Regionale resultaten voor de Kamer van Koophandel Brabant

Transcriptie

1 COEN, Conjunctuurenquête Nederland Q2, 2e kwartaal 29 Regionale resultaten voor de De ConjunctuurEnquête Nederland (COEN) is het gezamenlijke conjunctuuronderzoek van VNO-NCW, MKB Nederland samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de Kamers van Koophandel en het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB). Dit onderzoek brengt vier keer per jaar de belangrijkste ontwikkelingen en verwachtingen van het Nederlandse bedrijfsleven in kaart, uitgesplitst naar regio en bedrijfstak. Daarbij wordt in de analyse en de vraagstelling ingespeeld op actuele ontwikkelingen. Door de intensieve samenwerking van de partijen aan het conjunctuuronderzoek, dalen de administratieve lasten in verband met deze conjunctuurenquêtes met 25%, terwijl de kwaliteit van de statistiek verbetert en de onderzoekskosten dalen. De eerste enquête is in oktober en november 28 gehouden onder 12. ondernemers. De enquête is gebaseerd op kwalitatieve verwachtingen van ondernemingen en geeft daarom meer een stemmingsbeeld van ondernemingen over de huidige en toekomstige gang van zaken dan een kwantitatief beeld over die gang van zaken.

2 1. Inleiding: Conjunctuurenquête Nederland (COEN) Bedrijfsleven totaal Noordoost-Brabant Economische prestaties en economisch klimaat Productie en voorraad Concurrentiepositie Orders en orderpositie Zuidoost-Brabant Economische prestaties en economisch klimaat Productie en voorraad Concurrentiepositie Orders en orderpositie Midden-Brabant Economische prestaties en economisch klimaat Productie en voorraad Concurrentiepositie Orders en orderpositie Sectoren Industrie Groothandel Detailhandel Transport, opslag en communicatie Zakelijke diensten (Verhuur roerende goederen, ICT, overige zakelijk diensten) Horeca Landbouw Extra vragen: Economische crisis...38 Pagina 2 van 43

3 1. Inleiding: Conjunctuurenquête Nederland (COEN) In deze rapportage worden de resultaten van de Conjunctuurenquête Nederland (COEN) voor het tweede kwartaal van 29 voor het werkgebied van de gepresenteerd. Dit gebied bestrijkt de regio s Midden-Brabant, Noordoost-Brabant en Zuidoost-Brabant. Wat is COEN? COEN is een landelijke kwartaalenquête, waarbij elk kwartaal een groep bedrijven, die een betrouwbare afspiegeling van het totale bedrijfsleven vormen, wordt gevraagd naar de resultaten in hun bedrijf en de economische conjunctuur. In totaal gaat het om 28 indicatoren op het gebied van: Economische prestaties; Productie en voorraden; Concurrentiepositie; Orderpositie; Economisch klimaat; Prijzen; etc. Daarbij wordt gevraagd naar zowel de realisatie over het afgelopen kwartaal als naar de verwachtingen voor het volgend kwartaal. In het vierde kwartaal is de meting onder de bedrijven het meest intensief. In deze meting wordt een grotere groep bedrijven bevraagd en komen meer indicatoren aan de orde dan in de overige kwartalen. Resultaten Deze rapportage gaat in op de meting gehouden in het tweede kwartaal van 29. De resultaten over de realisatie hebben betrekking op het eerste kwartaal van 29 en daarnaast hebben bedrijven verwachtingen uitgesproken over het tweede kwartaal. Daarnaast zijn er resultaten van de eerste en tweede meting van COEN uit het vierde kwartaal 28 en het eerste kwartaal 29 in de rapportage opgenomen. Achtergrond COEN De kamers van koophandel hebben meer dan 3 jaar de stand van de economie gepeild met de Enquête Regionale Bedrijfsontwikkeling (ERBO). Deze enquête werd steevast in het derde kwartaal van het jaar gehouden. Echter ook andere organisaties hadden dergelijke monitoren (EIB, CBS etc.), waardoor de enquêtedruk onder het bedrijfsleven steeds verder toenam. Om die reden hebben de kamers van koophandel, met de benoemende organisaties besloten om over te gaan tot een nieuw instrument: de Conjunctuur Enquête Nederland (COEN). Daarbij werken de kamers van koophandel nauw samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), VNO-NCW, MKB Nederland en het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB). Pagina 3 van 43

4 2. Bedrijfsleven totaal Economische crisis verdiept zich verder in Brabant De economische crisis verdiept zich verder in het werkgebied van KvK Brabant in het eerste kwartaal van 29. Alle vier de deelindicatoren laten een verslechtering zien. De indicator voor de economische prestaties gaat van -2,4 naar -34,5. Bovendien is de impact van de crisis in het Kamergebied Brabant groter dan landelijk; de Brabantse bedrijven scoren op alle indicatoren onder het landelijk gemiddelde. Met name in Zuidoost-Brabant en Midden- Brabant vallen harde klappen. Dit kan grotendeels worden verklaard door de werkgelegenheidstructuur in Noord- Brabant, die daardoor een bovengemiddeld conjunctuurgevoelig karakter heeft. Het gaat hier vooral om het hightech (industriële) cluster in en rond Eindhoven en het chemische cluster in West-Brabant. Ook de in West- en Midden-Brabant relatief sterk vertegenwoordigde transportsector is conjunctuurgevoelig van aard. In Noordoost- Brabant is de situatie relatief wat beter. De economie in deze regio is minder gevoelig voor externe schokken door de sterke vertegenwoordiging van de overheidsector en zakelijke dienstverlening. Brabantse bedrijven schatten de situatie zowel voor omzet, export als personeelsterkte minder gunstig in dan een kwartaal eerder. Het aandeel bedrijven dat een verslechtering verwacht op deze onderdelen is daarentegen verder toegenomen. De verwachtingen voor het komende kwartaal zien er echter iets rooskleuriger uit, al blijft de balans negatief uitslaan. Opvallend zijn de negatieve verwachtingen voor de arbeidsmarkt, waarin de gevolgen van de crisis nu pas doorwerken. Het is dan ook de verwachting dat de indicator voor de economische prestaties het volgend kwartaal licht zal verbeteren. Wat betreft de concurrentiepositie van het Brabantse bedrijfsleven is de verslechtering ten opzichte van een kwartaal eerder nog relatief beperkt gebleven in vergelijking met de andere indicatoren. Opvallend is de bijzonder negatieve ontwikkeling in Zuidoost-Brabant. Vooral de concurrentiepositie op de buitenlandse markten is danig verslechterd. Figuur 1: Economische prestaties Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant e kw. 28 4e kw. 28 1e kw 29 2e kw 29 (verw.) Nederland KvK Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Figuur 2: Concurrentiepositie Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant ekw. 28 4ekw. 28 1e kw 29 Nederland KvK Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Pagina 4 van 43

5 Wat betreft productie en voorraad is het beeld niet veel positiever. Het aandeel bedrijven dat een afname van de productie meldt is opnieuw toegenomen. Als gevolg hiervan geven meer bedrijven aan dat hun productiecapaciteit en voorraden te groot zijn. Alleen Noordoost-Brabant vormt een positieve uitzondering in het eerste kwartaal. Figuur 3: Productie en voorraad Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant ekw.28 4ekw.28 1ekw29 Nederland KvKBrabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Braba Het meest negatief is de indicator voor de orderpositie. De indicator is verder gekelderd van -32,2 tot -41,9 in het eerste kwartaal van 29. Op alle drie de onderdelen; het aantal ingekomen orders, de orderpositie als de orders uit het buitenland is sprake van een negatieve ontwikkeling. Met name in Zuidoost-Brabant en Midden-Brabant is er sprake van een sterke daling van het aantal orders en een verslechtering van de orderpositie. Deze deelindicator, die vanwege zijn hoog conjunctuurgevoelige karakter waarschijnlijk de eerste tekenen van economische opleving zal geven, voorspelt vooralsnog dus weinig goeds. Voor het volgend kwartaal wordt wel enige verbetering van de indicator verwacht, al blijft het algehele sentiment negatief. Figuur 4: Orderpositie Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant ekw. 28 4ekw. 28 1ekw29 2ekw29 (verw.) -5 Nederland KvK Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Hoe komen de COEN-scores tot stand? In bovenstaande figuren zijn de scores van het Nederlandse en Brabantse bedrijfsleven op vier hoofdindicatoren weergegeven. Deze indicatoren zijn: economische prestaties, concurrentiepositie, productie en voorraad en orderpositie. Elk van deze indicatoren bestaat weer uit drie onderliggende indicatoren, te weten: Economische prestaties: Concurrentiepositie: Productie en voorraad: Orderpositie: Omzet, export, personeelsterkte Concurrentiepositie binnenland, concurrentiepositie in de EU, concurrentiepositie buiten de EU Productie, productiecapaciteit, voorraad Ingekomen orders, orderpositie algemeen, orderpositie buitenland De score op elke indicator wordt berekend door de positieve antwoorden (stijging, toename, groot) te verminderen met de negatieve antwoorden (daling, afname, klein). Uitzondering vormen de indicatoren productiecapaciteit en voorraad, waarbij het aantal bedrijven met een normale capaciteit/voorraad wordt verminderd met het aantal bedrijven met een (te) grote of (te) kleine capaciteit of voorraad. Elke indicator heeft een minimale score van 1 en een maximale score van +1. Pagina 5 van 43

6 3. Noordoost-Brabant 3.1 Economische prestaties en economisch klimaat Verdere verslechtering economische situatie De crisis trekt, net als in de rest van het land, diepe sporen in de economie in Noordoost-Brabant. De indicator economische prestaties daalt verder van - 15 tot -3. Daarmee blijft in Noordoost-Brabant de schade nog relatief beperkt, want zowel landelijk als in de rest van Brabant zijn de resultaten nog slechter. De verwachtingen voor het volgend kwartaal zijn wat positiever. Verwacht wordt dat de indicator zich licht herstelt tot -16 voor Noordoost-Brabant en -17 voor Nederland. Figuur 5: Indicator economische prestaties (omzet, export en werkgelegenheid), KvK Brabant, Nederland en deelregio s e kw. 28 4e kw. 28 1e kw 29 2e kw 29 (verw.) Nederland KvK Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Een op de drie bedrijven ziet krimp in personeelsomvang Op alle onderdelen is sprake een verdere verslechtering ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Circa 43% van de bedrijven in Noordoost- Brabant rapporteert een omzetdaling en 38% heeft te maken met een exportdaling. Op het onderdeel export steekt de regio overigens positief af bij het beeld landelijk en in het kamergebied Brabant. Daarnaast geeft ruim 34% van de bedrijven in Noordoost-Brabant aan dat de personeelsterkte is afgenomen, terwijl slechts 7% een toename zag van het werknemersbestand. Dit is een duidelijke verslechtering ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Duidelijk is dat de economische neergang nu ook sterker ingrijpt op de werkgelegenheid. Figuur 6: Realisatie omzet, export en werkgelegenheid 4 e kw 8 en 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en NO-Brabant Pers. NO-Br. 4e kw. '8 Pers. NO-Br. 1e kw '9 Personeel KvK Br 1e kw '9 Personeel NL 1e kw '9 Export NO-Br. 4e kw '8 Export NO-Br. 1e kw '9 Export KvK Br 1e kw '9 Export NL 1e kw '9 Omzet NO-Br. 4e kw '8 Omzet NO-Brab. 1e kw. '9 Omzet KvK 1e kw '9 Omzet NL 1e kw '9 11% 7% 7% 8% 11% 7% 9% 11% 17% 12% 13% 12% 55% 41% 58% 38% 59% 6% 52% 43% 41% 42% 71% 53% 5% 51% 34% 35% 37% 38% 45% 46% 46% 32% 18% 3% Toename Gelijk Afname Pagina 6 van 43

7 Winst en rendement staan nog altijd op laag pitje Figuur 7: Winst en rendement, 4 e kw 8 en1 e kw 9, Nederland, KvK Brabant en Noordoost-Brabant Binnen Noordoost-Brabant is het aandeel bedrijven met een winstdaling verder toegenomen ten opzichte van een kwartaal eerder. Daarmee scoort de regio wel nog altijd beter dan de gemiddelden voor het Kamergebied Brabant en Nederland. Ook wat betreft het rendement is een duidelijke verslechtering waarneembaar ten opzichte van het vierde kwartaal van 28. Het aandeel bedrijven met een goed rendement is gezakt van 25% tot krap 16%. De rendementspositie van het bedrijfsleven in Noordoost-Brabant is daarmee toch iets beter dan het landelijk gemiddelde en het gemiddelde in het Kamergebied Brabant. NO-Br. (rendement) 4e kw '8 25% 63% 13% NO-Br. (rendement) 1e kw '9 16% 64% 2% KvK Br. (rend.) 1e kw '9 12% 63% 25% NL (rend.) 1e kw '9 1% 64% 26% NO-Br. (winst) 4e kw '8 9% 66% 25% NO-Br. (winst) 1e kw '9 9% 55% 36% KvK Br. (winst) 1e kw '9 5% 51% 41% NL (winst) 1e kw '9 5% 52% 43% Winst verbetert Winst gelijk Winst daalt Rendement groot Rendement normaal Rendement klein Beoordeling economisch klimaat stabiel, maar nog altijd fors negatief De beoordeling van het economisch klimaat door ondernemers in Noordoost-Brabant is vrijwel onveranderd ten opzichte van de vorige meting. Dit neemt niet weg dat de score nog altijd zwaar negatief is: -55 dit kwartaal om -53 in het vorige kwartaal. Landelijk (-56) en in Brabant (-59) als geheel gaat het al niet veel beter. De verwachtingen voor het volgend kwartaal zijn iets beter al slaat de balans nog altijd negatief uit. Voor zowel Noord-Brabant als Nederland wordt een score van rond de -3 voorzien. Figuur 8: Beoordeling 3 e kw, 4 e kw 8, 1 e kw 9 en verwachting economisch klimaat 2 e kw 9, Noordoost-Brabant, KvK Brabant en Nederland e kw. '8 4e kw. '8 1e kw. '9 2e kw. '9 Beoordeling KvK Br. Beoordeling NL Beoordeling NO-Br. Verwachting KvK Br. Verwachting NL Verwachting NO-Br. Pagina 7 van 43

8 3.2 Productie en voorraad Productie fors onder druk De indicator productie en voorraad is in Noordoost- Brabant voor het eerst gedaald ten opzichte van de vorige meting; In het 4 e kwartaal 28 had de regio nog een gelijkblijvende score. in het eerste kwartaal van 29 is de waarde nog altijd positief voor deze regio. In vergelijking met de andere regio s doet Noordoost-Brabant het relatief goed op deze indicator. Figuur 9: Indicator productie en voorraad, 3 e en 4 e kw 8 en 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en deelregio s ekw.28 4ekw.28 1ekw29 Nederland KvKBrabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Productie begint ook in Noordoost-Brabant te haperen In Noordoost-Brabant groeit het aantal bedrijven met een afname in productie van 29% naar 38% in het 1 e kwartaal van 29. In zowel Brabant als Nederland is sprake van een groter aandeel bedrijven met een dalende productie dit kwartaal. Het aandeel bedrijven dat een groeiende productie heeft is afgenomen naar slechts 5%. Het aandeel bedrijven dat de productiecapaciteit in het eerste kwartaal normaal vindt, ligt op 66%. Dit is een daling met 12%-punten ten opzichte van het vierde kwartaal 28. Er zijn meer bedrijven die een (te) grote productiecapaciteit hebben dan bedrijven met een (te) beperkte productiecapaciteit. Ook voor de voorraden geldt dat ze vaker als (te) groot, dan als (te) klein worden aangemerkt. De situatie in Noordoost-Brabant is over de gehele linie wat gunstiger dan landelijk en in het kamergebied. Figuur 1: Productie, productiecapaciteit en voorraden 4 e kw 8 en 1 e kw 9, Nederland, KvK Brabant, NO-Brabant Voorraden NL 1e kw '9 Voorraden KvK Br. 1e kw '9 Voorraden NO-Br. 1e kw '9 Voorraden NO-Br. 4e kw '8 Prod. cap. NL 1e kw '9 Prod. cap. KvK Br. 1e kw '9 Prod. cap. NO-Br. 1e kw '9 Prod. cap. NO-Br. 4e kw '8 Productie NL 1e kw '9 Productie KvK Br. 1e kw '9 Productie NO-Br. 1e kw. '9 Productie NO-Br. 4e kw '8 28% 26% 13% 15% 23% 29% 22% 8% 8% 7% 5% 5% 84% 58% 5% 66% 8% 51% 58% 11% 59% 68% 69% 82% 42% 19% 21% 43% 38% 4% 5% 2% 13% 11% 29% 3% Toename/Groot Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 8 van 43

9 Onvoldoende vraag is grootste bottleneck De ondernemers is gevraagd naar mogelijke belemmeringen voor uitoefening van hun activiteiten. Circa 45% van de bedrijven in Noordoost-Brabant geeft aan probleemloos te kunnen opereren. Onvoldoende vraag vanuit de markt is wederom duidelijk de grootste productiebelemmering; de omvang van dit probleem is flink toegenomen ten opzichte van het vorige kwartaal. 38% van de bedrijven in Noordoost-Brabant geeft dit als reden op. Als gevolg van de economische crisis neemt de krapte op de arbeidsmarkt duidelijk af. Dit is gunstig voor het bedrijfsleven, omdat het nu makkelijker is om aan nieuwe mensen te komen. Circa 9% van de bedrijven heeft te kampen met financiële beperkingen. Opvallend is dat Noordoost- Brabant op dit onderdeel wat hoger scoort dan landelijk en dan in Brabant als totaal. Figuur 11: Belemmeringen activiteiten Noordoost- Brabant, KvK Brabant en Nederland Andere oorzaken Weersomstandigheden Financiële beperkingen Productiemiddelen, materiaal, ruimte Tekort aan arbeidskrachten Onvoldoende vraag Geen belemmeringen % 1% 2% 3% 4% 5% NO-Brabant 4e kw '8 NO-Brabant 1e kw. '9 Nederland 1e kw. '9 KvK Brabant 1e kw. '9 3.3 Concurrentiepositie Concurrentiepositie daalt zienderogen Figuur 12: Indicator concurrentiepositie 3 e en 4 e kw 8, 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en deelregio s De concurrentiepositie van bedrijven in Noordoost- Brabant is duidelijk verslechterd. Daar waar de regio in het vierde kwartaal als enige nog een plus scoorde is nu ook in Noordoost-Brabant het sentiment negatief. Dit wordt vooral veroorzaakt door de aanzienlijk minder gunstige concurrentiepositie op de buitenlandse markt e kw. 28 4e kw. 28 1e kw 29 Nederland KvK Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Pagina 9 van 43

10 Concurrentiepositie op exportmarkten verslechterd Figuur 13: Concurrentiepositie in binnen- en buitenland (EU en buiten de EU), 4 e kw 8 en 1 e kw 9. Bedrijven in Noordoost-Brabant zijn in het eerste kwartaal van 29 negatiever over hun concurrentiepositie. Deze verslechtering is grotendeels toe te schrijven aan een minder gunstige concurrentiepositie op de buitenlandse markten, zowel binnen als buiten de EU. Zo n 9% van de geïnterviewde bedrijven in Noordoost-Brabant geeft aan dat de concurrentiepositie buiten de EU is verslechterd, in Nederland en Brabant ligt dit nog ongunstiger op 15%. NO-Br. - buiten EU 4e kw '8 NO-Br. - buiten EU 1e kw '9 KvK Br. - buiten EU 1e kw '9 NL - buiten EU 1e kw '9 NO-Br. in EU 4e kw '8 NO-Br. in EU 1e kw '9 KvK Br. in EU 1e kw '9 NL in EU 1e kw '9 NO-Br. In NL 4e kw '8 Voor alle markten geeft de overgrote meerderheid NO-Br. in NL 1e kw '9 6% 87% van ondernemers (meer dan 8%) echter aan dat de KvK Br. in NL 1e kw '9 8% 81% concurrentiepositie onveranderd is gebleven. NL in NL 1e kw '9 9% 79% 8% 2% 3% 4% 7% 1% 2% 4% 9% 85% 9% 82% 81% 85% 92% 86% 82% 85% 7% 9% 15% 15% 9% 7% 12% 14% 6% 7% 11% 12% % 2% 4% 6% 8% 1 % Toename Gelijk Afname Daling prijzen/tarieven lijkt gestuit De ontwikkelingen in de economie geven de bedrijven aanleiding om de prijzen aan te passen. Het beeld is echter niet eenduidig. Ruim een kwart van de bedrijven heeft de prijzen in het vierde kwartaal laten dalen. Wellicht hoopten zij zo hun concurrentiepositie te verbeteren. In het eerste kwartaal van 29 is dit aandeel gedaald tot 6%. De groep bedrijven met stijgende prijzen is juist 2 %- punt gestegen van 13% vorig kwartaal tot 15% in dit kwartaal. Deze groep hoopt juist uit de kosten te komen door de prijzen te laten stijgen. Figuur 14: Indicator prijzen en tarieven 4 e kw 8 en 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en Noordoost-Brabant KvK Brabant 1e kw. '9 Nederland 1e kw. '9 NO-Br. 1e kw. '9 NO-Br. 4e kw. '8 Prijzen/tarieven dalen 3,6% 8,% 6,% 27,3% Prijzen/tarieven nemen toe 82,6% 77,8% 79,% 59,9% 13,8% 14,2% 15,% 12,8% Prijzen/tarieven blijven gelijk Pagina 1 van 43

11 3.4 Orders en orderpositie Orders duiken verder in de min in het eerste kwartaal Zowel in Nederland, het kamergebied Brabant als in Noordoost-Brabant is de indicator voor de ingekomen orders en orderpositie verder gedaald. In Noordoost-Brabant daalde de indicator van -23 naar -37. De resultaten liggen daarmee nog wel boven het landelijk gemiddelde (-39). Voor het tweede kwartaal 29 zijn de verwachtingen iets beter, al blijft de balans negatief doorslaan. -5 Figuur 15: Indicator orders en orderpositie en verwachtingen, KvK Brabant, Nederland en deelregio s ekw. 28 4ekw. 28 1ekw29 2ekw29 (verw.) Nederland KvK Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Orderpositie in binnen- en buitenland onder druk Bijna de helft van de bedrijven in Noordoost-Brabant heeft het aantal ingekomen orders zien teruglopen. In zowel Brabant als Nederland is dit zelfs precies de helft. Het aantal bedrijven met meer orders in het eerste kwartaal komt nergens boven de 1% uit. De bedrijven in Noordoost-Brabant beoordelen bovendien de orderpositie binnen zowel de thuismarkt als de exportmarkt zwaar onder de maat. De ondernemers in Noordoost-Brabant hebben met name ook hun orderpositie in het buitenland zien verslechteren. Binnen het kamergebied Brabant is dit zo mogelijk nog slechter. Klein lichtpuntje is dat de groep bedrijven in Noordoost-Brabant dat de binnenlandse orderpositie heeft zien verbeteren is toegenomen van 3% in het vierde kwartaal 28 naar 6% in het eerste kwartaal van dit jaar. Figuur 16: Orders en orderpositie (OP) in binnen- en buitenland, 4 e kw 8 en 1e kw 9, Nederland, KvK Brabant en NO-Brabant OP export NO-Br. 4e kw. '8 OP export NO-Br. 1e kw. '9 OP export KvK Br. 1e kw. '9 OP NL export 1e kw. '9 OP NO-Br. 4e kw. '8 OP NO-Br. 1e kw. '9 OP KvK Br. 1e kw. '9 OP NL 1e kw. '9 Orders NO-Br. 4e kw 8 Orders NO-Br. 1 kw 9 Orders KvK Br. 1e kw. '9 Orders NL 1e kw. '9 3% % 1% 3% 3% 6% 3% 4% 15% 8% 9% 1% 56% 49% 69% 53% 58% 58% 46% 69% 6% 41% 4% 51% 44% 5% 44% 28% 28% 35% 4% 39% 34% 46% 5% 5% % 2% 4% 6% 8% 1 % Toename/Goed Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 11 van 43

12 4. Zuidoost-Brabant 4.1 Economische prestaties en economisch klimaat Zuidoost-Brabant zwaarst getroffen regio Zuidoost-Brabant is binnen het kamergebied Brabant de regio die de zwaarste klappen te verwerken krijgt als gevolg van de economische crisis. De indicator economische prestaties daalt van -23 tot -34. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door de economische structuur van de regio, die in hoge mate conjunctuurgevoelig is. De verwachtingen voor het volgend kwartaal zijn wat minder negatief, maar nog altijd slechter dan het gemiddelde voor KvK Brabant. De indicator verbetert naar verwachting tot -21. Figuur 17: Indicator economische prestaties (omzet, export en werkgelegenheid), KvK Brabant, Nederland en deelregio s e kw. 28 4e kw. 28 1e kw 29 2e kw 29 (verw.) Nederland KvK Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Seinen omzet, export en personeel allemaal op rood Figuur 18: Realisatie omzet, export en werkgelegenheid 4 e kw 8 en 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en Zuidoost-Brabant Op alle indicatoren omzet, export en personeel is sprake van een verslechtering ten opzichte van het vorige kwartaal in Zuidoost-Brabant. Meer dan de helft van de ondernemers in Zuidoost-Brabant meldt een omzetdaling in het eerste kwartaal van 29, terwijl nog slechts 12% de omzet heeft zien toenemen. Wat betreft export is het beeld al niet veel beter; praktisch de helft van de bedrijven rapporteert een afname van de export. Pers. ZO-Br. 4e kw. 9 Pers. ZO-Br. 1e kw '9 Personeel KvK Br 1e kw '9 Personeel NL 1e kw '9 Export ZO-Br. 4e kw '8 Export ZO-Br. 1e kw '9 Export KvK Br 1e kw '9 Export NL 1e kw '9 11% 9% 7% 8% 11% 9% 9% 11% 58% 58% 58% 6% 46% 44% 41% 38% 31% 33% 35% 32% 43% 47% 5% 51% De werkgelegenheid in het Zuidoost-Brabantse bedrijfsleven staat zwaar onder druk. Slechts 9% van de bedrijven kent een toename van de personeelsomvang terwijl 33% gesneden heeft in het werknemersbestand. Omzet ZO-Br. 4e kw '8 21% 41% 38% Omzet ZO-Br. 1e kw '9 12% 37% 52% Omzet KvK 1e kw '9 13% 41% 46% Omzet NL 1e kw '9 12% 42% 46% Toename Gelijk Afname Pagina 12 van 43

13 Winst en rendement door diep dal Winst en rendement lijken tot een absoluut dieptepunt gedaald te zijn in Zuidoost-Brabant. Het aandeel bedrijven dat een toename van de winst wist te bewerkstelligen over het eerste kwartaal van 29, is gezakt tot 5%. Daarentegen is bij 46% van de bedrijven de winst afgenomen. De winstgevendheid bij bedrijven in Zuidoost-Brabant is daarmee nog iets lager dan het gemiddelde voor het kamergebied. De rendementspositie van bedrijven staat eveneens fors onder druk. Het saldo [positief negatief] komt uit op -21 ten opzichte van -7 in het vorige kwartaal. Ook hier staat de regio Zuidoost er slechter voor dan de gemiddelden voor KvK Brabant en Nederland. Figuur 19: Winst en rendement, 4 e kw 8 en1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland, Zuidoost-Brabant ZO-Br. (rendement) 4e kw '8 ZO-Br. (rendement) 1e kw '9 KvK Br. (rend.) 1e kw '9 NL (rend.) 1e kw '9 ZO-Br. (winst) 4e kw '8 ZO-Br. (winst) 1e kw '9 KvK Br. (winst) 1e kw '9 NL (winst) 1e kw '9 18% 12% 12% 1% 7% 5% 5% 5% 51% 49% 51% 52% 55% 57% 63% 64% 42% 46% 33% 41% 43% 25% 25% 26% Winst verbetert Winst gelijk Winst daalt Rendement groot Rendement normaal Rendement klein Marginale verbetering beoordeling economisch klimaat Figuur 2: Beoordeling 3 e kw en 4 e kw 8, 1 e kw 9 en verwachting economisch klimaat 2 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en Zuidoost-Brabant De beoordeling van het economisch klimaat in Zuidoost-Brabant is in het eerste kwartaal van 29 een fractie positiever dan in het vorige kwartaal. Desondanks blijft de score nog altijd dik in het rood. Ook zijn de bedrijven in Zuidoost-Brabant iets positiever gestemd dan in het kamergebied Brabant en Nederland. De verwachtingen voor het volgend kwartaal zijn duidelijk minder negatief. Verwacht wordt dat de indicator zal verbeteren tot circa e kw. '8 4e kw. '8 1e kw. '9 2e kw. '9 Beoordeling KvK Br. Beoordeling NL Beoordeling ZO-Br. Verw achting KvK Br. Verw achting NL Verw achting ZO-Br. Pagina 13 van 43

14 4.2 Productie en voorraad Productie en voorraad voorlopig blijvend op laag pitje De indicator productie en voorraad is in Zuidoost- Brabant stabiel ten opzichte van het vorig kwartaal. Dit betekent dat nog net een positieve score wordt behaald. Daarmee doet Zuidoost- Brabant het niet veel slechter dan het Brabants en landelijk gemiddelde. Productie in Zuidoost-Brabant ver onder potentieel Wat betreft de productie en benutting van de productiecapaciteit in Zuidoost-Brabant is de dynamiek beperkt ten opzichte van het vorige kwartaal. Dit betekent wel dat de situatie onverminderd slecht is. Een schamele 7% van de bedrijven meldt een toename van de productie terwijl bijna de helft een afname rapporteert. Wat betreft productiecapaciteit houden de optimisten en pessimisten elkaar netjes in evenwicht. De regio Zuidoost-Brabant scoort daarmee wel minder goed dan het gemiddelde voor het werkgebied van KvK Brabant. Voortvloeiend uit de lage productie is het aandeel bedrijven dat aangeeft (te) grote voorraden te hebben, verder gestegen tot 29% in het eerste kwartaal van 29. Figuur 21: Indicator productie en voorraad, 3 e en 4 e kw 8 en 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en deelregio s ekw. 28 4ekw. 28 1ekw29 Nederland KvKBrabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Figuur 22: Productie, productiecapaciteit en voorraden 4 e kw 8 en 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland, ZO-Brabant Voorraden NL 1e kw '9 Voorraden KvK Br. 1e kw '9 Voorraden ZO-Br. 1e kw '9 Voorraden ZO-Br. 4e kw '8 Prod. cap. NL 1e kw '9 Prod. cap. KvK Br. 1e kw '9 Prod. cap. ZO-Br. 1e kw '9 Prod. cap. ZO-Br. 4e kw '8 Productie NL 1e kw '9 Productie KvK Br. 1e kw '9 Productie ZO-Br. 1e kw. '9 Productie ZO-Br. 4e kw '8 28% 26% 29% 27% 23% 29% 22% 8% 7% 7% 24% 5% 7% 42% 51% 48% 58% 5% 56% 53% 68% 69% 66% 71% 42% 22% 22% 43% 46% 52% 4% 5% 6% 2% 19% 21% Toename/Groot Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 14 van 43

15 Onvoldoende vraag momenteel grootste beperking Figuur 23: Belemmeringen activiteiten 4 e kw 8 en 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en Zuidoost-Brabant Circa 44% van de bedrijven in Zuidoost-Brabant geeft aan geen belemmeringen te ondervinden bij de uitoefening van de bedrijfsactiviteiten, ten opzichte van 46% vorig kwartaal. Het aandeel bedrijven dat belemmeringen ondervindt, is daarmee wel hoger dan het gemiddelde in KvK Brabant en in Nederland. Andere oorzaken Weersomstandigheden Financiële beperkingen De belemmeringen in Zuidoost-Brabant betreffen vooral onvoldoende vraag naar producten en/of diensten. Ook financiële beperkingen (tekort aan financiering) wordt door 7% van de bedrijven genoemd. Productiemiddelen, materiaal, ruimte Tekort aan arbeidskrachten Onvoldoende vraag Geen belemmeringen % 1% 2% 3% 4% 5% ZO-Brabant 4e kw '8 ZO-Brabant 1e kw. '9 Nederland 1e kw. '9 KvK Brabant 1e kw. '9 4.3 Concurrentiepositie Concurrentiepositie bedrijfsleven in Zuidoost-Brabant staat zwaar onder druk Figuur 24: Indicator concurrentiepositie 3 e en 4 e kw 8, 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en deelregio s De concurrentiepositie van Zuidoost-Brabantse bedrijven staat zwaar onder druk. Zuidoost-Brabant scoort aanzienlijk minder dan de andere Brabantse regio s. Ook ten opzichte van het vorige kwartaal is sprake van een forse verslechtering; de indicator daalt van -3 naar -12. Vooral de concurrentie op de exportmarkten staat fors onder druk ekw. 28 4e kw. 28 1ekw 29 Nederland KvK Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Pagina 15 van 43

16 Beoordeling concurrentiepositie stabiel Figuur 25: Concurrentiepositie in binnen- en buitenland (EU en buiten de EU), 4 e kw 8 en 1 e kw 9. De concurrentiepositie van het bedrijfsleven in Zuidoost-Brabant is ten opzichte van het vorige kwartaal verder verslechterd. Dit geldt zowel voor de binnenlandse als de buitenlandse (binnen en buiten EU) markten. Toch overheerst vooral het beeld van een gelijkblijvende beoordeling van de concurrentiepositie door Zuidoost-Brabantse bedrijven; minimaal driekwart van de bedrijven ziet geen verandering. Wat betreft de concurrentiepositie voor de binnenlandse markt zijn bedrijven in Zuidoost-Brabant minder optimistisch dan het landelijk gemiddelde. Voor de buitenlandse markten zijn de verschillen kleiner. ZO-Br. - buiten EU 4e kw '8 ZO-Br. - buiten EU 1e kw '9 KvK Br. - buiten EU 1e kw '9 NL - buiten EU 1e kw '9 ZO-Br. in EU 4e kw '8 ZO-Br. in EU 1e kw '9 KvK Br. in EU 1e kw '9 NL in EU 1e kw '9 ZO-Br. In NL 4e kw '8 ZO-Br. in NL 1e kw '9 KvK Br. in NL 1e kw '9 4% 3% 3% 4% 4% 2% 2% 4% 1% 8% 8% 89% 8% 82% 81% 87% 84% 86% 82% 81% 75% 81% 8% 17% 15% 15% 9% 14% 12% 14% 9% 17% 11% NL in NL 1e kw '9 9% 79% 12% % 2% 4% 6% 8% 1 % Toename Gelijk Afname Verkoopprijzen constant Figuur 26: Indicator prijzen en tarieven 4 e kw 8 en 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en Zuidoost-Brabant De verkoopprijzen van producten en diensten zijn grotendeels ongewijzigd gebleven in het eerste kwartaal van 29 in Zuidoost-Brabant. Dit geeft de overgrote meerderheid (85%) van de ondernemers aan. KvK Brabant 1e kw. '9 Nederland 1e kw. '9 ZO-Br. 1e kw. '9 4% 8% 3% 83% 78% 85% 14% 14% 13% Duidelijk is dat de periode van prijsaanpassingen naar beneden grotendeels voorbij is. Ongeveer 13% van de bedrijven heeft de prijzen laten toenemen. ZO-Br. 4e kw. '8 23% 62% 15% Prijzen/tarieven dalen Prijzen/tarieven blijven gelijk Prijzen/tarieven nemen toe Pagina 16 van 43

17 4.4 Orders en orderpositie Orderpositie bezig aan vrije val De indicator orders en orderpositie is verder achteruit gegaan ten opzichte van het vorige kwartaal en bereikt een waarde van -45 in het eerste kwartaal van 29. Daarmee neemt Zuidoost-Brabant een middenpositie in ten opzichte van de twee overige Brabantse regio s. In vergelijking met het landelijk gemiddelde blijft Zuidoost-Brabant echter flink achter. De vooruitzichten voor het volgend kwartaal zijn minder somber; ondernemers voorzien een verbetering van de indicator tot -2. Zowel binnenlandse als buitenlandse orderpositie is verder verslechterd Het aantal order is in Zuidoost-Brabant ten opzichte van het vorige kwartaal afgenomen. Het aandeel bedrijven dat een afname van het aantal order meldt, is toegenomen tot 57% in het eerste kwartaal van 29. Wat betreft de orderpositie neemt het aandeel bedrijven dat een afname meldt toe met 1 %punt in Zuidoost-Brabant. Daarmee loopt de regio achter op zowel KvK Brabant als het landelijk gemiddelde. De buitenlandse orderpositie, die voor veel sectoren in Brabant (zoals de industrie en transportsector) een belangrijke aanjager vormt, is er eveneens verder op achteruit gegaan. Figuur 27: Indicator orders en orderpositie en verwachtingen, KvK Brabant, Nederland en deelregio s ekw. 28 4ekw. 28 1ekw29 2ekw29 (verw.) -5 Nederland KvKBrabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Figuur 28: Orders en orderpositie (OP) in binnen- en buitenland, 4 e kw 8 en 1e kw 9, Nederland, KvK Brabant, ZO-Brabant OP export ZO-Br. 4e kw. '8 OP export ZO-Br. 1e kw. '9 OP export KvK Br. 1e kw. '9 OP NL export 1e kw. '9 OP ZO-Br. 4e kw. '8 OP ZO-Br. 1e kw. '9 OP KvK Br. 1e kw. '9 OP NL 1e kw. '9 Orders ZO-Br. 4e kw 8 Orders ZO-Br. 1 kw 9 Orders KvK Br. 1e kw. '9 Orders NL 1e kw. '9 1% 2% 1% 3% 3% 3% 3% 4% 13% 9% 9% 1% 57% 5% 49% 53% 51% 58% 34% 34% 61% 58% 41% 4% 42% 48% 5% 44% 36% 46% 4% 53% 57% 39% 5% 5% % 2% 4% 6% 8% 1 % Toename/Goed Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 17 van 43

18 5. Midden-Brabant 5.1 Economische prestaties en economisch klimaat Economisch klimaat Midden-Brabant verslechtert verder De indicator voor economische prestaties is verder gedaald in het eerste kwartaal van 29 tot een waarde van -33 voor Midden-Brabant. Daarmee scoort de regio een fractie beter dan het gemiddelde voor KvK Brabant en conform het landelijk gemiddelde. Wel is sprake van een aanzienlijke verslechtering ten opzichte van een kwartaal eerder. De vooruitzichten voor het komende kwartaal zijn aanmerkelijk positiever, zij het dat de indicator negatief blijft. Figuur 29: Indicator economische prestaties (omzet, export en werkgelegenheid), KvK Brabant, Nederland en deelregio s e kw. 28 4e kw. 28 1e kw 29 2e kw 29 (verw.) Nederland KvK Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Omzet-, export- en personeelssituatie verslechteren Figuur 3: Realisatie omzet, export en werkgelegenheid 4 e kw 8 en 1 e kw 9, Nederland, KvK Brabant, Midden-Brabant Ten opzichte van het vorig kwartaal is de situatie in Midden-Brabant verslechterd voor zowel omzet, export als personeelssterkte. Slechts 16% van de ondernemers in Midden-Brabant meldt nog een toename van de omzet over het eerste kwartaal van 29, terwijl 38% een daling rapporteert. Daarmee doet Midden-Brabant het echter nog altijd beter dan de gemiddelden voor KvK Brabant en Nederland. Ook over de export zijn ondernemers niet bijster te spreken. Het aandeel bedrijven dat een afname van de export meldt, is toegenomen van 35% in het vorige kwartaal tot maar liefst 53% in het eerste kwartaal van 29. Wat betreft personeel geeft nog slechts 6% van de bedrijven aan dat de omvang is toegenomen, tegenover 37% van het bedrijfsleven dat een afname rapporteert. Pers. Midden-Br. 4e kw. '8 12% 66% 22% Pers. Midden-Br. 1e kw '9 Pers. KvK Br 1e kw '9 Per. NL 1e kw '9 Export Midden-Br. 4e kw '8 Export Midden-Br. 1e kw '9 Export KvK Br 1e kw '9 6% 7% 8% 12% 7% 9% 58% 58% 6% 53% 4% 41% 37% 35% 32% 35% 53% 5% Export NL 1e kw '9 Omzet Midden-Br. 4e kw '8 Omzet Midden-Br. 1e kw. '9 Omzet KvK 1e kw '9 Omzet NL 1e kw '9 11% 21% 16% 13% 12% 38% 41% 46% 41% 42% 51% 38% 38% 46% 46% Toename Gelijk Afname Pagina 18 van 43

19 Positieve winsten en rendementen zijn zeldzaamheid Figuur 31: Winst en rendement, 4 e kw 8 en1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland, Midden-Brabant De winstgevendheid in het Midden-Brabantse bedrijfsleven staat, net als in het kamergebied Brabant en Nederland, zwaar onder druk als gevolg van de crisis. In het eerste kwartaal rapporteert 6% van de ondernemers nog een toename van de winst, ten opzichte van 42% van de bedrijven die te kampen hebben met een winstdaling. Deze cijfers zijn in lijn met de overige regio s. Midden-Br. (rend.) 4e kw '8 Midden-Br. (rend.) 1e kw '9 KvK Br. (rend.) 1e kw '9 NL (rend.) 1e kw '9 Midden-Br. (winst) 4e kw '8 Midden-Br. (winst) 1e kw '9 KvK Br. (winst) 1e kw '9 8% 1% 12% 1% 7% 6% 5% 66% 62% 63% 64% 49% 52% 51% 26% 29% 25% 26% 44% 42% 41% Met betrekking tot de rendementspositie wordt het verhaal er niet veel positiever op. Het overgrote deel van de bedrijven geeft aan dat het rendement onveranderd is gebleven in het eerste kwartaal van 29 en een kwart van de bedrijven meldt een verslechtering. NL (winst) 1e kw '9 5% 52% 43% Winst verbetert Winst gelijk Winst daalt Rendement groot Rendement normaal Rendement klein Beoordeling economisch klimaat uiterst negatief Figuur 32: Beoordeling 3 e kw, 4 e kw 8, 1 e kw 9 en verwachting economisch klimaat 2 e kw 9, KvK Brabant, Nederland, Midden- Brabant De beoordeling van het economisch klimaat door ondernemers in Midden-Brabant is, met een score van 65, uiterst negatief in het eerste kwartaal van 29,. Daarmee scoort de regio Midden-Brabant slechter dan het gemiddelde in KvK Brabant en in Nederland. Ook in vergelijking met het vorige kwartaal is sprake van een terugval. Voor het komende kwartaal ziet de beoordeling van het economisch klimaat er enigszins positiever uit, alhoewel Midden-Brabant naar verwachting achter blijft lopen op KvK Brabant en Nederland e kw. '8 4e kw. '8 1e kw. '9 2e kw. '9 Beoordeling KvK Br. Beoordeling NL Beoordeling Midden-Br. Verwachting KvK Br. Verwachting NL Verwachting Midden-Br. Pagina 19 van 43

20 5.2 Productie en voorraad Indicator productie en voorraad gekelderd De indicator productie en voorraad is gekelderd van +34 in het vorige kwartaal tot +3 in het eerste kwartaal van 29. Daarmee doet Midden-Brabant het beter dan het kamergebied Brabant als geheel, maar slechter dan het landelijk gemiddelde. Figuur 33: Indicator productie en voorraad, 3 e en 4 e kw 8 en 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en deelregio s ekw.28 4ekw.28 1ekw29 Nederland KvKBrabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Productie neemt af, voorraden groeien Figuur 34: Productie, productiecapaciteit en voorraden 4 e kw 8 en 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland, Midden-Brabant In Midden-Brabant groeit het aandeel bedrijven dat een daling van de productie meldt van 23% in het vorige kwartaal tot 37% in het eerste kwartaal van 29. Daarmee doet het Midden-Brabants bedrijfsleven het beter dan het gemiddelde voor het werkgebied van KvK Brabant. Voorraden NL 1e kw '9 Voorraden KvK Br. 1e kw '9 Voorraden Midden-Br. 1e kw '9 Voorraden Midden-Br. 4e kw '8 28% 26% 29% 17% 68% 69% 65% 8% 4% 5% 6% 4% Prod. cap. NL 1e kw '9 23% 58% 19% Wat betreft de productiecapaciteit is het beeld gemengd; hoewel het aandeel bedrijven dat een toename van de productiecapaciteit meldt is toegenomen, is tegelijkertijd het aantal bedrijven gegroeid dat te maken heeft met een afname. Slechts de helft van de bedrijven draait met een normale productiecapaciteit. Prod. cap. KvK Br. 1e kw '9 Prod. cap. Midden-Br. 1e kw '9 Prod. cap. Midden-Br. 4e kw '8 Productie NL 1e kw '9 Productie KvK Br. 1e kw '9 Productie Midden-Br. 1e kw. '9 29% 16% 1% 8% 7% 9% 5% 53% 5% 79% 51% 54% 42% 21% 31% 43% 37% 1% De lagere productie mist zijn uitwerking niet op de voorraadpositie bij bedrijven. Het aandeel bedrijven dat aangeeft (te) grote voorraden te hebben, is ten opzichte van het vorige kwartaal met 12%-punt gegroeid. Productie Midden-Br. 4e kw '8 8% 69% 23% % 2% 4% 6% 8% 1 % Toename/Groot Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 2 van 43

21 Onvoldoende vraag in veel gevallen belangrijkste belemmering in uitoefening activiteiten Ruim drie op de tien bedrijven in Midden-Brabant geven aan geen belemmeringen te ondervinden bij de uitoefening van hun bedrijfsactiviteiten. Dit is een forse verbetering ten opzichte van een kwartaal eerder, toen dit aandeel nog 46% bedroeg. In Midden-Brabant heeft het bedrijfsleven daarmee gemiddeld in mindere mate met belemmeringen te maken dan landelijk. De belemmeringen die zich voordoen bij Midden- Brabantse ondernemers, worden door het overgrote deel veroorzaakt door onvoldoende vraag. Het belang van deze reden is overigens fors toegenomen ten opzichte van een kwartaal eerder. Daarnaast zijn ook financiële beperkingen een grotere rol gaan spelen. Figuur 35: Belemmeringen activiteiten KvK Brabant, Nederland, Midden-Brabant Andere oorzaken Weersomstandigheden Financiële beperkingen Productiemiddelen, materiaal, ruimte Tekort aan arbeidskrachten Onvoldoende vraag Geen belemmeringen % 1% 2% 3% 4% 5% Midden-Brabant 4e kw '8 Midden-Brabant 1e kw. '9 Nederland 1e kw. '9 KvK Brabant 1e kw. '9 5.3 Concurrentiepositie Indicator concurrentiepositie Midden-Brabant negatief, maar minder dan in referentieregio s Figuur 36: Indicator concurrentiepositie 3 e en 4 e kw 8, 1 e kw 9, KvK Brabant, Nederland en deelregio s In het eerste kwartaal van 29 is de indicator van 6 de concurrentiepositie in Midden-Brabant ongeveer 4-4. Dit is onveranderd ten opzichte van het vierde 2 kwartaal van 28. In alle referentiegebieden -2 daarentegen is de score op de indicator -4 concurrentiepositie juist slechter dan in het vorig -6 kwartaal. Tevens is de score van Midden-Brabant in -8-1 het eerste kwartaal van 29 beter dan in alle -12 referentiegebieden, inclusief Nederland e kw. 28 4e kw. 28 1e kw 29 Nederland KvK Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Pagina 21 van 43

22 Concurrentiepositie van Midden Brabant op binnenals buitenlandse markt minder verslechterd dan in de referentiegebieden In het eerste kwartaal van 29 is de score van Midden-Brabant op de indicator concurrentiepositie op zowel de wereldmarkt, Europese markt als de Nederlandse markt minder slecht van in de referentiegebieden en Nederland. In het eerste kwartaal van 29 hebben in Midden-Brabant de ondernemers per saldo de concurrentiepositie buiten de EU zien verslechteren, maar ten opzichte van het vierde kwartaal is de indicator minder negatief uitgevallen. Dit geldt echter niet voor de concurrentiepositie van de ondernemers uit Midden-Brabant op de EU-markt en de Nederlandse markt; hier is in het eerste kwartaal van 29 de indicator slechter dan in het vierde kwartaal van 28. De ondernemers in Midden-Brabant zijn in het eerste kwartaal van 29 per saldo het minst negatief over de Nederlandse markt wat betreft de ontwikkeling van hun concurrentiepositie. Ondernemers in Midden-Brabant negatief over prijsontwikkeling, maar positiever dan in de referentiegebieden Per saldo zijn volgens de ondernemers in Midden- Brabant in het eerste kwartaal van 29 de prijzen/tarieven toegenomen (indicator is -4,7). De score op de indicator in Midden-Brabant is wel beter dan in de referentiegebieden Nederland en de ; hier is het aandeel ondernemers dat de prijzen/tarieven heeft zien toenemen per saldo hoger dan in Midden Brabant. In Midden-Brabant is tenslotte de indicator in het eerste kwartaal van 29 wel sterk verslechterd ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Wel is duidelijk dat de periode van grote prijsaanpassingen naar beneden toe achter ons ligt. Figuur 37: Concurrentiepositie in binnen- en buitenland (EU en buiten de EU), 4 e kw 8 en 1 e kw 9. Midden-Br. - buiten EU 1e kw '9 NL - buiten EU 1e kw '9 Midden-Br. in EU 1e kw '9 NL in EU 1e kw '9 Midden-Br. in NL 1e kw '9 NL in NL 1e kw '9 2% 3% 3% 4% 5% 3% 2% 4% 1% 1% 8% 9% 82% 88% 82% 81% 85% 88% 86% 82% 84% 8% 81% 79% 16% 9% 15% 15% 1% 1% 12% 14% 6% 1% 11% 12% % 2% 4% 6% 8% 1 % Toename Gelijk Afname Figuur 38: Indicator prijzen en tarieven, KvK Brabant en Nederland KvK Brabant 1e kw. '9 Nederland 1e kw. '9 Midden-Br. 1e kw. '9 Midden-Br. 4e kw. '8 Prijzen/tarieven dalen 3,6% 8,% 3,9% 2,7% Prijzen/tarieven nemen toe 82,6% 77,8% 87,6% 71,4% 13,8% 14,2% 8,6% 7,9% Prijzen/tarieven blijven gelijk Pagina 22 van 43

23 5.4 Orders en orderpositie Orders in Midden-Brabant lopen sterk terug in het eerste kwartaal van 29 De score van Midden-Brabant op de indicatoren orders en orderpositie is in het eerste kwartaal van 29 fors negatief. Bovendien is de score van Midden-Brabant in het eerste kwartaal van 29 slechter dan in alle referentiegebieden. Sinds het derde kwartaal van 28 is er een duidelijke negatieve trend zichtbaar in de score op de indicator orders en orderpositie in Midden-Brabant en de referentiegebieden. Ook voor het tweede kwartaal van 29 zijn de verwachtingen van de ondernemers in Midden-Brabant negatief. Opvallend is wel dat de ondernemers in Midden-Brabant voor het tweede kwartaal net iets minder negatief zijn dan in de referentiegebieden. Ontwikkeling Orderpositie in Midden-Brabant in het eerste kwartaal slechter dan in referentiegebieden Figuur 39: Indicator orders en orderpositie en verwachtingen, KvK Brabant, Nederland en deelregio s ekw. 28 4ekw. 28 1ekw29 2ekw29 (verw.) -5 Nederland KvK Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Figuur 4: Orders en orderpositie (OP) in binnen- en buitenland 4 e kw 8 en 1e kw 9, KvK Brabant, Nederland en Midden-Br. De ontwikkeling van de orderpositie in zowel binnen- als buitenland wordt in het eerste kwartaal van 29 door de ondernemers in Midden-Brabant als negatiever beoordeeld dan in de referentiegebieden Nederland en Kamer van Koophandel Brabant. Wat betreft het aantal orders in het eerste kwartaal van 29 zijn de ondernemers ongeveer even negatief als in de referentiegebieden. In Midden-Brabant is de score op zowel de indicatoren orderpositie export en orderpositie als het aantal orders in het eerste kwartaal van 29 slechter dan in het vierde kwartaal van 28. OP export Midden-Br. 4e kw. '8 OP export Midden-Br. 1e kw. '9 OP export KvK Br. 1e kw. '9 OP NL export 1e kw. '9 OP Midden-Br. 4e kw. '8 OP Midden-Br. 1e kw. '9 OP KvK Br. 1e kw. '9 OP NL 1e kw. '9 Orders Midden-Br. 4e kw 8 Orders Midden-Br. 1 kw 9 Orders KvK Br. 1e kw. '9 2% 57% 2% 41% 1% 49% 3% 2% 2% 3% 4% 9% 11% 9% 53% 61% 45% 58% 58% 52% 41% 41% 41% 57% 5% 44% 37% 53% 4% 39% 39% 49% 5% Orders NL 1e kw. '9 1% 4% 5% % 2% 4% 6% 8% 1 % Toename/Goed Gelijk/Normaal Afname/Klein Pagina 23 van 43

24 6. Sectoren 6.1 Industrie Industriële productie in Brabant daalt verder Figuur 22: Productie industrie KvK Brabant en Nederland De industrie heeft het onverminderd zwaar binnen het gebied van KvK Brabant. Ruim 52% van de bedrijven meldt een productiedaling, tegen 4% een stijging in het eerste kwartaal. De cijfers voor de industrie zijn daarmee aanzienlijk negatiever dan voor het gehele bedrijfsleven. Bovendien is de daling van de productie in de Brabantse industrie nog iets groter dan landelijk. Industrie KvK Br. (verw. 2e kw. '9) Industrie KvK Br. 4e kw. '8 Industrie KvK Br. 1e kw. '9 Industrie NL, 1e kw. '9 9,8% 8,5% 4,1% 6,2% 54,8% 47,6% 43,3% 45,2% 35,4% 43,9% 52,6% 48,6% Voor het tweede kwartaal van 29 zijn de verwachtingen aanzienlijk gunstiger, zij het dat het saldo nog altijd negatief blijft. Het aandeel industriële bedrijven dat een toename van de productie verwacht neemt toe tot 1%. Tot bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 6,5% 5,7% 42,8% Productie neemt toe Productie blijf gelijk Productie daalt Waardering economisch klimaat verder verslechterd Figuur 23: Overzicht indicator economisch klimaat industrie Industriële bedrijven beoordelen de ontwikkeling van het economisch klimaat uiterst negatief in het eerste kwartaal van 29. Ten opzichte van het vorige kwartaal is sprake van een verdere verslechtering. Bijna 6% van de Brabantse bedrijven in de industrie meldt een verslechtering. Het economisch klimaat in de Brabantse industrie komt overeen met het landelijk gemiddelde. Industrie KvK Br. (verw. 2e kw. '9) Industrie KvK Br. 4e kw. '9 Industrie KvK Br. 1e kw. '9 Industrie NL, 1e kw. '9 2,2% 55,5% 1,1% 44,8%,9% 39,7% 1,7% 38,6% 42,3% 54,1% 59,4% 59,7% De teneur voor het volgend kwartaal is ietwat positiever; het aandeel pessimisten neemt af tot ruim 42%. De meerderheid van de bedrijven in de Brabantse industrie verwacht een handhaving van de status quo. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 1,1% 38,8% 6,1% % 2% 4% 6% 8% 1 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Pagina 24 van 43

25 Industriële omzet en export staan op een zeer laag pitje In het eerste kwartaal zag ruim 52% van de industriële bedrijven in Brabant de omzet dalen, terwijl slechts 1% een omzettoename rapporteert. De exportontwikkeling is even negatief als die van de omzet; krap 53% van de bedrijven in de Brabantse industrie meldt een daling van de export. Voor het volgend kwartaal verbeteren volgens de bedrijven de vooruitzichten voor zowel de omzet als de export enigszins. Het aandeel bedrijven dat een groei van de omzet verwacht neemt toe tot 15%. Desalniettemin blijft het aantal pessimisten in de meerderheid. Wat betreft export verwacht het overgrote deel van de ondernemers dat de uitvoer gelijk blijft. Slechts enkele ondernemers verwachten een opleving. Figuur 24: Omzet en export in de industrie KvK Brabant Omzet Industrie verw. 2e kw. '9 Omzet Industrie 1e kw. '9 Omzet Industrie 4e kw. '8 Export Industrie verw. 2e kw. '9 Export Industrie 1e kw. '9 Export Industrie 4e kw. '8 14,5% 1,% 14,% 8,1% 7,7% 12,8% 54,3% 37,6% 47,6% 6,4% 39,7% 47,1% 52,4% 52,6% 31,2% 38,4% 31,5% 4,1% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Winstgevendheid blijft dalen Figuur 25: Personeel, winst en investeringen, industrie, KvK Brabant Bijna de helft van de industriële bedrijven in Brabant heeft het eerste kwartaal van 29 de winstgevendheid zien afnemen en bij slechts 1% nam de winst toe. De winstgevendheid in de industrie lijkt daarmee gezakt te zijn tot een waar dieptepunt. Personeel verw. 2e kw. '9 Personeel 1e kw. '9 Personeel 4e kw. '8 5,6% 3,5% 7,8% 56,9% 55,5% 59,1% 37,5% 41,% 33,1% De crisis mist zijn uitwerking evenmin op de werkgelegenheid in de industriële sector. Vier op de tien bedrijven hebben de personeelsomvang teruggebracht. Slechts bij 4% van de bedrijven is het aantal werknemers toegenomen. Voor het tweede kwartaal van 29 zijn de verwachtingen iets minder negatief. Toch verwacht nog altijd 38% van de bedrijven te moeten snijden in het personeelsbestand. Winstgevendheid 1e kw. '9 Winstgevendheid 4e kw. '8 Investeringen verw. 29 1,4% 5,7% 9,1% 5,5% 52,4% 44,4% 48,1% 41,9% 46,5% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af De investeringsbereidheid in de Brabantse industrie is laag in 29. Ruim 46% van de bedrijven verwacht dat de investeringen in 29 zullen afnemen tegenover 9% die een toename voorziet. Pagina 25 van 43

26 6.2 Groothandel Orderpositie van groothandel verder verslechterd Figuur 26: Orders groothandel KvK Brabant en Nederland Ten opzichte van het vorige kwartaal is de orderpositie in de Brabantse groothandel verder verslechterd. Bovendien neemt het aantal orders in de groothandel bij relatief veel bedrijven af ten opzichte van het totale bedrijfsleven. Lichtpuntje is dat de Brabantse groothandel het iets beter doet dan landelijk. Groothandel KvK Br. (verw. 2e kw. '9) Groothandel KvK Br. 4e kw. '8 Groothandel KvK Br. 1e kw. '9 13,% 55,9% 31,% 15,% 4,9% 44,1% 11,4% 29,9% 58,7% Voor het volgend kwartaal zijn de verwachtingen wat minder negatief gestemd. Toch zijn er nog altijd meer bedrijven die een daling van het aantal orders verwachten dan degenen die een toename voorzien. Groothandel NL, 1e kw. '9 11,7% 27,1% Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 9,1% 41,1% 61,2% 49,8% % 2% 4% 6% 8% 1 % Orders nemen toe Orders blijven gelijk Orders nemen af Brabantse groothandel ronduit negatief over ontwikkeling economisch klimaat Figuur 27: Overzicht indicator economisch klimaat groothandel De Brabantse groothandel is uiterst pessimistisch over de ontwikkeling van het economisch klimaat; zowel ten opzichte van het vorige kwartaal, het gemiddelde voor het totale bedrijfsleven als het landelijk gemiddelde komt de groothandel slecht uit de verf. Het aandeel bedrijven dat een verbetering van het economisch klimaat meldt in het eerste kwartaal van 29, is vrijwel nihil. Groothandel KvK Br. (verw. 2e kw. '9) Groothandel KvK Br. 4e kw. '8 Groothandel KvK Br. 1e kw. '9 Groothandel NL, 1e kw. '9 4,4% 55,9% 39,7% 2,% 31,2% 66,8%,4% 28,8% 7,8% 2,2% 32,7% 65,1% Uitgaande van de verwachtingen voor het tweede kwartaal, lijkt de stijgende lijn te worden ingezet in de groothandel. Toch blijft het aantal pessimisten nog altijd ruim in de meerderheid. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 1,1% 38,8% 6,1% % 2% 4% 6% 8% 1 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Pagina 26 van 43

27 Omzet in groothandel staat zwaar onder druk Figuur 28: Omzet en export in de groothandel (GH) KvK Brabant Het verslechterde economisch klimaat is terug te zien in de negatieve indicator voor de omzet van de Brabantse groothandelsbedrijven in het eerste kwartaal 29 (11% toename en 59% afname betekent een score van -47). Ten opzichte van het vorige kwartaal is de indicator verder verslechterd. De exportindicator is weliswaar redelijk constant gebleven; maar dat betekent dat de pessimisten nog altijd ruim in de meerderheid zijn. Omzet GH verw. 2e kw. '9 Omzet GH 1e kw. '9 Omzet GH 4e kw. '8 Export GH verw. 2e kw. '9 Export GH 1e kw. '9 17,6% 51,3% 11,2% 3,3% 22,4% 37,6% 32,6% 12,7% 34,9% 31,1% 58,5% 4,% 44,9% 22,6% 52,4% De positieve verwachtingen voor de export springen in het oog. Voor het tweede kwartaal is het aandeel bedrijven dat een toename van de export verwacht groter dan het aandeel dat een daling voorziet. Ook wat betreft omzet wordt een lichte verbetering verwacht. Groothandelsbedrijven snijden in personeelsomvang Export GH 4e kw. '8 13,2% 31,4% 55,4% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Figuur 29: Personeel, winst en investeringen groothandel, KvK Brabant Ten opzichte van het vorige kwartaal is de arbeidsmarkt in de groothandel danig verslechterd; vier op de tien bedrijven hebben het personeels bestand ingekrompen terwijl minder dan 12% een personeelsuitbreiding meldt. De verwachtingen voor het volgend kwartaal zijn gunstiger; Driekwart van de bedrijven meldt dat de personeelsomvang gelijk zal blijven en het aandeel bedrijven dat personeel ontslaat daalt naar 17%. De score voor winstgevendheid is verder verslechterd ten opzichte van het vorige kwartaal van -32 tot -37. Het aandeel bedrijven dat een winstdaling rapporteert bedraagt ruim 43%, terwijl de helft van de bedrijven in de Brabantse groothandel een gelijkblijvende winst meldt. Personeel verw. 2e kw. '9 Personeel 1e kw. '9 Personeel 4e kw. '8 Winstgevendheid 1e kw. '9 Winstgevendheid 4e kw. '8 Investeringen verw. '9 6,1% 11,6% 19,7% 6,2% 14,% 3,5% 47,7% 5,6% 39,8% 51,8% 76,4% 53,6% 4,7% 43,2% 46,2% 44,7% 17,5% 26,7% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af De Brabantse groothandel is uiterst terughoudend wat betreft investeringen in 29. Slechts 4% verwacht meer te investeren dan vorig jaar, terwijl 45% anticipeert op een daling van de investeringen. Pagina 27 van 43

28 6.3 Detailhandel Brabantse detailhandel iets positiever dan totale bedrijfsleven over economisch klimaat eerste kwartaal Figuur 3: Indicator economisch klimaat detailhandel KvK Brabant en Nederland De detailhandel binnen KvK Brabant is in het eerste kwartaal van 29 iets positiever over het economisch klimaat dan het totale bedrijfsleven. Ten opzichte van het Nederlands gemiddelde valt de score echter aanzienlijk negatiever uit. Met bovendien een meerderheid van de ondernemers in de detailhandel die een verslechtering van het economisch klimaat meldt, is er dan ook geen reden tot juichen. Detailhandel KvK Br. (verw. 2e kw. '9) Detailhandel KvK Br. 4e kw. '8 Detailhandel KvK Br. 1e kw. '9 Detailhandel NL, 1e kw. '9 2,8% 66,% 31,2% 5,8% 35,8% 58,4% 1,4% 45,2% 53,4% 2,7% 57,6% 39,7% Voor het tweede kwartaal van 29 zijn de verwachtingen voor het economisch klimaat ietwat positiever. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 1,1% 38,8% 6,1% % 2% 4% 6% 8% 1 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Voorraden bij Brabantse detailhandel nemen toe Figuur 31: Indicator voorraden detailhandel KvK Brabant en Nederland Ten opzichte van het vorige kwartaal is het aandeel detailhandelsbedrijven in KvK Brabant dat (te) grote voorraden meldt, toegenomen tot 21%. Dit is een teken dat de verkopen stagneren. In vergelijking met het Nederlandse gemiddelde voor de detailhandel scoort KvK Brabant echter nog relatief gunstig. Ook in vergelijking met het totale bedrijfsleven valt de situatie in de Brabantse detailhandel nog wel mee. Detailhandel KvK Br. 4e kw. '8 Detailhandel KvK Br. 1e kw. '9 Detailhandel NL, 1e kw. '9 17,2% 2,8% 33,5% 77,6% 75,7% 64,2% 5,2% 3,5% 2,3% Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 25,9% 69,3% 4,8% % 2% 4% 6% 8% 1 % Voorraad (te) groot Voorraad normaal Voorraad (te) klein Pagina 28 van 43

29 Brabantse detailhandel scoort nog relatief goed Figuur 32: Omzet detailhandel KvK Brabant en Nederland Ten opzichte van het vorige kwartaal is de omzetpositie van de detailhandel in KvK Brabant verslechterd. Het aandeel bedrijven dat een omzettoename meldt is gedaald van 34% tot 19% in het eerste kwartaal. Ten opzichte van het landelijk gemiddelde en het gemiddelde voor het totale Brabantse bedrijfsleven scoort de detailhandel in Brabant hiermee echter nog altijd goed. Toch is het aandeel bedrijven dat een omzetdaling rapporteert toegenomen tot 54%. Omzet DH KvK Br. 2e kw. '9 (verw.) Omzet DH KvK Br. 4e kw. '8 Omzet DH KvK Br. 1e kw. '9 Omzet DH NL 1e kw. '9 21,4% 54,2% 24,4% 33,9% 35,1% 31,% 19,2% 12,9% 26,9% 53,9% 46,8% 4,3% De verwachting onder detaillisten leeft dat de situatie wat betreft omzet beter zal worden; de optimisten en pessimisten zijn redelijk in balans. Omzet tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 12,7% 41,3% 46,% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Winst en personeelsomvang nemen af Figuur 33: Personeel, winst en investeringen detailhandel, KvK Brabant Per saldo is de personeelssituatie in de Brabantse detailhandel ten opzichte van het vorige kwartaal verslechterd. Het aandeel bedrijven dat een toename van de personeelsomvang meldt is afgenomen, terwijl het aandeel detaillisten dat een daling rapporteert is toegenomen tot een kwart in het eerste kwartaal 29. De verwachtingen voor het 2 e kwartaal zijn evenmin gunstig. Opnieuw verwacht een kwart van de bedrijven personeel te moeten laten gaan. Personeel verw. 2e kw. '9 Personeel 1e kw. '9 Personeel 4e kw. '8 Winstgevendheid 1e kw. '9 Winstgevendheid 4e kw. '8 9,1% 63,5% 27,4% 7,1% 68,% 24,9% 13,5% 76,3% 1,2% 5,% 49,2% 45,8% 1,2% 51,% 38,8% Tevens is de winstgevendheid verslechterd ten opzichte van een kwartaal eerder. Maar liefst 46% van de bedrijven in de Brabantse detailhandel geeft aan dat de winst is gedaald in het eerste kwartaal. De investeringsbereidheid onder Brabantse detaillisten is laag in 29. Het saldo [toename afname] komt uit op -38. Investeringen verw. '9 5,6% 5,9% 43,5% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 29 van 43

30 6.4 Transport, opslag en communicatie Verbetering verwacht ten aanzien van productie Ten opzichte van het vorige kwartaal is de situatie wat betreft productie ietwat verbeterd in de Brabantse transportsector. Het aandeel bedrijven dat een productiedaling meldt is gedaald van 56% tot 43%. Ook in vergelijking met het landelijk gemiddelde komt de regio KvK Brabant goed uit de bus. De productiecijfers voor de transportsector in Brabant zijn overigens vergelijkbaar met die voor het totale bedrijfsleven. Voor het volgend kwartaal verwacht het overgrote deel van de ondernemers een gelijkblijvende productie. Toch kan gesproken worden van een flinke verbetering ten opzichte van de huidige situatie. Brabantse transportsector één van zwaarst getroffen sectoren Figuur 34: Productie transportsector KvK Brabant en Nederland Transport KvK Br. (verw. 2e kw. '9) 14,9% Transport KvK Br. 4e kw. '8 7,% 37,5% Transport KvK Br. 1e kw. '9 6,5% Transport NL, 1e kw. '9 3,8% 45,8% Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 6,5% 5,7% 66,2% 5,8% 55,5% 42,7% 5,4% 42,8% 18,9% % 2% 4% 6% 8% 1 % Productie neemt toe Productie blijf gelijk Productie daalt Figuur 35: Overzicht indicator economisch klimaat transportsector De Brabantse transportsector is wellicht de sector die het zwaarst getroffen wordt door de economische crisis. Transportbedrijven zijn nog negatiever dan het totale bedrijfsleven in Brabant. Ten opzichte van het vorige kwartaal is de situatie echter iets minder schrijnend; het aandeel pessimisten is gezakt tot 65%, nog altijd een zeer hoog aandeel. Transport KvK Br. (verw. 2e kw. '9) Transport KvK Br. 4e kw. '8 Transport KvK Br. 1e kw. '9 Transport NL, 1e kw. '9 7,8% 68,5%,5% 15,4% 84,1%,3% 34,5% 65,2% 2,4% 29,8% 67,8% 23,7% Transportbedrijven verwachten dat het economisch klimaat het volgend kwartaal wel zal verbeteren. Desondanks is het aandeel bedrijven dat een verslechtering verwacht, toch nog altijd in de meerderheid. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 1,1% 38,8% 6,1% % 2% 4% 6% 8% 1 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Pagina 3 van 43

31 Omzet en export verbeteren nog niet De omzetpositie in de Brabantse transportsector is verder verslechterd ten opzichte van een kwartaal eerder; de indicator gaat van -46 naar -5. In het eerste kwartaal meldt 56% van de transporteurs een afname van de omzet. De export, een belangrijke factor voor de internationaal georiënteerde transportsector, laat nog geen tekenen van verbetering zien. Het aandeel bedrijven dat een exporttoename kan melden, is vrijwel nihil. De verwachtingen voor het volgend kwartaal zijn voorzichtig hoopgevend. Zowel de indicator voor export als omzet verbetert naar verwachting. Eén zwaluw maakt echter nog geen zomer. Figuur 36: Omzet en export in de transportsector KvK Brabant Omzet Transport verw. 2e kw. '9 Omzet Transport 1e kw. '9 Omzet Transport 4e kw. '8 Export Transport verw. 2e kw. '9 Export Transport 1e kw. '9 Export Transport 4e kw. '8 14,9% 6,5% 1,% 3,3%,4%,9% 37,2% 34,1% 59,7% 55,9% 63,6% 78,9% 56,3% 55,9% 39,9% 43,2% 21,5% 17,8% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Winst en personeelssituatie in transportsector onveranderd negatief Figuur 37: Personeel, winst en investeringen transportsector, KvK Brabant De werkgelegenheid in de transportsector staat momenteel zwaar onder druk. Het aandeel bedrijven dat een afname van de personeelsomvang meldt, is opnieuw toegenomen. Slechts 2% van de transportbedrijven heeft zijn personeel uitgebreid. Ten opzichte van het vorige kwartaal is de winstgevendheid in de Brabantse transportsector licht verbeterd, maar nog altijd zwaar negatief. De helft van de transportbedrijven geeft aan dat de winst is gedaald in het eerste kwartaal van 29. Lichtpuntje is dat het aandeel bedrijven dat een toename van de winst meldt, is toegenomen. De investeringsbereidheid in de transportsector voor 29 is ronduit laag. Op termijn kan dit overigens tot problemen leiden door verouderd materieel. Personeel verw. 2e kw '9 Personeel 1e kw. '9 Personeel 4e kw. '8 Winstgevendheid 1e kw. '9 Winstgevendheid 4e kw. '8 Investeringen verw. '9 4,2% 2,% 5,7% 9,5% 3,% 8,2% 5,2% 61,9% 47,6% 3,7% 4,5% 37,5% 66,3% 47,8% 46,7% 5,% 54,3% 33,9% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 31 van 43

32 6.5 Zakelijke diensten (Verhuur roerende goederen, ICT, overige zakelijk diensten) Verwachtingen voor productie zakelijke diensten positief Figuur 38: Productie zakelijke diensten (ZD) KvK Brabant en Nederland De productie in de zakelijke dienstverlening in KvK Brabant laat een verdere verslechtering zien ten opzichte van het vorige kwartaal; de indicator gaat van -1 naar -22. De Brabantse zakelijke dienstverlening scoort daarmee conform het landelijk beeld en zelfs aanzienlijk beter dan het totale bedrijfsleven in het werkgebied van KvK Brabant. ZD KvK Br. (verw. 2e kw. '9) ZD KvK Br. 4e kw. '8 ZD KvK Br. 1e kw. '9 17,9% 12,2% 1,1% 65,1% 65,5% 57,9% 17,% 22,3% 32,% Voor het tweede kwartaal van 29 leeft de verwachting dat een verbetering optreedt. De optimisten zijn zelfs licht in de meerderheid. De indicator zou daarmee weer een positieve score bereiken. ZD NL, 1e kw. '9 Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 1,6% 6,5% 55,2% 5,7% 34,2% 42,8% % 2% 4% 6% 8% 1 % Productie neemt toe Productie blijf gelijk Productie daalt Brabantse zakelijke dienstverlening steekt gunstig af tegen landelijk gemiddelde en totale bedrijfsleven Figuur 39: Overzicht indicator economisch klimaat zakelijke diensten (ZD) De zakelijke dienstverleners in Brabant zijn nog steeds niet te spreken over het economisch klimaat. Desondanks verbetert de indicator enigszins van - 47 tot -42. De Brabantse zakelijke dienstverlening scoort daarmee aanzienlijk beter dan het landelijk gemiddelde. Ook tegen het totale bedrijfsleven in het werkgebied van KvK Brabant steken de zakelijke diensten gunstig af. ZD KvK Br. (verw. 2e kw. '9) ZD KvK Br. 4e kw. '8 ZD KvK Br. 1e kw. '9 ZD NL, 1e kw. '9 3,4% 72,4% 24,2% 1,% 5,8% 48,2% 2,6% 52,4% 45,% 1,6% 42,8% 55,6% De verwachtingen voor het komende kwartaal zijn positiever. Hoewel de indicator naar verwachting nog wel negatief blijft, is sprake van een aanzienlijke verbetering tot -21. Het overgrote deel van de ondernemers in de zakelijke dienstverlening verwacht een gelijkblijvend economisch klimaat. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 1,1% 38,8% 6,1% % 2% 4% 6% 8% 1 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Pagina 32 van 43

33 Beoordeling van omzet en export verslechtert Ten opzichte van het vorige kwartaal is de omzetpositie in de zakelijke dienstverlening verslechterd. Het aandeel bedrijven dat een omzettoename kan melden is afgenomen, terwijl het aandeel bedrijven dat te kampen heeft met een omzetdaling, gestegen is. Wat betreft export lijkt er weinig veranderd te zijn. Veruit het grootste deel van de ondernemers (83%) meldt nog steeds een gelijkblijvende export. Toch is de waarde van de indicator omgeslagen van +3 tot -9. Onder ondernemers leeft de verwachting dat de export het volgend kwartaal weer licht opkrabbelt. Wat betreft omzet wordt ook een lichte verbetering verwacht, zij het dat de pessimisten de overhand houden. Personeelssterkte en winstgevendheid gaan achteruit Figuur 4: Omzet en export in de zakelijke diensten KvK Brabant Omzet ZD verw. 2e kw. '9 Omzet ZD 1e kw. '9 Omzet ZD 4e kw. '8 Export ZD verw. 2e kw. '9 Export ZD 1e kw. '9 Export ZD 4e kw. '8 14,4% 16,3% 22,2% 9,6% 4,3% 9,5% 64,9% 55,4% 54,8% 82,7% 82,9% 83,9% 2,7% 28,3% 23,% 7,7% 12,8% 6,5% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Figuur 41: Personeel, winst en investeringen zakelijke diensten, KvK Brabant Ten opzichte van het vorige kwartaal is de arbeidsmarktsituatie in de Brabantse zakelijke dienstverlening er duidelijk niet beter op geworden. Integendeel, het aandeel bedrijven dat gesneden heeft in de personeelsomvang is gestegen van 17% tot 32%. Personeel verw. 2e kw. '9 Personeel 1e kw. '9 Personeel 4e kw. '8 5,7% 13,7% 19,9% 71,9% 54,4% 63,2% 22,4% 31,9% 16,9% Ook de winstgevendheid in de zakelijke dienstverlening is verslechterd ten opzichte van het vierde kwartaal van 28. Het aandeel bedrijven dat een toename van de winst rapporteert is gehalveerd van 1% tot ruim 5%. Winstgevendheid 1e kw. '9 Winstgevendheid 4e kw. '8 Investeringen verw. '9 5,3% 1,2% 7,9% 67,8% 62,7% 55,8% 26,9% 27,1% 36,3% De investeringsbereidheid onder de Brabantse zakelijke dienstverleners is laag; de indicator heeft een waarde van -28. Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 33 van 43

34 6.6 Horeca Economische malaise in Brabantse horeca Figuur 42: Indicator economisch klimaat horeca KvK Brabant en Nederland De horeca beleeft zware tijden op het moment. Praktisch zeven op de tien bedrijven in de Brabantse horeca geeft aan dat het economisch klimaat is verslechterd in het eerste kwartaal van 29. Dit betekent een verdere verslechtering ten opzichte van een kwartaal eerder. Horecaondernemers in Brabant hebben het blijkbaar nog zwaarder te verduren dan gemiddeld in Nederland en dan het totale bedrijfsleven in Brabant. Horeca KvK Br. (verw. 2e kw. '9) Horeca KvK Br. 4e kw. '8 Horeca KvK Br. 1e kw. '9 Horeca NL, 1e kw. '9 3,8% 43,7% 52,5% 2,5% 4,7% 56,8% 1,2% 29,2% 69,6% 2,4% 34,3% 63,3% De verwachtingen voor het komende kwartaal zijn iets gunstiger, alhoewel toch nog steeds meer dan de helft van de ondernemers anticipeert op een verslechtering van het economisch klimaat. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 1,1% 38,8% 6,1% % 2% 4% 6% 8% 1 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Omzetpositie van horeca verslechtert naar verwachting Figuur 43: Omzet horeca KvK Brabant en Nederland Ten opzichte van het vorige kwartaal is de omzetpositie in de Brabantse horeca verbeterd; de indicator gaat van -39 naar -18. Daarmee scoort de horeca in Brabant beter dan het landelijk gemiddelde. Ook het aandeel ondernemers dat een omzetdaling meldt, is in de horeca aanzienlijk lager dan in het totale bedrijfsleven in Brabant. Omzet Horeca KvK Br. 2e kw. '9 (verw.) Omzet Horeca KvK Br. 4e kw. '8 Omzet Horeca KvK Br. 1e kw. '9 11,5% 33,7% 54,8% 9,6% 41,4% 14,7% 52,7% 49,% 32,6% De verwachtingen voor het komende kwartaal zijn niet bijster positief. Het aandeel ondernemers dat een omzetdaling voorziet neemt fors toe tot 55%. Omzet Horeca NL 1e kw. '9 16,2% 38,4% 45,4% Omzet tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 12,7% 41,3% 46,% % 2% 4% 6% 8% 1 % Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 34 van 43

35 Winstgevendheid horeca verbetert enigszins De winstgevendheid in de Brabantse horeca is ten opzichte van het vorige kwartaal enigszins verbeterd. De indicator neemt toe van -44 tot -27. Desondanks is er bijna geen enkel bedrijf dat een toename van de winst kan melden. Wat betreft het personeelsbestand in de horeca is het beeld gemengd. Alhoewel het aandeel bedrijven dat een toename van de personeelsomvang meldt is toegenomen ten opzichte van het vorige kwartaal, is het aandeel pessimisten eveneens fors gegroeid. Er is dus sprake van een grotere diversiteit tussen bedrijven in termen van personeel. De investeringsbereidheid in de Brabantse horeca is laag in 29. Figuur 44: Personeel, winst en investeringen horeca, KvK Brabant Personeel verw. 2e kw. '9 Personeel 1e kw. '9 Personeel 4e kw. '8 Winstgevendheid 1e kw. '9 Winstgevendheid 4e kw. '8 Investeringen verw. '9 1,3% 9,1% 2,5%,8% 1,6% 8,3% 54,3% 71,7% 52,7% 59,5% 7,7% 87,9% 36,6% 45,7% 19,% 27,5% 32,2% 9,6% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Voor het komende kwartaal wordt een verbetering verwacht wat betreft personeel. Pagina 35 van 43

36 6.7 Landbouw Productie in landbouw scoort relatief goed ten opzichte van het totale bedrijfsleven De productie in de Brabantse landbouw scoort relatief goed in vergelijking met het totale bedrijfsleven in het werkgebied van KvK Brabant. Het aandeel agrarische ondernemers dat een daling van de productie meldt komt uit op 22%. Dit aandeel is maar de helft van het aandeel pessimisten in het totale Brabantse bedrijfsleven. Ten opzichte van het vorige kwartaal is de productiesituatie marginaal verbeterd. De Brabantse agrarische sector steekt eveneens gunstig af tegen het landelijk gemiddelde. De verwachting in de landbouw is dat de indicator productie licht zal verbeteren in de loop van volgend kwartaal. Figuur 45: Productie landbouw (LB) KvK Brabant en Nederland LB KvK Br. (verw. 2e kw. '9) LB KvK Br. 4e kw. '8 LB KvK Br. 1e kw. '9 LB NL, 1e kw. '9 Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 16,% 14,3% 16,1% 17,6% 6,5% 7,% 61,8% 62,% 53,4% 5,7% 23,9% 21,9% 29,% 42,8% 14,% % 2% 4% 6% 8% 1 % Productie neemt toe Productie blijf gelijk Productie daalt Beoordeling economisch klimaat landbouw verslechtert verder Figuur 46: Overzicht indicator economisch klimaat Landbouw (LB) KvK Brabant en Nederland De beoordeling van het economisch klimaat in de landbouw is erop achteruit gegaan ten opzichte van het vorige kwartaal. Bijna vier op de tien agrarische bedrijven melden een verslechtering van het economisch klimaat in het eerste kwartaal van 29. Daarmee scoort Brabant echter nog altijd beter dan het landelijk gemiddelde. Ook de vergelijking met het totale bedrijfsleven in Brabant pakt voordelig uit voor de landbouw. LB KvK Br. (verw. 2e kw. '9) LB KvK Br. 4e kw. '8 LB KvK Br. 1e kw. '9 LB NL, 1e kw. '9 2,5% 2,9% 1,4% 3,6% 79,7% 17,8% 61,9% 35,2% 59,3% 39,3% 5,1% 46,3% De verwachtingen voor het tweede kwartaal van 29 zijn ietwat positiever, ook al verwacht het overgrote deel van de ondernemers dat er weinig of niets zal veranderen wat betreft het economisch klimaat. Tot. bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 1,1% 38,8% 6,1% % 2% 4% 6% 8% 1 % Verbeterd Blijft gelijk Verslechterd Pagina 36 van 43

37 Omzet landbouw loopt terug, export redelijk stabiel Figuur 47: Omzet en export in de landbouw (LB) KvK Brabant De omzetpositie van de Brabantse landbouw is ten opzichte van het vorige kwartaal verslechterd; de indicator gaat van -4 naar -17. Omzet LB verw. 2e kw. '9 2,2% 54,% 25,8% Ten aanzien van de export overheerst het beeld van de status quo; maar liefst driekwart van de agrarische bedrijven geeft aan dat de export gelijk is gebleven. De verwachting is dat de omzetten volgend kwartaal weer enigszins aantrekken. Eén op de vijf bedrijven verwacht dat de omzet zal toenemen. Toch zijn de pessimisten nog altijd in de meerderheid. De export blijft naar verwachting grotendeels stabiel ten opzichte van het huidige kwartaal. Omzet LB 1e kw. '9 Omzet LB 4e kw. '8 Export LB verw. 2e kw. '9 Export LB 1e kw. '9 Export LB 4e kw '8 15,9% 25,3% 21,9% 19,1% 51,1% 45,4% 72,7% 75,4% 33,% 29,3% 24,7% 51,6% 23,7% 5,5% 5,5% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Winstgevendheid landbouw neemt verder af, personeelsomvang stabiel Figuur 48: Personeel, winst en investeringen, Landbouw, KvK Brabant Ten opzichte van het vorige kwartaal is de winstgevendheid in de landbouw verder afgenomen. De indicator daalt van -21 tot -28. Slechts 4% van de bedrijven geeft aan nog een toename van de winst te hebben geboekt. Wat betreft de personeelsomvang is er weinig veranderd in vergelijking met het vorige kwartaal. Driekwart van de agrarische bedrijven geeft aan dat het werknemersbestand gelijk is gebleven in het eerste kwartaal van 29. In het komende kwartaal neemt de vraag naar arbeidskrachten naar verwachting toe; het aandeel bedrijven dat een personeelstoename voorziet is groter dan het aandeel bedrijven dat uitgaat van krimp. Personeel verw. 2e kw. '9 Personeel 1e kw. '9 Personeel 4e kw. '8 Winstgevendheid 1e kw. '9 Winstgevendheid 4e kw. '8 Investeringen verw. '9 21,1% 11,9% 13,3% 4,1% 6,1% 15,1% 64,1% 66,4% 67,3% 76,2% 62,5% 69,5% 2,3% 31,8% 26,6% 9,4% 11,9% 22,4% Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Pagina 37 van 43

38 7. Extra vragen: Economische crisis Naast de reguliere vragen over de conjunctuur wordt elk kwartaal in de COEN-enquête een aantal extra vragen gesteld. Net als vorig kwartaal hadden deze vragen dit kwartaal betrekking op de effecten van de kredietcrisis en de maatregelen die bedrijven hebben genomen om deze crisis het hoofd te bieden. De kredietcrisis is inmiddels uitgegroeid tot een economische crisis. De resultaten zijn uitgewerkt op het niveau van Nederland, het werkgebied van KvK Brabant en de deelregio s Zuidoost-, Noordoost-, en Midden-Brabant. Daarnaast zijn voor de diverse sectoren de resultaten weergegeven. Figuur 49: Effecten economische crisis Nederland en KvK Brabant Minder gemakkelijk verwerven van krediet van geldverstrekkers (banken) Minder gemakkelijk aantrekken van eigen vermogen (bijv. aandelenemissie) Het verliezen van depositogelden door 'omvallen' van bank Forse waardevermindering van de beleggingen van uw bedrijf Extra debiteurenrisico door het niet langer commercieel kunnen verzekeren van dat risico Wegvallen van de mogelijkheid overtollige liquiditeiten weg te zetten Geen van de genoemde effecten wordt door ons bedrijf gevoeld % bedrijfsleven NL 1e kw. '9 % bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 % bedrijfsleven NL 4e kw. '8 % bedrijfsleven KvK Br. 4e kw. '8 Opdrogen kredietverstrekking grootste probleem voor ondernemers Het belangrijkste effect van de kredietcrisis op het bedrijfsleven in het Brabantse kamergebied is dat het verkrijgen van krediet lastiger is geworden. In mindere mate ondervinden de ondernemers ook dat zij extra debiteurenrisico lopen doordat zij dit risico soms niet langer kunnen verzekeren. Er blijken nauwelijks verschillen te zijn tussen het bedrijfsleven in het Brabantse kamergebied en de rest van Nederland. Het aantal ondernemers dat zijn depositogelden verloren heeft door faillissementen in de bankensector is vrijwel nihil. Ten opzichte van het vorige kwartaal is er weinig veranderd wat betreft de effecten van de economische crisis. Ten slotte geeft zowel in Brabant als in de rest van Nederland ruim 6% procent van de ondernemers aan dat geen van de in de COEN- enquête genoemde effecten door hun bedrijf wordt ondervonden. Of dit ook betekent dat zij helemaal geen effecten ondervinden van de kredietcrisis, ofwel er andere effecten zijn die niet in de vraagstelling zijn opgenomen, is niet bekend. Pagina 38 van 43

39 Figuur 5: Effecten economische crisis KvK gebied Brabant naar sector * Minder gemakkelijk verwerven van krediet van geldverstrekkers (banken) Minder gemakkelijk aantrekken van eigen vermogen (bijv. aandelenemissie) Het verliezen van depositogelden door 'omvallen' van bank Forse waardevermindering van de beleggingen van uw bedrijf Extra debiteurenrisico door het niet langer commercieel kunnen verzekeren van dat risico Wegvallen van de mogelijkheid overtollige liquiditeiten weg te zetten Geen van de genoemde effecten wordt door ons bedrijf gevoeld Industrie Bouwnijverheid Groothandel Detailhandel Horeca Transport Zakelijke diensten *Voor de sectoren landbouw en delfstoffenwinning zijn geen gegevens beschikbaar Industrie en bouw lijken het meest last te hebben van crisis, zakelijke diensten in mindere mate De invloed van de economische crisis is sectorbreed. De mate waarin dit gebeurt, varieert echter wel per sector. Eén op de vier bouwbedrijven in het kamergebied Brabant geeft aan minder gemakkelijk krediet te kunnen krijgen door de kredietcrisis. Daarmee is sprake van een forse afname ten opzichte van het vorige kwartaal, toen dit aandeel nog ruim 4% bedroeg. Door het opdrogen van de kredietverstrekking kunnen bedrijven in de problemen komen met het doen van investeringen of zelfs met het voldoen aan lopende verplichtingen. Ook de transportsector ondervindt in bovengemiddelde mate hinder bij het verkrijgen van krediet. De industrie, bouw en groothandel geven vaker dan de andere sectoren aan dat zij door de kredietcrisis hun debiteurenrisico niet meer kunnen verzekeren. De zakelijke dienstverlening lijkt zich het beste door de economische crisis te slaan. Dit is niet verassend gezien de aard van de bedrijfsactiviteiten, waardoor de sector een lager conjunctuurgevoelig karakter heeft. Pagina 39 van 43

40 Figuur 51: Maatregelen economische teruggang Nederland en KvK gebied Brabant Werktijd vermindering Afstoten tijdelijk personeel Afstoten permanent personeel Verplaatsen of uitbesteden van productieactiviteiten Uitstel/vertragen van investeringen % bedrijfsleven NL 1e kw. '9 % bedrijfsleven KvK Br. 1e kw. '9 Andere maatregelen (zoals interne kostenreductie) Geen; ons bedrijf vindt het nu (nog) niet nodig genoemde maatregelen te treffen % bedrijfsleven NL 4e kw. '8 % bedrijfsleven KvK Br. 4e kw. '8 Economische crisis noopt meer en meer bedrijven tot het ondernemen van actie Van de bedrijven in het kamergebied Brabant heeft 68% van de bedrijven maatregelen genomen om de economische crisis het hoofd te bieden. Dit aandeel is ongeveer 4%-punt lager dan het landelijk gemiddelde. Brabantse bedrijven vinden het door de bank genomen dus (vooralsnog) in mindere mate nodig om maatregelen te treffen dan het gemiddelde bedrijf in Nederland. Het aandeel bedrijven dat actie onderneemt, is toegenomen ten opzichte van het vorige kwartaal. De meest gebruikte maatregel is kostenbesparing, gevolgd door het afstoten van tijdelijk personeel, door bijvoorbeeld uitzendkrachten laten gaan of kortlopende arbeidscontracten niet te verlengen. Ook worden investeringen momenteel vaak uitgesteld of vertraagd. Ten opzichte van de vorige meting wordt het afstoten van permanent personeel vaker genoemd als maatregel om de crisis te overleven, wat vaak een ingrijpende beslissing is voor een organisatie. Pagina 4 van 43

41 Figuur 52: Maatregelen economische teruggang KvK gebied Brabant naar sector* Werktijd vermindering Afstoten tijdelijk personeel Afstoten permanent personeel Verplaatsen of uitbesteden van uw productieactiviteiten Uitstel/vertragen van investeringen Andere maatregelen (zoals interne kostenreductie) Geen; ons bedrijf vindt het nu (nog) niet nodig genoemde maatregelen te treffen Industrie Bouwnijverheid Groothandel Detailhandel Horeca Transport Zakelijke diensten * Van de sectoren landbouw, delfstoffen zijn geen gegevens beschikbaar Zwaarst getroffen sectoren lopen voorop met doorvoeren van maatregelen Wat betreft de maatregelen die bedrijven treffen om de crisis door te komen, bestaan aanzienlijke verschillen tussen sectoren. Het instrument werktijdverkorting wordt vooral toegepast in de industrie en horeca. Het afstoten van tijdelijk personeel gebeurt met name in de industrie, bouw en transportsector. Opvallend is dat de zakelijke dienstverlening relatief vaak het afstoten van permanent personeel noemt, terwijl deze sector het minst wordt geraakt door de economische crisis. Investeringen worden in bovengemiddelde mate uitgesteld of vertraagd in de horeca. De grooten detailhandel nemen relatief vaak andere maatregelen zoals kostenreductie. Zoals gezegd verschilt de respons op de crisis sterk per sector. Bedrijven in sectoren die het zwaarst getroffen worden, i.e. de bouw, transportsector en industrie, hebben voor het overgrote deel reeds maatregelen genomen. In de zakelijke dienstverlening vindt bijna de helft van de bedrijven het (nog) niet nodig om dergelijke maatregelen te treffen; de nood is hier dus duidelijk lager. Pagina 41 van 43

42 Figuur 53: Effecten economische teruggang KvK Brabant en naar deelregio Minder gemakkelijk verwerven van krediet van geldverstrekkers (banken) Minder gemakkelijk aantrekken van eigen vermogen (bijv. aandelenemissie) Het verliezen van depositogelden door 'omvallen' van bank Forse waardevermindering van de beleggingen van uw bedrijf Extra debiteurenrisico door het niet langer commercieel kunnen verzekeren van dat risico Wegvallen van de mogelijkheid overtollige liquiditeiten weg te zetten Geen van de genoemde effecten wordt door ons bedrijf gevoeld Midden-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant KvK Brabant Bedrijfsleven Noordoost-Brabant lijkt minste last te ondervinden van crisis Het bedrijfsleven in de regio Noordoost-Brabant blijkt relatief het minste last te ondervinden van de economische crisis; 66% van de bedrijven geeft aan geen van de genoemde effecten te ondervinden. Daarnaast geven vooral bedrijven in Midden-Brabant aan dat ze minder gemakkelijk aan krediet kunnen komen via externe geldverstrekkers (banken). Bovendien geven bedrijven in deze regio relatief vaak aan dat hun beleggingen flink in waarde zijn gedaald. Bedrijven in Zuidoost-Brabant dragen op dit moment in relatief veel gevallen extra debiteurenrisico doordat ze dit langer kunnen verzekeren. Pagina 42 van 43

43 Figuur 54: Maatregelen economische teruggang KvK Brabant en naar deelregio Werktijd vermindering Afstoten tijdelijk personeel Afstoten permanent personeel Verplaatsen of uitbesteden van uw productieactiviteiten Uitstel/vertragen van investeringen Andere maatregelen (zoals interne kostenreductie) Geen; ons bedrijf vindt het nu (nog) niet nodig genoemde maatregelen te treffen Midden-Brabant Noordoost Brabant Zuidoost Brabant KvK Brabant Respons bedrijfsleven op economische crisis verschilt per regio Het aandeel bedrijven dat geantwoord heeft met (passende) maatregelen op de terugval van de economie, is het grootst in Midden-Brabant. In deze regio acht slechts een kwart van de bedrijven het (nog) niet nodig te reageren. In Noordoost-Brabant is dit aandeel aanmerkelijk groter (34%). In Midden-Brabant wordt de crisis met name bestreden door het reduceren van de kosten en het uitstellen dan wel vertragen van investeringen. Ook werktijdverkorting is een relatief populaire maatregel in Midden-Brabant. In Zuidoost-Brabant wordt relatief vaak tijdelijk personeel ontslagen. Ref: HV/NH/2971/9658 Pagina 43 van 43