De positie van de langstlevende echtgenoten in het Duitse, Franse, Luxemburgse, Belgische en Nederlandse erfrecht Dr. Rembert Süβ Deutsches Notarinstitut Wettelijk erfrecht Duitsland Beperkte vooruitneming (Voraus), 1932 lid 2 BGB - goederen nodig voor de voering van een redelijke huishouding Naast kinderen van erflater ( 1931 BGB) - bij Zugewinngemeinschaft (wettelijke stelsel sinds 1957) erfrechtelijke oplossing met uitsluiting van de Zugewinnausgleich: ½ huwelijksvermogensrechtelijke oplossing met verwerping van de nalatenschap: 1/8 + Zugewinn - bij uitsluiting van de gemeenschap: 1 kind: ½ 2 kinderen 1/3 3 of meer kinderen ¼ - bij gemeenschap van goederen: ¼ + huwelijksvermogen Wettelijke erfrecht Duitsland Wettelijk erfrecht naast ouders en broers/zusters van erflater Groter recht vooruitneming (Voraus), 1932 BGB: alle tot de huishouding behorende goederen Bij Zugewinngemeinschaft erfrechtelijke oplossing met uitsluiting van de Zugewinnausgleich: 3/4 huwelijksvermogensrechtelijke oplossing met verwerping van de nalatenschap: 1/4 + Zugewinn bij uitsluiting van de gemeenschap ½ bij gemeenschap van goederen: ½ + huwelijksvermogen 1
Wettelijke erfrecht Frankrijk Naast afstammingen van erflater (sinds 2001) - een vierde in eigendom, of naar keuze - volledig vruchtgebruik (niet bij stiefkinderen) - 1 jaar gebruik van de woning - levenslang recht van gebruik en bewoning van de echtelijke woning (op erfdeel in mindering te brengen), art. 764 C.c. - onderhoudsbijdrage bij behoeftigheid, art. 767 C.c. Naast ouders - echtgenoot erft ½, art. 757-1 Cc Naast broers/zussen: echtgenoot is enig erfgenaam Wettelijke erfrecht Luxemburg Naast afstammelingen van erflater (wetswijziging 1979) - vruchtgebruik van de echtelijke woning en de huisraad, of naar keuze - erfdeel grootte van een kindsdeel, dat tenminste ¼ deel van de nalatenschap bedraagt, art. 767-1 C.c. Laat de erflater geen afstammelingen na, dan wordt de echtgenoot enig erfgenaam, art. 767-2 C.c. Wettelijk erfrecht België Naast afstammelingen van erflater (sinds 1981) - volledig vruchtgebruik (ook bij stiefkinderen), art. 745bis C.c. - volledig vruchtgebruik omvat ook het aandeel in de huwelijksvermogensrechtelijke goederengemeenschap van erflater Naast ouders en verdere verwanten - volledig vruchtgebruik van de nalatenschap - echtgenoot verkrijgt ook de eigendom van het aandeel in de huwelijksvermogensrechtelijke goederengemeenschap van de erflater. Dat geldt zowel voor beperkte (wettelijke) gemeenschap als voor de gemeenschap van goederen bij huwelijkse voorwaarden overeengekomen 2
Wettelijk erfrecht Nederland Echtgenoot is erfgenaam in de eerste parenteel Erfdeel langstlevende is even groot als dat van een kind Ouders en alle verdere verwanten volgens de verdere parentelen worden uitgesloten Wettelijke erfrecht Nederland Voorbeeld: ouderlijke boedelverdeling De langstlevende echtgenoot verkrijgt de volledige nalatenschap (activa en passiva) Kinderen verkrijgen een uitgestelde en beperkte geldvordering met rente De geldvordering ontstaat op het moment van overlijden en is opeisbaar bij het overlijden van de langstlevende De echtgenoot kan binnen 3 maanden (verdeling) verwerpen erfrechtelijke gemeenschap met de kinderen Wettelijke erfrecht Nederland Kinderen kunnen de geldvordering innen - wanneer langstlevende overlijdt - wanneer de langstlevende failliet gaat - wanneer de langstlevende in schuldsanering gaat Aanspraak op wilsrechten t.a.v. nalatenschapsgoederen - wanneer de langstlevende hertrouwen wil - wanneer de langstlevende sterft - wanneer de kinderen niet ook kinderen van de langstlevende zijn (stiefkinderen) voorbehouden vruchtgebruik langstlevende 3
Legitieme langstlevende Duitsland 2303 e.v. BGB - helft wettelijke erfdeel afhankelijk van huwelijksvermogensrechtelijk regime - vordering in geld Naast kinderen van erflater: - bij Zugewinngemeinschaft: echtgenoot wordt geen erfgenaam en heeft geen beschikking over 1/8 + Zugewinnausgleich echtgenoot wordt erfgenaam of behoudt beschikking over ¼ zonder Zugewinnausgleich - uitsluiting van gemeenschap 1 kind 1/4 2 kinderen 1/6 3 of meer kinderen 1/8 - gemeenschap van goederen: 1/8 + huwelijksvermogen Legitieme langstlevende Duitsland Naast ouders of broers/zussen van erflater Zugewinngemeinschaft erfrechtelijke oplossing met uitsluiting van de Zugewinnsausgleich: 3/8 huwelijksvermogensrechtelijke oplossing met verwerping van de nalatenschap: 1/8 + Zugewinn - uitsluiting van de gemeenschap ¼ - gemeenschap van goederen ¼ + huwelijksvermogen Recht op legitieme eindigt bij echtscheiding of toestemming van erflater tot een verzoek tot echtscheiding, 1933 BGB Legitieme langstlevende Frankrijk Naast afstammingen - geen legitieme, maar - woonrecht voor 1 jaar - in geval van behoeftigheid een onderhoudsaanspraak Wanneer er geen afstammelingen zijn - legitieme ¼ deel van de nalatenschap Recht op legitieme eindigt met echtscheiding - niet bij scheiding van tafel en bed 4
Legitieme langstlevende Luxemburg De echtgenote heeft geen recht op een legitieme In geval van behoeftigheid onderhoudsaanspraak op de nalatenschap Legitieme langstlevende België Vruchtgebruik op de echtelijke woning en huisraad Vruchtgebruik dient tenminste op de helft van de goederen uit de nalatenschap te rusten, art. 915bis C.c. Als de waarde van de woning hoger is dan de helft van de nalatenschap, volgen er geen kortingen of verrekeningen Het recht op de legitieme vervalt bij gerechtelijke scheiding van de echtgenoten Zijn er stiefkinderen, dan kan de langstlevende - buiten het vruchtgebruik op de woning afstand doen van de legitieme, art. 1388 C.c. Legitieme langstlevende Nederland Geen legitieme voor de langstlevende Geen breukdeel legitieme Uitsluiting van de bijzondere wettelijke regeling voor de langstlevende bij testament is mogelijk Wel wettelijke rechten - woonrecht gezinswoning - vruchtgebruik huisraad Erfrecht eindigt - echtscheiding - scheiding van tafel en bed 5
Legitieme afstammelingen Duitsland 2303 e.v. BGB: - helft wettelijk erfdeel afhankelijk van huwelijksvermogen - aanspraak in geld Zugewinngemeinschaft - echtgenoot wordt geen erfgenaam en houdt beschikking over: samen 3/8 - echtgenoot wordt erfgenaam of houdt beschikking over: samen ¼ Uitsluiting van de gemeenschap: - 1 kind: ¼ - 2 kinderen ieder 1/6-3 of meer kinderen samen 3/8 Gemeenschap van goederen: samen 3/8 Legitieme verwanten Frankrijk 1 kind: helft nalatenschap 2 kinderen: 2/3 deel nalatenschap 3 of meer kinderen ¾ deel nalatenschap Beperking om te beschikking ten gunste van langstlevende: - beschikbare deel ½ tot ¼ - in eigendom - vruchtgebruik over gehele nalatenschap - ¼ deel in eigendom + vruchtgebruik over de rest - keuze wordt in praktijk aan langstlevende overgelaten Ascendenten: geen legitieme meer sinds 2001 Legitieme verwanten Luxemburg 1 kind: helft nalatenschap 2 kinderen 2/3 deel nalatenschap 3 of meer kinderen ¾ deel nalatenschap Beperking om te beschikken ten gunste van de langstlevende, art. 1094 C.c.: - vruchtgebruik over de gehele nalatenschap - beschikbare deel in eigendom + vruchtgebruik op de rest Ascendenten: geen legitieme meer sinds 1979 6
Legitieme verwanten België 1 kind: ½ nalatenschap 2 kinderen: 2/3 deel nalatenschap 3 of meer kinderen: ¾ deel nalatenschap Ouders kunnen hun legitieme (ieder ¼) niet geldend maken jegens de bij testament begunstigde langstlevende. Legitieme kinderen Nederland Breukdeel legitieme - ½ wettelijk erfdeel - bijtelling schenkingen ook zonder regeling Vorm (nu): aanspraak in geld Voorrang bijzondere wettelijke rechten langstlevende Onderhoud voor onderwijs/studie Regelingen langstlevende Duitsland Gemeenschappelijk testament Onderhands of notarieel Wederzijdse beschikkingen - beschikkingen, waarbij wordt aangenomen dat de beschikking van de ene echtgenoot niet zonder de beschikking van de andere echtgenoot getroffen is - wederzijdsheid wordt aangenomen, wanneer de echtgenoten wederzijds beschikt hebben wanneer de betrokkene ten gunste van personen beschikt, met wie de langstlevende echtgenoot verwant is. 7
Gemeenschappelijk testament Duitsland De wederzijdse beschikking: Herroeping van een beschikking heeft tot gevolg dat de andere beschikking buiten werking treedt ( 2270 lid 1 BGB) Een wederzijdse beschikking kan tijdens leven van de andere echtgenoot alleen door een notariële akte ten opzichte van de andere echtgenoot herroepen worden Is de echtgenoot overleden, dan kan de langstlevende echtgenoot zijn beschikking alleen dan herroepen, wanneer hij het hem toekomende verwerpt, 2271 lid 2 BGB. Verwerpt hij zonder termijn, dan staat de binding aan de wederzijdse beschikking vast. Berlijns testament Gemeenschappelijk testament tussen echtgenoten Wederzijdse benoeming tot enig erfgenaam Kinderen zijn uiteindelijk erfgenamen Gemeenschappelijke oplossing Langstlevende wordt bezwaarde (met beschikkingsbeperkingen) Kinderen worden verwachters Gescheiden oplossing - Langstlevende wordt volledig erfgenaam - Kinderen erven alleen van de langstlevende - Fiscale nadelen Duidelijke regeling, welke beschikkingen wederzijds dienen te zijn (gevallen van gebondenheid) Erbvertrag Duitsland Ook voor niet gehuwde partners Notariële akte De bij overeenkomst gesloten beschikkingen zijn bindend - de daarmee in strijd zijnde beschikkingen gelden niet - uitzondering: voorbehoud om te herroepen - uitzondering: voorbehoud om te veranderen 8
Langstlevende beschikkingen Duitsland Regelingen op het gebied van het huwelijksvermogensrechtelijke vlak: - voorgezette gemeenschap van goederen huwelijkse voorwaarden overeenkomen volgens 1483 BGB - wijziging van de verdeling van de gemeenschap van goederen? theoretisch mogelijk, praktisch niet uitvoerbaar, omdat het fiscaal en erfrechtelijk ongunstig is - wijziging van de Zugewinngemeinschaft? uitsluiting van Zugewinn in geval van echtscheiding aanpassing van het beginvermogen, bijv. het deel waarover verrekend wordt is theoretisch mogelijk, praktisch echter onuitvoerbaar, omdat het fiscaal en erfrechtelijk ongunstig is Langstlevende beschikkingen Frankrijk Gemeenschap van goederen/ communauté des biens - met clause de préciput - ongelijke breukdelen verdeling (stipulation de parts inégales) - verblijvensbeding (clause d attribution de la communauté au survivant), art. 1524 C.c. Voorrang van de huwelijksgoederenrechtelijke boedelscheiding (beperkte gemeenschap van goederen) Préciput is geen schenking Ongelijke breukdelen bij verdeling zijn geen schenking - beschermd tegen legitieme - uitzondering: stiefkinderen - vrij van erfrechtbelasting Langstlevende beschikkingen Luxemburg Schenking tussen toekomstige echtgenoten bij huwelijkse voorwaarden - benoeming van de toekomstige echtgenoot tot erfgenaam voor het gehele of een gedeelte van het vermogen (institution contractuelle) - regelmatig wederzijdse benoeming tot erfgenaam - beperkingen door de legitieme, zie art. 1094 C.c. - herroepelijkheid alleen in geval van ondankbaarheid (pour cause d ingratitude) Schenking tussen echtgenoten tijdens het huwelijk - benoeming van de echtgenoot tot erfgenaam over het gehele of een deel van het vermogen - beperkingen door de legitieme zie art. 1094 C.c. - schenking van toekomstige goederen is vrij te herroepen, art. 1096 C.c., op grond van gevaar voor misbruik van macht 9
Huwelijksvermogensrechtelijke regelingen Luxemburg Gemeenschap van goederen/ communauté de biens Met clause de préciput, of Ongelijke breukdelen verdeling (stipulation de parts inégales), of Verblijvensbeding (clause d attribution intégrale) Regeling dat het wettelijk stelsel geldt voor het geval dat het huwelijk door echtscheiding wordt ontbonden Voordelen - toedeling wordt volgens art. 1527 C.c. niet als schenking gezien, zodat er geen belasting verschuldigd is. Huwelijksvermogensrechtelijke regelingen België Een beperkte gemeenschap van goederen wordt overeengekomen/ gemeenschap van goederen met toedeling van de gezamenlijke goederen aan de langstlevende (zie Frankrijk) Tegenover gemeenschappelijke afstammelingen kan er sprake zijn van schending van de legitieme Bij de algemene gemeenschap van goederen alleen dat deel dat in de beperkte gemeenschap van goederen valt Huwelijksvermogensrechtelijke regelingen België Tontine Gemeenschappelijke verkrijging van een onroerend goed of en ander recht Verblijft bij de langstlevende Lost de legitieme niet op (om niet) Contractuele erfstelling/ institution contractuelle - Bij overeenkomst overeengekomen benoeming tot erfgenaam - Niet herroepbaar - Legitieme is niet op te lossen. 10
Huwelijksvermogensrechtelijke regelingen Nederland 11