Lente2015 BELEGGINGSSTUDIECLUB Duitenberg Themanummer: COMMODITIES Inhoud: ThinkETF AEXExperience Marktgevoel Marketupdate
02 REDACTIONEEL Inhoud 03 VAN DE VOORZITTER 09 09 AGENDA 10 13 LUNCHLEZING ETF'S IS GOUD DE TOEKOMST? 13 17 DUITENBERG OP REIS 19 WHY STOCKS BEAT GOLD & BONDS 24 24 BEZOEK AAN DE HOOFDSTAD 27 31 DE OLIE CRASH HENDRIK OUDE NIJHUIS S COLUMN 27
Beste Duitenberger, REDACTIONEEL Voor je ligt de, ietwat verlate, lente editie van de DP5. Het derde kwartiel is inmiddels in de tentamenfase aangekomen. Mocht je nog afleiding zoeken, bij deze. Ditmaal staat de DP5 in het teken van 'commodities'. Een thema dat veel stof doet opwaaien wanneer het aankomt op een (eventuele) plaats in de portfolio. Frank Knopers van marketupdate beantwoordt een aantal van onze vragen omtrent goud. Een Engels artikel van Warren Buffet geeft vervolgens een samenvatting van zijn kijk op grondstoffen versus aandelen. Verder is er als eerste is de vaste column die in elke DP5 staat; de Van de voorzitter. Maarten Siemerink bespreekt de afgelopen activiteiten en de geeft een update over de gang van zaken binnen Duitenberg. Jeroen van Beek voorziet ons in een kort verslag over de lunchlezing die gegeven is door Martijn Rozemuller op 17 februari jongstleden. Penningmeester Sven Weenink voorziet ons verder in een verslag van een uitstapje richting de hoofdstad. De AFM, beursexperience en een meeting met beurshandelaar Selwyn Duijvestijn komen hierin aan bod. Selwyn Duijvestijn voorziet ons ook nog in een artikel met betrekking tot de olieprijs. Deze DP5-editie wordt afgesloten met wederom een column van Hendrik Oude Nijhuis. Hierin beschrijft hij de zeven stappen naar financiële vrijheid. Namens de DP5-redactie wensen we je veel leesplezier! B.S.C. DUITENBERG www.duitenberg.nl Voorzitter Maarten Siemerink Penningmeester Sven Weenink Secretaris Tim Schrijver Vicevoorzitter Arjen Goudt Activiteitencommissie Joris Boersma Universiteit Twente. Gebouw Bastille - Kamer 307 Drienerlolaan 5 Postbus 217 7522 NB Enschede Email: redactie@duitenberg.nl DUITENPLEIN 5 April, nr. 1, jaargang 29 Thema: Commodities Tim Schrijver 2
Beste Duitenbergers, DP5 VAN DE VOORZITTER Door Maarten Siemerink Jawel, de tijd is aangebroken voor de bekende voorjaarseditie van de DP5. Er van uitgaande dat jullie met veel leesplezier de vorige editie over "derivaten" hebben doorgespit, wil ik bij deze graag het huidige thema introduceren. Zoals op de voorkant al vermeld staat, is het thema van deze DP5 "commodities". Waarschijnlijk heeft menigeen al eens geëxperimenteerd met het handelen in grondstoffen. Beleggen in grondstoffen berust op vraag en aanbod, stijgt het aanbod en daalt de vraag dan wordt de grondstof goedkoper en vice versa. Een belangrijk voordeel, misschien wel het belangrijkste voordeel, aan dergelijke beleggingen is de beperkte correlatie met de traditionele aandelen en obligaties. Om die reden zijn de prijzen van grondstoffen niet onderhevig aan conjuncturele stijgingen en dalingen. De impact van grondstoffen op het dagelijks leven is enorm. Gezien het feit dat grondstoffen aan de basis liggen van industriële processen, is het onontkoombaar dat deze ontwikkelingen op deze markt invloed hebben op de gehele economie. Er zijn verscheidene manieren voor het beleggen in grondstoffen. Sommige commodities zijn fysiek te kopen, terwijl in andere gevallen alleen in bedrijven te investeren is die de stoffen winnen. Daarnaast bestaan er specifieke fondsen. Commodities kunnen worden gecategoriseerd in de volgende vier hoofdgroepen: Energie, metalen/edelmetalen, landbouwproducten en valuta. Met betrekking tot het thema commodities, zal in deze DP5 het thema aan bod komen in een artikel over olie van Selwyn Duijvestijn en Frank Knopers behandeld het thema rondom goud en zilver. Bij deze wil ik iedereen veel leesplezier toewensen met dit onderwerp! Naast het introduceren van het thema wil ik graag reflecteren op het geschetste beleid. In de vorige editie van de DP5 zijn een aantal speerpunten binnen ons beleid kort toegelicht. Het eerste speerpunt betreft de organisatie van maandelijkse activiteiten. De doelstelling om elke maand minimaal één externe activiteit in de vorm van een lezing/workshop/bedrijfsbezoek, te organiseren is de afgelopen maanden gerealiseerd. Kijkend naar de planning 3
van de activiteiten t/m juni, zal deze doelstelling in de toekomst ook gerealiseerd worden. Daarnaast is benoemd dat er per activiteit een duidelijke afweging moet worden gemaakt of deze 's avonds of 's middags georganiseerd dient te worden, rekening houdend met het moment dat voor de meesten het beste uitkomt. Terugkijkend op de twee activiteiten die zich in februari hebben voltrokken, een avondworkshop van DSM op maandag 2 februari over Commodity trading en een lunchlezing van ThinkETF s op dinsdagmiddag 17 februari over ETF s, was er voor beide veel animo en kan worden gesproken van een hoge opkomst. Respectievelijk een opkomst van rond de 20 en 35 man. Maandagavond 2 februari gaf Don Stenden van het beursgenoteerde bedrijf DSM een interessante workshop over 'commodity trading'. Don, begon met een uitleg over de handel in platinum, goud en andere edelmetalen. Ook vertelde hij hoe de OTC derivaten handel bij DSM wordt ingevuld. Verschillende hedging opties passeerden de revue waar ook de ervaren beleggers onder ons nog genoeg van op hebben kunnen steken. Er was deze avond genoeg ruimte om vragen te stellen en ondanks dat Don Stenden duidelijk wees op de disclaimer hebben de Duitenbergers nieuwe kansen in de markt gezien. Al met al een zeer geslaagde avond die werd afgesloten met een borrel in de Duitenbergkamer. Dinsdagmiddag 17 februari gaf oud-duitenberger Martijn Rozemuller, van ThinkETF's, een lunchlezing over een relatief nieuw beleggingsinstrument, namelijk een ETF. In het eerste deel van de presentatie werd voornamelijk ingegaan op de werking van een ETF, de impact van kosten en manieren om de index te volgen. Na een uur was de tijd om te presenteren volgepraat, echter was slechts 2/3e van de slides behandeld. Dus met instemming van de zaal ging Martijn enthousiast door met zijn verhaal. Er werd iets meer de diepte in gegaan over onder andere dividendlekkage en portefeuillemanagement. Op het eind was er zelfs ruimte om enkele (kritische) vragen te stellen. De lunchlezing stond gepland tot 13.30, maar liep uiteindelijk uit tot 14.00 uur. Erg tevreden verlieten de aanwezigen de zaal en schreef een groot deel zich direct enthousiast in voor de volgende activiteit van Duitenberg, namelijk de trip naar de AFM en Beursplein 5 die gepland stond op 13 maart. Al met al een zeer succesvolle lezing waar we Martijn Rozemuller erg dankbaar voor zijn! 4
Op vrijdag 13 maart was het dan zover, Duitenberg kon op deze zonnige dag met een enthousiast gezelschap van 26 studenten afreizen naar Amsterdam, voor een bezoek aan de AFM en de beursvloer. In de ochtend werd de Autoriteit Financiële Markten bezocht, hier kregen de meegereisde mannen en vrouw een presentatie over wat de AFM precies is en doet. Er volgde een heerlijke lunch op de Albert Cuypmarkt en vervolgens werd de Amsterdamse Stock Exchange bezocht. Er werd een interactieve rondleiding verzorgd door de Amsterdam Exchange Experience waarbij de studenten een kijkje kregen in de wereld van het handelen op de beursvloer. Na de mooie rondleiding werd er een bezoekje gebracht aan Marktgevoel. Marktgevoel is een jong bedrijf met actieve handelaren op de Amsterdamse Beurs. Zij geven door middel van filmpjes, een tijdschrift en Whatsapp-berichten informatie over bepaalde beleggingen. Bij Marktgevoel kregen we een presentatie van Selwyn Duijvestijn over zijn ervaringen met het beleggen op de beurs. Na deze zeer interessante presentatie werd er verder gediscussieerd in het beurscafé. Om de dag goed af te sluiten trokken een aantal Duitenbergers nog het uitgaanscentrum van Amsterdam in. Kortom een zeer geslaagde dag. Refererend naar het tweede speerpunt: het verhogen van het ledenaantal en de diversiteit aan leden door studenten (nationaal en internationaal) van verschillende studierichtingen duidelijk te maken wat de toegevoegde waarde is lid te zijn bij Duitenberg, kan er geconstateerd worden dat de ledengroei afgelopen maand een hoogtepunt heeft bereikt met maar liefst 12 nieuwe leden! Deze ledengroei, met zowel een nationaal als internationaal karakter, tilt Duitenberg als beleggingsstudieclub naar een hoger level. Het zorgt er namelijk voor dat de groep actieve leden die tweewekelijks aanwezig zullen zijn bij de analyseavonden, groter en hierdoor ook enthousiaster en leergieriger zal worden. Twee geschikte voorbeelden van personen die dit enthousiasme illustreren zijn Dennis Huisman en Joost Muis. Dennis heeft het bestuur benaderd en voorgesteld om de site ook in het Engels weer te geven en is hier direct mee aan de slag gegaan. Op dit moment is alle tekst al vertaald, maar laat de implementatie op de site nog even op zich wachten. Daarnaast zullen een aantal personen de komende weken zich gaan bezig houden met het vertalen van de documenten over de beginselen van beleggen en verschillende beleggingsstrategieën, om nieuwe leden op een passende manier een 5
introductie te geven in de wereld van beleggen. Kortom de voertaal neigt steeds meer naar het Engels, om iedereen zoveel mogelijk op zijn/haar gemak te stellen en welkom te voelen binnen onze beleggingsstudieclub. Tevens heeft Joost Muis de afgelopen weken laten zien dat hij het voortouw neemt binnen de ICT commissie, door het maken van een eigen opzet voor de marketscanner, waarmee hij in zijn eigen tijd erg druk mee bezig is geweest! Het is goed om te zien dat de ICT commissie steeds meer een vaste vorm gaat krijgen en dat zich door de tijd heen een concrete en nuttige samenwerking ontwikkelt tussen de Beleggingscommissie en de ICT commissie. Terugkomend op de gevolgen van deze ledengroei, zal er voor de tweewekelijkse analyseavonden steevast moeten worden uitgeweken naar een van de vergaderzalen in de Bastille. Gezien het feit dat de Duitenbergkamer niet over voldoende ruimte beschikt om alle aanwezigen te herbergen. Iets dat het bestuur ook als een zeer positieve ontwikkeling ervaart! Zoals in de voorgaande editie van de DP5 benoemd, is een derde speerpunt binnen het beleid van het huidige bestuur om met onze activiteiten actief naar buiten te treden naar studenten en bedrijven, maar ook naar de Universiteit Twente. Zo stond er voor deze maand een gesprek gepland met een aantal kernfiguren binnen de financieel gerelateerde vakgroep van de Universiteit om te kijken welke mogelijkheden er zijn om voor elkaar waardevol te kunnen zijn. Dit gesprek heeft plaatsgevonden, waarbij we hebben geformuleerd wat beide partijen wellicht voor elkaar in de toekomst kunnen betekenen. Het was een vruchtbaar gesprek waar we in de toekomst op voort kunnen borduren! Daarnaast verscheen Duitenberg op 21 januari in het UT nieuws met een artikel over wat er allemaal komt kijken bij beleggen en welke interessante activiteiten in het vooruitzicht lagen voor de maanden februari en maart. Op deze manier bereik je één keer zowel studenten en bedrijven als de Universiteit Twente zelf. Echter, daar blijft het niet bij, want UT nieuws was niet het enige medium waarin Duitenberg het kwartaal te zien en te vinden was. In de maand maart werden we benaderd door NOS op 3 voor een item over jonge beleggers. Voor dit item is de NOS langs geweest in de Duitenbergkamer, hier hebben ze Teun Evers, lid van Duitenberg en de onderdeel van de beleggingscommissie, geïnterviewd. Voor de lezers van de website Das Kapital is het wellicht 6
opgevallen dat het begeleidende artikel bij het item van NOS op 3 volledig de grond in is geboord, echter stond deze begeleidende tekst stond volledig los van het verhaal van Teun. Ondanks dit feit heeft Teun als lid van Duitenberg met veel enthousiasme zijn ervaringen in de wereld van beleggen met Nederland kunnen delen! Als gevolg van deze publiciteit werden we in dezelfde week nog benaderd door Floor de Wit van Flow Traders, die aangaf dat ze het leuk vond dat Duitenberg onderdeel was van de invulling van een item van NOS op 3 en ook benieuwd was hoe wij in contact waren gekomen met NOS op 3. Daarnaast complementeerde ze haar mail met een uitnodiging om met een drietal Duitenbergers deel te nemen aan een pokeravond op 20 maart bij Flow Traders. Deze avond werden we vertegenwoordigd door Joris Boersma, Teun Evers en Dennis Huisman, die het helaas alle drie niet gelukt is om een Duitenberger als winnaar uit de bus te laten komen. Als laatste wil ik nog even kort vooruitblikken op de resterende activiteiten die zullen plaatsvinden in de maand april en het complete programma voor de maand mei. Kijkend naar de drukke, maar uiteraard gezellige maand april staan de volgende activiteiten op het programma: op donderdag 9 april gaat Duitenberg de strijd aan met vier andere beleggingsverenigingen tijdens de Kempen & Co: Battle of Investment Clubs. Op donderdagavond 15 april is er tijd voor een beetje ontspanning tijdens de tentamenweken, met een gezellig potje poker. Woensdagmiddag 22 april verdient een plekje in ieders agenda, voor het bijwonen van een lunchlezing over cybercrime for financials verzorgd door dhr. van der Vlugt. Als je woensdagmiddag 22 april een succesvol vervolg wilt geven dan adviseer ik je om dezelfde avond vrij te houden voor de tweewekelijkse analyseavond. De maand april zal worden afgesloten met de Algemene Leden Vergadering, die plaatsvindt op woensdagavond 29 april. De maand mei staat in het teken van het bijwonen van een avondlezing op donderdagavond 7 mei over Technische Analyse, verzorgd door Technisch Analist Bas Heijink. Voor deze donderdagavond 7 mei zal er uiteraard weer een analyseavond plaatsvinden op woensdagavond 6 mei. Daarnaast adviseer ik je om woensdag 20 mei en/of donderdag 21 mei vrij te houden in je agenda en je zo snel mogelijk aan te melden voor een aandeelhoudersvergadering van Delta Lloyd (20 mei) en/of Aegon (21 mei). Gezien het feit dat er een beperkt aantal 7
plaatsen beschikbaar is! Deze woensdag 20 mei zal gezellig worden afgesloten met een analyseavond. Concluderend, op dit moment is Duitenberg onderhevig aan snelle en krachtig (positieve) ontwikkelingen, waar de vereniging haar voordeel mee moet doen. Het bestuur staat voor de uitdaging om de verschillende ontwikkelingen in goede banen te leiden, het overzicht niet te verliezen en alle kansen ten volste te benutten! Het loont dus om lid te zijn, te blijven of te worden van B.S.C Duitenberg. Ben je nog geen lid en wil je meer weten? Bekijk dan onze website (www.duitenberg.nl) of kom een keer langs tijdens een analyseavond of een andere leuke activiteit. Namens het bestuur, Maarten Siemerink Voorzitter B.S.C. Duitenberg voorzitter@duitenberg.nl 8
AGENDA Planning tweede helft studiejaar 2014/2015 15 april: Pokeravond 22 april: Lunchlezing Cybercrime RA 1501 22 april: Analyseavond 29 april: Algemene Ledenvergadering 6 mei: Analyseavond 7 mei: Avondlezing Technisch Analist Bas Heijink 20 mei Bezoek AVA Delta Lloyd 20 mei: Analyseavond 21 mei: Bezoek AVA Aegon 3 juni: Analyseavond 17 juni: Analyseavond 29 juni: Begin zomervakantie 3 juli: Duitenberg BBQ Augustus: September: Kick-in activiteiten (N.N.B.) Back in september Als je meer wil weten over deze activiteiten, stuur dan een email naar info@duitenberg.nl Deelname is zowel voor leden als niet-leden, maar meld je aan om verder op de hoogte te worden gehouden van verdere activiteiten. 9
Lunchlezing ThinkETF's Door Jeroen van Beek 'Niet de markt verslaan, maar hem juist voor je laten werken. ' Dit is de gedachte van het index beleggen. Doordat vervolgens de transactie en beheerkosten binnen de perken gehouden worden, wordt een ETF heel interessant. Dit was de wijsheid die oud-duitenberger en oprichter van ThinkETF Martijn Rozemuller tijdens de luchlezing kwam verkondigen. Allereerst kwam de ontstaansgeschiedenis van de ETF (Exchange Traded Funds) ter sprake. Hoewel de eerste ETF (destijds nog spider genoemd) al in 1993 op de markt kwam, kwam het concept pas echt tot leven na de bankencrisis. Doordat investeerders veel geld verloren aan ingewikkelde producten waar men toch niks van begreep nam de vraag naar eenvoudige producten met een laag risico toe: Een aandelen portefeuille die 1 op 1 de markt nabootst. Vooral in Amerika, waar Piet Particulier voor hun eigen pensioen dient te zorgen, gaat het hard met het belegd vermogen in ETFs. Al kan dit natuurlijk ook komen door het feit dat men redelijk veilig kan investeren in ETFs zonder kennis van zaken te hebben. Europa, maar ook Nederland, loopt achter. Pas vanaf 2013 begint het beleggen m.b.v. ETF's ook hier echt op gang te komen. Een belangrijk argument voor het feit dat Nederland achterloopt is de kickback die beleggingsadviseurs krijgen. Dit motiveert hen om actieve fondsen aan te prijzen met kosten >1%. Mede daarom had Martijn Rozemuller een uitdagende start. Aan een equity tracker met kosten van 0,2% en geen kickback voor de bank is het snel duidelijk welke fondsen jarenlang werden, en nog steeds worden, geadviseerd binnen Nederlandse grootbanken. Blijkbaar is de ETF als product een dusdanige bedreiging voor de inkomsten van de banken. De bedreiging voor de inkomsten is zo significant dat ze het product, ondanks de duidelijke voordelen voor veel klanten, niet aanbevelen of niet eens aanbieden. Veel consumenten reageren nog steeds gezapig wanneer we het over dergelijke kosten hebben. Echter, duidelijk gedurende presentatie werd dat 10
door het rente op rente effect van deze kosten het verschil aanzienlijk is na verloop van tijd. Martijn verklaarde de verdere groei door specifieke voordelen van ThinkETF ten opzichte van een beleggingsfonds te benoemen. Dit ligt met name dus aan de lage beheerkosten van een ETF versus die van de actieve fondsen. Een ander voordeel van Think ten opzichte van buitenlandse ETF aanbieders is het feit dat dividendlekkage wordt tegengegaan. Daar buitenlandse aanbieders vaak gevestigd zijn in Luxemburg of Ierland kunnen ze last hebben van dividendlekkage. Ingehouden dividendbelasting op het niveau van de ETF kan niet worden teruggevraagd bij de belastingdienst. Bij ThinkETF kan dit wel dankzij de vestiging in Nederland. Net als bij de beheerkosten kan de dividendlekkage ook zorgen voor een aanzienlijk verschil in het eindresultaat. 11
Het succes van de ETFs had niet alleen tot gevolg dat er meer in werd geïnvesteerd, ook nam de diversiteit aan producten toe. Hierbij benoemde Martijn al het verschil in replicatie tussen fysieke ETFs en synthetische ETF. Fysieke replicatie werd omschreven als meest veilig en wordt door ThinkETF toegepast. Vanuit het publiek kwam al gauw de vraag of je ook short kan gaan met ETF s. Hoewel dit bij ThinkETF niet mogelijk is, zijn er wel andere aanbieders die dit mogelijk maken. Echter vroeg Martijn zich hierbij wel af wat daarvan het nut is. Er van uitgaande dat aandelenmarkten over langere termijn gezien stijgen en men de markt niet kan timen Gedurende de presentatie legde Martijn alle begrippen op een zeer begrijpelijke en gemoedelijke manier uit. Zoals uit het stukje hiervoor ook al bleek, was er alle ruimte voor vragen en werden deze ook met kennis van zaken behandeld. Het verloop van de AEX liep als rode draad door het verhaal. Hierbij werd in het begin van de presentatie de tijdlijn van 2009 tot 2014 aangehouden. Aan het eind van de presentatie werd er echter met een heel andere tijdschaal gemeten: 2011 tot 2014. Hierdoor komt de visualisatie van de stijging natuurlijk beter uit. De oplettende toeschouwer zou dan ook gezien hebben dat de AEX tussen 2009 en 2011 amper vooruitgang boekte. De vraag wat de beurs in de toekomst gaat doen werd door Martijn op een diplomatieke manier gepareerd en bleef verder onbeantwoord. Mocht je een stijging verwachten en wil je hierop inspelen met de producten van ThinkETF dan kan dat altijd. De producten zijn immers op de markt. Tot slot een woord van dank aan Martijn voor zijn heldere presentatie ondersteund met hand-outs en brochures. Tevens dank aan het bestuur voor de heerlijke broodjes. De slides van deze presentatie zijn terug te vinden op onze site onder: www. http://duitenberg.nl/activiteiten/recente-activiteiten/98-lunchlezing-think-etfs-17-februari-2015 12
Is goud de toekomst? Door Frank Knopers Goud verkeert al anderhalf jaar in een consolidatiefase. En terwijl de hele wereld in brand staat zowel financieel als geopolitiek zien we de goudprijs nog steeds niet stijgen. Veilige haven of niet? We hebben 5 vragen voorgelegd aan Frank Knopers van marketupdate.nl over zijn visie met betrekking tot goud: 1. Welke factoren zorgen er nu volgens jou voor dat de prijs maar in die fase blijft hangen? De interesse in goud valt weg als andere beleggingscategorieën het beter doen. Obligaties en aandelen hebben de laatste jaren een uitstekend koersrendement laten zien, waardoor het goud de wind uit de zeilen wordt genomen. Dit is volgens mij de reden waarom de goudprijs zijwaarts en naar beneden beweegt. We zagen het ook terug in de uitstroom van goud uit de ETF s. In 2013 ging het om honderden tonnen goud, maar die daling lijkt nu te zijn gestopt. Beleggers deden vorig jaar massaal afstand van goud, omdat de prijs van het edelmetaal niet verder steeg. Op de middellange en lange termijn verwacht ik ook geen significante stijging van de goudprijs. Dat komt omdat de goudprijs tot stand komt op een markt waar alleen papieren claims verhandeld worden. Banken kunnen iedere stijging van de goudkoers counteren door nog meer goudcontracten aan te bieden. Dat gebeurt ook in de zilvermarkt. We hebben in de goudmarkt de unieke situatie dat de prijs voor een papieren claim op goud de prijs van fysiek goud dicteert. Dit is een situatie die alleen stand kan houden zo lang er marktpartijen bereid zijn fysiek goud te verkopen tegen die papieren prijs. Men kan nu nog overal fysiek goud kopen voor de spotprijs (plus een kleine premie), maar het is de vraag of men ook grote volumes fysiek goud kan afnemen voor die prijs. Mijn verwachting is dat de goudmarkt op een gegeven moment zal breken. Dat is het moment waarop het vertrouwen in de papieren claims op goud wegvalt. Vergelijk het met het verlies van vertrouwen in papiergeld gedurende 13
een hyperinflatie. De papieren claims zullen eerst tegen een discount verhandeld worden ten opzichte van het fysieke goud. Daarna volgt een vlucht richting het fysieke metaal, waardoor de twee prijzen nog verder uit elkaar gaan lopen. Al snel zal blijken dat de papieren claims op goud niets meer waard zijn dan het papier waarop het geschreven staat. Resterende contracten worden waardeloos of worden afgewikkeld in het waardeloze papiergeld. Wat ik niet verwacht is een goudprijs die in een mooie stijgende lijn terug gaat naar $2.000 per troy ounce, zoals we dat gezien hebben tussen 2002 en 2012. Eerder verwacht ik het opdrogen van het volume in de papieren goudmarkt, omdat men in toenemende mate bewust wordt van het verschil tussen papier en fysiek goud en voor die laatste optie zal kiezen. Een opdrogend handelsvolume zal gepaard gaan met grote volatiliteit. 2. Welke factoren gaan er voor zorgen dat de goudprijs zal stijgen? Zoals ik hierboven heb aangegeven verwacht ik niet dat de prijs van goud weer snel naar de $2.000 per troy ounce of hoger zal stijgen. Wel ben ik van mening dat fysiek goud zeer ondergewaardeerd is en dat het edelmetaal daarom een vaste plek verdient in iedere beleggingsportefeuille. De onderwaardering komt pas aan het licht bij het uiteenvallen van de papieren goudmarkt. Wanneer dat gebeurt is moeilijk te zeggen. De herwaardering van goud zal samenvallen met het einde van de overwaardering van de dollar. Die twee gaan hand in hand. 3. Welke factoren zijn denkbaar waardoor de goudprijs zal gaan zakken? De goudprijs wordt negatief beïnvloedt door een oplopende rente en door goede macro-economische cijfers. Ook zal een stijgende aandelenmarkt de belangstelling voor goud verminderen. Maar zoals eerder gezegd kan de goudprijs ook zakken omdat er simpelweg minder belangstelling is voor goudcontracten. Deze markt moet je apart kunnen zien van de fysieke goudmarkt. 14
4. Welke mythe over goud zou je graag de wereld uit willen helpen? Dat de goudprijs volledig bepaald wordt door vraag en aanbod. Er is meer dan genoeg goud in de wereld, ruim 170.000 ton. Daar staat een jaarlijkse vraag van ongeveer 4.000 ton tegenover. Met een bovengrondse voorraad die ruim veertig keer zo groot is als de jaarlijkse vraag zou je verwachten dat de prijs naar nul zou dalen. Maar dat gebeurt niet, omdat goud niet zomaar een grondstof is. Niet de schaarste, maar juist de stabiele voorraad van goud geeft waarde. Het overvloedige aanbod van bovengronds goud (ten opzichte van de jaarlijkse vraag) zorgt voor een zekere mate van prijsstabiliteit. Omdat het de mensheid nog niet gelukt is goud te vervalsen en omdat het opgraven van goud ieder jaar moeilijker wordt is er een bepaalde zekerheid die ervoor zorgt dat de prijs stabiel blijft. Ik ben van mening dat goud juist zo waardevol is omdat het metaal zo weinig nuttige toepassingen heeft. Het is de ultieme spaarreserve, omdat er niemand benadeeld wordt door het oppotten van goud*. Terwijl een stijgende olieprijs de hele economie kan ontwrichten, zo heeft een stijging van de goudprijs nauwelijks gevolgen voor het dagelijkse leven van veel mensen. Vermogende mensen en centrale bankiers weten dit en houden daarom een goudreserve aan. Omdat overheden geen grip krijgen op fysiek goud is het de ultieme veilige haven. Papiergeld kan tot in het oneindige vermeerderd worden, net als goudcontracten, aandelen van goudmijnen en ETF s. Alleen het fysieke goud is gelimiteerd beschikbaar en daarom interessant voor vermogende mensen die geld over hebben. Zij kopen goud omdat ze weten dat er andere vermogende mensen en instituties zijn die ook een hoge waarde hechten aan het edelmetaal. Daarom is de stock to flow ratio zoveel belangrijker dan vraag en aanbod. Er is in principe altijd genoeg goud voor iedereen, omdat de prijs doorslaggevend is. Anders dan bij basismetalen, waarvan de industrie een bepaald gewicht nodig heeft, heeft een belegger niet een bepaald gewicht nodig. Als iemand 100.000 in goud wil omzetten zal het hem weinig uitmaken 15
of dat nou 3 kilo is tegen een prijs van 33.333 per kilo of 1 kilo tegen een prijs van 100.000. De vraag naar goud wordt in dit geval uitgedrukt in valuta, niet in gewicht. 5. Wat zou een goed alternatief voor goud kunnen zijn? Naar mijn mening bestaat er geen enkel alternatief voor fysiek goud. Zilver, platina en palladium zijn industriële metalen met andere fundamentals dan goud. Papieren afgeleiden van goud bieden nooit de zekerheid van fysiek goud. De antwoorden op deze vragen zijn met goedkeuring van Frank Knopers overgenomen van de sites www.edelmetaal-info.nl & www.marketupdate.nl. Onze vragen vanuit Duitenberg kwamen overeen met deze column die in september 2014 op bovenstaande sites te vinden was. 16
Mijn vakantie in Brazilië. DP5 Duitenberg op reis Door Arjen Goudt Voor mijn minor International Management and Exploration had ik de eer om stage te lopen in een land buiten de westerse wereld. Eigenlijk wou ik naar Zuid-Afrika, maar uiteindelijk kwam Brazilië op mijn pad. In Brazilië heb ik drie maanden stage gelopen in de stad Londrina. Het waren mijn beste drie maanden vakantie ooit. Officieel deed ik een marketing project voor de lokale NGO s in Londrina. Hier kwam niet heel veel van terecht. Mede door de cultuur, het klimaat, de mooie trips, de mensen om me heen, het vele bier en de slechte organisatie van de stage heb ik echt kunnen genieten van mijn (vrije) tijd in Brazilië. Tijdens mijn periode in Brazilië heb ik me afzijdig gehouden van het dagelijkse bestuur van Duitenberg, wel heb ik tussentijds het contact onderhouden via de mail. Dagelijks contact was ook niet vereist aangezien de andere bestuursleden het formidabel hebben gedaan terwijl ik weg was. Toen ik terugkwam stond er een geweldig activiteitenprogramma en ik voelde me zelf een nieuweling met alle nieuwe leden. De vicevoorzitter heeft zich, zo te zien, prima vermaakt daar aan de Copacobana... 17
Nu hoor ik je al denken, wat heeft dit hele verhaal nou met Duitenberg of beleggen te maken aangezien die vent toch niks heeft uitgevoerd daar. Nou, ik kan er natuurlijk een quote ingooien van Jesse Livermore, supertrader uit de jaren twintig. There are times to go long, times to go short and times to go fishing met hierbij de uitleg dat je soms in markten moet kopen, in andere markten juist short moet gaan, en soms een tijdje niets moet doen. En dat ik dan een geweldig voorbeeld zou zijn van het even niets doen. Echter, dat slaat natuurlijk nergens op. Buiten al dit om heb ik me natuurlijk wel ingezet voor Duitenberg in Brazilië. In de bovenstaande foto bijvoorbeeld zorg ik voor naamsbekendheid op een van de stranden van Rio, met een van onze geweldige Duitenbergpolo s. (Er zijn overigens nog altijd Duitenbergpolo s beschikbaar voor maar 20,00) Kom voor analyseavonden naar de Duitenbergkamer. We zijn gevestigd in de Bastille; kamer 307. We beginnen weer na de tentamenweken op 22 april. Avonden beginnen om 19:30. 18
WHY STOCKS BEAT GOLD & BONDS by Warren Buffet In dit artikel afkomstig uit 2012 verklaart het Orakel van Omaha waarom aandelen altijd op de lange termijn winnen van de alternatieve assets. Investing is often described as the process of laying out money now in the expectation of receiving more money in the future. At Berkshire Hathaway we take a more demanding approach, defining investing as the transfer to others of purchasing power now with the reasoned expectation of receiving more purchasing power after taxes have been paid on nominal gains in the future. More succinctly, investing is forgoing consumption now in order to have the ability to consume more at a later date. From our definition there flows an important corollary: The riskiness of an investment is not measured by beta (a Wall Street term encompassing volatility and often used in measuring risk) but rather by the probability the reasoned probability of that investment causing its owner a loss of purchasing power over his contemplated holding period. Assets can fluctuate greatly in price and not be risky as long as they are reasonably certain to deliver increased purchasing power over their holding period. And as we will see, a nonfluctuating asset can be laden with risk. Investment possibilities are both many and varied. There are three major categories, however, and it s important to understand the characteristics of each. So let s survey the field. The first major category of investments are denominated in a given currency and include money-market funds, bonds, mortgages, bank deposits, and other instruments. Most of these currency-based investments are thought of as safe. In truth they are among the most dangerous of assets. Their beta may be zero, but their risk is huge. Over the past century these instruments have destroyed the purchasing power of investors in many countries, even as these holders continued to receive timely payments of interest and principal. This ugly result, moreover, will 19
forever recur. Governments determine the ultimate value of money, and systemic forces will sometimes cause them to gravitate to policies that produce inflation. From time to time such policies spin out of control. Even in the U.S., where the wish for a stable currency is strong, the dollar has fallen a staggering 86% in value since 1965, when I took over management of Berkshire. It takes no less than $7 today to buy what $1 did at that time. Consequently, a tax-free institution would have needed 4.3% interest annually from bond investments to simply maintain its purchasing power. For taxpaying investors like you and me, the picture has been far worse. During the same 47-year period, continuous rolling of U.S. Treasury bills produced 5.7% annually. That sounds satisfactory. But if an individual investor paid personal income taxes at a rate averaging 25%, this 5.7% return would have yielded nothing in the way of real income. This investor s visible income tax would have stripped him of 1.4 points of the stated yield, and the invisible inflation tax would have devoured the remaining 4.3 points. It s noteworthy that the implicit inflation tax was more than triple the explicit income tax that our investor probably thought of as his main burden. In God We Trust may be imprinted on our currency, but the hand that activates our government s printing press has been all too human. High interest rates, of course, can compensate purchasers for the inflation risk they face with currency-based investments and indeed, rates in the early 1980s did that job nicely. Current rates, however, do not come close to offsetting the purchasing-power risk that investors assume. Right now bonds should come with a warning label. Under today s conditions, therefore, I do not like currency-based investments. Even so, Berkshire holds significant amounts of them, primarily of the shortterm variety. At Berkshire the need for ample liquidity occupies center stage and will never be slighted, however inadequate rates may be. Accommodating this need, we primarily hold U.S. Treasury bills, the only investment that can be counted on for liquidity under the most chaotic of economic conditions. Our working level for liquidity is $20 billion; $10 billion is our absolute minimum. 20
The second major category of investments involves assets that will never produce anything, but that are purchased in the buyer s hope that someone else who also knows that the assets will be forever unproductive will pay more for them in the future. Tulips, of all things, briefly became a favourite of such buyers in the 17th century. This type of investment requires an expanding pool of buyers, who, in turn, are enticed because they believe the buying pool keeps expanding. Owners are not inspired by what the asset itself can produce it will remain lifeless forever but rather by the belief that others will desire it even more in the future. The major asset in this category is gold, currently a huge favourite of investors who fear almost all other assets, especially paper money (of whose value, as noted, they are right to be fearful). Gold, however, has two significant shortcomings, being neither of much use nor procreative. True, gold has some industrial and decorative utility, but the demand for these purposes is both limited and incapable of soaking up new production. Meanwhile, if you own one ounce of gold for an eternity, you will still own one ounce at its end. What motivates most gold purchasers is their belief that the ranks of the fearful will grow. During the past decade that belief has proved correct. Beyond that, the rising price has on its own generated additional buying enthusiasm, attracting purchasers who see the rise as validating an investment thesis. As bandwagon investors join any party, they create their own truth for a while. Today the world s gold stock is about 170,000 metric tons. If all of this gold were melded together, it would form a cube of about 68 feet per side. (Picture it fitting comfortably within a baseball infield.) At $1,750 per ounce gold s price as I write this its value would be about $9.6 trillion. Call this cube pile A. Let s now create a pile B costing an equal amount. For that, we could buy all U.S. cropland (400 million acres with output of about $200 billion annually), 21
plus 16 Exxon Mobils (the world s most profitable company, one earning more than $40 billion annually). After these purchases, we would have about $1 trillion left over for walking-around money (no sense feeling strapped after this buying binge). Can you imagine an investor with $9.6 trillion selecting pile A over pile B? The current, February 2015, return of 100$ invested in 1965 in the S&P 500 would be around 10.000$ and gold at around 3500$. This difference mainly comes from declining gold prices since 2011. Beyond the staggering valuation given the existing stock of gold, current prices make today s annual production of gold command about $160 billion. Buyers whether jewelry and industrial users, frightened individuals, or speculators > must continually absorb this additional supply to merely maintain an equilibrium at present prices. A century from now the 400 million acres of farmland will have produced staggering amounts of corn, wheat, cotton, and other crops and will continue to produce that valuable bounty, whatever the currency may be. Exxon Mobil XOM 0.73% will probably have delivered trillions of dollars in dividends to its owners and will also hold assets worth many more trillions (and, remember, you get 16 Exxon's). The 170,000 tons of gold will be unchanged in size and still incapable of producing anything. Admittedly, when people a century from now are fearful, it s likely many will still rush to gold. I m confident, however, that the $9.6 trillion current valuation 22
of pile A will compound over the century at a rate far inferior to that achieved by pile B. My own preference and you knew this was coming is our third category: investment in productive assets, whether businesses, farms, or real estate. Ideally, these assets should have the ability in inflationary times to deliver output that will retain its purchasing-power value while requiring a minimum of new capital investment. Farms, real estate, and many businesses such as Coca- Cola KO -0.39%, IBM IBM 0.02%, and our own See s Candy meet that doublebarreled test. Certain other companies think of our regulated utilities, for example fail it because inflation places heavy capital requirements on them. To earn more, their owners must invest more. Even so, these investments will remain superior to non-productive or currency-based assets. Whether the currency a century from now is based on gold, seashells, shark teeth, or a piece of paper (as today), people will be willing to exchange a couple of minutes of their daily labour for a Coca-Cola or some See s peanut brittle. In the future the U.S. population will move more goods, consume more food, and require more living space than it does now. People will forever exchange what they produce for what others produce. Our country s businesses will continue to efficiently deliver goods and services wanted by our citizens. Metaphorically, these commercial cows will live for centuries and give ever greater quantities of milk to boot. Their value will be determined not by the medium of exchange but rather by their capacity to deliver milk. Proceeds from the sale of the milk will compound for the owners of the cows, just as they did during the 20th century when the Dow increased from 66 to 11,497 (and paid loads of dividends as well). I believe that over any extended period of time this category of investing will prove to be the runaway winner among the three we ve examined. More important, it will be by far the safest. Dit artikel is een verkorte variant van het oorspronkelijke artikel dat te vinden is op http://fortune.com/2012/02/09/warren-buffett-why-stocks-beat-gold-andbonds/ 23
BEZOEK AAN DE HOOFDSTAD AFM, Beursexperience en Marktgevoel De afgelopen zomer heeft de Beleggingscommissie besloten om te starten met Op vrijdag 13 maart is Duitenberg met een groep van 26 leden naar Amsterdam afgereisd. Voor de trip naar Amsterdam was veel animo en het bestuur heeft zelfs een aantal studenten moeten teleurstellen, aangezien de lijst met aanmeldingen gevuld was. Op deze zonnige dag werd er om 's ochtends 8 uur op Enschede Centraal verzameld om de intercity Amsterdam te nemen. Zonder vertraging kwamen we ruimschoots op tijd aan bij het mooie gebouw van de Autoriteit Financiële Markten. Hier kregen de meegereisde mannen en vrouw een presentatie over wat de AFM precies is en doet. Ondanks het feit dat de AFM-dame moeite had met haar eerste presentatie in het Engels, was het toch leuk dat er een aantal vragen vanuit het publiek uitgebreid werden behandeld. Om half één liepen we vanuit de AFM naar de Albert Cuypmarkt om te lunchen. De ene koos voor een vette hap en de andere koos voor een broodje gezond. 24
Met een gevulde maag werd de Amsterdamse Stock Exchange bezocht. Er werd een interactieve rondleiding verzorgd door de Amsterdam Exchange Experience waarbij de leden een kijkje kregen in de wereld van het handelen op de beursvloer. Behandeld werd hoe de beurs is ontstaan, de mogelijkheden die het biedt voor particulieren én ondernemers en andere wetenswaardigheden. Vooral over de beursgame (zie onderstaande foto) kregen we achteraf veel positieve reacties. Tijdens de beursgame moest iedereen individueel aangeven of hij of zij een aandeel zou kopen aan de hand van macro-economisch nieuws. Na 10 vragen werd jouw rendement weergegeven op het beeldscherm. Duitenbergers in actie Na bijna anderhalf uur bedankten we de student/gids voor zijn werkzaamheden en werden we bij de receptie door niemand minder dan Selwyn Duijvestijn van Marktgevoel opgehaald. Marktgevoel is een jong bedrijf met actieve handelaren op de Amsterdamse Beurs. Zij geven door middel van de website, filmpjes, een tijdschrift en whatsapp berichten (app MG AAN naar 0631927661 gratis) informatie over bepaalde beleggingen. Selwyn nam ons eerst mee naar de beursvloer om de werkzaamheden van Marktgevoel met ons te delen. Dit duurde niet al te lang, aangezien de traders een slechte dag hadden, dus niet zo stonden te wachten 25
op pottenkijkende studenten. Vervolgens kregen we een presentatie van Selwyn Duijvestijn over zijn ervaringen met het beleggen op de beurs. Tevens gaf hij advies over een aantal aandelen, denkend aan Blackberry, Arcadis, Russische oliefondsen en nog een aantal interessante Amerikaanse achterblijvers. Dit zorgde uiteraard voor de nodige discussies, wat het ook direct het leukste evenement van de dag maakte. Dit werd bevestigd toen we na een dik uur babbelen naar het beurscafé werden geleid. In dit beurscafé werd, onder genot van een hoop pilsjes, met verschillende actieve beleggers gesproken over de markt. Na anderhalf uur vond Marktgevoel dat er genoeg was gedronken en betaalden ze de rekening. Uiteraard was een groot deel van de Duitenbergers nog dorstig en hongerig waardoor zij de avond vervolgden in het Red Light District. Kortom een zeer geslaagde dag die niet snel zal worden vergeten! De penningmeester, Sven Weenink 22 april zal er een lunchlezing gegeven worden door Jurgen van der Vlugt over cybercrime. De lunchlezing zal plaatsvinden in RA 1501 en aanvangen om 12:30. Duitenberg verzorgt de lunch! 26
DE OLIE CRASH Door Selwyn Duijvestijn Dit betreft al een artikel uit december 2014. Echter is dit nog een relevant artikel gezien de huidige oliekoers en ontwikkelingen op de markt. Het 8 uur journaal bericht er bijna dagelijks over: de heftige fluctuaties in de olieprijs. Dat de olieprijs wat daalt kan gebeuren, maar zo n heftige koersval in zo n kort tijdsbestek? In korte tijd is er maar liefst 40 dollar van de prijs afgegaan! Leuk voor de autobezitter die moet gaan tanken, minder leuk voor diegene die olie gerelateerde aandelen in de portefeuille hebben. Met name de junior producenten zakten door hun hoeven. De laatste keer dat zo n felle correctie plaatsvond was in 2008. Toen ging de prijs in enkele maanden van 140 naar 40 dollar. Hoe laag kan het nu gaan? In de 90 er jaren deed een vat olie iets van 10 a 20 dollar. Maar zo n lage prijs gaat alle logica voorbij. 27
Desalniettemin kwamen we op internet de wildste complottheorieën tegen. Hier volgt een top 3: 1. Amerika en de EU willen Rusland een hak zetten. 2. President Obama manipuleert de prijzen voor politiek gewin. De koude oorlog laait weer op. Poetin is een eigenzinnige man, die de Sovjet Unie een tweede kans wil geven. Door de olie prijs via het OPEC kartel te laten crashen, wil de Westerse wereld de fragiele Russische economie, en dus Poetin persoonlijk, een klap toedienen. Maar Amerika en haar bondgenoten zijn zelf ook afhankelijk van de olie inkomsten. En de economie van Rusland stelt niet zoveel voor, dus waarom alle moeite (als het al waar zou zijn) om de toch al kleine Russische economie nog meer te kleineren? Ook al zijn de Roebel en de Russische beurs ver weggezakt, Poetin blijft in Rusland mateloos populair. Deze theorie stelt dat Obama persoonlijk verantwoordelijk is voor het instorten voor de olie prijs, zodat Amerikanen goedkoper kunnen tanken, en vervolgens hem de credits geven. Kan 1 man de olieprijs manipuleren? Ook al ben je de president van Amerika, dan nog zijn er limieten aan je macht. Niemand kan de olieprijs in z n eentje manipuleren, simpelweg omdat er veels te veel partijen bij betrokken zijn. En ook al kan Obama de prijs manipuleren, waarom zou hij dan in eerste instantie de prijs laten oplopen tot boven de 100 dollar? 3. De VS en Saoedi-Arabië willen de inkomsten van ISIS een klap toedienen. ISIS vormt een gevaar, en behalve luchtbombardementen willen de VS en haar bondgenoten ook met economische machtsmiddelen druk uitoefenen. Aangezien ISIS grotendeels afhankelijk is van olie inkomsten, zorgt een lagere prijs automatisch voor lagere inkomsten. Er gaan nog meer complottheorieën de ronde. De gangbare verklaring is dat er simpelweg veel meer aanbod van olie is dan de vraag groot is. De aloude economische wetten gaan ook hier op; een overaanbod zorgt voor een prijsdaling. Dat de OPEC besloot de productie niet in te korten deed de prijs per vat nog verder dalen. Dat het zo drastisch gaat verrast iedereen, maar onverwachte felle bewegingen komen wel vaker voor in de financiële markten. Welke theorie ook waar moge zijn, wij bij Marktgevoel zijn eerder 28
geïnteresseerd in de kansen die de beurs biedt. Als de beurzen flink bewegen, ontstaan er juist kansen op een leuk rendement. Het draait allemaal om de correcte timing en je huiswerk doen, zoals we tijdens de Marktgevoel on tour seminars uitgebreid uit de doeken doen. Historische vergelijkingen De val van de olieprijs kent historische precedenten. Een paar jaar geleden crashte de solar index, het mandje van zonnepanelen producerende bedrijven. Vrijwel alle solar gerelateerde aandelen verloren op de beurs tot 90% van hun waarde. Een paar jaar eerder brak de financiële crisis uit. Bankaandelen als ING krompen met 90%. Nog een paar jaar eerder mochten we het barsten van de Dotcom bubble meemaken; de internet index ging bijna naar 0. En wat te denken van mijnaandelen? Die zijn het laatste jaar hard onderuit gegaan. Elke sector kent wel z n diepe dalen. Wat belangrijk is dat een betreffende industrie inherent toekomst blijft houden. Individuele bedrijven kunnen failliet gaan, maar een index herstelt dan altijd, en als dat gebeurt kan het hard gaan. Een voorbeeld: de solar index verdrievoudigde in een kort tijdsbestek toen bleek dat het ergste in de sector achter de rug was. Een goed doordachte selectie van aandelen kan nog meer opleveren. Sommige solar aandelen gingen maar liefst x10. Sommige bankaandelen gingen 4 over de kop nadat het dieptepunt bereikt was. Het is goed om deze wetenschap in het achterhoofd houden nu we zien dat veel olie gerelateerde aandelen hard onderuit gaan. Contrair handelen? Zoals vroeger peak oil het nieuwe normaal werd, schreeuwt nu iedereen dat een lage olieprijs blijvend is. Dit is een vorm van groepsdenken. Onze visie is dat de olie industrie een voorname rol blijft spelen in de wereldeconomie, dus een correctie van -40% biedt juist kansen. Als we kijken naar de grote olie bedrijven, zoals Shell en BP, valt op dat deze relatief ongeschonden het strijdtoneel doorkomen. Met name de junior olie & gas aandelen hebben t zwaar. Ook alternatieve energie aandelen, zoals solar en wind energie, krijgen 29
klappen op de beurs. Er zijn veel aandelen die binnen een paar weken gehalveerd zijn. Moeten we dus contrair denken en juist nu instappen? We denken dat de olie prijs niet meteen zal opveren. De volatiliteit is nog te heftig; het wachten is op een technische uitbodeming. Verder kunnen sommige bedrijven alleen winst maken bij een olieprijs boven de $80, dus als de olieprijs laag blijft kan er een golf van faillissementen ontstaan. Ook de fiscale huishoudboekjes van sommige landen komen in gevaar, blijkens volgend lijstje: Dit artikel is afkomstig van www.marktgevoel.nl. 30
HENDRIK OUDE NIJHUIS S COLUMN De zeven stappen naar financiële vrijheid' Misschien bezoek je als student met interesse voor het beleggen, zelf wel eens een beleggingssymposium. In dat geval ken je het profiel van de gemiddelde belegger wel: autochtoon, man en vaak al een beetje op leeftijd. Jongeren vind je er vrijwel niet. Dat verbaast ook niet: ze hebben nauwelijks een cent te makken. Dat maakt hen voor banken weinig interessant en zelf veronderstellen ze kennelijk eveneens dat verdiepen in beleggen tijdsverspilling is. Maar heel af en toe komt het toch nog voor dat we door een jongere benaderd worden die wel in beleggen geïnteresseerd is. Speciaal voor hen stelden we een eenvoudig stappenplan op: 'De zeven stappen naar financiële vrijheid'. De zeven stappen tref je hieronder aan. Toegegeven, het zijn voor de hand liggende stappen. Maar waarschijnlijk kan het weinig kwaad er toch eens goed bij stil te staan STAP 1: LEEF ONDER JE STAND Niets zo leuk dan geld meteen uitgeven. Maar consequentie is dat financiële vrijheid (geld) wordt ingeruild voor een product of dienst waardoor je qua financiële vrijheid geen stap verder komt. Iedereen die nu financieel onafhankelijk is begon op een gegeven moment met minder uitgeven dan eigenlijk mogelijk zou zijn. Velen maakten daarvan een levensfilosofie (leestip: The Millionaire Next Door van Thomas J. Stanley). STAP 2: DE JUISTE MINDSET Het lijkt misschien wat vreemd al over financiële vrijheid na te denken wanneer je nog jong bent en amper een euro bezit. Maar om daar uiteindelijk te geraken is een juiste mindset essentieel. Het lezen (of beluisteren) van ons boek 'Leer Beleggen als Warren Buffett' vormt een goede eerste stap. 31
De laatste editie van 'Leer Beleggen als Warren Buffett' (inclusief de volledige audio-editie!) is via http://www.beterinbeleggen.nl/ gratis aan te vragen. STAP 3: INKOMSTEN OMHOOG? De meeste personen denken bij 'onder je stand leven' (STAP 1) aan zuiniger leven: minder leuke uitjes en supermarkten afstruinen naar aanbiedingen. Natuurlijk kan bezuinigen per definitie maar beperkt (maximaal kun je immers al je uitgaven schrappen). Terwijl inkomen in theorie onbeperkt hoger kan. Welke mogelijkheden zijn er allemaal om extra inkomsten te genereren? Is ondernemerschap wellicht een optie? STAP 4: BLIJF LEZEN Warren Buffett stelde eens dat hij 80% van zijn tijd besteedt aan lezen. En Charlie Munger, Buffett's zakenpartner, leest waarschijnlijk nog meer. Ons eigen boek over Warren Buffett werd inmiddels al meer dan 100.000 keer aangevraagd. Maar hoe vaak het ook echt gelezen is? Waarschijnlijk een heel stuk minder vaak. Een paar leestips: - Value Investing: From Graham to Buffett and Beyond (Bruce Greenwald) - The Education of a Value Investor (Guy Spier) - The Success Principles (Jack Canfield) En uiteraard raden we eveneens aan om de aandeelhoudersbrieven van Buffett te lezen, gratis beschikbaar via de website van zijn investeringsvehikel Berkshire Hathaway. STAP 5: OPEN EEN BELEGGINGSREKENING Om aandelen te kunnen kopen is een beleggingsrekening nodig. Wijzelf beleggen onder meer via Binck en zijn tevreden over het service- en kostenniveau. 32
Uiteraard bestaan er nog heel wat meer brokers die afhankelijk van individuele situaties mogelijk nog voordeliger zijn. STAP 6: EERSTE AANDEEL KOPEN Wanneer bovenstaande stappen doorlopen zijn heb je op een gegeven moment wat geld beschikbaar waarmee een allereerste aandeel gekocht kan worden. Een portefeuille bestaande uit één aandeel is uiteraard zeer riskant maar beschouw dit als leergeld, geld dat anders sowieso al uitgegeven was. Neem alvast van ons aan: het kopen en bezitten van ook maar één enkel aandeel 'voelt' emotioneel totaal anders dan welke fictieve portefeuille op papier dan ook. STAP 7: ANGST EN HEBZUCHT IN BEDWANG HOUDEN Door een eerste aandeel te kopen (STAP 6) en de koers ervan te volgen raak je bekend met een factor die menig belegger onderschat: de invloed van emotie. Het goed bekend zijn met de 'value investing'-filosofie (STAP 2 en 4) maakt niet dat deze emoties verdwijnen. Maar helpt wel degelijk om te voorkomen eraan toe te geven wat desastreuze gevolgen voor het rendement zou hebben. Door in de loop der tijd meer aandelen toe te voegen (20 tot 25 verschillende aandelen volstaan normaal gesproken vanuit spreidingsoogpunt) zal op enig moment vanzelf duidelijk worden hoe interessant het gespreid beleggen in value-aandelen eigenlijk wel niet is. Vooral wanneer op een gegeven moment het 'rente op rente'-effect zichtbaar wordt. Houd aan bovengenoemde zeven stappen vast en financiële vrijheid is een kwestie van tijd. En misschien wel eerder dan aanvankelijk voor mogelijk gehouden - bijna iedereen blijkt namelijk de kracht van het 'rente op rente'- effect te onderschatten... --- Hendrik Oude Nijhuis, zelf oud-duitenberger, heeft zich jarenlang verdiept in de strategieën van s werelds beste beleggers en lanceerde onlangs http://www.beterinbeleggen.nl/, een website voor value -beleggers. 33