Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête (COEN) ondervraagt elk kwartaal ondernemers over onderwerpen die hen aangaan. Hierbij wordt gevraagd naar ervaringen van het afgelopen kwartaal en verwachtingen voor het lopende kwartaal. Deze rapportage werkt met saldo s. Een saldo ontstaat door het percentage ondernemers dat hun ervaring of verwachting als negatief ziet, af te trekken van het percentage dat zijn ervaring of verwachting als positief ziet. Als bijvoorbeeld 10% van de ondernemers een dalende omzet had, en 20% een stijgende omzet, ontstaat een saldo van +10%. Het saldo geeft in één oogopslag weer of de stemming onder ondernemers positief of negatief is en in welke mate. COEN in het kort Herstel komt in zicht Eerste tekenen van herstel worden zichtbaar. De stemming rond de omzet en export valt per saldo eindelijk weer positief uit. Het derde kwartaal pakte per saldo minder slecht uit voor se ondernemers dan verwacht. De omzet (-4,9%) pakte beter uit dan verwacht (-11,7%). Ook de export deed het beter (5,8%) dan verwacht (1,4%). De verwachte krimp (-14,6%) in de werkgelegenheid pakte in werkelijkheid iets minder slecht uit (-13,4%). Alleen de investeringen zakten terug naar het dieptepunt van het eerste kwartaal. De kentering ten goede in de winstgevendheid zet door (van -15,5% naar -11,8%). Het totale oordeel over het economisch klimaat pakte beter uit (-14,7%) dan verwacht (-16,9%). Ondernemers zijn tamelijk optimistisch voor het vierde kwartaal. De omzetverwachting (11,3%) komt voor het eerst sinds jaren royaal boven de nullijn uit. Maar liefst 17,3% verwacht per saldo een toename van de export. Ook hier is de stemming een stuk beter dan de afgelopen jaren. Er wordt wel weer een grotere krimp (-15,5%) in de personeelssterkte verwacht. De stemming rond de investeringen (-12,7%) leeft weer wat op. De verwachting rond de winstgevendheid (-11,8%) is opnieuw wat minder negatief. Al met al is de stemming over het economisch klimaat een stuk minder negatief (-7%). Toelichting grafiek verwachtingen Wat betreft winstgevendheid worden hier de ervaringen van het derde kwartaal van 2013 getoond, er wordt bij deze indicator namelijk niet naar de verwachtingen gevraagd. Door een klein aantal respondenten in sommige sectoren, kan niet iedere sector worden weergegeven in de rapportage. 17 I pagina 1 van 7
Beoordeling economisch klimaat Economisch klimaat Oordeel wordt opnieuw milder De negatieve verwachting over het economisch klimaat voor het derde kwartaal (-16,6%) pakte iets minder negatief uit (-14,7%). Voor het vierde kwartaal zijn ondernemers opnieuw per saldo relatief minder negatief gestemd (-7%). Daarmee zijn ze ook een heel stuk minder negatief dan voor hetzelfde kwartaal van vorig jaar (-33,3%). De algehele stemming vindt langzaam zijn weg naar boven terug. De groep ondernemers die een verslechtering van het economisch klimaat ziet ten opzichte van vorig jaar neemt af (19,5%). De groep die een verbetering ziet neemt een beetje toe (6,8%). De groep die denkt dat het economisch klimaat niet verandert is 12,7% groter geworden. De stemming in de bouw blijft het meest somber (per saldo -25,7%). Het oordeel in de landbouw (-17,9%) en de detailhandel (-10%) is somberder dan gemiddeld. In het vervoer (-5,6%) en de zakelijke diensten (-0,2%) is de stemming minder somber. De stemming in de industrie (2,4%) en de groothandel (1,1%) slaat om naar positief. 27 I pagina 2 van 7
Beoordeling omzet Omzet Eindelijk herstel in zicht De omzet in het derde kwartaal (-4,9%) pakte een stuk minder negatief uit dan verwacht (-11,7%). De verwachting voor het vierde kwartaal (11,3%) is opmerkelijk positief en komt voor het eerst sinds jaren weer royaal boven de nullijn uit. Dit lijkt de eerste voorbode van herstel. De groep ondernemers die een omzettoename verwacht is 5,5% groter dan hetzelfde kwartaal vorige kwartaal. De groep die een afname verwacht is 8,9% kleiner dan vorig jaar. De groep die verwacht dat de omzet gelijk blijft is met 3,4% toegenomen. De stemming is in de meeste sectoren per saldo positief. De vervoerssector (20,7%) en de detailhandel (21%) zijn het meest positief. De groothandel (18,4%), industrie (18%) en de zakelijke diensten (12,6%) zijn meer dan gemiddeld positief. Alleen de landbouw (-7,6%) en de bouw (-4,3%) zijn per saldo negatief gestemd, waarbij de bouw voor het eerst sinds jaren niet meer de kroon spant. 37 I pagina 3 van 7
vi Beoordeling export Export Export komt weer op gang De export pakte in het derde kwartaal (5,8%) iets beter uit dan verwacht (1,4%). De ondernemers zijn opvallend positief gestemd over het vierde kwartaal: per saldo verwacht maar liefst 17,3% een toename. De stemming is daarmee een heel stuk positiever dan de afgelopen jaren. Ook hier lijkt de opgaande lijn gevonden. Het aantal ondernemers dat een toename verwacht ligt 8,8% hoger dan het vierde kwartaal van vorig jaar. Het aantal ondernemers dat een daling verwacht neemt met 8,8% af. Het aantal ondernemers dat verwacht dat de export per saldo gelijk blijft, is gelijk aan vorig jaar om deze tijd. De stemming is per saldo opvallend positief in de zakelijke diensten (26,8%). De industrie (18,1%) is bovengemiddeld positief. Ook de groothandel (15%) en de vervoerssector (10,5%) zijn per saldo positief gestemd. Alleen de stemming in de landbouw (-0,8%) komt per saldo net niet boven de nullijn uit. 47 I pagina 4 van 7
Beoordeling personeelssterkte Personeelssterkte Krimp blijft toenemen De verwachte krimp (-14,6%) in de werkgelegenheid pakte in het derde kwartaal iets minder slecht uit (-13,4%). Voor het vierde kwartaal wordt weer een grotere krimp (-15,5%) verwacht. Hoewel de verwachte krimp iets lager is dan vorig jaar om dezelfde tijd (-21,3%) is het einde van de dalende trend in de werkgelegenheid nog niet in zicht. De groep bedrijven met een verwachte toename van het personeelsbestand is 1,2% kleiner dan vorig jaar voor hetzelfde kwartaal. De groep bedrijven, waarbij het personeelsbestand afneemt, wordt 7% kleiner. De groep met gelijkblijvend personeelsbestand wordt 8,3% groter. De stemming is nog steeds het meest negatief in de bouw (-32,6%), gevolgd door het vervoer (-23,4%). Ook in de zakelijke diensten (-14%), landbouw (-7,6%), industrie (-6,7%), groothandel (-5,9%) en detailhandel (-5,8%) blijft de stemming per saldo negatief. 57 I pagina 5 van 7
Verwachting investeringen Investeringen Stemming grillig, maar negatief De stemming rond de investeringen blijft grillig. Na een korte opleving in het tweede kwartaal (-11,6%) gingen de investeringen per saldo fors onderuit voor het derde kwartaal (-20,7%), waarmee het dieptepunt van het eerste kwartaal van dit jaar geëvenaard werd. De stemming voor het vierde kwartaal leeft weer wat op (-12,7%). Het aantal bedrijven dat verwacht dat de investeringen op peil blijft neemt met 2,3% toe ten opzichte van hetzelfde kwartaal in 2012. Het aantal ondernemers dat een afname verwacht wordt 0,3% groter. De groep met een verwachte toename wordt 2,6% kleiner. Vierde kwartaal 2013 De investeringsgeneigdheid neemt nog steeds in vrijwel alle sectoren af. Nog steeds het meest in de bouw (-41,7%). De stemming in de zakelijke diensten (-14,2%), de landbouw (-10,5%), de groothandel (-10,3%) en het vervoer (-8,9%) ligt rond het gemiddelde. De stemming in de industrie (-1,2%) komt net niet, die in de detailhandel (1,6%) als enige net wel boven de nullijn uit. 67 I pagina 6 van 7
Beoordeling winstgevendheid Derde kwartaal 2011 Winstgevendheid Opnieuw opleving winstgevendheid De winstgevendheid van het bedrijfsleven is in het tweede kwartaal na het absolute dieptepunt in het eerste kwartaal (-30,7%) per saldo gestegen naar -15,5%. De ontwikkeling over het derde kwartaal pakt met -11,8% nog minder slecht uit. De ontwikkeling op de tijdas laat zien dat het te vroeg is om te concluderen dat de weg naar boven weer is gevonden. Derde kwartaal 2012 Het aantal bedrijven met gelijkblijvende winstgevendheid ten opzichte van dezelfde periode in 2012 is met 3,7% gestegen. Het aantal bedrijven met verbeterde winst is met 4,5% toegenomen. Het aantal bedrijven waar de winst afnam is met 8,2% gedaald. Derde kwartaal 2013 Ten opzichte van een jaar geleden is de winstgevendheid in alle sectoren minder slecht geworden, behalve in de landbouw, waar de winstgevendheid daalde van -22,1% naar -22,4%. Alleen in de vervoerssector (1%) komt de stemming boven de nullijn uit. 77 I pagina 7 van 7