Conjunctuur Enquête Nederland (COEN) 2011-Q4

Transcriptie

1 Conjunctuur Enquête Nederland (COEN) 2011-Q4 Economische prestaties Achterhoek, Stadsregio Arnhem Nijmegen en regio FoodValley

2 De economie van Centraal Gelderland Als gevolg van het aantrekken van de wereldhandel klom de Gelderse en de gehele Nederlandse economie voorzichtig uit het dal. Na de kredietcrisis krijgt het bedrijfsleven nu te maken met de gevolgen van de eurocrisis en daaraan gekoppeld de schuldenbergen die een rem vormen voor het verdere herstel van de economie. De economische ontwikkeling in Centraal Gelderland vertoonde in het vorige kwartaal al enkele haperingen. Deze haperingen zijn in dit kwartaal versterkt doorgezet. De negatieve stemming over de verwachtingen van het bedrijfsleven in het vorige kwartaal zijn uitgekomen. Ondernemers kijken negatiever naar het economisch klimaat en kennen een dalend aantal orders. Als gevolg hiervan vertoont de omzet ook een teruggang. Het bedrijfsleven stelt daarnaast lange-termijnbeslissingen uit, hetgeen naar voren komt in de afname van investeringen bij veel bedrijven. Dit blijkt uit het COEN onderzoek van de Kamer van Koophandel, waaraan in Nederland zo n bedrijven hebben meegedaan 1. Regio in beeld Het Kamer van Koophandel-gebied Centraal Gelderland bestaat uit 29 gemeenten (zie onderstaande kaart). Het kamergebied is onderverdeeld in een drietal deelregio s: Achterhoek, Stadsregio Arnhem Nijmegen en West Veluwe (Ede en Wageningen). Laatst genoemde maakt onderdeel uit van de Regio FoodValley. Binnen de Kamer van Koophandel Centraal Gelderland zijn ruim vestigingen van bedrijven actief (excl. zakelijk beheer). De verdeling van het aantal bedrijven in het kamergebied van Centraal Gelderland over de sectoren is op een lichte oververtegenwoordiging van de algemene dienstverlening na vrijwel overeenkomstig aan Nederland. Dalende omzet Voor het eerst sinds het derde kwartaal van 2010 zijn er in Centraal Gelderland per saldo meer bedrijven die een dalende omzet kennen (saldo 2 : -8%). Dit resultaat is in overeenstemming met de verwachting die de ondernemers in het afgelopen kwartaal hadden. Het landelijke saldo bedraagt -12%. Met deze cijfers is de omzetontwikkeling in Centraal Gelderland beter dan de landelijke. Bedrijven met meer dan 50 werkzame personen scoren aanmerkelijk beter dan de kleinere bedrijven. Export groeit licht Van de bedrijven in Centraal Gelderland die exporteren, geeft 23% aan dat de buitenlandse omzet is toegenomen. Hiertegenover staat dat 19% deze omzet terug heeft zien lopen. Per saldo heeft 4% de buitenlandse omzet zien stijgen. Hiermee wordt beter gepresteerd dan het landelijke beeld dat een lichte krimp kent (-3%). De verwachtingen voor het komend kwartaal en jaar zijn dat de omzet uit export (verder) stijgt, zowel in Centraal Gelderland als in Nederland. 1 De meting heeft halverwege het vierde kwartaal plaatsgevonden waarbij gevraagd is naar de resultaten van de afgelopen 3 maanden (Q4 genoemd) en de verwachtingen voor de komende 3 maanden (Q1 genoemd). 2 Wanneer de term saldo wordt gebruikt betreft het het verschil tussen positieve en negatieve verwachtingen. Een positief saldo betekent dat er meer ondernemers een stijging verwachten dan die een daling verwachten en vice versa.. 2

3 Werkgelegenheid stabiel De werkgelegenheidsindicator in Centraal Gelderland is per saldo stabiel in de afgelopen maanden met een waarde van 0,4%. De werkgelegenheidsontwikkeling in Centraal Gelderland is positiever verlopen dan landelijk, waar sprake was van een negatieve ontwikkeling (-2%). Voor volgend jaar wordt verwacht dat de werkgelegenheid per saldo gaat dalen. Winstgevendheid en economisch klimaat baren zorgen De winstgevendheid is in de afgelopen maanden behoorlijk verslechterd; 29% van de ondernemers ziet de winst teruglopen. Dit is terug te zien in alle sectoren. 9% van de ondernemers geeft aan dat de winst in het afgelopen kwartaal hoger is uitgevallen dan het voorgaande kwartaal. Per saldo geeft 20% van de ondervraagden aan dat er minder winst wordt gemaakt. Min of meer hetzelfde kan gezegd worden over het economische klimaat. Deze graadmeter geeft aan dat 33% dit verslechterd vindt en 6% geeft aan dat dit klimaat is verbeterd. Per saldo is het oordeel over het economische klimaat negatief met een waarde van -27%. Voor het komend kwartaal is de verwachting dat het economisch klimaat verder zal verslechteren. Investeringen De mate waarin ondernemers investeren is op indirecte wijze een indicator voor het vertrouwen dat er in de toekomst is. Ondanks dat 17% van de bedrijven dit jaar meer investeert, geeft een groter aandeel (22%) aan minder te investeren. Voor het komend jaar wordt een verdere teruggang verwacht. Dit beeld is in alle provincies waar te nemen. Zoals gebruikelijk ligt het aandeel bedrijven dat investeert in het grootbedrijf hoger dan in het kleinbedrijf. Ondernemersvertrouwen positief Ondernemers in Centraal Gelderland zien 2012 met gematigd vertrouwen tegemoet. Het ondernemersvertrouwen wordt bepaald door de som van de saldi van omzet, export, investeringen en werkgelegenheid. Dit vertrouwen komt voor Centraal Gelderland uit op 25. Daarmee is hoger dan het ondernemersvertrouwen van Nederland (16). Dit positieve vertouwen wordt gevoed door positieve verwachtingen over de omzet- en exportontwikkeling. De verwachte werkgelegenheidsontwikkeling en de investeringen dragen negatief aan dit vertrouwen bij. Ten opzichte van Nederland zijn de ondernemers positiever over de ontwikkeling van de werkgelegenheid en de omzet en minder positief over de ontwikkeling van de export. COEN 3

4 4

5 COEN 5

6 Ontwikkelingen per sector Vrijwel alle sectoren hebben last van de economische malaise. De export gerelateerde sectoren presteren naar verhouding het best. De industrie laat de beste resultaten aantekenen. Deze sector profiteert nog altijd van de weliswaar afnemende - groei van de wereldhandel waardoor de export is toegenomen. Ook de groothandel presteert redelijk. De overige sectoren presteren matig. De bouw heeft het altijd nog moeilijk, de detailhandel heeft last van een laag consumentenvertrouwen, de transportsector en de zakelijke dienstverlening hebben de goede resultaten uit het derde kwartaal niet weten vast te houden. Landbouw De landbouw en visserij heeft de omzet in het vierde kwartaal van 2011 zien afnemen. Seizoensinvloeden spelen hierbij een rol. Het derde kwartaal is voor deze sector traditioneel een goede periode. Het vierde kwartaal is daarentegen een wat mindere periode. Per saldo slaat de omzetindicator negatief uit met een saldo van -15% (landelijk -19%). Opvallend is dat de export van landbouwproducten en vis is toegenomen. De werkgelegenheid is het afgelopen kwartaal afgenomen. Daarnaast is de investeringsbereidheid laag en staan de winsten sterk onder druk. Voor 2012 verwacht deze sector dat het de economisch klimaat verder zal verslechteren. De landbouwsector houdt rekening met een lagere export, een krimpende werkgelegenheid en een afname van investeringen. Lichtpuntje is de omzet, deze zal naar verwachting licht toenemen. Bouwnijverheid De bouwnijverheid liet in het derde kwartaal tekenen van herstel zien. Dit herstel zet in het vierde kwartaal niet door. Weliswaar is de omzetontwikkeling nog licht positief (landelijk een daling) en is de werkgelegenheid gelijk gebleven. Daarentegen zijn de andere indicatoren allemaal negatief. Ronduit somber is de bouw over het huidige economische klimaat. De winstgevendheid staat sterk onder druk. Gelet op de licht positieve omzetontwikkeling duidt dit erop dat de marges sterk onder druk staan. Tot slot is de investeringsbereidheid erg laag. De bouwnijverheid verwacht niet dat de resultaten in 2012 zullen verbeteren. Ook in 2012 zal de bouw last hebben van een krimpende markt voor nieuwbouwwoningen. De utiliteitsbouw blijft gebukt gaan onder de grote overcapaciteit bij bedrijven en hoge leegstand in de kantorenmarkt. De infrasector zal volgend jaar last blijven houden van dalende overheidsuitgaven vanwege bezuinigingen. De bouw verwacht dan ook dalende omzetten en winsten. Dit heeft gevolgen voor de werkgelegenheid. De bouwbedrijven gaan er vanuit dat er gesneden moet worden in het personeelsbestand. Industrie Export is voor de industrie de drijvende kracht geweest achter de goed resultaten in de afgelopen kwartalen geweest. Ook in het vierde kwartaal is dit het geval zij het dat de exportresultaten minder goed zijn dan in het derde kwartaal. Dit is het gevolg van een afnemende groei van de wereldhandel. Ruim een kwart (26%) van de bedrijven heeft de buitenlandse omzet zien toenemen. 14% geeft aan dat de export is gedaald. Bij 60% van de exporteurs is het exportresultaat gelijk gebleven. De goede exportresultaten hebben ook een positieve invloed op de omzetontwikkeling. Bij 26% van de ondernemingen is de omzet gestegen in het afgelopen kwartaal, 20% meldt een daling. Hier wijkt de industrie in Centraal Gelderland af van het landelijke beeld. Nationaal neemt de omzet en export licht af. Als gevolg van de toename van omzet en export in Centraal Gelderland is de werkgelegenheid toegenomen. Zorgpunten zijn er ook. Zo is de investeringsbereidheid nog altijd laag en staat de winstgevendheid onder druk. Dit laatste betekent dat de ondernemingen genoegen moeten nemen met lagere marges, immers de omzet laat een positieve ontwikkeling zien. De industriële bedrijven zijn van menig dat het economisch klimaat in het vierde kwartaal is verslechterd. In de enquête is het industriële bedrijfsleven gevraagd naar hun verwachtingen voor Ten aanzien van omzet en export zijn de bedrijven positief gestemd. Dit is opvallend omdat er vanuit wordt gegaan dat de recessie in de eurozone en de afnemende groei van de wereldhandel van invloed zullen zijn op de exportresultaten van de industrie. Voor wat betreft de werkgelegenheid is de stemming minder optimistisch. Om de winstgevendheid te verbeteren zal kostenbesparing moeten plaatsvinden. Verwacht wordt dat de bedrijven zullen gaan snijden in hun personeelsbestand. De industriële bedrijven houden rekening met een verdere verslechtering van het economisch klimaat. Groothandel De groothandel laat een wisselend beeld zien. De prestaties ten aanzien van export, werkgelegenheid en investeringen zijn goed. Als het gaat om omzetontwikkelingen en winstgevendheid dan zijn de resultaten minder goed. Van de exporterende groothandelaren meldt 29% een stijging van de buitenlandse afzet. Daarentegen geeft 28% aan dat de export is gedaald. Dit resulteert in een positief saldo van 1. Voor komend jaar wordt verwacht dat de export fors zal toenemen. Ruim een derde (35%) van de bedrijven denkt in 2012 meer te gaan exporteren. Slechts 8% houdt rekening met een daling. Qua omzet zijn de resultaten nog mager. 29% van de groothandel in Centraal Gelderland meldt een omzetdaling, ruim een kwart (26%) een stijging. De vooruitzichten voor 2012 zijn positief. Circa een derde 6

7 (30%) van de bedrijven gaat er vanuit in 2012 meer om te zetten dan in % is pessimistisch en verwacht een omzetdaling. De werkgelegenheid is licht toegenomen, de verwachting is dat dit volgend jaar ook het geval zal zijn. De winstgevendheid staat nog altijd onder druk. Dit heeft te maken met de omzetresultaten alsmede met de toegenomen concurrentie waardoor de marges onder druk staan. Het ondernemersvertrouwen voor 2012 is relatief hoog. De groothandelaren verwachten hogere omzetten, betere exportresultaten en een lichte toename van werkgelegenheid en investeringen. Toch verwachten de ondernemers dat de economisch malaise zal toenemen. Opvallende conclusie is dan ook dat de groothandel verwacht beter te presteren in het verslechterende economisch klimaat. Detailhandel Koopkrachtverlies, baanonzekerheid, de eurocrisis en zorgen over de economie hebben een negatieve invloed op het consumentenvertrouwen. Het gevolg hiervan is dat de consument de hand op knip houdt. Dat dit gevolgen heeft voor het presteren van de detailhandel is duidelijk. De resultaten in het afgelopen kwartaal zijn teleurstellend. De omzetontwikkeling is negatief. Hier moet wel bij worden aangetekend dat de lucratieve decembermaand niet in de meting van Q4 is meegenomen. De investeringen zijn afgenomen en de winstgevendheid is sterk gedaald. Positief punt is de toename van de werkgelegenheid. Bijna een kwart van de bedrijven (22%) heeft meer personeel in dienst genomen. Daarentegen heeft 1 op de 10 winkeliers personeel laten afvloeien. Aan de detaillisten is ook gevraagd hoe zij aankijken tegen de stand van de economie. Ongeveer de helft van de ondernemers is van mening dat de economische situatie is verslechterd. Slechts 5% heeft een tegenovergestelde opvatting. Zij zien een economisch herstel. De verwachtingen voor 2012 laten een wisselend beeld zien. De verwachting is dat de omzet zal aantrekken wat een positieve invloed zal hebben op de werkgelegenheid. Investeringen zullen echter nog worden uitgesteld. Tot slot verwachten die winkeliers volgend jaar nog geen herstel van de economie. Dienstensectoren In deze paragraaf zal worden ingegaan op de resultaten van de dienstensector. Hierbij zal een uitsplitsing worden gemaakt naar een drietal sectoren: Horeca en overige diensten (o.a. makelaardij en reisbranche) Vervoer en communicatie Zakelijke dienstverlening Horeca en overige diensten In deze sector heeft de omzet zich positief ontwikkeld. Bijna een kwart (22%) van de bedrijven meldt een omzetgroei. 19% heeft te maken met een dalende omzet. Bij ruim de helft (59%) van de ondernemingen is de omzet vrijwel gelijk gebleven. Bij de overige indicatoren zijn minder goede resultaten waarneembaar. De werkgelegenheid daalt, de investeringsbereidheid is laag en de winsten staan nog altijd onder druk. Daarnaast zijn de bedrijven somber over het huidige economische klimaat. Een kwart van de ondernemingen is van mening dat de economie is verslechterd, slecht 3% vindt dat de economie is verbeterd. Het ondernemersvertrouwen voor komend jaar is laag. Ondernemers houden rekening met een positieve omzetontwikkeling. Maar de overige indicatoren kleuren rood. Verwacht wordt dat de economie verder zal verslechteren. Met als gevolg dalende werkgelegenheid, minder investeringen en winsten die sterk onder druk blijven staan. Vervoer en communicatie Het eerste half jaar van 2011 waren de resultaten in de transportsector goed. Hier is de klad ingekomen, de transportsector is nu één van slechtst presenterende sectoren. De werkgelegenheid is het enige lichtpuntje (die neemt iets toe). De overige indicatoren zijn negatief. Kijkend naar de omzet dan meldt een derde (34%) van de transportbedrijven een omzetdaling. Slecht 10% een omzetgroei. De lagere vrachttarieven in de transportsector zorgen ervoor dat de winstgevendheid onder druk staat. Dit zorgt ervoor dat investeringen worden uitgesteld ook al omdat banken hogere eisen stellen aan de kredietverlening. Daarnaast zijn de bedrijven somber over de stand van de economie. De sector verwacht dat in 2012 de resultaten zullen verbeteren. Vooral ten aanzien van de omzetontwikkeling zijn de bedrijven positief gestemd. Zakelijke dienstverlening De zakelijke dienstverlening heeft de goede resultaten in het derde kwartaal niet kunnen consolideren in het vierde kwartaal. Sterker nog, het afgelopen kwartaal was zeer teleurstellend voor deze sector. Een derde (32%) van de bedrijven geeft aan dat de omzet is afgenomen. 14% meldt een omzetgroei (saldo (-18%). Een klein deel van de omzet is afkomstig uit verleende diensten in het buitenland (export). Per saldo blijft de export op een gelijk niveau. De werkgelegenheid is sterk gedaald. Ruim een kwart (26%) van de bedrijven heeft gesneden in het personeelsbestand. 13% van de dienstverleners heeft meer personeel aangenomen. De investeringsbereidheid is laag en de winstgevendheid staat sterk onder druk. De verwachtingen voor 2012 laat een divers beeld zien; positief ten aanzien van de omzet- en exportontwikkeling, negatief als gaat om de werkgelegenheid en investeringen. De ondernemers verwachten niet dat de economie zich volgend jaar zal herstellen. COEN 7

8 8

9 COEN 9

10 Achterhoek: Pas op de plaats na korte opleving In het begin van het jaar was er sprake van een opleving van de economie in de Achterhoek en geheel Nederland. De positieve stemming onder de Achterhoekse ondernemers is echter omgeslagen dit vierde kwartaal. Er wordt een pas op de plaats gemaakt. De omzet en export laten een dalend beeld zien. Dit geldt ook voor de werkgelegenheid, de winst en het economisch klimaat. De investeringsbereidheid is nog altijd laag. De verwachting is dat de investeringen volgend jaar minimaal zullen aantrekken. Voor het eerste kwartaal van 2012 zijn de ondernemers in de Achterhoek milder gestemd. Vooral ten aanzien van omzet en export zijn de verwachtingen positief en dit ondanks de negatieve Europese berichtgevingen. Regio in beeld De regio Achterhoek bestaat uit 8 gemeenten: Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem, Montferland, Oost Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk. De regio Achterhoek huisvest bijna bedrijven (excl. zakelijk beheer). Vooral de sectoren landbouw en industrie zijn oververtegenwoordigd in de Achterhoek. De dienstverlening is duidelijk ondervertegenwoordigd. Omzetdaling Het positieve omzetsaldo in het derde kwartaal van 2011 is in het vierde kwartaal omgeslagen. In het afgelopen kwartaal heeft 23% van de Achterhoekse bedrijven de omzet zien toenemen. 27% van de ondernemers meldt een omzetdaling. Het saldo komt hiermee uit op -4%. Ter vergelijk in het tweede en derde kwartaal kwam dit saldo respectievelijk uit op +20% en +12%. Voor het komend jaar is het bedrijfsleven optimistischer gestemd. Bijna een derde (32%) verwacht volgend jaar een stijging van de omzet. 19% houdt rekening met een daling van de omzet. Exportdaling De daling van de omzet is niet te wijten aan de export. In het vierde kwartaal groeit de export weliswaar niet zo sterk als in het begin van het jaar, maar er is nog altijd sprake van groei. 28% van de exporterende Achterhoekse bedrijven heeft de buitenlandse afzet zien stijgen. Eén op de vijf exporteurs meldt een exportdaling. Voor 2012 verwacht het CPB dat het internationaal economisch klimaat ons land parten gaat spelen. Opvallend is dat de exporteurs uit de Achterhoek aangeven volgend jaar meer te zullen exporteren. 31% van de exporterende bedrijven verwacht meer af te zetten in het buitenland, 14% houdt rekening met een daling. Lichte toename werkgelegenheid Vooralsnog hebben de verschillende indicatoren een positieve invloed op de werkgelegenheid. Ten opzichte van het vorige kwartaal is dit percentage bedrijven in de Achterhoek dat positief tegenover de werkgelegenheid staat, wel licht gedaald. 17% van de bedrijven heeft het personeelsbestand zien toenemen. Bij het leeuwendeel van de bedrijven (71%) is het aantal werknemers gelijk gebleven. Bij 12% van het bedrijfsleven is sprake van personeelskrimp. De Achterhoek doet het hiermee beter dan landelijk. In Nederland daalt de werkgelegenheid per saldo met 2%. Voor 2012 zijn de ondernemers negatiever gestemd. Per saldo zal het aandeel bedrijven dat de werkgelegenheid ziet toenemen kleiner zijn dan het aandeel dat uitgaat van een daling. Economisch klimaat en winstgevendheid verslechterd Van de Achterhoekse ondernemers geeft maar liefst 33% aan dat het economisch klimaat in het vierde kwartaal van 2011 is verslechterd. 7% vindt dat de economie is verbeterd. Dit is in lijn met het landelijke beeld. Voor het komende kwartaal verwacht het bedrijfsleven in de Achterhoek dat het economisch klimaat geen positieve veranderingen zal ondergaan en dat de economie zal verslechteren. Het overgrote deel verwacht dat de economische situatie niet zal wijzigen. De winstgevendheid is ook flink afgenomen. Per saldo zag 18% deze verslechteren. De marges staan dus nog altijd onder druk. Investeringen blijven laag De investeringsbereidheid van bedrijven was laag en neemt minimaal toe. Als gevolg van de onzekere economische situatie stellen bedrijven investeringen uit. 20% van de ondernemers geeft aan dat de investeringen zullen toenemen tegen 23% die aangeeft dat ze zullen dalen. Voor volgend jaar zal dit percentage in evenwicht zijn. Ondernemersvertrouwen stijgt In de vorig meting was het ondernemersvertrouwen sterk gedaald. Het Achterhoekse bedrijfsleven had geen hoge verwachtingen ten aanzien van het vierde kwartaal Uiteindelijk zijn de resultaten beter dan op voorhand was gedacht. Voor 2012 is het bedrijfsleven positief gestemd. Met name de verwachtingen aangaande omzet en export zijn hooggespannen. Als het gaat om werkgelegenheid en investeringsbereidheid is het bedrijfsleven voorzichtiger. 10

11 Kentering Economie Stadsregio Arnhem Nijmegen Na een korte opleving in het derde kwartaal van 2011 duiken de voornaamste indicatoren in het rood. Dalende investeringen, winst en omzet vormen een afspiegeling van een economie die in zwaar weer gekomen is. Het verdere herstel van de economie in de Stadsregio lijkt daarmee een halt toegeroepen te zijn. De vraag is hoe de ondernemers denken dat de economie zich zal ontwikkelen. Voor dit vierde kwartaal is duidelijk dat nagenoeg alle seinen op rood staan. De omzet, export en werkgelegenheid maken een duikeling mee. De Eurocrisis en de mondiale schuldencrisis lijkt een verder herstel in de weg te staan. Door de dalende indicatoren laat de dreigende recessie ook haar sporen op lokaal niveau na. De resultaten in de Stadsregio komen redelijk overeen met de landelijke. Een positief bericht is dat de ondernemers van mening zijn dat omzet en export zowel voor het volgende kwartaal als voor geheel 2012 zullen toenemen. Onderstaand wordt zowel op de resultaten voor de gehele Stadsregio ingegaan alsook op de te onderscheiden deelregio s: Arnhem e.o., Liemers, Nijmegen e.o. en de Betuwe 3. Regio in beeld: Ontwikkeling export stabiliseert De Stadsregio Arnhem Nijmegen bestaat uit De exportontwikkeling is in de afgelopen 20 gemeenten. In totaal zijn in deze regio drie maanden onveranderd gebleven. Net zo n bedrijven (excl. zakelijk beheer) gevestigd. De dienstensector is duide- buitenlandse omzet, 22% gaf per saldo in als bij de binnenlandse omzet duikelt de lijk oververtegenwoordigd in de stadsregio. Q3 nog aan dat deze toenam. De oorzaak De landbouw en industrie zijn daarentegen hiervan ligt mogelijk in de oververtegenwoordiging van de dienstensector; een sec- licht ondervertegenwoordigd. tor waarin de exportontwikkeling stagneert. Omzet daalt De Stadsregio weet aldus het niveau van De omzet maakt een duikeling mee. Vorig vorig kwartaal niet vast te houden. Ruim kwartaal gaf per saldo 27% van de ondernemers aan dat deze toenam. Dit kwartaal desalniettemin de omzet uit de export zien twee derde van het bedrijfsleven heeft geeft per saldo 9% aan dat deze gedaald stabiliseren. Voor het komende kwartaal is. De omzetontwikkeling in de Stadsregio (saldo 8%) en het komende jaar (saldo 21%) Arnhem Nijmegen loopt de laatste jaren in wordt een verbetering verwacht. de pas met die in Nederland. Van het totale bedrijfsleven in de Stadsregio heeft 20% de Werkgelegenheid zwakt af omzet in de afgelopen maanden zien stijgen, 29% meldt een omzetdaling. Kennelijk mate de export gaat samen met een nega- De afname van de omzet en in mindere hadden de ondernemers dit zien aankomen tief uitslaande werkgelegenheidsindicator. want bij de vorige meting was reeds de 14% van de bedrijven in de Stadsregio heeft verwachting afgegeven dat per saldo 10% in het afgelopen kwartaal de werkgelegenheid zien toenemen, waar 15% deze zag af- de omzet zou zien dalen. Voor het komende kwartaal is het opvallend dat overeenkomend aan het landelijke beeld rekening waar landelijk per saldo sprake is van een nemen. Per saldo komt de afname uit op 1% wordt gehouden met een toename van de daling van 2%. Voor het komende kwartaal omzet. en jaar verwachten veel bedrijven dat het aantal werknemers zal afnemen. 3 Arnhem e.o. omvat Arnhem en Renkum, Liemers omvat Duiven, Zevenaar, Westervoort, Montferland, Rijnwaarden, Doesburg, Rheden en Rozendaal, Nijmegen e.o. omvat Nijmegen, Millingen aan de Rijn Groesbeek, Heumen, Ubbergen, Wijchen, Mook en Middelaar, Beuningen en Betuwe omvat Overbetuwe en Lingewaard. Winstmarge neemt verder af In de Stadsregio Arnhem Nijmegen hebben de ondernemers de winst flink zien afnemen. 29% geeft aan dat de winstgevendheid in het afgelopen kwartaal gedaald is. De afname is in de Stadsregio groter dan in geheel Nederland. 8% geeft aan dat de winstgevendheid is verbeterd. In het vorige kwartaal gaf 3% aan dat de winst verslechterd was. Het bedrijfsleven lijkt genoegen te moeten nemen met lagere marges. Investeringen dalen De investeringsbereidheid van bedrijven is een graadmeter voor het vertrouwen in de toekomst. Waar landelijk per saldo bedrijven minder investeren (-5%), is deze gelijk aan die van de Stadsregio. Voor volgend jaar is de verwachting dat deze indicator nog steeds negatief uitpakt, -3%. Economisch klimaat negatief Het economisch klimaat is in elke regio negatief. In de Stadsregio zijn 33% van de ondernemers van oordeel dat dit klimaat verslechterd is. Slechts 5% geeft aan dat het verbeterd is. Per saldo betekent dit dat 28% van mening is dat er een negatieve stemming heerst. Het saldo voor het komende kwartaal is niet veel beter. De ondernemers verwachten dat het economisch klimaat verder gaat verslechteren. COEN 11

12 Ondernemersvertrouwen stijgt Een lichtpunt is dat de verwachting is afgegeven dat het ondernemersvertrouwen een stijging zal vertonen ten opzichte van het vorige kwartaal. Voor alle indicatoren die het ondernemersvertrouwen vormen saldi van de omzet, export, werkgelegenheid en investeringen - wordt in 2012 een positieve impuls verwacht. Dit komt voornamelijk door de positieve verwachtingen over de omzet en de export. Arnhem e.o. Binnen de regio Arnhem laten de indicatoren voor het vierde kwartaal van 2011 zien dat het een moeilijke periode was. 22% ziet de omzet toenemen tegen 26% die de omzet ziet afnemen. Per saldo is er sprake van een daling van 4%. De werkgelegenheid laat per saldo een daling zien van 12%. De teruggang van de Arnhemse economie komt terug in de indicator die het economisch klimaat meet. Van de ondernemers in de regio Arnhem heeft ruim 30% ervaren dat het economisch klimaat is verslechterd. Slechts 4% ervaart een verbetering. Dit houdt in dat per saldo 26% het economisch klimaat heeft zien verslechteren. Dit heeft ook zijn impact op de winstgevendheid. Deze is namelijk in het Arnhemse bedrijfsleven per saldo met 18% gedaald. Het vorige kwartaal was dit saldo nog positief. Eén van de weinige lichtpunten die de indicatoren laten zien is die van de export. 12% van de ondernemers zag deze toenemen, tegen 7% die aangaf dat de buitenlandse omzet is afgenomen. Per saldo denkt 39% dat deze volgend jaar zal toenemen. Liemers De Liemers is binnen de Stadsregio de regio die de grootste teruggang in de buitenlandse omzet ervaart. Hier geeft 27% van de ondernemers aan dat er sprake is van een dalende omzet. Dat is tien procentpunten meer dan vorig kwartaal. 14% geeft aan dat de export is toegenomen terwijl dat vorig kwartaal nog bijna een derde bleek. Naast het exportcijfer is die van de omzet ook negatief. Hier is het saldo -8%. Ook het economisch klimaat laat net als in de overige regio s een negatieve klank horen. Het saldo hiervan bedraagt -21%. Deze negatieve tendens is ook terug te zien in de winst, waar per saldo 18% van de ondernemer een afname realiseert. Ten slotte valt te constateren dat de investeringsbereidheid afgenomen is in deze regio tot per saldo -6%. Vorig kwartaal bleek dit met 5% nog positief uit te vallen. Volgend jaar zullen de investeringen naar verwachting verder afnemen. Nijmegen e.o. De regio Nijmegen ervaart in het afgelopen kwartaal het grootste negatieve omzetsaldo vergeleken met de overige regio s en Nederland. Hier ziet per saldo 15% een teruggang. Niet vreemd dat dit gepaard gaat met een eveneens negatieve stemming wat economisch klimaat en winst betreft. Hier zijn de saldi respectievelijk -29% en -25%. Lichtpuntje is dat dit sentiment per saldo vooralsnog geen effecten lijkt te hebben op de werkgelegenheid in de regio Nijmegen. 14% ziet zelfs een toename van deze indicator tegen 13% die een daling laat noteren. Wel wordt voorzien dat in het komende kwartaal en ook voor volgend jaar sprake gaat zijn van een daling van de werkgelegenheid. Van de investeringsbereidheid die dit kwartaal per saldo op de -1% ligt, is de verwachting dat deze verder gaat dalen het komende jaar (-8%). Betuwe Het gebied in de Stadsregio tussen de grote steden Arnhem en Nijmegen lijkt zich het meest aan de negatieve dans die het vierde kwartaal kent te ontspringen. Weliswaar wijzen de indicatoren dezelfde richting uit. Echter, dit doen ze vooralsnog gematigd. Zo ervaart een gering aandeel van de ondernemers dat de omzet is gedaald. Ditzelfde geldt voor de omzet van de export. Feit is wel dat in het vorige kwartaal deze indicatoren een stuk beter scoorden. Al met al is er sprake van een dalende lijn. Voor het eerste kwartaal van 2012 wordt verwacht dat deze dalende lijn zich zal voortzetten. De verwachtingen voor volgend jaar zijn positiever. De winst en het economisch klimaat laten saldi zien die bovenstaand verhaal bevestigen. Hier zijn de saldi respectievelijk -20% en -21%. Voor het komende kwartaal verwacht men in deze regio dat het klimaat zich flink gaat verslechteren. Ruim één derde van de ondernemers onderschrijft dit. De investeringsbereidheid zal zich tot een minimum beperken. De werkgelegenheid heeft het in het vierde kwartaal niet slecht gedaan. De vooruitzichten zijn echter minder rooskleurig. Voor het eerste kwartaal van 2012 verwacht per saldo 19% een daling. 12

13 Export lichtpunt in Regio FoodValley Het oordeel over het economisch klimaat is verslechterd. Dit wordt gevoed door een afname van het aantal orders en een dalende omzet. De druk op de winstgevendheid neemt daardoor verder toe. Tevredenheid is er over de ontwikkeling van de internationale concurrentiepositie. De export en werkgelegenheid geven de economie in Regio FoodValleyVallei een positieve impuls. Voor 2012 wordt een toename van de orders, omzet en export verwacht. Regio in beeld Regio FoodValley beslaat een achttal gemeenten: Barneveld, Ede, Nijkerk, Renswoude, Rhenen, Scherpenzeel, Veenendaal en Wageningen. In de regio Foodvalley zijn zo n bedrijven actief (excl. zakelijk beheer). In vergelijking met Nederland zijn binnen het totaal aantal vestigingen de agrarische sector, industrie, bouw en onderwijs relatief sterk vertegenwoordigd. Omzetontwikkeling volgt landelijke trend De opgaande lijn die de omzetindicator het vorige kwartaal te zien gaf, blijkt niet door te zetten. De omzetindicator slaat negatief uit met een waarde van -7%. Dit cijfer is iets beter dan het landelijke cijfer van -12%. Ondernemers in de regio verwachten dat deze dip tijdelijk zal zijn en verwachten in het komend kwartaal en jaar per saldo een verbetering te realiseren in de omzet. Export motor achter de groei In de Vallei is de export de motor van de economie. De exportindicator is één van de weinige indicatoren die positief uit slaat met een saldo van 16%. (Landelijk slaat deze indicator met een waarde van -3% negatief uit.) Deze waarde wordt verkregen doordat 27% van de ondernemers de export heeft zien toenemen, waar 11% een daling gerealiseerd heeft. In het komend jaar wordt verwacht dat de export verder zal aantrekken, waarbij betere cijfers dan landelijk worden verwacht. Tijdelijke toename werkgelegenheid De meeste ondernemers (66%) hebben de werkgelegenheid in het afgelopen kwartaal zien stabiliseren. Bijna één op de vijf bedrijven (19%) heeft meer werknemers in dienst genomen. Bij 15% is dit aantal afgenomen. Dit resulteert in een positief saldo van 4%. Landelijk is dit saldo negatief met een waarde van -2%. Voor het komend kwartaal en jaar wordt zowel in de regio als landelijk een afname van de werkgelegenheid verwacht. Winsten onder druk Zowel in de regio als landelijk staat de winstgevendheid van het bedrijfsleven erg onder druk. In de regio geeft 26% van de bedrijven aan dat de winstgevendheid is verslechterd, landelijk is dit 29%. 9% zag een stijging van de winstgevendheid, landelijk 12%. Investeringen uitgesteld, verbetering internationale concurrentiepositie Doordat de winsten onder druk staan, stellen bedrijven investeringen uit. Opvallend is dat 29% van de ondernemers de concurrentiepositie verbeterd vindt voor wat betreft de export buiten de EU en 15% voor wat betreft de export binnen de EU. Over de ontwikkeling van de binnenlandse concurrentiepositie zijn de ondernemers in de regio daarentegen per saldo negatief gestemd. Economisch klimaat verslechterd Eén op de drie ondernemers is van mening dat het economisch klimaat in de regio is verslechterd in het afgelopen kwartaal (landelijk 27%). Het komend kwartaal wordt door veel ondernemers in de regio (18%) en landelijk (21%) een verdere verslechtering verwacht. Deze ontwikkeling is overeenkomstig met het landelijke beeld. Ondernemersvertrouwen Het ondernemersvertrouwen voor het volgend jaar is opgebouwd uit de verwachting van de ondernemers ten aanzien van de omzet, export, investeringen en werkgelegenheid. Het bedrijfsleven in de Regio FoodValley is positiever gestemd voor 2012 dan de gemiddelde ondernemer in Nederland. Dit is te danken aan de positieve exportontwikkeling die in de regio wordt verwacht. Zowel in de regio als landelijk dragen de indicatoren werkgelegenheid en investeringen negatief bij aan het ondernemersvertrouwen. COEN 13

14 14

15 Centraal Gelderland in cijfers Centraal Gelderland Saldo 4 Landbouw Industrie Bouw Omzet Export x 1 x x Werkgelegenheid Groothandel Investeringen Winst Economisch klimaat Detailhandel Horeca, makelaardij, reisbranche Vervoer, opslag en communicatie Zakelijke diensten Totaal Nederland Saldo Omzet Export -3-1 x -5 x x Werkgelegenheid Investeringen Winst Economisch klimaat Deelregio s Centraal Gelderland Onderverdeling Stadsregio Saldo Achterhoek Stadsregio Regio Betuwe Liemers Regio Arnhem Regio Foodvalley Nijmegen Omzet Export Werkgelegenheid Investeringen Winst Economisch klimaat Conjunctuurenquête De ConjunctuurEnquête Nederland (COEN) is het gezamenlijke conjunctuuronderzoek van VNO-NCW, MKB Nederland, het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de Kamer van Koophandel en het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB). Dit onderzoek brengt vier keer per jaar de belangrijkste ontwikkelingen en verwachtingen van het Nederlandse bedrijfsleven in kaart, uitgesplitst naar regio en bedrijfstak. Daarbij wordt in de analyse en de vraagstelling ingespeeld op actuele ontwikkelingen. Voor vragen en/of opmerkingen kunt u contact opnemen met Pascal Belo, Adviseur regionale economie bij de Kamer van Koophandel Centraal Gelderland ( , pascal.belo@kvk.nl) 4 Wanneer de term saldo wordt gebruikt betreft het het procentuele verschil tussen positieve en negatieve resultaten of verwachtingen. Een positief saldo betekent dat er procentueel meer ondernemers een stijging verwachten dan die een daling verwachten en vice versa. COEN 15

16 Kom naar de Kamer van Koophandel als u vragen heeft over: Vergunningen, diploma s en registraties Markt Huisvesting Personeel Rechtsvormen Financiën Belastingen en administratie Rechtsvormen Financiën Belastingen en administratie Verzekeringen Vraag ook naar onze andere producten Handelsregister op snel meer weten over uw zakenrelaties Adressen via internet: zelf up-to-date adressenbestanden selecteren Meer weten? Bel of ga naar