Excelleren als team TeamSTEPPS, cultuur van continu verbeteren
Inhoudsopgave TeamSTEPPS : waarom en wat is het? 4 Blijvend resultaat 6 De toepassing van TeamSTEPPS 8 Onze TeamSTEPPS trainers en coaches 10 Brochure TeamSTEPPS 2013 CBO, Postbus 20064, 3502 LB UTRECHT Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het CBO te Utrecht. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning in artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. 2 3
TeamSTEPPS : waarom en wat is het? Hoe laat ik mijn team excelleren? Hoe blinken wij uit op het gebied van cliëntgerichtheid, patiëntveiligheid, zorgkwaliteit en/of efficiëntie? Wat zijn de essentiële teamvaardigheden die medewerkers nodig hebben? Wilt u hieraan werken op basis van evidence based methoden en uitgaande van op-maat inzet van bewezen best practises? TeamSTEPPS biedt zorgorganisaties deze methoden, strategieën en (meet)instrumenten. Het CBO heeft een lange traditie in het ondersteunen van zorgorganisaties en -professionals bij het verbeteren van de kwaliteit van zorg. Was kwaliteit in de jaren 80 nog innovatief, nu is iedere zorgorganisatie actief met kwaliteitsbeleid. Veel aandacht gaat uit naar externe verantwoording en het op orde houden van een certificeerbaar kwaliteitssysteem. Echter: externe eisen werken doorgaans weinig stimulerend op de intrinsieke motivatie tot verbetering van teams en individuele medewerkers. Professionele trots en energie Om te zorgen dat Nederlandse zorgprofessionals tot de beste van de wereld blijven behoren, ondersteunt het CBO professionals in transities en transformaties van dit moment en die ons in de zorg de komende jaren te wachten staan. In dit kader start het CBO enkele fundamentele programma s waarbij excelleren in de zorg op de voorgrond staat en waarbij we veranderopgaven weer verbinden aan professionele trots van medewerkers en positieve energie op de werkvloer. Hierbij laten wij ons inspireren door toppers binnen de zorg, maar ook door innovators uit ander sectoren zoals de sport, cultuur en industrie. TeamSTEPPS is zo n aanpak binnen het CBO programma Excelleren in de zorg. Multidisciplinair samenwerken TeamSTEPPS is gebaseerd op meer dan 20 jaar wetenschappelijk onderzoek naar teamwork en gericht op het verbeteren van multidisciplinair samenwerken en een cultuur van continu verbeteren. De fundamenten zijn o.a. de expertisegebieden Lean / SixSigma, Crew Resource Management (CRM), clinical microsystems en human factor science. Het TeamSTEPPS programma werd enkele jaren geleden ontwikkeld door de Agency for Healthcare Research and Quality (AHRQ, Rockville MD, USA). Voor wie TeamSTEPPS is geschikt voor zorgprofessionals werkzaam in (multidisciplinaire) teams, in alle denkbare zorgsituaties, zoals: ziekenhuizen, chronische (ouderen) zorg, eerste lijnszorg, GGZ. TeamSTEPPS is inzetbaar: Op verschillende niveaus: team-, afdelings-, divisie- en instellings-niveau; Binnen alle domeinen van de zorg: van snijdend tot beschouwend, van chronisch tot acuut, van intramuraal tot ambulant. TeamSHOPP CBO is in 2012 een samenwerking aangegaan met Wouter Keijser, arts en TeamSTEPPS mastertrainer die TeamSTEPPS in 2009 in Nederland introduceerde. Inmiddels is TeamSTEPPS doorontwikkeld tot een op maat, evidence based verbeter-curriculum waarbij multidisciplinair teamwork, (medisch) leiderschap en procesoptimalisatie geïntegreerd zijn. De Nederlandse versie TeamSHOPP bestaat uit de integratie van het originele TeamSTEPPS programma met een medisch leiderschap ontwikkel curriculum voor artsen en wordt sinds 2009 in een groeiend aantal Nederlandse zorgorganisaties toegepast. Ervaringen binnen BrabantZorg Daar waar je denkt het wel te weten, blijkt er echt nog een wereld te winnen. Door de inzet van meetinstrumenten op de verschillende (management)niveaus, heb ik zicht op de blinde vlekken gekregen, is er meer bewustwording van effect van gedrag en zijn er concrete handvatten om met elkaar in gesprek te gaan, gericht op een betere samenwerking. Er is een beweging opgang gekomen in korte tijd! De volgende stap is de doorvertaling naar de zorgteams!. - Suzan Kroesen, BrabantZorg, Manager Locatiegroep Maasland West. - 4 5
Blijvend resultaat Belangrijkste kenmerken van TeamSTEPPS zijn: 1. De aanpak, methoden en (meet)instrumenten zijn uitvoerig getest op toepasbaarheid (in de zorg) en effect ( evidence based ); 2. Het programma is op-maat inzetbaar, goed te combineren met bestaande (verbeter) programma s en de couleur locale ; 3. Implementatie gaat uit van train-de-trainer en van coach-de-coach waardoor een minimale afhankelijkheid van (dure) externe adviseurs; 4. De aanpak is bovenal praktijkgericht: sluit aan op dagelijkse praktijk van team en medewerkers, met korte interventies op/nabij de werkvloer. TeamSTEPPS resulteert in meetbaar effectieve teams die optimaal gebruik maken van informatie, mensen en middelen. Daardoor blinken deze teams uit op het gebied van cliënt- en patiënt- gerichtheid en -veiligheid, zorgkwaliteit en efficiëntie. Het uitgangspunt van TeamSTEPPS is dat teams worden getraind en gecoached in het behalen van duurzame resultaten: borging van de verbetering staat centraal. Het uiteindelijke doel van TeamSTEPPS is het creëren van een cultuur gericht op het continu verbeteren. Dit betekent dat men werkt in een cultuur waarin open communicatie voor iedereen - inclusief patiënt/ cliënt en naasten - de standaard is en alle betrokkenen continu gericht zijn op verbeteren. Resultaten TeamSTEPPS : Teamleden werken beter samen, vanuit een gezamenlijke en gedragen visie; Het team maakt effectiever gebruik van informatie en wisselt deze effectievere uit; Er is sprake van een aanspreekcultuur; Het team kan beter inspelen op wisselende situaties en omstandigheden; De medewerker tevredenheid is hoger. Ervaringen binnen het UMC Groningen Binnen het Cardio-Thoracale perioperatieve proces van het UMC Groningen werd in 2012 gestart met introductie van gestructureerde team communicatie instrumenten: SignOut (SO) en Debriefing (DB) door een multidisciplinaire interventie uit de Nederlandse versie van het evidence based TeamSTEPPS curriculum (AHRQ/DoD), TeamSHOPP. Bottom up implementatie van TeamSTEPPS vergt leiderschap in de top. Ook blijken houding, gedrag en de rol van medici tijdens trainingen en op de werkvloer een kritische succesfactor voor creëren en behouden van een veilige ontwikkelsfeer voor alle betrokkenen. - Albert Jan Klein Ikkink van het Wenckebach Skills Center UMCG. - 6 7
De toepassing van TeamSTEPPS In 3 fasen naar een verbetercultuur De uitrol van TeamSTEPPS naar een verbetercultuur van een team/afdeling verloopt in drie fasen. Dit proces is een coachingstraject op maat, afgestemd op de behoeftes en mogelijkheden van het team en management. Centraal staan: procesverbetering, cultuuroptimalisatie en (medisch) leiderschapontwikkeling, waarbij zowel de teams als het leiderschap (managers, artsen, (in)formele leiders) training en coaching ondervinden gedurende een vooraf uitgewerkt plan. Daarbij wordt ook uitgegaan van (0-)metingen op gebied van onder meer efficiency, kwaliteit, competenties en (team)klimaat. De TeamSTEPPS teamtrainingen zijn in het bijzonder gericht op het (meetbaar) versterken van 4 essentiële vaardigheden van een team: leiderschap, alertheid, communiceren en samenwerken. Fase 1: Nulmeting/diagnosefase & optimalisatie Fase 2: Planning, training & implementatie Fase 3: Borging van resultaten Klantspecifiek Coaching- en traininginterventies gebeuren op basis van tevoren bepaalde doelstellingen en verbetermogelijkheden. Doorgaans wordt met één of enkele teams binnen een zorginstelling gestart: uitgaande van train-de-trainer wordt er aan gewerkt dat de organisatie snel in staat is om de interventies geheel zelf te begeleiden. Met ieder team wordt gewerkt op basis van haar specifieke aandachtspunten onder meer met betrekking tot onderlinge samenwerking en communicatie(vaardigheden). Elke instelling wordt in eerste instantie individueel begeleid door een TeamSTEPPS Coach die met de organisatie het proces voorbereidt en nauwgezet monitort. Om het TeamSTEPPS curriculum in de eigen organisatie in te bedden of om kennis te maken met TeamSTEPPS, worden door het CBO verschillende TeamSTEPPS variaties georganiseerd: Op weg met TeamSTEPPS (een ééndaagse training o.b.v. open inschrijving) Teamtraining (In company) TeamSTEPPS Trainer Masterclass (Open inschrijving en In company) Samen met de coach wordt gekeken naar de meest passende training voor uw team. De In company teamtraining maakt altijd onderdeel uit van een klantspecifiek traject. Wilt u weten welke aanpak het beste bij uw team past? Neem vrijblijvend contact met ons op. Onze contactgegevens vindt u op de achterkant van deze brochure. Fase 1: Nul-meting/diagnosefase & optimalisatie De eerste fase creëert een ideale situatie voor succesvolle verbetering en verandering van de teamvaardigheden. Dit betekent dat het veranderklimaat binnen de organisatie/afdeling/team wordt gemeten en dat een veranderteam van enkele sleutelfiguren wordt samengesteld. Dit team identificeert de verander- en verbetermogelijkheden en formuleert daarvoor een visie die gedragen wordt door alle betrokkenen. In de voorbereidingsfase wordt ook een interne trainer (projectleider) getraind en begeleidt in de TeamSTEPPS aanpak. Fase 2: Planning, training & implementatie Wanneer sprake is van een optimaal veranderklimaat, doelen gesteld zijn die door alle betrokkenen gedragen worden, wordt in de tweede fase de daadwerkelijke verandering gerealiseerd. Deze fase verloopt aan de hand van het TeamSTEPPS Actie Plan, waarin wordt beschreven wanneer (planning), welke stappen (fasering) door wie (rollen) worden genomen. In deze fase worden ook de evaluatie en meetinterventies gepland om de verander- en verbetereffecten van TeamSTEPPS na te kunnen gaan. Fase 3: Borging van resultaten De derde fase verankert de resultaten bereikt met TeamSTEPPS. Er is aandacht voor verdere verspreiding van de nieuwe kennis en ervaring, bijvoorbeeld naar andere teams of binnen de organisatie. Deze fase resulteert in structurele integratie van teamwork vaardigheden en instrumenten in de dagelijkse werkroutine. Aanvullend op de daadwerkelijke trainingssessies (fase 2) worden in de derde fase de effecten hiervan gemonitord en gemeten. 8 9
Onze TeamSTEPPS trainers en coaches Wouter Keijser Verbeteren is ver-ikken, Over jezelf heen stappen en Durf : het zijn enkele tegelteksten die vaak voorbijkomen in TeamSTEPPS programma s. Wanneer iedereen meedoet, is niets teveel voor een zorgteam. Wouter werkte en studeerde tijdens zijn artsenopleiding in UMC St Radboud, VUMC, Mayo Clinic (USA) en in de tropen en werd daarbij geconfronteerd met uiteenlopende culturen en de effecten ervan op de zorg. Als jonge dokter koos Wouter voor zorginnovatie als nieuw specialisme en werkte sindsdien voor vele Nederlandse zorgorganisatie en (inter) nationale zorgprogramma s. Wouter Keijser is Europa s eerste TeamSHOPP Mastertrainer en gecertificeerd coach voor onder meer het NHS Medical Leadership Program. Als trainer en coach maakte Wouter al talloze teams en zorg-collega s mee: En uiteindelijk is het allemaal niet zo moeilijk, zeker wanneer je samen weer vaststelt dat de patiënt of de cliënt je gemeenschappelijk doel is. Jos Kroon De drive van mensen om het beste uit zichzelf te halen boeit mij altijd enorm. Jos is opgeleid als verpleegkundige en heeft daarna Management en Innovatie gestudeerd aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Jos is als Senior Adviseur werkzaam bij het CBO en heeft ruime praktijk ervaring in de gezondheidszorg, zowel als professional als beleidsadviseur. Zijn passie is mensen in beweging krijgen en het werken met teams. Hij doet dit op een enthousiaste, open en betrokken wijze. Jos is projectleider van het Netwerk Klinische Paden en van het programma Productive Ward. Met tools alleen kom je er niet, aldus Jos. Er is een cultuur nodig om daadwerkelijk een verandering te bereiken. Een cultuur waar ieder teamlid achter staat, voor nu en altijd. Erica van der Schrieck - de Loos Samen met de zorgprofessionals de kloof dichten tussen wat kwalitatief gezien mogelijk is en de drukke dagelijkse praktijk. Erica is opgeleid als verpleegkundige en studeerde Beleid en Management Gezondheidszorg in Rotterdam en is als Senior Adviseur werkzaam bij het CBO. Zij is ervaren in het leiden van (inter)nationale implementatietrajecten om kwaliteit en veiligheid in de zorg samen met zorgprofessionals te innoveren. Als projectleider 10 van het WHO High 5s programma werkt zij sinds 2009 samen met 15 Nederlandse ziekenhuizen, negen landen, The Joint Commission en de WHO aan de innovatie van patiëntveiligheid. Zij verspreidt resultaten actief op (inter)nationale conferenties en via publicaties. In het landelijke Partnership Vroegsignalering werkt Erica aan de richtlijn implementatie stoornissen in het overmatig alcoholgebruik Voorheen was zij in het Rijnland Ziekenhuis werkzaam als stafmedewerker poliklinische zorg. Mona van de Steeg Het is mijn streven om teams en teamleden uit te dagen continu een houding en gedrag te laten zien waarbij de cliënt en zorgkwaliteit centraal staat. Mona studeerde Geneeskunde in Utrecht en is als Senior Adviseur werkzaam bij het CBO. Zij heeft ruime ervaring in kwaliteitsverbetering van de zorg. Hierbij is ze projectleider van programma s en netwerken gericht op zorginnovatie en implementatie. In haar huidige werk vormt Excelleren de rode draad: teams en individuele zorgprofessionals ondersteunen om steeds beter te worden en de patiënt beter te helpen. Hierbij focust zij niet zozeer op systemen en protocollen, maar op ambitie, intrinsieke motivatie, focus en loslaten van het oude. Voorheen was zij werkzaam als Programma Coördinator Preventie bij KWF Kankerbestrijding waar zij campagnes rondom leefstijl ontwikkelde en aanstuurde. Haske van Veenendaal De uitdaging is dat organisaties en professionals die echt veilige, doelmatige en patiëntgerichte zorg willen leveren, in staat zijn hun dienstverlening voortdurend aan te passen. Haske studeerde Gezondheidswetenschappen in Maastricht en is als Senior Adviseur werkzaam bij het CBO. Haske specialiseerde zich als richtlijnadviseur op de inbreng van het patiëntenperspectief en het bevorderen van gedeelde besluitvorming. Ook houdt hij zich bezig met kennisontwikkeling en innovatie binnen organisaties en was projectleider van het Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement. Vanaf 2005 vervult hij ook managementtaken, is lid van de Richtlijn Advies Commissie Jeugdzorg en bestuurslid van een patiëntenorganisatie. Als je werkt vanuit het talent en de drijfveren van mensen, benut je een welhaast onbeperkt potentieel, stelt Haske, zeker als je samenwerkt als team en met de klant. 11
CBO Churchilllaan 11 3527 GV Utrecht Postbus 20064 3502 LB Utrecht M: teamstepps@cbo.nl T: 030-284 39 00 F: 030-294 36 44 www.cbo.nl