Typ teksttyp teksttyp tekst J. Wijsmuller Wethouder van Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur 040 Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Aan de voorzitter van de Commissie Ruimte Datum 10 januari 2018 Ons kenmerk DSO/2018.16 RIS298843 Contactpersoon J.P. Ouwehand Dienst Dienst Stedelijke Ontwikkeling Afdeling Stedenbouw & Planologie Telefoonnummer 14070 E-mailadres joke.ouwehand@denhaag.nl Onderwerp ontvangen reacties op de nota Haagse hoogbouw: Eyeline en Skyline Geachte voorzitter, Naar aanleiding van de gestelde technische vragen over de concept-nota Haagse hoogbouw: Eyeline en Skyline, doe ik u hierbij - in antwoord op vraag 23 van de Partij voor de Dieren - ter kennisname toekomen een bundeling van de (negen) ontvangen reacties op de nota. Met vriendelijke groet, Joris Wijsmuller Gemeente Den Haag Postbus 12600 T 14070 Spui 70 2500 DJ Den Haag www.denhaag.nl Den Haag
Overzicht reacties concept-nota Haagse hoogbouw: Eyeline en Skyline REACTIE AVN 2/23
3/23
REACTIE BPD 4/23
. 5/23
REACTIE KCAP Hierbij nog wat dingen die mij opvielen bij het lezen van de nota; In het algemeen stapelt de gemeente eis op eis zonder echt richting aan te geven. Ik denk dat het beter is Breeam excellent te eisen en een beperkt aantal thema s specifiek te maken en die hard eisen en duidelijk maken waarom de gemeente Den haag die belangrijk vindt. De nota is erg generiek; wellicht beter onderscheid maken tussen woning- en kantoorbouw. De duurzaamheidseisen zijn wat dubbelop; Breeam en GPR. Ik denk dat de Breeam interessant is voor kantorenbouw en GPR voor woningbouw. Ik vind het principe van de Haagse kroon zoals gezegd interessant, maar het heeft denk ik nog wel wat uitwerking nodig. Waarom wil de gemeente dat, wat wil de gemeente ermee. Wat is een kroon, hoed op pet en wat is gewoon een goede beëindiging. De discussie over kwaliteit van de eyeline botst met de hoeveelheid eisen die op het BG programma afkomen. Ik denk dat de eis van een plint die dubbel zo groot is als de toren heel hard moet zijn. Anders houdt je een kwalitatief plint niet over eind. Durf op bepaalde locaties ook voor en achterkant te definiëren. De nota gaat nog erg uit van individuele projecten. Maar hoe is de samenhang tussen verschillende torens. Als er een gebied ontstaat met meerdere torens, hoe verhouden die zich dan tot elkaar. Is daar behalve wind en zon ook nog iets stedenbouwkundigs over te zeggen? Zie ook het KCAP plan voor het wijnhaveneiland in rotterdam. 100% horizontale buitenruimte waarvan 40% echt groen is een mooie, maar ambitieuze eis. Ik denk wel dat die voor woningbouw beter realiseerbaar is (door o.a. het toepassen van balkonnen) dan voor utiliteitsbouw. Hoe haalbaar is deze eis voor kantoren? Mag er gecompenseerd worden met groene binnenruimten? Mijn ervaring met windhindereisen is dat die alleen vastgelegd zijn voor het maaiveld. Als jullie de eis van groene buitenruimten op hoogte werkbaar willen krijgen, moet je denk ik ook eisen stellen aan het windklimaat van deze ruimten op hoogte. Bijvoorbeeld is het in Den Haag lastig om bovenop het plint op 20 meter hoogte een aangenaam verblijfsklimaat te creëren. Er worden al wel wat labels genoemd, maar de ontwikkeling van het WELL label gaat heel snel en gezondheid van gebouwen begint een echt thema te worden. Wellicht goed om hier nog naar te kijken. Parkeren blijft een lastig issue, dat bleek gisteren wel. Goed om hier nog extra aandacht aan te geven. Ook aan leen- en deelsystemen, wellicht mooie experimenten toestaan. Ik ben bezorg wat er van de nota overblijft als je hem tot op het bot uitkleed. Als je dus afpelt wat ambitie en onduidelijk is en alleen screened op wat echt een harde eis is die de gemeente kan opleggen. Breeam excellent en outstanding voorschrijven en dan een minimum angeven van 4 sterren betekent in mijn praktijk ervaring gewoon excellent. Outstanding hoef je dan niet te beschrijven, dat wordt wel gedaan als er die ambitie is, maar niet als ontwikkelaars daar geen trek in hebben. Let op het hard formuleren van eisen als de gemeente ze echt wil, anders lopen veel ontwikkelaars er gewoon omheen. 6/23
7/23
8/23
9/23
10/23
11/23
REACTIE STAEDION 12/23
13/23
REACTIE STEBRU Eyeline Skyline opmerkingen Stebru 17-10-2017 Marktconsultatie Op 23-8-2017 heeft een beperkte marktconsultatie plaats gevonden (Syntrus Achmea, BPD, Vestia, Amvest, Heijmans). Voorzover wij kunnen nagaan is er op hoofdlijnen (3 minuten per partij) gereageerd op de uitgangspunten. Het document (met inhoudelijke details) zelf was ten tijde van de vergadering niet beschikbaar. Op 13-10-2017 is in de commissie ruimte gevraagd of er een technische vragenronde gestart kan. Dit was volgens de voorzitter prematuur. Op bepaalde punten wordt de nota echter dermate concreet en technisch dat nu wel het juiste moment is. Bovenwettelijk "Naast deze publiekrechtelijke instrumenten, kan de gemeente (met wederzijdse instemming en indien niet strijdig met wet- en regelgeving) ook gebruik maken van privaatrechtelijke middelen, zoals contracten of overeenkomsten om de regels en intenties vast te leggen." -> In Eyeline Skyline worden een aantal bovenwettelijke regels genoemd. Daarmee is deze nota deels strijdig met landelijke wet- en regelgeving. Wij kunnen ons voorstellen dat dit wel een ambitie is, welke op andere manier wel kan worden geborgd. (p7) "Regels zijn publiekrechtelijk afdwingbaar en toetsbaar" -> voorzover regels bovenwettelijk zijn (beter dan bouwbesluit) kunnen deze regels niet worden afgedwongen op een andere publiekrechtelijke wijze. Hierdoor zullen een aantal regels moeten worden her geformuleerd of als intentie worden benoemd. (p12) "De gemeente Den Haag stelt ten aanzien van duurzaamheid en groen in sommige gevallen hogere normen dan wettelijk is vastgelegd. De publiekrechtelijke instrumenten om dit te verankeren, zijn hiervoor beperkt." -> Dit is wel juist. Echter staan er bij de regels toch een aantal bovenwettelijke eisen. Deze bovenwettelijke regels te verplaatsen naar intenties. Zie hiervoor ook onderstaande verwijzingen. (p36) Regels Bouwhoogtes zijn expliciet gesteld. Echter wordt ook vermeld dat er maatwerk per locatie benodigd is. Is het een idee om een bepaalde mate van afwijkingsmogelijkheden op te nemen zodat het maatwerk per locatie geborgd is? (p8) Duurzaamheid en groen Gebouw- en gebied (regel): BREEAM-NL outstanding / excellent werkt kostenverhogend. Bovenwettelijk. De vraag is of BREEAM het juist instrument is voor (met name) woningbouw? Is niet veel toegepast bij woning hoogbouw, wordt niet actief gebruikt (ook door de grote regeldruk die BREAAM met zich meebrengt). (p9) "De initiatiefnemer kan hiermee een certificaat halen. Dit blijkt in de (internationale) vastgoed marktwaarde te hebben." Wij zijn van mening dat BREEAM in woningbouw geen / zeer beperkt vastgoed marktwaarde heeft en zeker niet internationaal. Bij kantoren is dat het geval, echter bij woningen niet. Breeam raakt "uit": het laatste gecertificeerde en opgeleverde project met outstanding stamt alweer uit 2015 en betreft geen hoogbouw https://www.breeam.nl/projecten/projectengecertificeerd#functie=wonen&fase=oplever. Onduidelijk is waarom de gemeente de keuze maakt voor Breeam (gedateerd, zeer kosten verhogend, niet geschreven specifiek voor woningbouw). Reden waarom BREEAM in de markt niet veelvuldig wordt gebruikt:- Veel gehoord is daarbij dat het een vertaling is van een buitenlandse standaard (UK) en dat daardoor de nadruk wordt gelegd op de verkeerde prioriteit. -Daarbij is certificering alles behalve praktisch, verhoogd de regeldruk enorm en een doel op zich. (p18) "Dan is iedere toevoeging van vastgoed minimaal duurzame energieleverend of energieneutraal en zonder aardgas" -> Goede intentie, echter bij hoogbouw niet te realiseren. Het dakoppervlak van de 14/23
slanke torens is niet voldoende en de gevels kunnen niet voldoende energie opwekken. Bovendien is het dakoppervlak en een deel van de gevels gereserveerd voor publieksfuncties / groen / biodiversiteit. (p18) Gebouw- en gebied (Regel): GPR minimaal 8, voor energie 10. Hiermee wordt bedoeld GPR Gebouw (en niet Stedenbouw?). Norm is Bovenwettelijk en gaat verder dan gemeentelijk beleid. Een GPR van 8 is een goede ambitie en daarmee intentie. Een GPR van 10 voor Energie bij hoogbouw is niet uitvoerbaar. Wordt hieraan vastgehouden dan zal er geen enkel gebouw hoger dan 50 meter worden gerealiseerd in Den Haag! Ter onderbouwing zijn op http://www.gprprojecten.nl/#energie=7.9-10&gebouwcategorie=nieuwbouw&gebruiksfunctie=woongebouwen woongebouwen weergegeven met een GPR score op energie van 7.9 en hoger. Dit zijn 24 projecten met grondgebonden woningen en 2 projecten met laagbouw appartementen (daar beide op thema energie 8.1). (p9) Gebouw- en gebied (Regel): het is niet aan te raden om 2 certificerings- en beoordelingsmiddelen te hanteren. Dus geen BREEAM en GPR. In de praktijk spreken deze elkaar ook tegen. (p9) Gebouw- en gebied (Regel): Gasloos bouwen. Bovenwettelijk, maar als initiatiefnemer begrijpen wij dit standpunt. Echter doordat Den Haag geen duurzame stadsverwarming heeft (en dat is in ieder geval tot 2023 (einddatum Uniper)) is bij hoogbouw met een EPC van 0,4 de enige optie een WKO. In aanvulling op de WKO is voor de opwekking van warm tap water (en de piek belasting) de beste oplossing een collectieve gasgestookte verwarming. Deze kan op termijn (als de techniek zich verder heeft ontwikkeld of er een duurzame stadsverwarming is gerealiseerd) worden vervangen voor een alternatief. Geheel gasloos is geen optie! (p9) Gebouw- en gebied (Regel): Flexibiliteit in functies. Bovenwettelijk. Voor hoogbouw is een relatief zware constructie noodzakelijk en zijn de mogelijkheden voor echt goed flexibiliteit in functies beperkt. Is het een idee om flexibiliteit te bevorderen door ook flexibiliteit in het bestemmingsplan te geven? Hierdoor zal de flexibiliteit vanzelf worden ingevuld. (p9) Groen- en natuurinclusief (regel): minimaal 100% van de footprint komt terug als horizontale buitenruimte, waarvan minimaal 40% ingericht als groen dat bijdraagt aan de biodiversiteit -> dit oppervlakte is nodig voor het plaatsen van PV panelen. Om bij hoogbouw een EPC van 0,4 te halen (al in combinatie met wko etc) zal het volledige dakoppervlak vol moeten worden gelegd met PV panelen. Bovenwettelijk. Ter onderbouwing: voor een project in Den Haag met een tweetal torens (70 en 40 meter) en een EPC van 0,4 zijn 700 m2 aan zonnepanelen nodig. Hiervoor is al het dakoppervlak benodigd. Voor een EPC van 0,2 zijn 1.700 m2 aan zonnepanelen nodig (en zal ook de dichte vlakken in de gevel worden ingevuld met zonnepanelen. (Dit project is al gebaseerd op een WKO, uitstekende isolatie en triple glas). Vanuit de praktijk zal een keuze moeten worden gemaakt: scoren op groen of scoren op energie. (p9, 37) Groen- en natuurinclusief (intentie): toepassing van horizontaal en verticaal groen. Dit oppervlakte is benodigd voor het behalen van de (toekomstige) EPC. (p9, 37) Buitenruimte: een integraal ontworpen (groene) buitenruimte, die bijdraagt aan de interactie in het gebied en is afgestemd op de gebruiker. Bovenwettelijk (p9) Klimaatbestendig bouwen: waterneutraal bouwen. Goed om als intentie te benoemen. Echter wel bovenwettelijk (p9) Wonen "Gemengde complexen met een mix van sociale huur en middensegment" -> 'De gemeente Den Haag moedigt functiemenging toe en functiestapeling. Bij multifunctionele en gestapelde gebouwen (wonen en andere functies) kan het voorkomen dat één professionele eindbelegger het gehele complex in eigendom wenst te verwerven in kader van integrale verantwoordelijkheid (geen gemengde vereniging van eigenaren) en eenduidig/efficiënt beheer en exploitatie. Als deze belegger bovendien 30% van de woningen sociaal wenst te verhuren zou de gemeente dit ook aan moeten moedigen. Eyeline Skyline is een kans om dit goed te regelen. (p9) In de samenvatting is geschreven: "Gemengde complexen met een mix van sociale huur en middensegment" -> Wij nemen aan dat reguliere vrije sector niet is uitgesloten? In de bijeenkomst van 3 oktober is gesproken over de betaalbaarheid van hoogbouw. Hoogbouw is duur. Dit kan niet alleen door sociaal en middensegment worden opgevangen. Op pagina 16 staat dat er inderdaad ruimte is 15/23
voor duur en luxe segment (echter wel gekoppeld aan service). Geef hiervoor vrijheid, mits de 20% middensegment en 30% sociaal worden gerealiseerd. (p9, p16,) Parkeren "Om onnodig autogebruik en autobezit terug te dringen, zijn maatregelen nodig op het gebied van fiets- en autoparkeren. " Het realiseren van onnodige parkeervoorzieningen is hiervan het verlengde. Op pagina 9 staat vermeld dat obv de Nota Parkeernormen de parkeerbehoefte wordt bepaald. Juist nu is het een mooie kans om bij hoogbouw minder autogebruik toe te staan omdat deze zijn gelegen nabij OV knooppunten. De Nota Parkeernormen houdt hier geen rekening mee. In 2009 (!) is er een motie geweest vanuit oa Joris Wijsmuller voor het verlagen van parkeernormen bij OV knooppunten. Deze is unaniem door de gemeenteraad aangenomen echter heeft dit tot op heden niet geresulteerd in een aanpassing van de parkeernorm bij OV knooppunten. (p7) "Het parkeren van auto s moet op het eigen terrein worden opgelost, bij voorkeur ondergronds of in het talud." -> Juist om onnodig autogebruik terug te dringen moet worden gekeken naar gezamenlijke parkeeroplossingen (en niet op eigen terrein). Dit is strijdig met het gemeentelijk parkeerbeleid. Bij projecten waar invulling wordt gegeven aan sociale huisvesting is een ondergrondse parkeervoorziening niet mogelijk conform de Herzieningswet voor woningcorporaties. (p7, p9, p42) Overige Afvalinzameling: "afvalinzameling vindt inpandig plaats en is zoveel mogelijk aan het zicht onttrokken". Afvalinzameling inpandig geeft beheersproblematiek. Mogelijkheid om aan te sluiten bij gemeentelijk beleid: "ondergrondse afvalinzameling". Dit bevordert ook het scheiden van afval. (p9) Maatschappelijke baten: "De gestelde kwaliteitseisen waaraan Haagse hoogbouw moet voldoen, kosten geld, maar leveren ook maatschappelijk baten en voordelen op." De rekening ligt vooralsnog bij initiatiefnemers, echter het voordeel is (ook) maatschappelijk. Betekend dit dat er budget beschikbaar is (subsidie) vanuit de gemeente? (p43) Regel: "bevorderen van meer publiek interieur, semi-publieke ruimtes zoals atriums, waarbij de buitenruimte doorloopt tot in het gebouw" heeft in veel gebouwen een groot effect op beheersaspecten van het gebouw. De vraag is of dit als regel gesteld kan worden, of dat dit een intentie is. (p37) Binckhorst Het omgevingsplan van de Binckhorst heeft andere ambities en regels dan in de concept nota "Eyeline en Skyline" is vermeld. 16/23
REACTIE VESTIA 17/23
18/23
19/23
REACTIE WERKGROEP SZW Aan: ruimtevoordestad@denhaag.nl Datum: 12 oktober 2017 Betreft: Concept plan Haagse Hoogbouw Eyeline en Skyline Geachte heer, mevrouw, De werkgroep SZW heeft kennis genomen van de concept nota Haagse hoogbouw Eyeline en Skyline. Graag gaan wij bij deze in op het verzoek om een reactie te geven op deze nota, waar het de ontwikkelingen rond station NOI en het voormalig SZW gebouw betreft. Hier bestaat namelijk veel onduidelijkheid over. In het plan is vermeld dat het Beatrixkwartier wordt gezien als een intensiveringsgebied waar hoogbouw kansrijk is en waar de inzet van hoogbouw verder wordt onderzocht. Tevens valt te lezen dat het gebied geschikt is Stedelijke Hubs. Ons is onduidelijk waar het begrip Stedelijke Hubs voor staat. Graag worden we over de definitie nader geïnformeerd. Het enige dat duidelijk uit het plan blijkt is dat hoogbouw ook echt hoogbouw is, nu de gemeente de limiet van 140 meter wil laten varen. De vraag is ook of het beeld van de stad zoveel hoogbouw aan kan en wat de sociale gevolgen zijn. Nu de nota vooral over wonen gaat had de werkgroep verwacht dat de gemeente daarbij zou ingaan op alles wat daarbij komt kijken. Helaas is dat niet het geval. Ook is onduidelijk op welke doelgroep wordt gemikt voor de zeer hoge torens. Gezinnen, alleenstaanden, modale inkomens, boven modale inkomens etc. Het plaatsen van gezinnen in hoogbouw is de wethouder recent nadrukkelijk door deskundigen met klem ontraden. Een verdere stedelijke intensivering van het aangegeven gebied is wat betreft de werkgroep ongewenst. De druk op de wijk is de afgelopen jaren reeds onevenredig toegenomen, door de stedelijke intensivering die al heeft plaatsgevonden door de bouw van onder andere het Prinsenhof en Centre Court, de studio s aan de Koningin Marialaan, de woontoren die zal verrijzen aan de Prinses Beatrixlaan, alsmede de woningen die worden gerealiseerd aan de Koningin Sophiestraat en de nieuwe woontorens die aan de Juliana van Stolberglaan gebouwd gaan worden. In korte tijd is de druk op de wijk en voorzieningen van de wijk zeer fors toegenomen en gaat deze nog verder toenemen. Daarbij moet onder andere gedacht worden aan een toename van verkeersoverlast, van uitstoot van fijnstof, van geluidsoverlast (o.a. veroorzaakt door de hoogte van de gebouwen die als klankkast en reflectoren van geluid functioneren, maar ook de grote airco s op gebouwen), parkeeroverlast en een tekort aan voorzieningen. De parkeeroverlast is een bekend en groot probleem in Bezuidenhout. Van evenwicht tussen vraag en aanbod van parkeervoorzieningen is al langere tijd geen sprake. De vraag naar parkeerruimte blijft vele malen groter dan het aanbod. Hoe verhoudt zich dit met nog verdere stedelijke intensivering, met name nu er in Bezuidenhout veel 2 verdieners zijn, met 2 auto s? Ook is het de vraag of door de extra hoogbouw nog wel de bestaande Haagse bezonningsnorm in de gehele wijk wordt gehaald. Uit het plan blijkt niet op welke wijze de intensivering zich verhoudt tot de huidige voorzieningen en hoe deze voorzieningen zullen worden uitgebreid. Daarbij moet niet alleen gedacht worden aan het aantal parkeerplaatsen, maar tevens aan de aanwezigheid van groen en speelplaatsen. In 2008 heeft de gemeente de nota Spelen in de Stad vastgesteld. Het vertolkt de ambitie van de gemeente om in de stad een goed aanbod te bieden van speellocaties voor kinderen en jongeren van verschillende leeftijden. Zowel kwantiteit als kwaliteit speelt daarbij een rol. Bezuidenhout is een wijk met veel jonge gezinnen en in de toekomst veel jongeren. In het bestemmingsplan Bezuidenhout is een tabel opgenomen die invulling geeft aan de nieuwe richtlijn. Op welke wijze wordt deze richtlijn thans gehaald en in de toekomst bij verdere stedelijke intensivering? Hetzelfde geldt voor het aanbod van scholen/bso. In het bestemmingsplan is reeds vermeld dat Bezuidenhout bekend staat om het grote aan onderwijs- en welzijnsvoorzieningen, maar op dat moment waren er maar 5 basisscholen. Op een groot aantal van deze scholen is sprake van een wachtlijst. Hetzelfde geldt voor de kinderopvang. Al met al is er derhalve de laatste jaren reeds sprake van een forse stedelijke intensivering in Bezuidenhout en er volgt nog een forse intensivering met reeds gepland staande projecten. Verdere 20/23
intensivering is zeker niet gewenst. De wijk is hier niet op berekend. Er zullen dan verdere problemen ontstaan in de infrastructuur, de groenvoorzieningen, de speelplekken, de parkeergelegenheid, de scholen, de kinderopvang en het algemene gevoel van levensruimte. De vraag dient ook opgeworpen te worden waarom de gemeente de intensivering wil bepreken tot binnengemeentelijk, terwijl het de voorkeur zou hebben om dit regionaal aan te pakken. Tot slot vraagt de werkgroep zich af wat de plannen zijn met het oude SZW gebouw. In 2014 is een is een meerderjarig bestemmingsplan vastgesteld. Op basis daarvan is in 2015 de Nota van Uitgangspunten Station NOI en Beatrix kwartier opgesteld. Hierin is vastgelegd dat de hoogte van de locatie SZW en omgeving niet hoger mag zijn dan de huidige hoogte van het pand, te weten 30 meter, met een uitloop mogelijkheid van max. 10%, zijnde 3 meter. Dit laatste onder streng toezicht en met toestemming van B&W. Wil de gemeente reeds 2 jaar na dato al terugkomen op dit bestemmingsplan en de nota? De werkgroep ziet graag dat de toezeggingen gestand blijven. Tevens is er duidelijk aangegeven dat er van sloop van het gebouw geen sprake zou zijn. De werkgroep staat achter dit standpunt, nu dit zal leiden tot een duurzame oplossing. Graag gaan wij in gesprek met uw gemeente over het bovenstaande. 21/23
REACTIE inwoner Den Haag Geachte heer, mevrouw, Dank voor de gelegenheid te reageren op de conceptnota-hoogbouw-eyeline-en-skyline voor 15 oktober, zie onder. Het is goed dat bij hoogbouw rekening wordt gehouden met de Agenda Groen( p13). De gemeenteraad heeft 15 december nog herbevestigd dat zij zich verplicht de Stedelijke Groene Hoofdstructuur "...op eenduidige en herkenbare wijze duurzaam in stand te houden... Daarnaast is er de Nota Stedelijke ecologische verbindingszones 2008-2018 met een duidelijke kaart van de groengebieden en de ecologische verbindingen daartussen. Wellicht kan deze kaart in de nota worden overgenomen. Het is essentieel dat er geen bouw of verdichting komt in de Stedelijke Groene Hoofdstructuur, of hoogbouw er omheen.. Wel behoud van de groengebieden uit de SGH en verbindingen ertussen! Daardoor behouden zij de kwaliteit die nodig is voor de toegenomen behoefte aan groen van de bewoners van de 50000 nieuwe woningen (zie ook nota hoogbouw p15). Ik ben daarom verheugd te lezen dat hoogbouw wordt geconcentreerd rondom OVknooppunten en concentraties van voorzieningen: Central Innovation District, waaronder Nieuw Centrum, omgeving Den Haag Centraal, Beatrixkwartier, Laakhaven Centraal en de Schenkverbinding; Binckhorst; Escamp: Den Haag Zuidwest. Dat is veel beter dan de oplossing hoogbouw te plaatsen om de groengebieden. Weliswaar blijkt dat bewoners graag bij groen wonen, maar dat kan beter worden gerealiseerd door groen naar hen toe te brengen. In de vorm van een groene buiten- en binnenruimte, verticaal groen en groen op daken en terrassen, 40% groen voor biodiversiteit in het footprint, zoals ook wordt voorgesteld in de nota (nota hoogbouw p9, 18, 27, 36-37). (Is de verplichte "kroon" p35 niet in strijd met groene daken? De kroon lijkt mij minder noodzakelijk en niet altijd mooi of veilig.) De gebouwen die architect Maas tekent zijn vaak wel heel aantrekkelijk groen. Mooi is ook, dat parkeren bij voorkeur ondergronds wordt opgelost. (p41) Het ommuren van de groengebieden door hoogbouw is niet goed voor de natuur daarin, er is schaduw, wind hinder, en de ecologische verbindingen naar andere groengebieden worden versperd. Het zien van hoogbouw is ook slecht voor de beleving van het groen. Ipv van je lekker weg te wanen in de natuur zie je overal de stad er boven uitsteken. Ook het vermelden waard is dat het Haagse Bos maar een derde is in grootte van het Central Park. En zo ver ik kon nagaan broeden er minder soorten vogels dan in een Haags groengebied, 22 versus bijv. 40. Aan het DNA van de muisjes in de parken van New York kun je zien hoe lang geleden ze afgezonderd zijn geraakt. Op kleine eilanden sterven soorten sneller uit... Volgens de Vrienden van den Haag hoeft hoogbouw niet. Met lagere bouw kun je ook veel mensen huisvesten, bijv. Couperus duin, en zijn bewoners doorgaans gelukkiger. In de nota staat dat er een verdichtingsopgave is bij Madurodam. Dat moet een vergissing zijn. Madurodam ligt in de Scheveningse Bosjes. Ook in andere plannen, bijv. in de Schenkstrook, is het cruciaal dat groengebieden en ecologische verbindingszones worden behouden. Hoewel terecht gekozen wordt voor vergroening en natuurintensief bouwen, zou dit nog nader kunnen worden uitgewerkt, bijv. voor de plint (p31), er is weinig groen in delen als Nieuw Centrum p46), Beatrixkwartier (p49) enz. 22/23
23/23