten aanzien van de organisatie en de financiering. 4.1 Speerpuntprojecten In de periode 2010-2014 kan Havens Midden Brabant zich richten op de volgende 4 speerpuntprojecten: 1. Visievorming op ruimtebehoefte en herstructurering in havengebieden Midden Brabant 2. Follow-up Multimodaal Midden Brabant 3. Verkenning regionaal Havenbedrijf Midden Brabant 4. Verbetering kwaliteit bestaande en nieuwe haveninfrastructuur Deze speerpuntprojecten worden hierna meer in detail uitgewerkt. Aansluitend wordt in de paragrafen 4.2 en 4.3 aandacht besteed aan respectievelijk de organisatie en de financiering van deze speerpuntprojecten. Buck Consultants International 11

1. Visievorming op ruimtebehoefte en herstructurering in havengebieden Midden Brabant Doelstelling Het vergroten van inzicht in de economische waarde van de havens voor de regio Midden Brabant en marktruimte voor binnenvaart in breder perspectief. Omschrijving en beoogd resultaat Bij de ontwikkeling en herstructurering van bedrijventerreinen in Midden Brabant wordt gewerkt binnen de bestaande kaders en afspraken die zijn vastgelegd in de Verordening Ruimte Noord-Brabant, fase 1. Daarin is het Regionaal Ruimtelijk Overleg (RRO) geregeld, inclusief doelstelling, samenstelling, taken en verantwoordelijkheden van partijen, zowel individueel als gezamenlijk. In het kader van Havens Midden Brabant is een verbijzondering op zijn plaats ten behoeve van de ontwikkeling en herstructurering van watergebonden bedrijventerreinen. Ook de landelijke capaciteitsanalyse voor Binnenhavens geeft aan dat op basis van marktverwachtingen op enkele plaatsen het netwerk van binnenhavens nog verder versterkt kan worden. In Midden Brabant wordt specifiek gesproken over het beter benutten van de havens in Tilburg genoemd als gevolg van de opwaardering van het Wilhelminakanaal van klasse II tot klasse IV. De verbijzondering van de kennis over de ontwikkeling en herstructurering van watergebonden bedrijventerreinen alsmede de landelijke capaciteitsanalyse vraagt om een regionale doorvertaling waarbij de volgende onderzoeksvragen aan bod zijn: Hoeveel hectare van de natte bedrijventerreinen is daadwerkelijk direct gelegen aan het vaarwater (kade kavel)? Hoe groot is de behoefte bij bedrijven om zich te vestigen op een kadekavel in Midden Brabant (deze bedrijven worden ook wel watergebonden genoemd)? Is er een mogelijkheid voor intensivering van ruimtegebruik op kadekavels? Hoe groot is de behoefte bij (logistieke) bedrijven om zich te vestigen op een (droog) bedrijventerrein en in welke mate biedt de aanwezigheid van een openbare overslagterminal voor deze bedrijven een meerwaarde (deze bedrijven worden ook wel watergerelateerd genoemd)? Welke mogelijkheden zijn er voor ontwikkeling van nieuwe havengebonden terreinen en welke mogelijkheden zijn er voor herstructurering van havengebonden terreinen in Midden Brabant? Welke mogelijkheden zijn er voor vestiging van havengerelateerde bedrijven op bovenregionaal niveau (bijvoorbeeld in Moerdijk)? Welke faciliteiten ontbreken in het havennetwerk van Midden Brabant? Kortom: Hoe kun je als regio de logistieke bedrijvigheid faciliteren en welke positie spelen de havens hierin als vestigingsplaatsfactor? Type activiteit Onderzoek Betrokken partijen (en trekker) Projectgroep (trekker) i.s.m. BOM/BHB en MCA Budgetindicatie EUR 50.000 Uitvoeringstermijn 2011 Relatie met andere projecten Resultaten kunnen worden ingebracht in het voorgestelde Regionaal Samenwerkingsverband Logistieke Infrastructuur (De Ideale Connectie, 2010) Ook bieden resultaten concreet houvast bij de herstructurering van havengebieden. De bevindingen uit dit eerste speerpuntproject kunnen worden ingebracht in de regionale overlegstructuur in het kader van de Regionale Agenda Werken. In deze regionale agenda worden door regiogemeenten afspraken gemaakt over de regionale herstructureringsprogramma s in relatie tot de planning van nieuwe werklocaties en het onderhoud en beheer van bestaande werklocaties. Buck Consultants International 12

2. Follow-up Multimodaal Midden Brabant Doelstelling Inzicht in nieuwe marktmogelijkheden voor multimodaal vervoer Omschrijving en beoogd resultaat Onderzoek naar nieuwe marktmogelijkheden voor multimodaal continentaal goederenvervoer Uitwerking meerwaarde van goederenvervoersmanagement voor multimodaal goederenvervoer en de inzet van spoor en binnenvaart. Onderzoek naar de mogelijkheid voor het opnemen van een vervoersprofiel (inzicht in vervoer via weg, water en spoor bij bedrijven) als voorwaarde in toekomstig vestigingsbeleid. Uniformeren van de interpretatie, toepassing en controle van milieuweten regelgeving bij overslagbedrijven Type activiteit Onderzoek en uitvoering Betrokken partijen (en trekker) MCA (trekker) i.s.m. gemeenten en logistiek bedrijfsleven Budgetindicatie EUR 80.000 Uitvoeringstermijn 2011-2014 Relatie met andere projecten Raakvlak met onderzoek naar multimodale ontsluiting van logistieke knooppunten door De Ideale connectie in 2010-2011 (Projectlijn fysieke infrastructuur/multimodaliteit) 3. Verkenning regionaal Havenbedrijf Midden Brabant Doelstelling Professionalisering Havenbeheer Midden Brabant Omschrijving en beoogd resultaat Opzet databank met actuele informatie over activiteiten in de havens (actueel houden van havenatlassen) Uitvoering verbetermogelijkheden professionalisering havenbeheer per gemeente Havenoverleg op regionaal niveau samen met Rijkswaterstaat organiseren Verkenning naar mogelijkheden voor opzet regionaal Havenbedrijf Type activiteit Uitvoering en onderzoek Betrokken partijen (en trekker) Projectgroep (trekker) i.s.m. MCA Budgetindicatie Opzet databank havenactiviteiten EUR: 20.000 Uitvoering verbetermogelijkheden per gemeente door ambtelijk en bestuurlijk vertegenwoordigers gemeenten i.s.m. bedrijfsleven. Organisatie regionaal havenoverleg door inzet ambtelijk en bestuurlijk vertegenwoordigers gemeenten i.s.m. bedrijfsleven. Verkenning mogelijkheden regionaal havenbedrijf EUR: 50.000 Uitvoeringstermijn 2011-2014 Relatie met andere projecten Raakvlak met het voorgestelde Regionaal Samenwerkingsverband Logistieke Infrastructuur (De Ideale Connectie, 2010) Buck Consultants International 13

4. Verbetering kwaliteit bestaande en nieuwe haveninfrastructuur Doelstelling Haveninfrastructuur van topkwaliteit Het profileren van de regio Midden Brabant als aantrekkelijke havenregio. Omschrijving en beoogd resultaat De verbetering van de kwaliteit van de haveninfrastructuur is een blijvend punt van aandacht. Professionalisering van het havenbeheer en de opzet van meerjarenonderhoudsprogramma s voor de haven per gemeente geeft goed inzicht in de kosten die jaarlijks nodig zijn voor onderhoud en beheer van de bestaande infrastructuur. Bij aanpassing of de ontwikkeling van nieuwe haveninfrastructuur is regionale afstemming vereist. Upgrading van haveninfrastructuur wordt niet meer gezien als een lokale aangelegenheid maar als een activiteit met regionaal belang. De behoefte aan aanpassing van infrastructuur of realisatie van nieuwe haveninfrastructuur wordt inzichtelijk gemaakt door uitvoering van de visievorming op ruimtebehoefte en herstructurering in havengebieden Midden Brabant Type activiteit Uitvoeringsprojecten Betrokken partijen (en trekker) Projectgroep (trekker) Budgetindicatie Inzet ambtelijk vertegenwoordigers gemeenten i.s.m. bedrijfsleven. Uitvoeringstermijn 2011-2014 Relatie met andere projecten Relatie met actie 1 (behoefte aan aanpassing of realisatie van nieuwe haveninfrastructuur). Relatie met actie 3 (opstellen meerjaren onderhoudsprogramma haveninfrastructuur per gemeente). 4.2 Organisatie Behoud van Strategisch Havenoverleg Midden Brabant (ambtelijk en bestuurlijk) In de periode 2007 is de projectgroep en stuurgroep geformeerd die periodiek overleg heeft gevoerd over de ontwikkelingen in midden Brabant en de status van de uitvoeringprojecten. Aanbevolen wordt deze overlegstructuur te handhaven. Het vormt een goede basis voor kennisdeling en gezamenlijke projectuitvoering. Het regionaal overleg verdient een sterkere programmering Een eerste belangrijk aandachtpunt bij de voortzetting van projectgroep en stuurgroep is dat elk overleg een interessante agenda moet krijgen waarin ruimte wordt gemaakt voor discussie. Discussie leidt namelijk tot scherpte en een vormt een basis voor gezamenlijke koersbepaling. Een regionaal overleg is niet interessant genoeg als alleen gesproken wordt over de vorderingen in havenprojecten in de afzonderlijke gemeenten. Om de projectgroep en stuurgroepbijeenkomsten voor alle deelnemers interessant te houden is dan ook een sterke programmering per bijeenkomst van belang. Dit voorkomt dat deelnemers op termijn wegzappen. De projectgroep wordt interessanter als er ruimte is voor meer diepgang (bijvoorbeeld met behulp van een casusbespreking), kritische vragen en discussie over de wijze waarop de betrokken partijen in Haven Midden Brabant havengerelateerde zaken oppakken en mogelijk kunnen samenwerken. Als verschillen in zienswijzen ontstaan dan kunnen deze worden uitgewerkt in keuzevarianten waarover de stuurgroep kan beslissen. Buck Consultants International 14

Breng evenwicht en verbreding aan in samenstelling projectgroep Een tweede aandachtspunt heeft betrekking op de samenstelling van de projectgroep. Aanbevolen wordt de samenstelling van de projectgroep evenwichtiger te maken en te verbreden met nieuwe toetreders. Gedacht wordt aan de opzet met een onafhankelijk voorzitter en secretaris en gelijkwaardige inzet vanuit betrokken gemeenten en bedrijfsleven. Een verbreding van de projectgroep met directe betrokkenheid van Rijkswaterstaat en bulkoverslagbedrijven is aan te bevelen. De samenstelling van de projectgroep ziet er dan als volgt uit: Projectgroepleden Havens Midden Brabant Onafhankelijk voorzitter Secretaris/projectmanager Ambtelijk vertegenwoordiger namens gemeente Tilburg Ambtelijk vertegenwoordiger namens gemeente Waalwijk Ambtelijk vertegenwoordiger namens gemeente Oosterhout Adviseur Multimodaal Coördinatie- en Adviescentrum (MCA) Noord Brabant Adviseur Rijkswaterstaat Noord-Brabant Vertegenwoordiger containeroverslagbedrijven Vertegenwoordiger bulkoverslagbedrijven Aanvullend wordt voorgesteld om op projectniveau deelname van omliggende gemeenten (Breda, Drimmelen, Geertruidenberg e.a.) en andere externe stakeholders (Provincie Noord-Brabant, Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij, Havenschap Moerdijk, Havenbedrijf Rotterdam e.a.) te overwegen. Bevorder regionale focus bij projectuitvoering Op regionale schaal weten de marktpartijen elkaar inmiddels te vinden. Ook de gemeenten zouden meer van elkaars expertise gebruik kunnen maken. Om de regionale focus bij de projectuitvoering te bevorderen is het wenselijk bij de uitvoering van de speerpuntprojecten te werken in zogenoemde tandems. Dit betekent dat bij de projectuitvoering onder de noemer Havens Midden Brabant tenminste 2 verschillende gemeenten betrokken worden. Hierdoor ontstaat regionaal een sterkere samenwerking op regionaal niveau die niet alleen tijdens projectgroep en stuurgroepbijeenkomsten maar ook tussentijds zijn meerwaarde bewijst. Een communicatiestructuur als belangrijk onderdeel van projectmanagement De uitvoering van activiteiten in het kader van Havens Midden Brabant heeft impact op de omgeving en de omgeving heeft invloed op het realiseren van de doelstellingen. Communicatie over Havens Midden Brabant gaat niet alleen over het communiceren van succesvolle resultaten maar ook over de communicatie met betrokken partijen binnen en buiten de regio over de barrières in de uitvoering. Projectmanagement en de wijze waarop Havens Midden Brabant bij partijen binnen en buiten de regio wordt geprofileerd vormen een belangrijke succesfactor bij de projectuitvoering. In de uitvoering van deze activiteiten is een belangrijke ondersteunende rol weggelegd voor communicatiedeskundigen bij De Ideale Connectie. Door betrokkenheid van De Ideale Connectie vindt ook afstemming plaats met regiomarketing in andere sectoren. Profilering van de regio Midden Brabant biedt bovenden een goede basis voor lobbyactiviteiten met als doel financiering van infrastructuurprojecten (spoor en binnenvaart) met inzet van bovenre- Buck Consultants International 15

gionale partners gerealiseerd te krijgen. Denk hierbij aan sluis Waalwijk, fase 1,5 Tilburg, ontwikkeling spooroverslagpunten Oosterhout en Tilburg. Met het tijdig onderkennen van de belangen en invloed van verschillende stakeholders binnen en buiten de regio en het op een passende manier betrekken van deze partijen, kunnen de risico s van de omgevingsinvloed op het projectresultaat worden geminimaliseerd. Als belangrijk onderdeel van het projectmanagement van Havens Midden Brabant wordt begin 2011 een communicatieplan gemaakt. Dit plan geeft serieus inzicht in de volgende onderwerpen: Inleiding (toelichting op samenwerkingsverband en doelstellingen) Doelgroepen (wie zijn onze stakeholders, intern en extern?) Risico's en kansen Communicatiedoelstellingen Boodschappen (Wat zeggen we en wat willen we uitstralen?) Communicatiestrategie (intern en extern) Communicatiemiddelen (website(s), persberichten, havenconferenties) Relatie met de media Organisatie Financiën Evaluatie Tijdens de uitvoering van speerpuntprojecten onder de vlag van Havens Midden Brabant vormt het communicatieplan de leidraad bij de communicatie- en lobbyactiviteiten. Het tussentijds evalueren van het communicatieproces en eventueel bijstellen van het communicatieplan vormt dan ook een belangrijk onderdeel van het projectmanagement. 4.3 Financiering Gezamenlijke financiering als basis voor gezamenlijke uitvoering De uitvoering van de vervolgaanpak Havens Midden Brabant vraagt om een gezamenlijke investering van minimaal EUR 200.000. Dit budget is exclusief de kosten voor de inzet van een externe secretaris/projectmanager. Op de projectbegroting Havens Midden Brabant staan alleen projecten die door de partijen in Midden Brabant gezamenlijk worden uitgevoerd. Het budget zal niet worden besteed aan infrastructuurprojecten maar is bedoeld voor visievorming, procesoptimalisatie, afstemming en samenwerking tussen havengemeenten en bedrijfsleven in de regio Midden Brabant. De financiering van de projecten zal gezamenlijk door de partijen moeten worden opgebracht. Dit voorkomt dat betrokken partijen door financiële motieven meer of minder prioriteit geven aan de uitvoering van de speerpuntprojecten. Voor de uitvoering van het projectmanagement en de communicatie- en lobbyactiviteiten zal moeten worden vastgesteld of het mogelijk is een beroep te doen op de uitvoeringscapaciteit van De Ideale Connectie en de betrokken gemeenten, of dat hiervoor de inzet van (een) externe deskundige(n) met additioneel budget gewenst is. Buck Consultants International 16

Synergie tussen Havens Midden Brabant en Logistics City De uitvoering van de vervolgaanpak Havens Midden Brabant sluit aan bij de ontwikkelingen binnen het havengebonden bedrijfsleven en het overheidsbeleid zoals vastgelegd in de Brabantse Strategische Visie Goederenvervoer, de gebiedsagenda Brabant, de opzet van de regionale herstructureringsplannen en de bestaande beleidsagenda s van de Midden- Brabantse gemeenten. De ambitie van de regio Midden Brabant is om samen met de omliggende regio s het continueren van de toppositie van de logistieke sector in Zuid-Nederland. Deze ambitie wordt geconcretiseerd in het project Logistics City onder aanvoering van de stichting De Ideale Connectie (penvoerder). Tussen het projectplan Logistics City en de vervolgaanpak Havens Midden Brabant is synergie zichtbaar. De vervolgaanpak van Havens Midden Brabant biedt een meer concrete uitwerking in 4 speerpuntprojecten. Deze speerpuntprojecten passen ook binnen de 2 projectlijnen Fysieke Infrastructuur en Overheid en Beleid van Logistics City. Deze synergie biedt een mogelijkheid om de vervolgaanpak Havens Midden Brabant financieel te koppelen aan Logistics City. Op deze wijze kan een belangrijk deel van de financiering voor de uitvoering van de speerpuntprojecten in de periode 2011-2014 binnen Havens Midden Brabant verzekerd worden. De totale begroting van Logistics City bedraagt 4,1 miljoen euro, waarvan 2 miljoen euro wordt bijgedragen door de provincie Noord Brabant en 1,2 miljoen euro door de gemeente Tilburg. De resterende 0,9 miljoen euro zal in de realisatie van projecten door overige partners moeten worden bijgedragen. Binnen deze totaalbegroting verwacht De Ideale Connectie voor de uitvoering van de havenprojecten een financiële bijdrage te kunnen realiseren van maximaal 150.000 euro. Deze financiering dekt 75% van de projectkosten en biedt een perspectiefvol vertrekpunt om met de uitvoering van de vervolgaanpak Havens Midden Brabant aan de slag te gaan. Idealiter en passend bij de financieel-technische voorwaarden biedt deze financiering van 150.000 euro een goede basis voor de aanvullende cofinanciering van 50.000 euro (25% van de projectkosten, exclusief de kosten voor de inzet van een externe secretaris/projectmanager) door de overige projectpartners (overheid en marktpartijen) binnen Havens Midden Brabant in de periode 2011-2014. Buck Consultants International 17