M Starters en de markt. drs. A. Bruins drs. D. Snel

Transcriptie

1 M Starters en de markt drs. A. Bruins drs. D. Snel Zoetermeer, juni 2010

2 Starters en de markt Ondernemers die met een bedrijf zijn begonnen in de maanden voordat de economie in 2008 van groei omsloeg in krimp, zijn toch positief over de ontwikkeling van de vraag naar de producten of diensten sinds de start van het bedrijf. Zij zijn sceptischer over de ontwikkeling van de markt op dit moment en zelfs iets negatiever dan een jaar geleden, maar zij zijn wel overwegend positief over de verwachte ontwikkeling van de bedrijfsprestaties en over de toekomst van het eigen bedrijf. Terwijl de klanten volgens de ondernemers meer op de prijs dan op de kwaliteit zijn gaan letten, zetten zij zelf vooral in op de kwaliteit. 1 Inleiding Ondernemers die in de eerste helft van 2008 met een bedrijf zijn gestart, deden dat in een periode waarin de economie zich gunstig ontwikkelde. Er waren toen nog geen signalen dat kort daarna een economische crisis zou uitbreken. Onderzoek dat begin 2009 is gehouden onder een groep starters die in die periode met een bedrijf zijn begonnen (het EIM-starterscohort 2008), liet zien dat deze ondernemers op dat moment, ondanks dat zij een moeizamer markt verwachtten, in meerderheid toch optimistisch waren over de toekomst van het bedrijf. 1 In het voorjaar van 2010 heeft EIM weer een onderzoek gehouden onder de deelnemers aan het EIM-starterscohort 2008 (in het vervolg zullen wij spreken over 'de starters uit 2008'). In dat onderzoek was een belangrijke plaats ingeruimd voor de ervaring van de ondernemers wat betreft de marktontwikkelingen en voor de verwachting voor de toekomst. In deze publicatie presenteren we de uitkomsten hiervan. Dat doen we in het licht van de recente macro-economische cijfers van EIM over de ontwikkeling van het MKB in 2009 en 2010/ Wat betreft de verwachting voor de toekomst, vergelijken we de uitkomsten van het onderzoek onder de starters uit 2008 met uitkomsten van een in het voorjaar uitgevoerde peiling naar de stemming onder ondernemers in het MKB. 3 1 Zie: A. Bruins, Van baan naar eigen baas, EIM, juli In deze publicatie wordt ingegaan op de achtergrond van de stap naar ondernemerschap en wordt een korte indruk gegeven van de eerste ervaringen van deze ondernemers in het licht van het veranderde economische klimaat. 2 De macro-economische informatie met betrekking tot het MKB is afkomstig uit de rubriek Prognoses van de Kennissite MKB en Ondernemerschap van EIM ( mei De uitkomsten van deze peiling zijn te vinden in de rubriek Prognoses van de Kennissite MKB en Ondernemerschap van EIM ( mei

3 2 Ontwikkeling van de markt sinds de start Algemeen beeld Ondernemers die in de eerste helft van 2008 een bedrijf zijn gestart, deden dat met de wetenschap dat in de jaren daarvoor sprake was van een groeiende afzet van het MKB (zie figuur 1). Ook in de eerste maanden van 2008, toen de onderzochte ondernemers daadwerkelijk met het bedrijf van start zijn gegaan, was er nog sprake van een positieve ontwikkeling van de afzet. Deze ontwikkeling werd in het derde kwartaal van 2008 met het uitbreken van de internationale kredietcrisis abrupt omgebogen in een neerwaartse ontwikkeling. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in een forse afzetdaling van het MKB over het hele jaar Figuur 1 laat zien dat de forse afname van de afzet volgens de prognose van EIM weer zal worden omgebogen in een lichte groei over het hele jaar Volgens de peiling van de stemming onder MKB-ondernemers is in het voorjaar van 2010 het vertrouwen in de Nederlandse economie onder MKBondernemers flink toegenomen vergeleken met 2009, toen het vertrouwen een dieptepunt bereikte. Ook wat betreft de vooruitzichten voor de eigen onderneming zijn MKB-ondernemers positiever. Figuur 1 Ontwikkeling van de afzet van het MKB in de jaren (mutaties t.o.v. voorgaand jaar in %) Bron: EIM, Prognose kerngegevens MKB, april Ontwikkeling van de omzet De omzet van twee op de drie bedrijven van de starters uit 2008 (65%) is in 2009 toegenomen vergeleken met de omzet in Bij 20% van de bedrijven is de omzet gelijk gebleven en bij 15% is de omzet afgenomen. Hierbij moet wel de kanttekening worden geplaatst dat de bedrijven niet het hele jaar 2008 hebben bestaan en dat de bedrijven in de opbouwfase wa- 3

4 ren. Echter, in het licht van de algehele daling van de afzet van het MKB in 2009, is de score wat betreft de ontwikkeling van de omzet van de bedrijven van de starters uit 2008 niet slecht. We registreren dan ook veel positieve geluiden over de ontwikkeling van de vraag naar de producten of diensten van het bedrijf. Ontwikkeling van de vraag Volgens een op de twee ondernemers is de vraag naar de producten of diensten sinds de start van het bedrijf gegroeid of zelfs sterk gegroeid (zie figuur 2a). Een op de vijf ondernemers werd echter geconfronteerd met een afgenomen of sterk afgenomen vraag. Volgens een op de vier ondernemers is de vraag gelijk gebleven. De figuur laat echter wel zien dat de ondernemers in 2010 vaker dan in 2009 te kennen geven dat zij werden geconfronteerd met een minder voorspoedige ontwikkeling van de vraag sinds de start van het bedrijf. Een tegenvallende markt is voor sommige starters uit 2008 een reden geweest om het bedrijf te beëindigen. Van de ondernemers die in de loop van 2009 of in de eerste maanden van 2010 het bedrijf al weer hebben beëindigd, geeft namelijk 40% te kennen dat daarbij een grote rol heeft gespeeld dat er onvoldoende vraag in de markt was naar de producten of diensten van het bedrijf. Voor nog eens 19% speelde dit ook een rol, zij het in mindere mate. 1 1 Deze cijfers zijn gebaseerd op informatie van een beperkt aantal ondernemers die inmiddels het bedrijf al weer hebben beëindigd, maar die nog wel konden worden bereikt en bereid waren in het kader van het onderzoek enkele vragen over de bedrijfsbeëindiging te beantwoorden. De informatie is derhalve indicatief. 4

5 Figuur 2 Oordeel over de ontwikkeling van de vraag sinds de start van het bedrijf en over de ontwikkeling van de afzetmarkt op het moment van onderzoek, in 2009 en in a ontwikkeling van de vraag sinds de start sterk gegroeid gegroeid geljik gebleven afgenomen sterk afgenomen percentage bedrijven b ontwikkeling van de afzetmarkt op het moment van onderzoek sterk groeiend enigszins groeiend stabiel krimpend sterk krimpend percentage bedrijven Bron: EIM-starterscohort 2008, onderzoek 2009 en Ontwikkeling van de afzetmarkt Wat betreft de marktsituatie op dit moment, zijn de ondernemers minder optimistisch dan over de inmiddels achter hen liggende periode. Volgens veel minder ondernemers is de afzetmarkt voor de producten of diensten van het bedrijf enigszins groeiend of sterk groeiend, terwijl er meer ondernemers zijn die te kennen geven dat de afzetmarkt op dit moment stabiel is (zie figuur 2b). Daarnaast is het aandeel van ondernemers die momenteel geconfronteerd worden met een krimpende of sterk krimpende afzetmarkt, ook iets groter. 5

6 De figuur laat ook zien dat de ondernemers de actuele situatie van de afzetmarkt in 2010 iets negatiever beoordelen dan in 2009 het geval was. Het toegenomen vertrouwen van MKB-ondernemers in de Nederlandse economie zien we dus nog niet terug in de verwachting van de starters uit 2008 wat betreft de afzetmarkt voor het eigen bedrijf. Die minder positieve verwachting wordt overigens door de ondernemers enigszins genuanceerd met de verwachting van de meerderheid van de ondernemers (66%) dat de concurrentie dit jaar nauwelijks of geen problemen zal geven. 7% van de ondernemers verwacht daarentegen dat de concurrentie grote problemen zal geven. De overige 27% van de ondernemers verwacht dat de concurrentie enigszins problemen zal geven. Wat de verwachting omtrent de concurrentie betreft, is er vergeleken met 2009 niets veranderd. 3 Verandering in het gedrag van de klanten Verandering in de relatie met de klanten Voor ruim de helft van de ondernemers (54%) is er sinds de start van het bedrijf niets veranderd in de mate waarin men zich moet inspannen om klanten te werven. Een op de drie ondernemers (30%) moet echter meer moeite doen om klanten te werven en 8% moet er zelfs veel meer moeite voor doen. Voor 38% van de ondernemers is het belang van vaste relaties met klanten toegenomen sinds de start van het bedrijf. Voor nog eens 7% van de ondernemers is het belang van vaste relaties zeer sterk toegenomen. Slechts enkele ondernemers laten weten dat het belang van vaste relaties met klanten is afgenomen. Verandering in de eisen van de klanten Veel ondernemers signaleren dat in de korte tijd dat het bedrijf bestaat, het gedrag van de klanten is veranderd. Bijna de helft van de ondernemers geeft aan dat de klanten meer op de prijs zijn gaan letten (zie figuur 3a). Volgens een op de drie ondernemers zijn de klanten meer op de kwaliteit gaan letten (zie figuur 3b). 6

7 Figuur 3 Gesignaleerde veranderingen in het gedrag van de klanten 3a de klanten zijn... op de prijs gaan letten 3% 10% 51% 36% veel meer meer gelijkblijvend minder 3b de klanten zijn... op de kwaliteit gaan letten 4% 3% 26% veel meer meer gelijkblijvend minder 67% Bron: EIM-starterscohort 2008, onderzoek Inzet in de concurrentie Hoewel de ondernemers in grotere getale hebben waargenomen dat de klanten meer op de prijs zijn gaan letten dan op de kwaliteit, zetten de ondernemers toch het meest de kwaliteit in als wapen in de concurrentiestrijd. 'De kwaliteit van de producten' wordt door 81% van de ondernemers genoemd als aspect waarmee men zich van de concurrenten wil onderscheiden. Daarmee wordt dit aspect net iets minder genoemd dan 'de dienstverlening, service' (84%). 76% van de ondernemers wil zich onderscheiden met 'persoonlijke benadering van klanten'. 'De prijs' komt met 39% pas na 'innovatief, vernieuwend zijn' (47%), maar voor 'het assortiment' (34%). Het verhogen van de kwaliteit van de producten of diensten van het bedrijf is dan ook een van de meest genoemde doelstellingen voor de middellange termijn: 61% van de ondernemers zegt zeker te streven hiernaar. 7

8 4 Verwachting voor de toekomst Ontwikkeling van de omzet Figuur 1 laat zien dat de prognose van EIM voor de ontwikkeling van de afzet van het MKB in 2010 licht positief is en dat in 2011 weer een groei van de afzet verwacht kan worden die in de richting gaat van de ontwikkeling in de jaren waarin de starters uit 2008 zich hebben voorbereid op de start van het bedrijf. De starters uit 2008 zijn ook vrij positief gestemd over de ontwikkeling van de omzet in De helft van de ondernemers verwacht dat de omzet in 2010 zal toenemen in vergelijking met de omzet in 2009 (zie figuur 4a). Daartegenover staat dat 15% van de ondernemers verwacht dat de omzet zal afnemen. Met deze scores zijn de starters uit 2008 positiever gestemd over de ontwikkeling van de omzet dan MKB-ondernemers, waarvan 33% een omzettoename verwacht en 26% een omzetafname. 8

9 Figuur 4 Verwachting wat betreft de omzet en het bedrijfsresultaat in 2010 ten opzichte van de omzet en het bedrijfsresultaat in a verwachte ontwikkeling van de omzet 12% 3% 10% sterk stijgen stijgen geljk blijven dalen sterk dalen 33% 42% 4b verwachte ontwikkeling van het bedrijfsresultaat 10% 3% 6% 45% sterk stijgen stijgen gelijk blijven dalen sterk dalen 36% Bron: EIM-starterscohort 2008, onderzoek Ontwikkeling van de winstgevendheid In 2010 zal er, na een winstdaling van 11,5% in 2009, volgens de prognose van EIM sprake zijn van winstherstel. De winst in het MKB zal naar verwachting met 5,5% toenemen en voor 2011 wordt een verdere toename van de winst verwacht, namelijk van 6,75%. De verwachting van de starters uit 2008 wat betreft de ontwikkeling van het bedrijfsresultaat in 2010 ten opzichte van 2009, komt overeen met de verwachting wat betreft de ontwikkeling van de omzet. De helft van de ondernemers verwacht dat het bedrijfsresultaat in 2010 zal verbeteren (zie figuur 4b). Een op de acht ondernemers verwacht daarentegen dat het bedrijfsresultaat zal afnemen. Evenals het geval was ten aanzien van de verwachte ontwikkeling van de omzet, zijn de starters uit 2008 positiever gestemd over de ontwikkeling van de winst dan MKB-ondernemers, waarvan 38% een winsttoename verwacht en 21% een winstafname. 9

10 Een toename van het bedrijfsresultaat lijkt voor 15% van de bedrijven van levensbelang te zijn, want deze bedrijven behaalden in 2009 een nettoverlies. Eveneens 15% van de bedrijven kwam niet verder dan quitte spelen. Twee op de drie bedrijven (64%) behaalde een nettowinst. 1 Ontwikkeling van de investeringen Vorig jaar daalden de investeringen in het MKB zeer fors met 15,25%. De verwachting is dat de investeringen dit jaar eveneens nog fors zullen afnemen. De krimp zal volgens de prognose van EIM 12,25% zijn. De verdere daling van de investeringsomvang komt vooral door lagere investeringsbedragen. Volgens de prognose zullen in 2011 de investeringen in het MKB weer iets toenemen, namelijk met 2,25%. Bij de starters uit 2008 ziet het er wat betreft de investeringen naar uit dat het beeld voor de komende tijd positiever is dan over de afgelopen periode. Een op de vijf ondernemers (19%) heeft voor de twaalf maanden die volgen op het onderzoek, concrete investeringsplannen. Dat geeft een aanwijzing dat er meer geïnvesteerd gaat worden, want 13% van de ondernemers heeft in de twaalf maanden voorafgaande aan het onderzoek geïnvesteerd en dan vooral in bedrijfsmiddelen (machines, PC's, etc.), gevolgd door marktbewerking. Een lichte toename van de investeringsbereidheid is in lijn met de uitkomsten van de peiling naar de stemming onder MKB-ondernemers. 2 Het is echter nog afwachten of er daadwerkelijk meer geïnvesteerd gaat worden, want de uitvoering van de investeringsplannen van de helft van de starters uit 2008 (52%) was tijdens het onderzoek nog niet zeker. 5 Visie op het bedrijf Tevredenheid met het bedrijf De voorgaande paragrafen hebben laten zien dat de starters uit 2008 overwegend positief terugkijken op de periode sinds de start van het bedrijf en op de situatie op dit moment. De meerderheid van de ondernemers is dan ook tevreden met het bedrijf zoals dat er momenteel uitziet (zie figuur 5a). 1 6% van de ondernemers wist ten tijde van het onderzoek (nog) niet wat het bedrijfsresultaat in 2009 was. 2 Omdat de investeringsbereidheid in de peiling naar de stemming onder MKB-ondernemers anders wordt gemeten dan in het onderzoek onder de deelnemers aan het EIM-starterscohort 2008, volstaan we met een vergelijking van de tendens. 10

11 Figuur 5 Mate waarin de ondernemers tevreden zijn met het bedrijf en verwachting over de toekomst van het bedrijf 5a tevredenheid met het bedrijf 4% 18% 29% zeer tevreden tevreden matig tevreden (zeer) ontevreden 49% 5b verwachting over de toekomst van het bedrijf 14% 2% 12% zeer succesvol met vertrouwen tegemoet onzeker problematisch 72% Bron: EIM-starterscohort 2008, onderzoek De toekomst van het bedrijf Gelet op het positieve beeld van de verwachting voor de bedrijfsprestaties, dat in paragraaf 4 naar voren kwam, komt het niet als een verrassing dat de ondernemers in grote meerderheid positief zijn gestemd over de toekomst van het bedrijf (zie figuur 5b). 11