COEN, COnjunctuurEnquête Nederland Tiende meting, 2 e kwartaal 2011

Transcriptie

1 COEN, COnjunctuurEnquête Nederland Tiende meting, 2 e kwartaal 211 Inhoudsopgave Samenvatting...2 BEDRIJFSLEVEN TOTAAL...3 Verbetering economisch klimaat zet door...3 Omzetverwachting positiever...4 Verwachting orderontvangst beter dan ooit...5 Orderpositie buitenland als te klein beoordeelt; exportverwachting positiever dan ooit...6 Stijging winstgevendheid neemt af...7 Werkgelegenheid trekt iets aan terwijl de verwachtingen negatief zijn....8 Investeringen nemen toe...9 Concurrentiepositie licht vooruit...1 Vraaguitval nog steeds veruit grootste productiebelemmering...11 Inhuur ZZP'ers...12 Ondernemersvertrouwen positiever dan ooit...13 SECTOREN...14 Landbouw...14 Industrie...15 Bouw...16 Groothandel...17 Detailhandel...18 Horeca, makelaardij en reisbranche...19 Vervoer...2 Diensten...21 Resultaten per sector...22 Cijfers voor de regio s

2 Samenvatting Economisch herstel zet verder door Conjunctuurenquête Nederland (COEN),, Kamer van Koophandel Den Haag Het ondernemersvertrouwen* was in het 1e kwartaal van 211 nog net positief. Voor het 2e kwartaal stijgt het vertrouwen naar een waarde van 11, net onder de landelijke score (12). Na een kleine hapering aan het begin van het jaar pakt het herstel van de regionale economie naar verwachting de draad weer op in het 2e kwartaal. Dit blijkt uit de resultaten van de Conjunctuurenquête Nederland (COEN), waarmee de Kamer van Koophandel vier keer per jaar de belangrijkste ontwikkelingen en verwachtingen van het Nederlandse bedrijfsleven in kaart brengt. In het aandachtsgebied van KvK Den Haag vertonen vooral de landbouw, de industrie en de groothandel een positief vertrouwen. In de transportsector ziet men het 2e kwartaal nog somber in. Voorlopig hoogtepunt Het oordeel van de ondernemers over het economisch klimaat bereikt in het 2e kwartaal een voorlopig hoogtepunt sinds de start van de monitor eind 28. Ondernemers verwachten ook weer een betere omzetontwikkeling voor het 2e kwartaal. De omzetprognose van de ondernemers is weliswaar grillig, maar wordt over het algemeen in gedempte vorm door de gerealiseerde omzetten gevolgd. Na een forse inzinking in het eerste kwartaal, verwachten ondernemers weer een flink herstel van het personeelsbestand. Op dit vlak blijkt de realisatie over het algemeen heel dicht aan te sluiten op de verwachtingen. De winstgevendheid vertoonde een aanzienlijke terugval in het eerste kwartaal, in lijn met de verwachtingen van ondernemers over de overige indicatoren in de vorige COEN. Ondernemers in Delft hebben met afstand het meeste vertrouwen Het ondernemersvertrouwen is in alle regio s positief, maar er zijn per regio zeer forse verschillen. Ondernemers in Delft hebben met afstand het meeste vertrouwen, gevolgd door het Westlandse bedrijfsleven. Ondernemers in de Alphense regio zijn het minst positief. Zowel voor de omzet als de export zijn de verwachtingen voor het 2e kwartaal zeer hoog gespannen in Delft. Ook in het Westland is de stemming op deze punten erg positief. Maar ook de Leidse agglomeratie en de Duin- en Bollenstreek zien het zitten als het om de (buitenlandse) omzet gaat. Ten aanzien van de export zijn de verwachtingen in de Alphense regio bescheiden, maar positief. De verwachtingen rond de ontwikkeling van het personeelsbestand lopen sterk uiteen. Delft en de Leidse regio springen in positieve zin in het oog, terwijl de bedrijven in de Alphense regio, de Duin- en Bollenstreek en de Haagse agglomeratie per saldo een verdere krimp in het personeelsbestand voorzien. Ook de verwachtingen voor de investeringen in 211 leveren een sterk gevarieerd beeld op, van een (zeer) sterke plus in Delft tot een lichte krimp in de Alphense regio en de Duin- en Bollenstreek. Detailhandel verwacht sterke omzetstijging; horeca verwacht dalende omzet De detailhandel in de regio verwacht voor de omzet een sterke stijging in het 2e kwartaal, op de voet gevolgd door de landbouw. De horeca voorziet per saldo een behoorlijke omzetdaling. De agrarische export verwachtte ten tijde van de enquête een positieve impuls**. Buitenlandse omzet van industrie, groothandel en transport zit in het 2e kwartaal naar verwachting eveneens in de lift. Deze sector voorziet echter wel een forse afname van het personeelsbestand. De detailhandel en de bouw verwachten ook een personeelsafname maar minder dan in de transportsector. De landbouw was positief gestemd over de omvang van het personeelsbestand en dat geldt ook voor de industrie, groothandel en dienstensector. Tenslotte voorzien alle sectoren met uitzondering van de diensten- en transportsector een positief 211 als het gaat om investeringen. Zie voor meer gegevens:

3 BEDRIJFSLEVEN TOTAAL Verbetering economisch klimaat zet door Het oordeel over het economische klimaat is voor het eerst sinds de 1e meting van COEN in het 4e kwartaal 28 positief. De verwachting voor het volgende kwartaal is opnieuw positiever. Economisch klimaat 2 1 4e kw 28 1e kw 29 2e kw 29 3e kw 29 4e kw 29 1e kw 21 2e kw e kw 21 4e kw e kw e kw saldo pos./neg realisatie verw achting Economisch klimaat 1% 9% % ondernemers 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % realisatie 1e kw realisatie 1e kw realisatie 1e kw verw acht 2e kw verw acht 2e kw verw acht 2e kw Nederland Zuid-holland KvK Den Haag Nederland Zuid-holland KvK Den Haag verbeterd gelijk verslechterd 3

4 Omzetverwachting positiever Omzetindicatie 4 3 3e kw 28 4e kw 28 1e kw 29 2e kw 29 3e kw 29 4e kw 29 1e kw 21 2e kw 21 3e kw 21 4e kw 21 1e kw 211 2e kw 211 saldo pos./neg realisatie verw achting Na het iets afzwakken van het herstel in het 1 e kwartaal, verwachten veel ondernemers uit het niet-financiële bedrijfsleven dat de omzet in het 2 e kwartaal zal stijgen. De omzetverwachting is sinds de start van de Conjunctuurenquête nog niet een zo positief geweest. Net als in voorgaande kwartalen is ook de verwachting over de ontwikkeling van de export positief. Alle sectoren, uitgezonderd de bouwsector, zijn nu optimistisch over de omzetverwachting voor het tweede kwartaal. Alleen in de bouwsector wordt nog een omzetdaling verwacht. Wel is ook in de bouw een positieve trend zichtbaar: de omzetverwachting is aanzienlijk minder pessimistisch dan in het vorige kwartaal. Omzetindicatie 1% 9% 8% % 6% 5% 4% % 2% 1% % realisatie 1e realisatie 1e realisatie 1e verw acht 2e verw acht 2e verw acht 2e Nederland Zuid-holland KvK Den Haag Nederland Zuid-holland KvK Den Haag verbeterd gelijk verslechterd. 4

5 Verwachting orderontvangst beter dan ooit Ondernemers verwachten per saldo een stijging van de orderontvangsten in het tweede kwartaal. Dit geldt zowel voor orders uit binnenland als buitenland, maar voor de binnenlandse orders in grotere mate. De totale orderpositie wordt, gelet op de tijd van het jaar, nog steeds als negatief beoordeeld, maar beduidend minder negatief dan in de voorafgaande negen kwartalen het geval was. Indicatie orderontvangsten 3 2 3e kw 28 4e kw 28 1e kw 29 2e kw 29 3e kw 29 4e kw 29 1e kw 21 2e kw 21 3e kw 21 4e kw 21 1e kw 211 2e kw saldo pos./neg realisatie verw achting Indicatie orderontvangsten 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % realisatie 1e realisatie 1e realisatie 1e verw acht 2e verw acht 2e verw acht 2e Nederland Zuid-holland KvK Den Haag Nederland Zuid-holland KvK Den Haag verbeterd gelijk verslechterd 5

6 Orderpositie buitenland als te klein beoordeelt; exportverwachting positiever dan ooit De realisatie van de exportomzet overtreft de verwachting die men het vorige kwartaal had. De verwachting voor het volgende kwartaal is opnieuw positiever. Exportindicatie 3 3e kw 28 4e kw 28 1e kw 29 2e kw 29 3e kw 29 4e kw 29 1e kw 21 2e kw 21 3e kw 21 4e kw 21 1e kw 211 2e kw saldo pos./neg realisatie verw achting exportindicatie 1% 9% 11,1 11,6 1,3 9, 11, 8,6 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 58,3 55, 61,2 63,6 61,7 63,5 3,6 33,4 realisatie 1e realisatie 1e 28,5 27,4 27,3 27,9 realisatie 1e verw acht 2e verw acht 2e verw acht 2e Nederland Zuid-holland KvK Den Haag Nederland Zuid-holland KvK Den Haag verbeterd gelijk verslechterd 6

7 Stijging winstgevendheid neemt af De winstgevendheid in het 1 e kwartaal van 211 is wat verslechterd ten opzichte van het 4 e kwartaal 21. Indicatie w instgevendheid 1 5 3e kw 28 4e kw 28 1e kw 29 2e kw 29 3e kw 29 4e kw 29 1e kw 21 2e kw 21 3e kw 21 4e kw 21 1e kw saldo pos./neg w instgevendheid 1% 9% 8% % 6% 5% 4% 3% 2% 1% % realisatie 1e realisatie 1e realisatie 1e Nederland Zuid-holland KvK Den Haag verbeterd gelijk verslechterd 7

8 Werkgelegenheid trekt iets aan terwijl de verwachtingen negatief zijn. Na de daling van de personeelssterkte in het eerst kwartaal, wordt voor het tweede kwartaal per saldo een stijging verwacht door 2% van de respondenten. De verwachte stijging van de personeelsterkte is te zien in alle sectoren, uitgezonderd de transport- en communicatiesector en de bouw. In de industrie en detailhandel zijn de optimisten overigens maar net in de meerderheid. Personeelsindicatie 1 5 3e kw 286 4e kw e kw 29 2e kw 29 3e kw 29 4e kw 29 1e kw 21 2e kw 21 3e kw 21 4e kw e kw 211 2e kw saldo pos./neg realisatie verw achting Personeelsindicatie 1% 18,5 21,3 2,5 12, 13,6 11,1 8% 6% 4% 66,7 63,2 67,6 72,3 67,2 75,6 2% % 14,8 15,5 11,9 15,7 19,2 13, Nederland Zuid-holland KvK Den Haag Nederland Zuid-holland KvK Den Haag verbeterd gelijk verslechterd 8

9 Investeringen nemen toe. De investeringsverwachting voor dit jaar is in positieve zin bijgesteld. Vorig kwartaal was nog de verwachting dat er in 211 ongeveer hetzelfde geïnvesteerd zou worden als een jaar eerder. Nu wordt er per saldo door de ondernemers een stijging van de investeringen verwacht. investeringsindicatie 2 1 4e kw 28 1e kw 29 2e kw 29 3e kw 29 4e kw 29 1e kw 21 2e kw 21 3e kw 21 4e kw 21 1e kw 211 2e kw 211 saldo pos./neg verwachting Investeringsindicatie 1% 9% 15,6 17,2 13,5 8% 7% 6% 5% 4% 65,3 65,7 68,4 3% 2% 1% % 19,1 17,1 18,1 verw acht 2e verw acht 2e verw acht 2e Nederland Zuid-holland KvK Den Haag verbeterd gelijk verslechterd. 9

10 Concurrentiepositie licht vooruit De concurrentie op zowel de Nederlandse als buitenlandse markt is na een terugval in het voorgaande kwartaal weer enigszins hersteld. Concurentiepositie e kw 28 4e kw 28 1e kw 29 2e kw 29 3e kw 29 4e kw 29 1e kw 21 2e kw 21 3e kw 21 4e kw 21 1e kw 211 saldo pos./neg Nederlandse markt Buitenlandse markt binnen EU Buitenlandse markt buiten EU Concurrentie op nederlandse markt 1% 7,6 8,7 5,4 8% 6% 4% 82,8 81,1 84,5 2% % 9,6 1,2 1,1 realisatie 1e kw realisatie 1e kw realisatie 1e kw Nederland Zuid-holland KvK Den Haag verbeterd gelijk verslechterd 1

11 Vraaguitval nog steeds veruit grootste productiebelemmering Sinds het 1e kwartaal 211 ondervindt het merendeel van de ondernemers geen belemmeringen van de activiteiten. Belemmeringen activiteiten 2e kw Geen 1e kw 211 4e kw Onvoldoende vraag 3e kw 21 2e kw Tekort aan arbeidskrachten 1e kw Productiemiddelen, materiaal, ruimte 4e kw Financiële beperkingen 3e kw e kw Weersomstandigheden 1e kw 29 4e kw Andere % 2% 4% 6% 8% 1% Belemmeringen activiteiten Geen Den Haag Onvoldoende vraag 1e kwartaal 211 Zuid-holland Tekort aan arbeidskrachten Productiemiddelen, materiaal, ruimte Financiële beperkingen Weersomstandigheden Nederland Andere % 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 1%. 11

12 Inhuur ZZP'ers Van de respondenten gaf 45% aan in de afgelopen 12 maanden gebruik te hebben gemaakt van ZZP ers. Dit is een daling ten opzichte van de vorige meting (48%). Deze afname is in vrijwel alle sectoren te zien. Lagere kosten zijn niet de belangrijkste reden om ZZP ers in te huren. Dat geldt slechts voor 1% van alle bedrijven. Vooral hun unieke kennis en kunde en hun grotere flexibiliteit worden het meest als motief genoemd, net als in het vorige kwartaal. Daarnaast zijn het opvangen van pieken in de productie en het opvangen van tekorten aan gekwalificeerd personeel belangrijk. Inhuur ZZP'ers afgelopen 12 maanden Voor het eerst inhuur Toename inhuur Afname inhuur Inhuur ongewijzigd Geen inhuur Geen inhuur Inhuur ongewijzigd Afname inhuur Toename inhuur Voor het eerst inhuur Nederland Zuid-Holland Kamer Den Haag Redenen om ZZP'ers in te huren %bedrijven Lagere (loon)kosten Opvang tekort aan personeel door ziekte Opvang pieken in het productieproces Opvang tekort aan gekw alificeerd pers. Flexibiliteit personeelsvoorziening Eigenschappen, kennis en ervaring Andere redenen/geen inhuur Andere redenen/g een inhuur Eigenscha ppen, kennis en Flexibiliteit personeel svoorzieni Opvang tekort aan gekw alific Opvang pieken in het Opvang tekort aan personeel Lagere (loon)kost en Nederland Zuid-Holland Kamer Den Haag

13 Ondernemersvertrouwen positiever dan ooit In het 2 e kwartaal van 211 herstelt het Ondernemersvertrouwen zich, na de terugval in het vorige kwartaal. De index komt hiermee weer op ongeveer hetzelfde niveau als in het 4 e kwartaal 21. De tijdreeks van het Ondernemersvertrouwen vertoont samenhang met de kwartaalreeks van de economische groei. 22, % Index Ondernemersvertrouw en en volumegroei bruto binnenlands product % 6-4, -3, Index ondernemersvertrouw en; toename minus afname BBP-% jaarmutaties (rechteras) BBP-% mutaties (rechteras) Index ondernemersvertrouwen per regio 1% 8% 6% 4% 2% % -2% -4% Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Leidse 2e kwartaal Westland Zoetermeer/Oostland investeringen personeel export omzet 13

14 SECTOREN Landbouw resultaten Landbouw omzet vorig kwartaal omzet komende kwartaal personeelssterkte vorige kwartaal personeelssterkte komende kwartaal investeringsverwach tingen Landbouw envisserij Nederland Landbouw envisserij Kamer DenHaag concurrentiepositie economisch klimaat afglopen kwartaal economisch klimaat komend kwartaal winstgevendheid De Landbouw ondernemers in de Haagse regio zijn per saldo op alle indicatoren positiever dan de ondernemers in de rest van Nederland. De verwachting voor het komende kwartaal is ook in alle gevallen optimistischer dan de resultaten van het afgelopen kwartaal. 14

15 Industrie Resultaten Industrie omzet vorig kwartaal omzet komende kwartaal personeelssterkte vorige kwartaal personeelssterkte komende kwartaal investeringsverwachti ngen Industrie Nederland Industrie Kamer Den Haag concurrentiepositie economisch klimaat afglopen kwartaal economisch klimaat komend kwartaal winstgevendheid In tegenstelling tot het landelijk beeld oordeelt per saldo 2% van de regionale ondernemers in de Industriesector negatief over de winstgevendheid van de onderneming. Ondanks het feit dat economisch klimaat voor het komende kwartaal door minder ondernemers positief wordt beoordeeld als het afgelopen kwartaal, verwachten meer bedrijven meer personeel in dienst te nemen en meer te investeren. 15

16 Bouw. Resultaten bouw omzet vorig kwartaal omzet komende kwartaal personeelssterkte vorige kwartaal personeelssterkte komende kwartaal investeringsverwacht ingen Bouwnijverheid Nederland Bouwnijverheid Kamer Den Haag concurrentiepositie economisch klimaat afglopen kwartaal economisch klimaat komend kwartaal winstgevendheid De ondernemers in de Bouwsector in het gebied van de Kamer van Koophandel Den Haag zijn per saldo positiever dan wel minder negatief dan de bouwbedrijven in de rest van Nederland. Dat geldt voor alle indicatoren met uitzondering van de personeelssterkte in het afgelopen kwartaal. Hoewel het merendeel van de Haagse ondernemers het volgende kwartaal een stijging van de omzet en investeringen verwachten toch de meeste bedrijven afname van het personeel en een slechter economisch klimaat. 16

17 Groothandel Resultaten groothandel omzet vorig kwartaal omzet komende kwartaal personeelssterkte vorige kwartaal personeelssterkte komende kwartaal investeringsverwacht ingen Groothandel Nederland Groothandel Kamer Den Haag concurrentiepositie economisch klimaat afglopen kwartaal economisch klimaat komend kwartaal winstgevendheid Hoewel de meeste groothandelaren in onze regio op het merendeel van de indicatoren positief oordelen, is men met betrekking tot de verwachting van de omzet en personeelsbestand voor het volgende kwartaal iets minder positief dan de rest van Nederland. Dit geldt ook voor het economische klimaat van afgelopen en komende kwartaal voor deze sector. 17

18 Detailhandel Resultaten detailhandel omzet vorig kwartaal omzet komende kwartaal personeelssterkte vorige kwartaal personeelssterkte komende kwartaal investeringsverwacht ingen Detailhandel Nederland Detailhandel Kamer Den Haag concurrentiepositie economisch klimaat afglopen kwartaal economisch klimaat komend kwartaal winstgevendheid Een zeer groot deel van de detaillisten verwacht een omzetstijging voor het volgende kwartaal ondanks de afname van omzet bij het merendeel in het afgelopen kwartaal. Ook oordeelden de meeste winkeliers over een afgenomen winstgevendheid. Dit neemt niet weg dat men per saldo vindt dat de concurrentiepositie is verbeterd en het economisch klimaat zal verbeteren in deze sector. Het landelijke beeld vertoont veel overeenkomst met de regionale constateringen. 18

19 Horeca, makelaardij en reisbranche Resultaten horeca omzet vorig kwartaal omzet komende kwartaal personeelssterkte vorige kwartaal personeelssterkte komende kwartaal investeringsverwachti ngen Horeca Nederland Horeca Kamer Den Haag concurrentiepositie economisch klimaat afglopen kwartaal economisch klimaat komend kwartaal winstgevendheid De Haagse Horecasector presteert op vrijwel alle indicatoren per saldo negatief en wel fors negatiever dan landelijk. Het is dan ook enigszins verwonderlijk dat men per saldo vindt dat de concurrentiepositie is verbeterd, men uitbreiding van het personeel verwacht en men meer gaat investeren. 19

20 Vervoer Resultaten vervoer omzet vorig kwartaal omzet komende kwartaal personeelssterkte vorige kwartaal personeelssterkte komende kwartaal investeringsverwachti ngen Vervoer Nederland Vervoer Kamer Den Haag concurrentiepositie economisch klimaat afglopen kwartaal economisch klimaat komend kwartaal winstgevendheid De vervoerders in de regio oordelen per saldo positief over de winstgevendheid en het economische klimaat. Dit vindt ongetwijfeld zijn oorzaak in de gerealiseerde en verwachte omzetstijging. Overigens vindt men de concurrentiepositie afgenomen. Meer ondernemers realiseerden en verwachten een afname van het personeelsbestand en zullen minder investeren. Landelijk en regionaal vertonen ook hier grote overeenkomsten. 2

21 Diensten Resultaten diensten omzet vorig kwartaal omzet komende kwartaal personeelssterkte vorige kwartaal personeelssterkte komende kwartaal investeringsverwachti ngen Diensten Nederland Diensten Kamer Den Haag concurrentiepositie economisch klimaat afglopen kwartaal economisch klimaat komend kwartaal winstgevendheid De dienstverleners zijn op vrijwel alle indicatoren positief zowel wat de realisatie als de verwachting betreft. De enige uitzonderingen hierop zijn de gerealiseerde personeelssterkte en verwachte investeringen. Deze zijn per saldo licht negatief. Ook hier vertonen de regionale resultaten grote overeenkomsten met de landelijke constateringen. 21

22 Resultaten per sector Productie/bedrijvigheid vorig kwartaal Landbouw Industrie Bouw Vervoer Diensten Productie is toegenomen Productie is vrijw el gelijk gebleven Productie is afgenomen productie vorig Productie/bedrijvigheid komend kwartaal Landbouw Industrie Bouw Vervoer Diensten Productie zal toenemen Productie zal vrijw el gelijk blijven Productie zal afnemen productie komend

23 Orderontvangst afgelopen kwartaal Industrie Bouw Groothandel Horeca Vervoer Diensten Orders zijn toegenomen Orders zijn vrijw el gelijk gebleven Orders zijn afgenomen orders vorig Orderontvangst komend kwartaal Industrie Bouw Groothandel Horeca Vervoer Diensten Orders zullen toenemen Orders zullen vrijw el gelijk blijven Orders zullen afnemen orders komend

24 Verwachte export orders komend kwartaal Industrie Groothandel Vervoer Diensten Export orders zullen toenemen Export orders zullen gelijk blijven Export orders zullen afnemen Niet van toepassing export orders komende Inkopen bij leveranciers komend kwartaal Landbouw Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Diensten Inkoop orders zullen toenemen Inkoop orders zullen gelijk blijven Inkoop orders zullen afnemen inkoop orders komend

25 Oordeel orderpositie Industrie Bouw Groothandel Horeca Vervoer Diensten Orderpositie is groot Orderpositie is normaal/bevredigend Orderpositie is klein oordeel orderpositie Oordeel buitenlandse orderpositie Industrie Groothandel Vervoer Diensten Orderpositie buitenland is groot Orderpositie buitenland is normaal Orderpositie buitenland is klein oordeel orderpositie buitenland

26 Oordeel voorraden producten Industrie Groothandel Detailhandel Voorraden zijn (te) groot Voorraden zijn normaal Voorraden zijn (te) klein oordeel voorraden Omzet vorig kwartaal Industrie Bouw Landbouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Diensten Omzet is toegenomen Omzet is vrijw el gelijk gebleven Omzet is afgenomen omzet vorig

27 Omzet komende kwartaal Industrie Bouw Landbouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Diensten Omzet zal toenemen Omzet zal vrijw el gelijk blijven Omzet zal afnemen omzet komende Buitenlandse omzet vorig kwartaal Landbouw Industrie Groothandel Vervoer Diensten Omzet export is toegenomen Omzet export is vrijw el gelijk gebleven Omzet export is afgenomen omzet export vorig

28 Buitenlandse omzet komend kwartaal Landbouw Industrie Groothandel Vervoer Diensten Omzet export zal toenemen Omzet export zal vrijw el gelijk blijven Omzet export zal afnemen omzet export komend Verkoopprijzen/tarieven komend kwartaal Industrie Bouw Landbouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Diensten Prijzen/tarieven zullen toenemen Prijzen/tarieven blijven vrijw el gelijk Prijzen/tarieven zullen afnemen prijzen/tarieven komende

29 Belemmeringen Weersomstandigheden Productie-middelen, materiaal, ruimte Tekort aan arbeidskrachten Andere oorzaken Onvoldoende vraag Financiële beperkingen Geen belem-meringen Geen belemmeringen Financiële beperkinge n Onvoldoend e vraag Andere oorzaken Tekort aan arbeidskrachten Productiemiddelen, materiaal, Weersomst andigheden Diensten Vervoer Horeca Detailhandel Groothandel Bouw Industrie Landbouw

30 Personeelssterkte afgelopen kwartaal Landbouw Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Diensten Personeelssterkte is toegenomen Personeelssterkte is gelijk gebleven Personeelssterkte is afgenomen personeelssterkte vorige Personeelssterkte komende kwartaal Landbouw Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Diensten Personeelssterkte toenemen Personeelssterkte zal gelijk blijven Personeelssterkte zal afnemen personeelssterkte komende

31 Investeringen Landbouw Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Diensten Investeringen zullen toenemen Investeringen zullen gelijk blijven Investeringen zullen afnemen investeringsverw achtingen Concurrentiepositie op de Nederlandse markt Industrie Bouw Landbouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Diensten Concurrentiepositie is verbeterd Concurrentiepositie is gelijk gebleven Concurrentiepositie is verslechterd concurrentiepositie

32 Concurrentiepositie op de export markt binnen de EU 1 8 2e kwartaal Landbouw Industrie Groothandel Vervoer Diensten Concurrentiepositie is verbeterd Concurrentiepositie is gelijk gebleven Concurrentiepositie is verslechterd concurrentiepositie Concurrentiepositie op de export markt buiten de EU Landbouw Industrie Groothandel Vervoer Diensten Concurrentiepositie is verbeterd Concurrentiepositie is gelijk gebleven Concurrentiepositie is verslechterd concurrentiepositie

33 Economisch klimaat afgelopen kwartaal Industrie Bouw Landbouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Diensten Economisch klimaat is verbeterd Economisch klimaat is gelijk gebleven Economisch klimaat is verslechterd economisch klimaat Economisch klimaat komend kwartaal Landbouw Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Diensten Economisch klimaat zal verbeteren Economisch klimaat zal gelijk blijven Economisch klimaat zal verslechteren economisch klimaat

34 Winstgevendheid afgelopen kwartaal Industrie Bouw Landbouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Diensten Winstgevendheid is verbeterd Winstgevendheid is gelijk gebleven Winstgevendheid is verslechterd w instgevendheid

35 Inhuur ZZP'ers afgelopen 12 maanden Landbouw en visserij Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Voor het eerst inhuur Toename inhuur Afname inhuur Inhuur ongew ijzigd Geen inhuur Vervoer, opslag en communicati Diensten Redenen om ZZP'ers in te huren Landbouw en visserij Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Lagere (loon)kosten Opvang tekort aan personeel door ziekte Opvang tekort aan gekw alificeerd pers Opvang pieken in het productieproces Eigenschappen, kennis en ervaring Flexibiliteit personeelsvoorziening Andere redenen/geen inhuur e kwartaal 211 Vervoer, opslag en communicati Diensten 35

36 Cijfers voor de regio s 36

37 Productie/bedrijvigheid vorig kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Productie is toegenomen Productie is vrijw el gelijk gebleven Productie is afgenomen productie vorig Productie/bedrijvigheid komend kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Productie zal toenemen Productie zal vrijw el gelijk blijven Productie zal afnemen productie komend

38 Oordeel huidige productiecapaciteit Alphense Regio Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Productiecapaciteit is groot Productiecapaciteit is normaal Productiecapaciteit is klein oordeel productiecapaciteit Orderontvangst afgelopen kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Orders zijn toegenomen Orders zijn vrijw el gelijk gebleven Orders zijn afgenomen orders vorig

39 Orderontvangst komend kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Orders zullen toenemen Orders zullen vrijw el gelijk blijven Orders zullen afnemen orders komend Verwachte export orders komend kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Export orders zullen toenemen Export orders zullen gelijk blijven Export orders zullen afnemen export orders komende

40 Inkopen bij leveranciers komend kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Inkoop orders zullen toenemen Inkoop orders zullen gelijk blijven Inkoop orders zullen afnemen inkoop orders komend Oordeel orderpositie Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oos t-land Orderpositie is groot Orderpositie is normaal/bevredigend Orderpositie is klein oordeel orderpositie

41 Oordeel buitenlandse orderpositie Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Orderpositie buitenland is groot Orderpositie buitenland is normaal Orderpositie buitenland is klein oordeel orderpositie buitenland Oordeel voorraden producten Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Voorraden zijn (te) groot Voorraden zijn normaal Voorraden zijn (te) klein oordeel voorraden

42 Omzet vorig kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Omzet is toegenomen Omzet is vrijw el gelijk gebleven Omzet is afgenomen omzet vorig Omzet komende kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Omzet zal toenemen Omzet zal vrijw el gelijk blijven Omzet zal afnemen omzet komende

43 Buitenlandse omzet vorig kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Omzet export is toegenomen Omzet export is vrijw el gelijk gebleven Omzet export is afgenomen omzet export vorig Buitenlandse omzet komend kwartaal 1 5 Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Omzet export zal toenemen Omzet export zal vrijw el gelijk blijven Omzet export zal afnemen omzet export komend

44 Verkoopprijzen/tarieven komend kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Prijzen/tarieven zullen toenemen Prijzen/tarieven blijven vrijw el gelijk Prijzen/tarieven zullen afnemen prijzen/tarieven komende

45 Belemmeringen activiteiten Weersomstandigheden Productiemiddelen, materiaal, ruimte Financiële beperkingen Andere oorzaken Onvoldoende vraag Geen belemmeringen Geen belemmeringen Onvoldoende vraag Andere oorzaken Financiële beperkingen Productiemidd elen, materiaal, ruimte Weersomstan digheden Zoetermeer/Oostland Westland Leidse Haagse Duin- en Bollenstreek Delft Alphense Regio

46 Personeelssterkte afgelopen kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oos t-land Personeelssterkte is toegenomen Personeelssterkte is gelijk gebleven Personeelssterkte is afgenomen personeelssterkte vorige Personeelssterkte komende kwartaal 1 2e kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Personeelssterkte toenemen Personeelssterkte zal gelijk blijven Personeelssterkte zal afnemen personeelssterkte komende

47 Verwachte investeringen verslagjaar Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Investeringen zullen toenemen Investeringen zullen gelijk blijven Investeringen zullen afnemen investeringsverw achtingen Concurrentiepositie op de Nederlandse markt 1 2e kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Concurrentiepositie is verbeterd Concurrentiepositie is gelijk gebleven Concurrentiepositie is verslechterd concurrentiepositie

48 Concurrentiepositie op de export markt binnen de EU Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Concurrentiepositie is verbeterd Concurrentiepositie is gelijk gebleven Concurrentiepositie is verslechterd concurrentiepositie Concurrentiepositie op de export markt buiten de EU Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Concurrentiepositie is verbeterd Concurrentiepositie is gelijk gebleven Concurrentiepositie is verslechterd concurrentiepositie

49 Economisch klimaat afgelopen kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Economisch klimaat is verbeterd Economisch klimaat is gelijk gebleven Economisch klimaat is verslechterd economisch klimaat Economisch klimaat komend kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Economisch klimaat zal verbeteren Economisch klimaat zal gelijk blijven Economisch klimaat zal verslechteren economisch klimaat

50 Winstgevendheid afgelopen kwartaal 8 2e kwartaal Alphense Regio Delft Duin- en Bollenstreek Haagse Westland Leidse Zoetermeer/Oostland Winstgevendheid is verbeterd Winstgevendheid is gelijk gebleven Winstgevendheid is verslechterd w instgevendheid

51 Inhuur ZZP'ers afgelopen 12 maanden Voor het eerst inhuur ZZP'ers Toename inhuur ZZP'ers Afname inhuur ZZP'ers Inhuur ongew ijzigd Geen inhuur ZZP'ers Geen inhuur ZZP'ers Inhuur ongew ijzigd Afname inhuur ZZP'ers Toename inhuur ZZP'ers Voor het eerst inhuur ZZP'ers Alphense Regio Delft Duin- en Bollen-streek Haagse Agglo-meratie Leidse Agglo-meratie Westland Zoeter-meer/Oost-land

52 Redenen om ZZP'ers in te huren Lagere loonkosten ZZP'ers Opvang tekort aan personeel door ziekte Opvang tekort aan gekwalificeerd pers. Flexibiliteit personeelsvoorzienig Opvang van pieken in het productieproces Eigenschappen, kennis en ervaring ZZP'er Andere redenen Andere redenen Eigenschap pen, kennis en ervaring Opvang van pieken in het Flexibiliteit personeels voorzienig Opvang tekort aan gekw alifice Opvang tekort aan personeel Lagere loonkosten ZZP'ers Alphense Regio Delft Duin- en Bollen-streek Haagse Agglo-meratie Leidse Agglo-meratie Westland Zoeter-meer/Oost-land

53 De ConjunctuurEnquête Nederland (COEN) is het gezamenlijke conjunctuuronderzoek van VNO-NCW, MKB Nederland samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de Kamers van Koophandel en het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB). Dit onderzoek brengt vier keer per jaar de belangrijkste ontwikkelingen en verwachtingen van het Nederlandse bedrijfsleven in kaart, uitgesplitst naar regio en bedrijfstak. Daarbij wordt in de analyse en de vraagstelling ingespeeld op actuele ontwikkelingen. Door de intensieve samenwerking van de partijen aan het conjunctuuronderzoek, dalen de administratieve lasten in verband met deze conjunctuurenquêtes met 25%, terwijl de kwaliteit van de statistiek verbetert en de onderzoekskosten dalen. De eerste enquête is in oktober en november 28 gehouden onder 12. ondernemers. De enquête is gebaseerd op kwalitatieve verwachtingen van ondernemingen en geeft daarom meer een stemmingsbeeld van ondernemingen over de huidige en toekomstige gang van zaken dan een kwantitatief beeld over die gang van zaken. 53