Gemeente Helmond. Economische Thermometer. Onderzoek en Statistiek

Economische Thermometer 2009

Gemeente Helmond Economische Thermometer Onderzoek en Statistiek

COLOFON Titel: Economische Thermometer 2009 Opdrachtgever: Gemeente Helmond Opdrachtnemer: Afdeling Onderzoek en Statistiek Gemeente Helmond Marian Huys Datum: maart 2009

Inhoud Samenvatting... I 1 Inleiding... 1 2 Algemeen beeld Helmondse economie... 3 2.1 Landelijke economische ontwikkelingen... 3 2.2 Economische structuur en werkgelegenheid... 4 2.2.1 Bedrijvigheid en werkgelegenheid... 4 2.3 Arbeidsmarkt... 10 2.3.1 Beroepsbevolking... 10 2.3.2 Werkloosheid... 12 2.3.3 Uitkeringsgerechtigden... 15 2.3.4 Scholing... 17 2.4 Inkomensniveau... 18 2.5 Pendel... 20 2.6 Gemeentelijk ondernemersklimaat... 20 3 Sectoren van aandacht... 23 3.1 Automotive... 23 3.1.1 Werkgelegenheid... 23 3.2 Food... 24 3.3 Leisure... 24 3.4 Zorg... 25 4 Ruimte voor bedrijvigheid... 27 4.1 Bedrijventerreinen... 27 4.1.1 Ontwikkeling (uitgeefbare) voorraad en uitgifte... 27 4.2 Werkgelegenheid bedrijventerreinen... 28 4.2.1. Omvang en ontwikkeling werkgelegenheid bedrijventerreinen... 28 4.3 Kantoorruimte... 30 4.3.1 Omvang kantoorruimte... 30 4.3.2 Leegstand... 30 4.3.3 Aanbod... 30 4.3.4 Vergelijking andere steden... 30 4.4 Bedrijfsruimte... 30 4.4.1 Omvang bedrijfsruimte... 30 4.4.2 Leegstand... 31 4.4.3 Aanbod... 31 4.5 Winkelruimte... 31 4.5.1 Omvang winkelruimte... 31 Bijlagen... 35 Literatuurlijst... 43 Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek

Samenvatting Aanleiding Binnen de gemeente Helmond is veel informatie beschikbaar die iets zegt over de economische situatie, positie en ontwikkelingen in Helmond. Tot nu toe was dit fragmentarisch gedocumenteerd. Vanuit de beleidsontwikkeling was er een duidelijke behoefte om een meer integraal beeld te verkrijgen. Met de voorliggende Economische Thermometer 2009 is getracht de informatie te bundelen om zo een zo breed mogelijk beeld van de economie in Helmond te schetsen. Het is een rapportage op hoofdlijnen. Voor verschillende thema s zijn meer gedetailleerde gegevens of rapporten beschikbaar. Deze economische thermometer geeft op zoveel mogelijk fronten een overzicht van de actuele stand van zaken betreffende de Helmondse economie. Daarnaast geeft het, waar mogelijk, de belangrijkste economische ontwikkelingen weer tussen 2000 en 2009. De Helmondse situatie wordt daarnaast zoveel mogelijk afgezet tegen die in Zuidoost-Brabant, de vier andere grote Brabantse steden (Eindhoven, Breda, s-hertogenbosch en Tilburg) en andere steden die qua inwonertal en/of economisch profiel met Helmond te vergelijken zijn. Op die manier kan de positie van de gemeente in de regio en daarbuiten bepaald worden. De monitor betreft een groeimodel waarbij in het eerste jaar gekeken wordt welke informatie waar is op te sporen en waar de witte vlekken zitten. In de tijd die volgt zullen deze witte vlekken nader worden ingevuld. Peildatum cijfermateriaal Uitgangspunt van de standcijfers in deze monitor is 1 januari 2009 en daar waar we het over jaargegevens hebben, 2008. Daar waar dit niet mogelijk is wordt gebruik gemaakt van de meest recent beschikbare gegevens. Economische recessie Macro-economische ontwikkelingen hebben hun weerslag op de lokale economie. Zo staat ook de Helmondse economie onder invloed van de situatie in Nederland en daarbuiten. Eind 2008 is de Nederlandse economie in zwaar weer terecht gekomen en op dit moment kan er gesproken worden over een recessie. Wat de effecten hiervan precies zijn voor de gemeente Helmond kunnen we op basis van de (meeste) cijfers die in deze rapportage worden gepresenteerd nog niet zeggen. Thermometerstand Om de stand van de Helmondse economie in de vorm van een waardeoordeel inzichtelijk te maken, worden voor verschillende economische thema s zogenaamde thermometerstanden gepresenteerd. De eerste serie geeft aan hoe de Helmondse economie zich ten opzichte van het voorgaande jaar heeft ontwikkeld. Ook wordt, voor zover mogelijk, gekeken of deze ontwikkelingen sterker of zwakker zijn dan gemiddeld in Nederland. Een tweede serie thermometerstanden is gerelateerd aan de positie die Helmond inneemt ten opzichte van andere steden. Zie bijlage 1 voor uitleg over de meting van de indicatoren en de totstandkoming van de thermometerstanden. Helmondse economie ontwikkelt zich positief Onderstaand overzicht geeft voor verschillende (deel)thema s aan of de ontwikkeling ten opzichte van het voorgaande jaar positief, negatief of stabiel is. De Helmondse economie maakt ten opzichte van vorig jaar op alle deelgebieden een positieve ontwikkeling door. Alleen wat betreft de uitgifte van bedrijventerrein zien we dat er ten opzichte van 2007 niet veel veranderd is. We kunnen deze ontwikkelingen tegen de landelijke en regionale ontwikkelingen afzetten. Als we dit doen zien we dat de positieve lijn in werkzame personen en vestigingen sterker is geweest dan in Nederland en Zuidoost-Brabant. Ditzelfde beeld zien we voor de arbeidsparticipatie en (jeugd)werkloosheid. Wat betreft de start van nieuwe ondernemingen zien we het omgekeerde. Op dit gebied is de positieve ontwikkeling in Helmond minder sterk geweest dan op landelijk en regionaal niveau. Voor de uitkeringsdichtheid merken we op dat de positieve ontwikkeling in de stad even sterk is geweest als voor Nederland en Zuidoost-Brabant. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek I

Samenvatting Thermometerstand Helmondse economie Ontwikkeling t.o.v. vorig jaar Ontwikkeling t.o.v. Nederland Ontwikkeling t.o.v. Zuidoost- Brabant 1. Werkgelegenheid Werkzame personen + + Vestigingen + + Startende ondernemingen - - 2. Arbeidsmarkt Arbeidsparticipatie + + Werkloosheid + + Jeugdwerkloosheid + + Uitkeringsdichtheid (arbeidsongeschiktheid, werkloosheid)* o o 3. Ondernemingsklimaat**.. 4. Ruimte voor bedrijvigheid Uitgifte bedrijventerrein.. Werkgelegenheid bedrijventerreinen (werkzame personen).. Totale balans + + * Ontwikkeling januari 2008 t.o.v. januari 2007 ** Ontwikkeling t.o.v. vorige meting in 2005 Positieve ontwikkeling Neutrale ontwikkeling Negatieve ontwikkeling + Ontwikkeling in Helmond is sterker o Ontwikkeling in Helmond is even sterk - Ontwikkeling in Helmond is minder sterk. Vergelijking niet mogelijk Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek II

Samenvatting Helmondse economie blijft achter bij andere steden Naast het toekennen van een richting aan de Helmondse economie kunnen we ook een waarde geven voor de prestatie van de Helmondse economie ten opzichte van andere steden (zie tabel in bijlage 1 voor een overzicht van de vergelijkingssteden per indicator). Het gaat hier om steden die onder andere qua grootte en/of sociaal-economische opbouw vergelijkbaar zijn met Helmond. Naast een overall score worden daarbij ook scores gegeven voor verschillende thema s waaruit de overall score is samengesteld. Thermometerscores Helmond deelgebieden economie t.o.v. vergelijkingssteden -0,8 WERKGELEGENHEIDSFUNCTIE 4 3 VERZORGINGSNIVEAU -0,3 2 1 0-1 -2-3 ARBEIDSPARTICIPATIE 0 ONDERNEMINGSKLIMAAT 1,7 WERKLOOSHEID -0,6 WELVAARTSNIVEAU UITKERINGSDICHTHEID -0,1-0,2 gemiddelde min. score max. score score Helmond Bron: Onderzoek en Statistiek, Gemeente Helmond Helmond scoort ten opzichte van andere steden het beste op ondernemingsklimaat, de gemeente neemt daarbij een koppositie in. Voor arbeidsparticipatie, welvaartsniveau, uitkeringsdichtheid en verzorgingsniveau geldt dat Helmond een middenpositie inneemt. De gemeente ligt daar dus rond het gemiddelde. Als we een vergelijking maken voor werkloosheid en werkgelegenheidsfunctie zien we dat Helmond benedengemiddeld scoort. Overall score Op basis van de uitkomsten op de verschillende thema s kunnen we een overall score berekenen die aangeeft hoe de Helmondse economie presteert ten opzichte van andere steden. Hiervoor worden de afzonderlijke themascores gemiddeld waarbij we uitkomen op -0,3 (het bereik loopt daarbij van -2,1 tot 1,9). Deze waarde geeft aan dat Helmond wat betreft haar economische prestatie naar verhouding redelijk gemiddeld scoort. Hoewel de afwijking van het gemiddelde gering is ligt deze wel aan de negatieve kant, wat wil zeggen dat Helmond over het algemeen benedengemiddeld scoort. Het is het Helmonds ondernemingsklimaat dat ervoor zorgt dat de score niet verder wegzakt. In de programmabegroting van 2009 zijn voor een aantal economische thema s streefwaarden opgesteld. Zo wil men dat de ontwikkeling van het aantal vestingen en werkzame plaatsen in Helmond vooruitloopt op die van Zuidoost-Brabant. De ontwikkeling 2007-2008 laat zien dat dit streven positief wordt gerealiseerd. Landelijke ontwikkelingen De Helmondse economie wordt in sterke mate bepaald door de landelijke en wereldwijde economische ontwikkelingen. Een tweetal indicatoren die iets zeggen over de economische stemming in Nederland zijn het consumenten- en productenvertrouwen. Beide zijn dalende sinds 2008 nadat ze in de jaren daarvoor een stijgende lijn lieten zien. Deze daling wordt toegerekend aan de economische Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek III

Samenvatting teruggang die zich vorig jaar heeft ingezet. Deze verslechtering van het vertrouwen heeft zich ook in de eerste twee maanden van 2009 voortgezet. Ook de economische groei laat een verslechtering zien. In 2008 bedroeg de groei 2,0% en was daarmee al lager dan in 2007. In de komende jaren zal dit naar verwachting zelfs omslaan in krimp. Stijging werkgelegenheid en startende ondernemingen Tot 2007 laat de economie een gunstig beeld zien. Stijgende economische ontwikkelingen gaan vaak samen met positieve ontwikkelingen ten aanzien van de werkgelegenheid. Deze zijn ook in Helmond, vooral vanaf 2004, zichtbaar. Het aantal bezette arbeidsplaatsen ( 12 uur p.w.) in Helmond komt in 2008 uit op circa 34.200. Groei en afname werkgelegenheid* 2000-2008 en 2007-2008 Totaal Milieu en overig Gezondheid- en welzijnszorg Onderwijs Openbaar bestuur en overheid Zakelijke dienstverlening Financiële instellingen Vervoer/opslag/communicatie Horeca Rep. Bedr. en handel Bouwnijverheid Gas/water/electra Industrie Visserij Landbouw * Personen 12 uur per week werkzaam Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Statistiek -1.000-500 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 groei/afname 2000-2008 groei/afname 2007-2008 Met 59% van het totaal aantal werkzame personen zijn (1) de Industrie, (2) Handel en reparatie en (3) de Gezondheids- en welzijnszorg qua werkgelegenheid de grootste sectoren in de gemeente. In de periode 2000-2008 zien we in absolute zin de grootste werkgelegenheidsgroei in de sector Gezondheids- en welzijnszorg. In de Industrie neemt het aantal werkzame personen in dezelfde periode af. Het minder arbeidsintensief worden van processen (door automatisering), maar ook de laagconjunctuur aan het begin van deze eeuw zijn factoren die hierbij een rol spelen. Opvallend is de toename van het aantal eenmansbedrijven vanaf 2000. Deze ontwikkeling is ook op landelijk niveau zichtbaar. Het aantal bezette arbeidsplaatsen in Helmond is tussen 2007 en 2008 sterker gestegen dan gemiddeld in Zuidoost-Brabant en Nederland. Van de 31 grootste steden in Nederland (G31) is Helmond, na Den Haag, de gemeente met de grootste stijging in werkgelegenheid. Ondanks de positieve ontwikkelingen in het aantal banen blijft de werkgelegenheidsfunctie (=aantal werkzame personen per 100 personen van de feitelijke beroepsbevolking) van Helmond vergeleken met de andere G-31 steden beperkt. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek IV

Samenvatting Toename aantal startende ondernemingen Startende ondernemingen zijn belangrijk voor de lokale economie, zij leveren werkgelegenheid en kunnen zorgen voor variëteit en vernieuwing binnen de economische structuur. Sinds 2000 is het aantal startende ondernemingen, met uitzondering van 2002, elk jaar gestegen. In 2007 stond de teller op 569. Dit is een groei van 174% ten opzichte van het uitgangsjaar 2000. In Zuidoost-Brabant als geheel was de stijging in deze periode met 124% kleiner. Beroepsbevolking neemt in aantal toe Ruim tweederde van de inwoners van Helmond kan op 1 januari 2009 gerekend worden tot de potentiële beroepsbevolking. Zij hebben de leeftijd van 15 t/m 64 jaar waarin ze deel kunnen nemen aan het arbeidsproces. Echter, niet iedereen kan of wil werken, 67,5% echter wel (dit zijn ruim 40.100 personen). Dit aandeel ligt in Helmond lager dan gemiddeld in Nederland. Dit betekent dat naar verhouding, in Helmond een groter aandeel van de potentiële beroepsbevolking niet kan of wil werken. Hieronder vallen bijvoorbeeld mensen die een opleiding volgen, zorgverplichtingen hebben of door ziekte niet kunnen werken. De bruto participatiegraad schommelt door de jaren heen. We zien echter wel dat de feitelijke beroepsbevolking in aantal toeneemt, wat vooral komt door een stijging van het aantal inwoners in de werkbare leeftijd. De deelname aan het arbeidsproces verschilt voor de verschillende leeftijdsgroepen: hoe ouder men is hoe minder vaak men aan het arbeidsproces deelneemt. Uitzondering hierop vormen de jongeren waarvoor de arbeidsparticipatie laag is (maar wel hoger dan die van de 55 plussers). Dit betreft namelijk mensen die nog (middelbaar of hoger) onderwijs volgen. De afgelopen 10 jaar is de deelname van deze groep ook nog eens afgenomen, waarschijnlijk omdat jongeren langer naar school gaan. Daarnaast geldt, hoe hoger men opgeleid is hoe vaker men deelneemt aan het arbeidsproces. Tot slot blijkt dat ten opzichte van 10 jaar geleden vrouwen steeds vaker werken. Iets wat in lijn is met de landelijke ontwikkelingen. Ontwikkeling beroepsbevolking 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Bron: GBA/CBS Werkloosheid stijgt begin 2009 na daling in 2008 Eind 2008 staat 8,8% (3.523 personen) van de Helmondse feitelijke beroepsbevolking ingeschreven als niet-werkende werkzoekende bij het CWI, het laagste niveau sinds eind 2000. Eind 2007 was dit aandeel nog bijna 10%. Over heel het jaar 2008 bezien, zien we dat het aantal werkzoekenden tot en met augustus dalende is. Daarna wordt ook in Helmond de invloed van de wereldwijde financiële crisis duidelijk: het aantal werklozen stijgt vanaf september iedere maand. Deze stijging heeft zich ook doorgezet in 2009. Eind januari 2009 is het aantal NWW opgelopen tot 3.750 waarmee het aandeel werklozen van de beroepsbevolking boven de 9% komt. Dit betekent een stijging van meer dan 6% in het aantal werkzoekenden ten opzichte eind december 2008. Deze stijging is van dezelfde grootte als voor Nederland totaal. Oftewel, de effecten van de crisis zijn tot nu toe, wat betreft de werkloosheid, vergelijkbaar met het gemiddelde in Nederland. Het werkloosheidspercentage blijft structureel boven die van Nederland als totaal. De daling in aantal NWW ten opzichte van 2007 is met 9,4% in Helmond sterker geweest dan in Nederland en Zuidoost-Brabant. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek V

Samenvatting Ontwikkeling werkloosheid eind 2000-eind 2008 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 31-12-2000 31-12-2001 31-12-2002 31-12-2003 31-12-2004 31-12-2005 31-12-2006 31-12-2007 31-12-2008 31-1-2009 NWW werkloosheid Bron: CWI/CBS, bewerking Onderzoek en Statistiek Jeugdwerkloosheid afgenomen De jeugdwerkloosheid loopt parallel met de totale werkloosheid in de gemeente. Eind 2008 is het aandeel werkloze jongeren lager dan het jaar ervoor: 6,6% van de (feitelijke) beroepsbevolking van 15 t/m 24 jaar staat ingeschreven als NWW, tegenover 9,1% in het voorafgaande jaar. Deze daling heeft zich, na de top eind 2004, ingezet en loopt gelijk met de daling van de totale werkloosheid. Ontwikkeling jeugdwerkloosheid eind 2000-eind 2008 20% 15% 10% 5% 8,8% 6,6% 0% eind '00 eind '01 eind '02 eind '03 eind '04 eind '05 eind '06 eind '07 eind '08 jeugdwerkloosheid totaal Bron: CWI/CBS, bewerking Onderzoek en Statistiek Daling uitkeringsdichtheid Het aandeel mensen met een arbeidsongeschiktheid en/of werkloosheidsuitkering ligt in Helmond structureel hoger dan in Nederland. Begin 2008 is bijna 9% van het arbeidspotentieel in Helmond arbeidsongeschikt, bijna 4% ontvangt een uitkering voor werkloosheid. Voor beide groepen uitkeringen is het aandeel sinds 2004 dalende. Begin 2009 ontvingen 1.915 mensen een bijstandsuitkering, waarvan 54% deze al langer dan 3 jaar heeft. Het totaal aantal bijstandsuitkeringen loopt al sinds 2005 terug. Iets minder dan een kwart van de mensen met een bijstandsuitkering is vrijgesteld van arbeid en staat daarom niet ingeschreven als werkzoekende bij het Centrum voor Werk en Inkomen. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek VI

Samenvatting Ontwikkeling bijstandsuitkeringen 2.500 2.000 1.500 67% 68% 64% 60% 57% 56% 57% 58% 54% 1.000 500 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 totaal w.v. > 3 jaar Bron: Afdeling Werk en Inkomen, Gemeente Helmond Driekwart van de jongeren (18 t/m 23) heeft startkwalificatie en/of zit op school Van de jongeren in de leeftijd van 18 t/m 23 jaar heeft driekwart een startkwalificatie en/of zit op school. Oftewel, een kwart van de jongeren heeft geen startkwalificatie en volgt ook geen opleiding die hiertoe zou kunnen leiden. Als we alleen kijken naar de 23-jarigen merken we op dat 70% in het bezit is van een startkwalificatie en/of nog op school zit. Dit betekent dus dat 3 op de 10 geen startkwalificatie heeft en geen opleiding volgt. In 2007 was dit aandeel 5% hoger. Het aandeel van de 23-jarigen met een startkwalificatie of een opleiding die daartoe leidt, is dus groter geworden. Overigens moet opgemerkt worden dat er ook een groep is waarvan niet verwacht kan worden dat zij een startkwalificatie kunnen behalen, bijvoorbeeld door een beperkt leervermogen of gedragsproblemen. Voor dergelijke jongeren zijn er wel andere trajecten die naar werk kunnen leiden, zoals leer-werktrajecten. Helmondse inkomens naar verhouding laag Helmondse huishoudens hebben in verhouding tot het Nederlands gemiddelde minder te besteden; 20.300 tegenover 21.600. Het inkomen ligt daarnaast ook lager dan gemiddeld in de andere B5- steden, met uitzondering van Tilburg waar huishoudens een vergelijkbaar inkomen hebben. Als we kijken naar de inkomensverdeling merken we op dat in Helmond in vergelijking met Nederland en een aantal vergelijkingssteden relatief weinig huishoudens met een hoger inkomen zitten. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek VII

Samenvatting Inkomensverdeling van particuliere huishoudens met inkomen per 20%-groep van de landelijke verdeling van het gestandaardiseerd huishoudensinkomen Heerlen Almelo Sittard-Geleen Venlo Schiedam Helmond 23% 22% 21% 19% 15% Tilburg Emmen Eindhoven Vlaardingen Hengelo (Ov.) Roosendaal s-hertogenbosch Breda Oss 0% 20% 40% 60% 80% 100% 1e 20% 2e 20% 3e 20% 4e 20% 5e 20% Bron: CBS, Regionaal Inkomensonderzoek (RIO) 2006 (voorlopige cijfers) Relatief gunstig ondernemersklimaat Periodiek laat het Ministerie van Economische Zaken het gemeentelijk ondernemersklimaat in de 31 GSB-steden van Nederland in beeld brengen. In 2007 waarderen de ondernemers in Helmond het vestigingsklimaat met een 7,1 het meest positief van alle steden. Ook bij vorige metingen lag deze score boven het gemiddelde van de G31. De algemene scores maar ook de scores op vrijwel alle afzonderlijke aspecten zijn sinds de vorige meting in 2005 gestegen. Zo wordt de beschikbaarheid van geschikte bedrijfslocaties ten opzichte van 2005 minder positief beoordeeld. Uit onderzoek dat de gemeente zelf heeft uitgevoerd blijkt daarnaast dat de grotere ondernemingen positiever gestemd zijn over de dienstverlening van de gemeente dan de kleinere bedrijven. Sectoren van aandacht Helmond heeft een aantal sectoren benoemd als speerpunt waar zij de komende jaren meer aandacht aan wil besteden in het kader van het economisch beleid. Hiermee wil men enerzijds inspelen op de kansen die er in de markt zijn om een breder aanbod in de stad te krijgen en anderzijds ook om Helmond aantrekkelijker als woonstad te maken. De sectoren betreffen automotive, food, leisure en de zorg. Automotive In de automotive sector wil Helmond toonaangevend worden als het gaat om onderzoek, ontwikkeling en productie. In 2008 werken er bijna 1.600 ( 12 uur p.w.) mensen in deze industrie. Een aantal ontwikkelingen laten zien dat de sector groeiende is. Zo zijn er een aantal belangrijke spelers op de markt binnengehaald en wordt er gewerkt aan een High Tech Automotive Campus op Groot Schooten. Food De foodsector volgt in Helmond al een lange historie. Maar ook in deze sector wil Helmond naam (blijven) maken als het gaat om innovatie. De Groene Campus, een onderzoeks- en ontwikkelingscentrum waar onderwijs en bedrijfsleven elkaar ontmoeten, is daar een voorbeeld van. In 2008 omvat deze sector circa 1.100 bezette arbeidsplaatsen. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek VIII

Samenvatting Leisure Onder de sector leisure worden in Helmond vrijetijdsvoorzieningen met een (boven)stedelijke verzorgingsfunctie verstaan. Dergelijke voorzieningen zijn van belang voor een attractief vestigingsklimaat gericht op zowel inwoners als bedrijven en trekken bovendien bezoekers van buiten de gemeentegrenzen naar de stad. Zorg Mede door de toename van het aantal ouderen in de stad en de regio is er vanuit het Helmondse beleid specifiek aandacht voor de zorgsector. De afgelopen jaren zien we in deze sector een duidelijke groei. Met de huidige bron zijn exacte cijfers echter lastig te geven, aangezien bij de registratie uitgegaan wordt van de vestiging van het hoofdkantoor als het gaat om ambulante werkers. Hier wordt in de toekomst nader naar gekeken. Lage uitgifte bedrijventerrein Voor economische groei is het van belang dat er voldoende en kwalitatief goede ruimte is voor bedrijvigheid. Wat betreft de bedrijventerreinen is het duidelijk dat de hoeveel nog uit te geven grond beperkt is. Op dit moment is er nog ruimte op B.Z.O.B. en is Businesspark Brandevoort nog in ontwikkeling. Ook zijn er nog enkele plukken beschikbaar op Hoogeind, Groot Schooten en Rijpelberg. De voorraad uitgeefbare grond is in de afgelopen jaren niet alleen teruggelopen doordat er grond aan bedrijven is uitgegeven, maar er is ook voorraad onttrokken voor woningbouwplannen zoals Suytkade en noordelijker langs het Kanaal waar gekozen is voor het transformeren van bedrijventerrein naar woningbouw. In 2008 is er 4,9 ha. bedrijventerrein uitgegeven door de gemeente. Dit vond plaats op Bedrijventerrein Zuidoost-Brabant. In de voorafgaande jaren is de uitgifte redelijk beperkt geweest. In 2005 vond de grootste uitgifte van circa 12 ha. plaats. De toenemende vraag en de afname van de voorraad geschikt bedrijventerrein zorgen ervoor dat er binnen niet al te lange tijd een knelpunt ontstaat. Om dit op te vangen zal er in de toekomst uitbreiding plaatsvinden van bestaande bedrijventerreinen of uitgeweken worden naar nieuw te vormen terreinen. Ontwikkeling voorraad, uitgeefbaar terrein en uitgifte 1-1-2003 1-1-2004 1-1-2005 1-1-2006 1-1-2007 1-1-2008 1-1-2009* Voorraad bruto 730,32 730,32 730,32 705,32 687,32 687,32 687,32 netto 585,16 583,07 583,07 555,84 538,84 538,84 538,84 Uitgeefbaar w.v. 76,45 69,08 68,83 48,6 45,84 40,33 35,43 direct 26,65 41,23 40,98 37,51 34,75 29,24 24,34 niet direct 49,18 27,85 27,85 11,09 11,09 11,09 11,09 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Uitgifte (ha.) 2,06 4,28 0,24 11,76 2,76 5,51 4,90 Bron: IBIS, ETIN * Voorlopige cijfers Stijging werkgelegenheid bedrijventerreinen 49% van de werkgelegenheid in Helmond is gelokaliseerd op de bedrijventerreinen, wat overeenkomt met circa 16.820 bezette arbeidsplaatsen van minimaal 12 uur per week. Ten opzichte van 2000 is dit een toename van 10%. De toename voor Helmond totaal is 8% geweest. De absolute toename is vooral groot geweest voor B.Z.O.B. (verklaring moet gezocht worden in de flinke uitgifte van grond) en Rijpelberg. Voor laatstgenoemde geldt een verviervoudiging van de werkgelegenheid wat verklaard wordt door de komst van Stichting ORO. De bedrijventerreinen rond het Kanaal worden gekenmerkt door een afname van bezette arbeidsplaatsen. Deze terreinen zullen in de toekomst namelijk plaatsmaken voor andere functies. Door actief spreidingsbeleid zijn de bedrijven die er zaten verhuisd naar elders (binnen Helmond). Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek IX

Samenvatting Ontwikkeling werkgelegenheid ( 12 uur p.w.) bedrijventerreinen Index=100 115 110 105 100 95 90 85 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 bedrijventerreinen Helmond totaal Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Statistiek Kantoorruimte In ontwikkeling. Bedrijfsruimte In ontwikkeling. Relatief laag verzorgingsniveau Detailhandel vormt een belangrijke pijler in het economisch profiel van de gemeente Helmond. Het detailhandelsbeleid is met name gericht op het kwantitatief en kwalitatief versterken van het aanbod in het centrum, detailhandel is namelijk een sterke aantrekkingskracht voor het centrum. Helmond telt eind 2008 553 verkooppunten voor detailhandel met een totaaloppervlakte van 151.645m². Een maat voor het relatieve verzorgingsniveau is het aantal m² detailhandelsoppervlak per 1.000 inwoners. Helmond neemt met 1.762m² in vergelijking tot andere steden van 50.000-100.000 inwoners - een middenpositie in. In absolute zin heeft Helmond het sterkste totaalaanbod van detailhandel in de Peelregio: Helmond heeft dus het grootste aantal verkooppunten. Het gemiddelde oppervlak aan detailhandel is echter relatief laag. Wat betreft het centrumaanbod, in het Helmondse hoofdwinkelgebied vinden we 37% van alle detailhandel in centrumgebieden in de Peelregio. Wat betreft winkelverkoopvloeroppervlakte is dit aandeel 32%. De gemiddelde oppervlakte voor detailhandel is voor Helmond samen met Laarbeek het laagste van alle regiogemeenten. De qua inwonertal kleinere gemeenten hebben over het algemeen een relatief sterk centrumaanbod. Dit heeft te maken met het feit dat in dit soort gemeenten het wijk- en buurtaanbod en het perifere aanbod kleiner is, de detailhandel is hier meer gecentreerd. Naast Helmond zien we namelijk ook dat Eindhoven naar verhouding een minder sterk centrumaanbod heeft. Het centrumaanbod is relatief sterk voor Gemert-Bakel en Asten. Het aandeel in de detailhandel werkzame personen in de totale werkgelegenheid van Helmond is al enkele jaren stabiel en begeeft zich rond de 9 à 10%. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek X

Samenvatting Aanbod detailhandel gemeenten Peelregio en enkele andere omliggende gemeenten wvo detailhandel aantal verkooppunten detailhandel wvo (m²) wvo (m²) per inwoner totaal centrumgebied(en) totaal centrum gebied(en) totaal centrum gebied(en) Helmond 553 223 151.645 37.071 1,7 0,4 Asten 100 61 34.560 13.222 2,2 1,0 Deurne 207 107 61.158 19.532 1,9 0,7 Gemert-Bakel 155 100 42.761 22.929 1,5 1,1 Laarbeek 106 54 24.658 9.268 1,1 0,5 Someren 106 60 33.583 13.559 1,9 0,8 Totaal Peelregio 1.227 605 348.365 115.581 1,7 0,8 Eindhoven 1.405 420 386.956 108.581 1,8 0,5 Nuenen ca. 129 72 44.205 12.901 1,9 0,6 Geldrop-Mierlo 211 125 52.030 23.516 1,4 0,6 Totaal 2.972 1.222 831.556 260.579 1,7 0,7 Bron: Locatus, 10-2008 Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek XI

1 Inleiding Aanleiding De voorliggende Economische Thermometer 2009 is de eerste versie van een rapportage die een zo volledig mogelijk overzicht geeft van de actuele economische situatie in de gemeente en de ontwikkelingen hierin. Directe aanleiding voor het totstandkomen van een dergelijke monitor is de behoefte vanuit de afdeling Economie en Arbeidsmarkt (E&A) aan meer integraal inzicht in de Helmondse economie. Onderzoek en Statistiek is daarom gevraagd in kaart te brengen hoe de economie van Helmond ervoor staat op een bepaald aantal thema s en hoe de ontwikkelingen hierin zijn. Daarnaast wil men graag weten wat de positie van de stad is in de regio en daarbuiten en welke verwachtingen geschetst kunnen worden voor de toekomst van de economie. De informatie die nodig is om een dergelijk overzicht te maken zit verspreid over verschillende afdelingen van de gemeente en daarbuiten. Deze informatie wordt nu samengebracht in de vorm van een Economische Thermometer. De rapportage geeft niet alleen inzicht in de economische situatie en ontwikkelingen daarin, maar kan ook gebruikt worden om te bepalen in hoeverre beleidsdoelstellingen gehaald zijn. Hierdoor kan bestaand beleid aangepast of gewijzigd worden. Deze Economische Thermometer is een groeimodel waarbij in het eerste jaar wordt gekeken welke informatie voorradig is en waar de witte vlekken zitten. Op den duur kunnen deze vlekken gevuld worden. Peildatum cijfermateriaal Uitgangspunt van de standcijfers in deze monitor is 1 januari 2009 en daar waar we het over jaargegevens hebben, 2008. Daar waar dit niet mogelijk is wordt gebruikgemaakt van de meest recent beschikbare gegevens. Economische recessie Macro-economische ontwikkelingen hebben hun weerslag op de lokale economie. Zo staat ook de Helmondse economie onder invloed van de situatie in Nederland en daarbuiten. Eind 2008 is de Nederlandse economie in zwaar weer terecht gekomen en op dit moment kan er gesproken worden over een recessie. Wat de effecten hiervan precies zijn voor de gemeente Helmond kunnen we op basis van de (meeste) cijfers die in deze rapportage worden gepresenteerd nog niet zeggen. Opbouw rapportage In het eerste hoofdstuk worden cijfers gepresenteerd die betrekking hebben op de algemene economische situatie van Helmond en de ontwikkelingen hierin. Daarnaast wordt waar mogelijk, een vergelijking gemaakt met Nederland, Zuidoost-Brabant en andere steden die qua inwonertal en/of economisch profiel vergelijkbaar zijn met Helmond. Thema s die aan de orde komen zijn onder meer de economische structuur van de stad en de arbeidsmarkt. Het hoofdstuk daarna richt zich specifiek op enkele sectoren die voor Helmond van groot belang zijn en/of sterk in ontwikkeling zijn, waaronder automotive en food. Daarna wordt gekeken naar de ruimte die bestaat voor alle bedrijvigheid in de gemeente. Gekeken wordt naar de bedrijventerreinen en de omvang van de kantoor- en bedrijfsruimtemarkt. Ook is er in dit hoofdstuk aandacht voor winkelruimte. Meer informatie De rapportage geeft de economische situatie in hoofdlijnen weer. Voor een verdere uitbreiding en/of detaillering van bepaalde informatie kunt u zich wenden tot de afdeling Onderzoek en Statistiek van de gemeente Helmond. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 1

Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 2

2 Algemeen beeld Helmondse economie Dit hoofdstuk schetst een algemeen beeld van de Helmondse economie. Hiervoor kijken we zowel naar de huidige economische situatie als de ontwikkelingen hierin. Centraal staan de werkgelegenheid, arbeidsmarkt, werkloosheid en het ondernemingsklimaat. Waar mogelijk en zinvol worden ook de situatie en ontwikkelingen in andere steden, de regio en Nederland naast die van Helmond gelegd. Op die manier is het beter mogelijk om te achterhalen of het economisch goed of slecht gaat met Helmond. Voordat we ingaan op bovenstaande onderwerpen kijken we allereerst naar de economische ontwikkelingen op landelijk niveau. Deze bepalen namelijk mede de economische situatie en ontwikkelingen op lokaal niveau. 2.1 Landelijke economische ontwikkelingen Twee van de indicatoren die iets zeggen over de economische stemming in Nederland zijn het consumenten- en producentenvertrouwen. Deze cijfers geven het vertrouwen weer van consumenten en industriële ondernemers over de economie. Het consumentenvertrouwen geeft aan in welke mate huishoudens vinden dat het economisch beter of slechter gaat. Deze index wordt bepaald aan de hand van het oordeel van de consument over het algemeen economisch klimaat en over de eigen financiële situatie (onder meer de koopbereidheid). Het producentenvertrouwen is gebaseerd op het oordeel van de industriële ondernemers over de voorraad van producten die gereed zijn, de orderpositie en over de verwachting die men heeft voor de productie in de komende drie maanden. Vanaf 2003 kent het vertrouwen van de consument weer een stijgende lijn nadat het in de jaren daarvoor duidelijk is teruggelopen. De producenten zijn tot 2004 nog negatief gestemd over de economische situatie, alhoewel het vertrouwen vanaf 2002 wel weer een stijgende lijn laat zien. Na 2004 neemt een positieve stemming de overhand. Bij de consumenten houdt de negatieve stemming iets langer aan. Pas in 2007 is het vertrouwen van de consumenten weer positief. De jaren ervoor nam het vertrouwen wel toe; in de periode 2004-2006 was men steeds minder negatief. In 2008 is het vertrouwen echter weer gezakt in verband met de financiële crisis. Bij de producenten heeft de positieve lijn nog wel de overhand. Voor de consumenten is het vertrouwen weer onder de 0-streep beland. Het gemiddelde van het producenten- en consumentenvertrouwen in 2008 komt nog redelijk uit omdat het begin van 2008 nog gekenmerkt wordt door positievere geluiden. De laatste maanden van het jaar trekken het gemiddelde echter sterk naar beneden. De eerste 2 maanden van 2009 laten ook een sterk negatieve stemming zien. Het vertrouwen van de producenten- en consumenten was in februari verder weggezakt tot respectievelijk -22,9 en -29 punten. Het consumenten- en producentenvertrouwen lopen niet parallel aan elkaar: de positieve stemming van de consumenten loopt achter bij die van de producenten. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 3

Algemeen beeld Helmondse economie Figuur 1 Consumenten- en producentenvertrouwen Nederland consumentenvertrouwen 30 20 10 0-10 -20-30 10 5 0-5 -10-15 -20 producentenvertrouwen -40-25 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 jan-09 feb-09 consumentenvertrouwen producentenvertrouwen Bron: CBS De economische groei in Nederland laat een dalende lijn zien tot 2002. Vanaf 2003 neemt de groei weer toe. De groei stagneert in 2007 waardoor de groei in het laatste jaar nog onder die van 2000, het meest positieve jaar van deze eeuw, ligt (overigens is de groei vanaf 2000 ieder jaar positief geweest). In 2008 is de groei al weer gedaald. Dit is het gevolg van de economische en financiële crisis die zich aan het eind van 2008 heeft ingezet. Tabel 1 Economische groei* 2000-2008 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Nederland 3,9 1,9 0,1 0,3 2,2 2,0 3,4 3,5 2,0 Zuidoost-Brabant 9,0-1,2-3,2-0,8 6,2 1,4 5,0 4,5. Bron: CPB * gemeten in % volumeverandering BBP t.o.v. jaar ervoor De groei in Zuidoost-Brabant ligt in de jaren 2001 t/m 2003 onder het Nederlands gemiddelde en zelfs onder het nulpunt. Na deze periode trekt de krimp zich terug en met uitzondering van 2005 ligt de groei weer boven het landelijk gemiddelde. In 2009 verwacht het Centraal Plan Bureau een krimp van 3,5%, de grootste sinds de jaren dertig van de vorige eeuw. In 2010 zal de economische groei volgens prognose ook nog negatief zijn, deze krimp zal echter wel kleiner zijn. 2.2 Economische structuur en werkgelegenheid 2.2.1 Bedrijvigheid en werkgelegenheid In 2008 bedraagt het aantal personen werkzaam bij bedrijven in Helmond 39.650. Dit is een stijging van 4% ten opzichte van het voorgaande jaar. Het aandeel personen dat 12 uur p.w. werkzaam is, is 86% en is in aantal ook met 4% gegroeid ten opzichte van het jaar ervoor. Het aantal vestigingen is met 6% gegroeid naar 5.424. Het aantal vestigingen is over de periode 2000-2008 met 1.867 vestigingen toegenomen. Voor elk jaar geldt dat er een groei is geweest. Deze is voor de beginjaren nog gering maar neemt toe vanaf 2003. Aan de basis van deze groei ligt voornamelijk de stijging van het aantal eenmansbedrijven. Het aantal werkzame personen (ofwel bezette arbeidsplaatsen) kent na een periode van schommeling vanaf 2006 een jaarlijkse stijging. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 4

Algemeen beeld Helmondse economie Figuur 2 Ontwikkeling werkgelegenheid 2000-2008 werkzame personen 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 vestigingen werkzame personen totaal werkzame personen 12 p.w. vestigingen Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Statistiek Werkgelegenheid naar sector De Industrie, Handel en reparatie en Gezondheids- en welzijnszorg zijn qua aantallen werkzame personen de grootste sectoren in de gemeente. Zij hebben een aandeel van 59% in het totaal. Gemiddeld hebben de bedrijven in Helmond 7 werkzame personen. De gemiddelde bedrijfsgrootte is (op de sector Nutsbedrijven na; hier gaat het maar om 1 vestiging), het grootst voor de sector Openbaar bestuur en overheid waaronder onder meer de gemeente en de verschillende politiebureaus vallen, hoewel het hier gaat om maar 9 vestigingen. Ook de sectoren Gezondheids- en welzijnszorg, Industrie en Onderwijs kennen naar verhouding qua werkgelegenheid veel grootschalige bedrijven. De andere sectoren kennen over het algemeen veel kleine bedrijven. Tabel 2 Vestigingen en werkzame personen naar sectie, 1-4-2008 vestigingen werkzame personen 12 uur p.w. gem. bedrijfsgrootte* aantal % aantal % Landbouw, jacht en bosbouw 40 0,7 145 0,4 4 Visserij 3 0,0 10 0,0 4 Industrie 450 8,3 8.355 24,4 20 Nutsbedrijven 1 0,0 220 0,6 220 Bouwnijverheid 703 13,0 2.500 7,3 4 Handel en reparatie 1.452 26,8 6.440 18,8 6 Horeca 215 4,0 695 2,0 6 Vervoer/opslag/communicatie 141 2,6 1.175 3,4 10 Financiële instellingen 63 1,2 540 1,6 9 Zakelijke dienstverlening 1.394 25,7 3.915 11,5 4 Openbaar bestuur en overheid 9 0,2 1.260 3,7 147 Onderwijs 141 2,6 2.445 7,2 20 Gezondheids- en welzijnszorg 283 5,2 5.255 15,4 26 Milieu- en overige diensten 529 9,8 1.225 3,6 3 Totaal 5.424 100 34.185 100 7 * Op basis van het totaal aantal werkzame personen. Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Statistiek Het aantal personen dat 12 uur of meer werkt in Helmond is over de periode 2000-2008 met 2.655 toegenomen, een stijging van 8%. Over deze periode is de groei in absolute aantallen het grootst geweest in de sector Gezondheids- en welzijnszorg. In deze tak van bedrijvigheid zijn 1.480 bezette arbeidsplaatsen bij gekomen, een toename van 39%. Voor de conjunctuurgevoelige sector Industrie, die naast Gezondheids- en welzijnszorg tot de grootste sectoren van Helmond behoort, zien we een afname van 675 arbeidsplaatsen (daling van 7%). Ook het automatiseren van processen, en dus het steeds minder arbeidsintensief worden van processen, speelt hierin een rol. Daarnaast is de logistieke sector ook een sector die meebeweegt met de economische stemming. Er is een daling Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 5

Algemeen beeld Helmondse economie geweest van 16% over de langere periode, die over de meest recente periode echter weer is omgezet in een stijging. De Zakelijke dienstverlening is een groeisector en wordt steeds belangrijker binnen de Helmondse bedrijvigheid. In 2008 zijn er in Helmond 1.370 arbeidsplaatsen meer dan in 2007 (+8%). De absolute groei is met circa 500 arbeidsplaatsen het grootst in de Industrie. Verder zien we een daling van 50 arbeidsplaatsen binnen de Financiële instellingen. Figuur 3 Groei en afname werkgelegenheid* 2000-2008 en 2007-2008 Totaal Milieu en overig Gezondheid- en welzijnszorg Onderwijs Openbaar bestuur en overheid Zakelijke dienstverlening Financiële instellingen Vervoer/opslag/communicatie Horeca Rep. Bedr. en handel Bouwnijverheid Gas/water/electra Industrie Visserij Landbouw * Personen 12 uur per week werkzaam Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Statistiek -1.000-500 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 groei/afname 2000-2008 groei/afname 2007-2008 Ontwikkeling vestigingen naar bedrijfsgrootte Ten opzichte van 2000 zijn er in 2008 1.867 bedrijfsvestigingen meer, een toename van 52%. Deze is vooral toe te schrijven aan de groei van de eenmansbedrijven. Vanaf 2000 is deze categorie met een toename van circa 1.650 vestigingen meer dan verdubbeld. Ook op landelijk niveau is een dergelijke ontwikkeling te constateren: het aantal eenmansbedrijven is in vergelijking met de andere grootteklassen zeer sterk gestegen. Voor 2007-2008 is er een groei van 310 vestigingen. Ook hier zien we een groei van 153 eenmanszaakjes. Van de bedrijven met 100 en meer werkzame personen zijn er in 2007 2 bijgekomen. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 6

Algemeen beeld Helmondse economie Tabel 3 Groei/afname vestigingen naar bedrijfsgrootte 2000-2008 2007-2008 1 werkzame persoon 1.647 153 2 t/m 4 werkzame personen 140 166 5 t/m 9 werkzame personen 77 0 10 t/m 19 werkzame personen -2 0 20 t/m 49 werkzame personen -1-1 50 t/m 99 werkzame personen -4-4 100 en meer werkzame personen 2 2 Totaal 1.867 310 Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Statistiek Ontwikkeling werkgelegenheid G31, Nederland en Zuidoost-Brabant Helmond kent over de periode 2007-2008 een toename van 5,1% in het aantal fulltime, parttime en uitzendplaatsen. Voor Nederland is deze toename, met iets meer dan 2,4%, lager. Met uitzondering van Maastricht, is de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen voor alle gemeenten van de G31 over deze twee jaren eveneens positief. Helmond kent na Den Haag de sterkste groei in het aantal werkzame personen. Daarmee is de groei in de gemeente sterker dan voor Zuidoost-Brabant en Nederland. Ten opzichte van 2007 is de absolute groei in arbeidsplaatsen in Zuidoost-Brabant 7.960, hiervan neemt Helmond een kwart voor haar rekening. Het aandeel van de Helmondse werkgelegenheid in die van het totale COROP-gebied Zuidoost-Brabant is in 2008 10%. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 7

Algemeen beeld Helmondse economie Figuur 4 Ontwikkeling arbeidsplaatsen G31, Zuidoost-Brabant en Nederland 2007-2008 Maastricht Haarlem Schiedam 's-hertogenbosch Breda Rotterdam Sittard-Geleen Leeuwarden Almelo Eindhoven Dordrecht Deventer Zuidoost-Brabant Hengelo (O.) Leiden Alkmaar Nederland Amsterdam Enschede Lelystad Tilburg Arnhem Zwolle Amersfoort Venlo Emmen Utrecht Groningen Nijmegen Heerlen Zaanstad Helmond 's-gravenhage -1% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% Bron: LISA, 2007 en 2008 Noot: het betreft hier arbeidsplaatsen voor fulltime, parttime en uitzendkrachten Werkgelegenheidsfunctie De werkgelegenheidsfunctie van een stad wordt uitgedrukt in het aantal banen per 100 personen in de feitelijke beroepsbevolking. Het getal geeft aan in hoeverre de gemeente in staat is om in de werkgelegenheid van de eigen beroepsbevolking te voorzien. Gemeenten met relatief veel bezette arbeidsplaatsen t.o.v. de beroepsbevolking trekken veel arbeidsstromen aan in vergelijking met gemeenten met weinig banen per 100 personen van de beroepsbevolking (Ruimtelijk Plan Bureau, 2008). In vergelijking met de G31 is de werkgelegenheidsfunctie van Helmond relatief laag, 104 bezette arbeidsplaatsen per 100 van de beroepsbevolking. De beroepsbevolking is dus in vergelijking met de andere steden meer gericht op banen buiten Helmond. Deventer, Lelystad, Leiden, Dordrecht, Haarlem, Schiedam en Zaanstad hebben een nog lager aandeel arbeidsplaatsen in verhouding tot de beroepsbevolking. (Zie ook tabel 2 in de bijlage) Werkgelegenheid in de profit en non-profit sectoren Het totaal aan bedrijven in de gemeente kan verdeeld worden in bedrijven die direct gericht zijn op het genereren van geld, de profit-ondernemingen, en bedrijven die niet direct een winstoogmerk hebben, Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 8

Algemeen beeld Helmondse economie de non-profit 1 ondernemingen. April 2008 is 32% (10.940 personen) van de werkzame personen ( 12 uur p.w.) bij Helmondse bedrijven ondergebracht in de non-profit sfeer. In 2000 was dit aandeel circa een kwart. Vooral de toename van vestigingen in de Gezondheids- en welzijnszorg hebben bijgedragen aan een groei van de werkgelegenheid in de non-profit sector. Het aantal bezette arbeidsplaatsen in de profit sector is in de periode 2000-2008 gelijk gebleven. Bij de ondernemingen zonder winstoogmerk zien we over deze periode een toename van circa 2.700 personen. Bedrijvendynamiek Startende ondernemingen zijn belangrijk voor de lokale economie. Zij leveren werkgelegenheid en kunnen zorgen voor variëteit en vernieuwing binnen de economische structuur. Sinds 2000 is het aantal startende ondernemingen, met uitzondering van 2002 elk jaar gestegen. Deze groei was het grootst in 2001 en 2003, respectievelijk 27 en 26% t.o.v. het jaar daarvoor. In 2000 zijn er 208 ondernemingen in Helmond gestart, in 2007 waren dit er bijna 3 keer zo veel (een absolute toename van 361). In absolute termen heeft de bouwsector de grootste groei doorgemaakt: in 2000 waren er 31 startende ondernemingen, in 2007 waren dit er al 129. In de Atlas voor Gemeenten van 2008 (waarin de 50 grootste gemeenten van Nederland op een aantal punten worden vergeleken) staat Helmond op een 6 e plek wat betreft het aantal startende ondernemers per 100 mensen van de beroepsbevolking. Van de 50 gemeenten hebben alleen Hilversum, Almere, Lelystad, Utrecht en Eindhoven een hoger percentage starters. Figuur 5 Ontwikkeling startende ondernemingen in Helmond 600 500 400 300 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Bron: Kamer van Koophandel In Zuidoost-Brabant is het aantal startende ondernemingen over de periode 2000-2007 met 2.559 toegenomen, een procentuele groei van 124%. Voor de gemeente Helmond is deze groei met 174% groter. In 2001, 2003 en 2005 (en in geringe mate in 2006) is de groei van starters in Helmond groter dan in de regio. Tabel 4 Ontwikkeling startende ondernemingen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Helmond abs. 208 264 259 327 374 435 522 569 groei/afname t.o.v. voorgaande jaar 26,9% -1,9% 26,3% 14,4% 16,3% 20,0% 9,0% Zuidoost-Brabant abs. 2.071 2.102 2.074 2.426 3.046 3.432 4.099 4.630 groei/afname t.o.v. voorgaande jaar 1,5% -1,3% 17,0% 25,6% 12,7% 19,4% 13,0% Bron: Kamer van Koophandel 1 Onder de noemer non-profit vallen vestigingen binnen de gezondheids- en welzijnszorg, het primair, secundair en tertiair onderwijs, openbaar bestuur en overheid en de sociale werkvoorziening. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 9

Algemeen beeld Helmondse economie Naast de gestarte ondernemingen kennen we ook nog de opgerichte ondernemingen. Dit zijn oprichtingen van nevenvestigingen en dochterondernemingen van bestaande vestigingen. Het saldo van de opgerichte (incl. gestarte ondernemingen) en opgeheven vestigingen wordt steeds groter. In 2007 zijn er inmiddels 408 meer oprichtingen dan opheffingen. Het saldo was het hoogst in 2006: 436. Het steeds positiever worden saldo is vooral gelegen in een stijging van het aantal oprichtingen en het vrij constant blijven van de opheffingen. Figuur 6 Ontwikkeling opgerichte (incl. gestarte ondernemingen) en opgeheven vestigingen 1.000 800 600 400 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 opgericht opgeheven Bron: Kamer van Koophandel 2.3 Arbeidsmarkt In deze paragraaf besteden we aandacht aan de aanbodkant op de arbeidsmarkt. Daarbij wordt ingegaan op de omvang en de kenmerken van de beroepsbevolking en van de werklozen. 2.3.1 Beroepsbevolking Op 1 januari 2009 telt Helmond 87.752 inwoners. Hiervan is 67,6% (59.332 personen) tussen de 15 en 64 jaar en behoort daarmee tot de potentiële beroepsbevolking. Van deze groep kan en wil niet iedereen werken; 67,5% 2 van het arbeidspotentieel in de stad valt onder de feitelijke beroepsbevolking (zie ook lijst met definities in de bijlage) en neemt deel of wil deelnemen aan het arbeidsproces. Dit aandeel is relatief laag in vergelijking met Nederland, Zuidoost-Brabant, de B5 en enkele andere steden die qua inwonertal en/of economisch profiel vergelijkbaar zijn met Helmond (zie tabel 3 in de bijlagen). In 2009 komt het aantal mensen dat kan en wil werken (de feitelijke beroepsbevolking) uit op circa. 40.100. Ten opzichte van 2001 is de beroepsbevolking toegenomen. Dit komt voornamelijk door de toename van het aantal inwoners in de leeftijd van 15 t/m 64 jaar, de potentiële beroepsbevolking. 2 Bron: CBS. Dit is een driejaarlijks gemiddelde. Het aandeel wordt ook aangeduid met bruto participatiegraad. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 10

Algemeen beeld Helmondse economie Figuur 7 Ontwikkeling beroepsbevolking 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Bron: GBA/CBS Arbeidsdeelname naar leeftijd De bruto participatiegraad kent lichte schommelingen over de jaren. Het gemiddelde over de jaren 2005-2007 laat echter een lichte opwaartse beweging zien. Er zijn aanzienlijke verschillen in participatie tussen de verschillende leeftijdsgroepen. De deelname is het hoogst onder de 25 45 jarigen. De participatie van de jongste leeftijdsgroep laat een neerwaartse trend zien over de jaren heen. Dit komt waarschijnlijk doordat een groter aandeel jongeren naar school gaat en doordat jongeren steeds langer naar school gaan. De deelname van 55-65 jarigen aan het arbeidsproces, het laagst van alle leeftijdsgroepen, laat de afgelopen jaren een doorgaans opwaartse trend zien. Met name rond 2000 is de deelname van deze groep aan het arbeidsproces sterk gestegen. Figuur 8 Ontwikkeling arbeidsdeelname naar leeftijd 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1996/1998 1997/1999 1998/2000 1999/2001 2000/2002 2001/2003 2002/2004 2003/2005 2004/2006 2005/2007 15-25 jaar 25-35 jaar 35-45 jaar 45-55 jaar 55-65 jaar totaal Bron: CBS Arbeidsdeelname naar opleidingsniveau De arbeidsdeelname is hoger naarmate het opleidingsniveau van de mensen hoger is: het gemiddelde over de jaren 2005-2007 laat zien dat de participatie van laag, middelbaar en hoger opgeleiden respectievelijk 48%, 77% en 85% is. Daarnaast zien we dat over de tijd heen voor alle drie niveaus van opleiding het aandeel participerende personen op de arbeidsmarkt redelijk constant blijft. Het aandeel laagopgeleiden in de beroepsbevolking neemt langzaam af. Op basis hiervan kan men verwachten dat, omdat het aandeel middelbaar en hogeropgeleiden toeneemt, ook de arbeidsparticipatie van de beroepsbevolking zal toenemen. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 11

Algemeen beeld Helmondse economie Arbeidsdeelname naar geslacht Van de mannen participeert een hoger aandeel op de arbeidsmarkt dan van de vrouwen. Dit verschil wordt over de jaren heen echter kleiner. Dit komt voornamelijk doordat de arbeidsparticipatie van vrouwen toeneemt. Deze convergentie in arbeidsparticipatie zien we vooral bij de groep 25 t/m 54 jarigen. Deze trend zal zich volgens de landelijke verwachting ook in Helmond doorzetten. Figuur 9 Ontwikkeling arbeidsdeelname naar geslacht 90% 80% 70% 60% 50% 40% 1996/1998 1997/1999 1998/2000 1999/2001 2000/2002 2001/2003 2002/2004 2003/2005 2004/2006 2005/2007 mannen vrouwen Bron: CBS 2.3.2 Werkloosheid Eind 2008 bedraagt het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW) in de gemeente Helmond 3.523 personen. In vergelijking met eind 2007 is het aantal NWW met 9,4% afgenomen (=366 personen). Vanaf 2005 heeft er zich een daling ingezet in zowel het absolute aantal als het aandeel nietwerkende werkzoekenden van de feitelijke beroepsbevolking hetgeen het gevolg is van de aantrekkende economie. Eind 2008 staat 8,8% van de feitelijke beroepsbevolking ingeschreven bij het CWI, waarmee het niveau het laagste is sinds eind 2000. Deze positieve ontwikkeling is niet alleen in Helmond zichtbaar maar ook in de regio als in Nederland als geheel (CWI). Aan het eind van de eerste maand van 2009 is de werkloosheid, wederom, opgelopen tot 3.750 personen, een stijging van 227 personen ten opzichte van eind december. Een verklaring hiervoor is de economische verslechtering die zijn oorsprong vindt in de tweede helft van 2008. Het aandeel werklozen van de feitelijke beroepsbevolking komt daarmee boven de 9%. De stijging van meer dan 6% in het absolute aantal in januari van dit jaar is van gelijke grootte als in Nederland totaal. Het werkloosheidspercentage blijft structureel boven die van Nederland als totaal. Figuur 10 Ontwikkeling werkloosheid 7.000 16% 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0 0% 31-12-2000 31-12-2001 31-12-2002 31-12-2003 31-12-2004 31-12-2005 31-12-2006 31-12-2007 31-12-2008 31-1-2009 NWW werkloosheid Bron: CWI/CBS, bewerking Onderzoek en Statistiek Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 12

Algemeen beeld Helmondse economie In vergelijking met een aantal andere steden die qua bevolking en industrieel verleden vergelijkbaar zijn met Helmond behoort Helmond tot de steden met de hoogste werkloosheid (zie tabel 3 in de bijlagen nog geen bevolkingscijfers voor 1-1-2009). Met uitzondering van Oss en Schiedam heeft er zich in alle steden ten opzichte van vorig jaar ook een daling in het aantal niet-werkende werkzoekenden voorgedaan. De afname is in Helmond sterker geweest dan gemiddeld in Nederland en Zuidoost-Brabant. Figuur 11 Ontwikkeling NWW 2007-2008 Roosendaal Almelo Tilburg Breda Sittard-Geleen Helmond Nederland s-hertogenbosch Emmen Zuidoost-Brabant Vlaardingen Heerlen Hengelo Venlo Eindhoven Oss Schiedam -20% -15% -10% -5% 0% 5% 10% Bron: CWI Als we kijken naar de ontwikkeling van het aantal niet-werkende werkzoekenden over 2008 zien we dat het aantal niet-werkende werkzoekenden t/m augustus dalende is. Daarna stijgt het iedere maand. Eind december is het aantal werklozen ten opzichte van augustus met 7,5% gestegen. Dit komt voornamelijk door de sterke stijging van het aantal werkzoekenden in de laatste maand. De toename tussen eind november en eind december is 5,4%. Een plausibele verklaring is de economische crisis die zich eind 2008 heeft ingezet. In dezelfde maand in 2007 was er nog sprake van een daling van 2,1%. Werkloosheid naar leeftijd Ten opzichte van eind 2007 is het aantal werklozen in alle leeftijdsgroepen gedaald. In absolute aantallen vinden we de sterkste afname voor de 50 t/m 64 jarigen (-214). In relatieve zin is de daling het sterkst voor zowel de oudste (-14,4%) als de laagste leeftijdscategorie (-13,9%). Het aandeel van de oudere werkloze is in een jaar tijd met 2% afgenomen. Dit is het eerst sinds eind 2000. Vanaf die tijd is het aandeel namelijk nog elk jaar gestegen. Vanaf eind 2006 is het percentage 50 plussers in het werklozenbestand ook het hoogst, daarvoor waren het de 23 t/m 39 jarigen. Dit aandeel loopt van 26% eind 2000 naar 36% eind 2008. Het aandeel van de 23 t/m 39 jarigen is teruggelopen van 41 naar 33. Het aandeel van de jongeren is teruggelopen van 8 naar 5%. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 13

Algemeen beeld Helmondse economie Figuur 12 Ontwikkeling NWW naar leeftijd 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 eind '00 eind '01 eind '02 eind '03 eind '04 eind '05 eind '06 eind '07 eind '08 < 23 jaar 23 t/m 39 jaar 40 t/m 49 jaar 50 t/m 64 jaar Bron: CWI De jeugdwerkloosheid loopt parallel met de totale werkloosheid in de gemeente en is ten opzichte van vorig jaar gedaald: 6,6% van de beroepsbevolking van 15 t/m 24 jaar staat ingeschreven als NWW tegenover 9,1% in het voorafgaande jaar. Vanaf eind 2000 is de jeugdwerkloosheid ieder jaar toegenomen. Na de top eind 2004 is het weer afgenomen, gelijk aan de daling van de totale werkloosheid. Figuur 13 Ontwikkeling jeugdwerkloosheid 20% 15% 10% 5% 6,6% 0% eind '00 eind '01 eind '02 eind '03 eind '04 eind '05 eind '06 eind '07 eind '08 jeugdwerkloosheid totaal Bron: CWI/CBS, bewerking Onderzoek en Statistiek Werkloosheid naar werkloosheidsduur 3 Het aantal langdurig ( 1 jaar) werklozen in Helmond bedraagt eind 2008 2.118 personen. Dit zijn er 574 minder dan vorig jaar, een afname van ruim 21%. Het aandeel van de langdurig werklozen in het totale NWW-bestand is afgenomen van 69 naar 60%. Bijna de helft van deze groep (48%) is tussen de 50 en 64 jaar. Dit is 80% van de totale groep niet-werkende werkzoekenden ouder dan 50 jaar. Het aandeel langdurig werklozen is hoger naarmate de leeftijd hoger is. Doorstroom, uitstroom en instroom Tussen eind 2007 en eind 2008 zijn er 1.747 personen bij het CWI uitgestroomd. 1.480 personen zijn doorgestroomd en stonden ook op 31-12-2007 ingeschreven bij het CWI. Daarnaast zijn ruim 2.000 3 Het gaat hier niet om de duur van inschrijving bij het CWI maar om de daadwerkelijke duur waarin men al zonder werk zit. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 14

Algemeen beeld Helmondse economie mensen nieuw ingestroomd in 2008. 2 van de 5 niet-werkende werkzoekenden aan het eind van 2008 zijn doorstromers vanuit het voorgaande jaar. Figuur 14 Doorstroom, uitstroom en instroom NWW eind 2007- eind 2008 Bron: CWI, bewerking Onderzoek en Statistiek Naar verhouding stromen er in 2008 meer jongeren uit dan ouderen. 74% van de 15 t/m 22 jarigen die op 31-12-2007 staan ingeschreven stroomt gedurende het jaar erop uit het werklozenbestand. Dit aandeel is 33% voor de 50 t/m 64 jarigen. Naarmate men ouder is, is de kans om werkloos te blijven groter. 54% van de 50 t/m 64 jarigen die op 31-12-2007 staat ingeschreven bij het CWI staat een jaar later nog steeds ingeschreven. Voor de jongere leeftijdsgroepen is dit aandeel kleiner. Voor de groep 15 t/m 22, 23 t/m 39 en 40 t/m 49 is het percentage respectievelijk 10%, 25% en 36%. Vacatures In 2008 zijn er voor bedrijven en instellingen in Helmond 1.916 nieuwe vacatures ingediend bij het CWI. Dit zijn er iets minder dan in het jaar daarvoor. Het aandeel betreft daarnaast 15% van het totaal aantal nieuwe vacatures in Zuidoost-Brabant en 12% binnen de B5. Terwijl in Helmond en Breda het aantal vacatures is gedaald is er een stijging te zien in Eindhoven, Tilburg en s-hertogenbosch. Voor Zuidoost-Brabant ligt de stijging met 13% boven het landelijk gemiddelde. Tabel 5 Aantal nieuwe vacatures ingediend bij het CWI 2007 2008 groei/afname (%) Helmond 1.974 1.916-2,9 Eindhoven 4.221 5.618 33,1 s-hertogenbosch 2.685 2.952 9,9 Breda 3.817 3.424-10,3 Tilburg 2.851 3.513 23,2 Zuidoost-Brabant 11.522 13.042 13,2 Nederland 285.686 288.962 1,1 Bron: CWI Naar verhouding zijn de meeste nieuwe ingediende vacatures voor Helmond te vinden in de Verhuur van en handel in onroerend goed, verhuur van roerende goederen en zakelijke dienstverlening (43%). Daarnaast zijn het de sectoren Industrie en Detailhandel (16 en 15%) die relatief veel vacatures hebben ingediend. Ditzelfde beeld zien we voor Zuidoost-Brabant als geheel. 2.3.3 Uitkeringsgerechtigden Naast de niet-werkende werkzoekenden die zijn ingeschreven bij het CWI, vormen ook het aantal en het aandeel uitkeringsgerechtigden voor werkloosheid en bijstand een indicator voor de werkloosheid. Aanvullend geeft ook de omvang van het aantal arbeidsongeschikten een beeld van het aandeel Helmonders dat niet volledig kan deelnemen aan het arbeidsproces. In deze paragraaf komt dan ook de ontwikkeling van het aantal ontvangers van deze uitkeringen aan bod. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 15

Algemeen beeld Helmondse economie Arbeidsongeschiktheids- en werkloosheidsuitkeringen Ten opzichte van 2004 is het aantal uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid (WAO, WAZ, Wajong en WIA) afgenomen met bijna 10% tot 5.246 in 2008. Ook is het aandeel uitkeringsontvangers van de potentiële beroepsbevolking (15 t/m 64 jaar) afgenomen van 10,0 naar 8,9% per 1-1-2008. Deze daling is ook op landelijk niveau waarneembaar, maar is met een afname van 1,5 procentpunt (van 8,9 naar 7,4% in 2008) sterker dan in Helmond. Voor alle jaren geldt daarnaast dat het aandeel arbeidsongeschikten in Helmond hoger ligt dan gemiddeld in Nederland. De afname van het aantal uitkeringen kan onder meer verklaard worden door een aantal wetswijzigingen vanaf 2004 en door het aantrekken van de economie (CBS). Ook het aantal en aandeel werkloosheidsuitkeringen is vanaf begin 2004 gedaald (met een lichte stijging begin 2005). Begin 2008 zijn er 1.280 WW-uitkeringsontvangers, een daling van 39% ten opzichte van 2004. Daarnaast had in het begin van de periode 3,6% van de 15 t/m 64 jarigen een werkloosheidsuitkering. Begin 2008 kwam dit aandeel uit op 2,2%. Ook hier geldt dat het landelijke niveau onder dat van Helmond blijft. Het verschil tussen beide percentages wordt over de jaren echter kleiner omdat het aandeel in Helmond sneller afneemt. In vergelijking met enkele andere steden neemt Helmond begin 2008 een middenpositie in wat betreft het aandeel arbeidsongeschiktheidsuitkeringen (zie tabel 4 in de bijlage). Bijna 9% van het Helmonds arbeidspotentieel is arbeidsongeschikt. Voor Emmen, Oss, Almelo, Heerlen en Sittard-Geleen is dit percentage hoger. In vergelijking met de B5 heeft Helmond dus ook de hoogste uitkeringsdichtheid. Dit geldt ook voor de werkloosheidsuitkeringen. Daarnaast hebben alleen Emmen, Almelo, Venlo, Heerlen en Sittard-Geleen een hoger aandeel WW-uitkeringen. Voor beide soorten uitkeringen zien we een afname van het aantal ten opzichte van het voorgaande jaar. Deze afname is vrijwel gelijk aan die van Nederland als geheel. Figuur 15 Aandeel lopende arbeidsongeschiktheids- en werkloosheidsuitkeringen van potentiële beroepsbevolking 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 2004 2005 2006 2007 2008 WAO WAZ Wajong WIA (H) WAO WAZ Wajong WIA (NL) WW (H) WW (NL) Bron: UWV (Atlas Sociale Verzekeringen), GBA, CBS Bijstand Het aantal mensen met een bijstandsuitkering is vanaf 2001 met 18% afgenomen. Deze trend is gepaard gegaan met een lichte stijging in 2004 en 2005. Het aandeel personen dat al langer dan 3 jaar een uitkering ontvangt is daarnaast ook afgenomen van 67 naar 54%. Over de tijd heen verblijven personen dus minder lang in de bijstand. Zowel een aantal wetswijzigingen als het aantrekken van de economie hebben hun invloed gehad op het afnemen van het aantal uitkeringen. Van de bijstandsgerechtigden per 1 januari 2009 staat 71% ingeschreven bij het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). Het overige deel is vrijgesteld van arbeid. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 16

Algemeen beeld Helmondse economie Figuur 16 Ontwikkeling bijstandsuitkeringen 2.500 2.000 1.500 67% 68% 64% 60% 57% 56% 57% 58% 54% 1.000 500 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 totaal w.v. > 3 jaar Bron: Afdeling Werk en Inkomen, Gemeente Helmond Op 1 januari 2009 zijn er 1.915 mensen die een bijstandsuitkering ontvangen wat overeenkomt met eenzelfde aantal huishoudens waarvan de leden op bijstandsniveau rond moeten komen (per huishouden kan er namelijk maar 1 uitkering uitgekeerd worden). Hiervan maken de eenpersoonshuishoudens met 1.068 het grootste deel uit waarbij de helft 50 jaar of ouder is. Ook de eenoudergezinnen hebben een relatief groot aandeel met 253%. Daarnaast is 2 op de 5 uitkeringsontvangers van allochtone komaf, waarbij de niet-westerse allochtonen het grootste deel voor hun rekening nemen (69%). Een kleine meerderheid van de uitkeringsgerechtigden is daarnaast vrouw (53%). Vooral binnen de eenoudergezinnen vormen vrouwen de meerderheid. Dit is niet verwonderlijk aangezien het vaker vrouwen dan mannen zijn die de alleenzorg voor de kinderen hebben. Ten slotte merken we op dat bijna 40% 50 jaar of ouder is, 5% is jonger dan 23 jaar. Niet-uitkeringsgerechtigde werkzoekenden Naast de groep werkzoekenden die een uitkering ontvangt (krachtens de arbeidsongeschiktheidsregeling, werkloosheidswet of bijstandsregeling) is er ook een groep werkzoekenden die geen uitkering ontvangt omdat ze hier geen recht op hebben, de zogenaamde nug-ger (niet-uitkeringsgerechtigde werkzoekende). Het gaat hier onder meer om herintredende vrouwen en jongeren die nog geen rechten voor een uitkering hebben opgebouwd. Het is op dit moment (nog) niet mogelijk om de groep nug-gers in beeld te brengen. We kennen namelijk alleen de werkzoekenden die staan ingeschreven bij het CWI. De groep werkzoekenden die niet staat ingeschreven bij deze instantie blijft dus buiten beeld. Op korte termijn is het wel mogelijk om te kijken welk aandeel van de NWW die staan ingeschreven bij het CWI ook aanspraak maakt op een WW- en/of arbeidsongeschiktheidsuitkering. 2.3.4 Scholing Startkwalificatie Een (afgeronde) opleiding verhoogt de kans op werk. Vanuit deze overweging heeft de gemeente veel aandacht voor de scholing van de jeugd. Het hebben van een startkwalificatie zou de kans op het vinden en houden van een baan vergroten. Iemand beschikt over een startkwalificatie als deze een diploma op zak heeft op HAVO of VWO-niveau of op MBO niveau 2. Naar verwachting neemt het aandeel jongeren met een startkwalificatie toe met de leeftijd. Van de 18 jarigen heeft 27% een startkwalificatie tegenover 58% bij de 23-jarigen. Deze percentages zijn berekend op basis van de groep jongeren waarvan het bekend is of ze een startkwalificatie hebben of niet. Van de totale groep jongeren heeft een kwart geen startkwalificatie en zit niet op school. Van diegenen die een dergelijke kwalificatie niet heeft volgt meer dan de helft (54%) wel een opleiding. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 17

Algemeen beeld Helmondse economie Van de 23-jarigen heeft 70% een startkwalificatie en/of zit nog op school. Dit betekent dus dat 3 op de 10 23-jarigen geen startkwalificatie heeft en geen opleiding volgt die leidt tot een dergelijke kwalificatie. In 2007 was het aandeel 23-jarigen dat een startkwalificatie heeft of op school zit 5% kleiner. Overigens moet opgemerkt worden dat er ook een groep is waarvan niet verwacht kan worden dat zij een startkwalificatie kunnen behalen, bijvoorbeeld door een beperkt leervermogen of gedragsproblemen. Voor dergelijke jongeren zijn er wel andere trajecten die naar werk kunnen leiden, zoals leer-werktrajecten. Figuur 17 Startkwalificatie naar leeftijd (oktober 2008) 100% 80% 60% 40% niet op school geen stkw. op school zonder stkw. niet op school wel stkw. op school met stkw. 20% 0% 18 jaar 19 jaar 20 jaar 21 jaar 22 jaar 23 jaar Bron: LLA, afdeling MOeD 2.4 Inkomensniveau Ook het welvaartsniveau van de inwoners is een indicator voor de economische positie van een stad. Dit welvaartsniveau kan gemeten worden aan de hand van het gemiddeld inkomen per huishouden in de gemeente. Daarnaast kan dit afgelezen worden aan de verdeling van de Helmondse huishoudinkomens in vergelijking met de verdeling op landelijk niveau. Binnen de vijf grootste Brabantse steden vormt Helmond samen met Tilburg de gemeente met het laagste welvaartsniveau. In vergelijking met de B5 en een andere groep steden die qua bevolking en/of industrieel verleden vergelijkbaar zijn, neemt Helmond een middenpositie in. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 18

Algemeen beeld Helmondse economie Figuur 18 Gestandaardiseerd huishoudeninkomen 4 2006 23.000 22.000 21.000 20.000 20.300 19.000 18.000 17.000 Heerlen Emmen Almelo Venlo Schiedam Hengelo (Ov.) Tilburg Helmond Sittard-Geleen Vlaardingen Roosendaal Eindhoven Oss Nederland Breda s-hertogenbosch Bron: CBS, Regionaal Inkomensonderzoek (RIO) 2006 (voorlopige cijfers) De inkomens in Nederland kunnen opgedeeld worden in vijf qua omvang gelijke groepen (20%- groepen). Elke groep heeft een boven- en een ondergrens voor inkomen. Vervolgens kan op gemeentelijk niveau worden gekeken in welke groep met bepaalde inkomensgrenzen een bepaald huishouden valt. Op deze manier zien we dat Helmond in vergelijking met Nederland naar verhouding (3%) meer huishoudens in de laagste inkomensgroep (1 e 20%-groep) heeft zitten. Daarnaast heeft Helmond ook minder hoge inkomens, dit wil zeggen dat het aandeel in de hoogste inkomensgroep met 15% ook lager ligt dan landelijk het geval is (20%). In vergelijking met de B5 en enkele andere steden neemt Helmond, wat betreft het aandeel huishoudens in de laagste inkomensgroep, een middenpositie in. De vier andere steden van de B5 behoren tot de steden met een groter aandeel in de hoogste inkomensgroep en een lager aandeel in de laagste inkomensgroep (de verschillen met Tilburg zijn echter gering). 4 Huishoudens verschillen in grootte en samenstelling. Om huishoudens toch met elkaar te kunnen vergelijken op mate van welvaart wordt gewerkt met het gestandaardiseerd inkomen. Daarbij wordt rekening gehouden met het feit dat het voeren van een gemeenschappelijke huishouding schaalvoordelen met zich meebrengt. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 19

Algemeen beeld Helmondse economie Figuur 19 Inkomensverdeling van particuliere huishoudens met inkomen per 20%-groep van de landelijke verdeling van het gestandaardiseerd huishoudensinkomen Heerlen Almelo Sittard-Geleen Venlo Schiedam Helmond 2 3 % 2 2 % 2 1% 19 % 15 % Tilburg Emmen Eindhoven Vlaardingen Hengelo (Ov.) Roosendaal s-hertogenbosch Breda Oss 0% 20% 40% 60% 80% 100% 1e 20% 2e 20% 3e 20% 4e 20% 5e 20% Bron: CBS, Regionaal Inkomensonderzoek (RIO) 2006 (voorlopige cijfers) 2.5 Pendel In ontwikkeling. 2.6 Gemeentelijk ondernemersklimaat In opdracht van het Ministerie van Economische Zaken heeft Ecorys op verschillende tijdstippen een onderzoek uitgevoerd naar het gemeentelijk ondernemersklimaat van de 31 GSB-steden in Nederland. In 2008 zijn de resultaten beschikbaar gekomen van de vierde meting. Uit het onderzoek komt naar voren hoe ondernemers denken over verschillende aspecten van het ondernemersklimaat in hun stad. Algeheel vestigingsklimaat Gemiddeld waarderen de ondernemers in Helmond het vestigingsklimaat met een 7,1. Dit is het hoogste cijfer van alle steden: de ondernemers in Helmond zijn het meest te spreken over het ondernemingsklimaat. Bij de vorige meting in 2005 was dit een 6,8 en lag toen ook boven het gemiddelde van de G31. Ook over de verschillende aspecten van het ondernemingsklimaat oordelen de Helmondse ondernemers over het algemeen positiever dan het gemiddelde van de G31. Een cijfer samengesteld op basis van de verschillende onderdelen geeft ook dan weer aan dat Helmond (samen met Deventer, Enschede, Lelystad en Zwolle) de hoogste totaalscore heeft. Daarnaast merken we op dat voor vrijwel alle onderdelen het rapportcijfer tussen 2005 en 2007 is gestegen. De sterkste stijging zien we voor zaken die betrekking hebben op lokale Helmondse beleidsinitiatieven (waaronder het startersbeleid, arbeidsmarktbeleid en acquisitie- en promotiebeleid), regionale samenwerking en kwaliteit van de dienstverlening. De beschikbaarheid van geschikte bedrijfslocaties wordt ten opzichte van 2005 juist minder beoordeeld (6,7 naar 6,5 in 2007). Het rapportcijfer voor de aandacht die de gemeente heeft voor de verbetering van het ondernemingsklimaat is gestegen van een 6 naar een 6,7. Helmond is daarmee de enige gemeente die een ruime voldoende scoort. De rest van de steden scoort een onvoldoende of net voldoende. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 20

Algemeen beeld Helmondse economie In 2007 heeft de gemeente Helmond zelf een onderzoek gedaan onder Helmondse ondernemers naar de kwaliteit van dienstverlening van de gemeente. Hieruit is naar voren gekomen dat het ambtelijk apparaat en ook de dienstverlening van de gemeente in algemene zin met een rapportcijfers rond de 7 positief beoordeeld wordt. Hierin zien we echter wel verschillen tussen grote en kleine bedrijven. Kleine bedrijven geven vaker aan minder tevreden te zijn in het algemeen en voor de verschillende aspecten van dienstverlening. Bereikbaarheid De mate van bereikbaarheid van een stad bepaalt mede de kwaliteit van het ondernemingsklimaat. Helmond is zowel via de weg, het spoor als het water (Zuid-Willemsvaart) bereikbaar. Daarnaast bevinden zich twee luchthavens (Eindhoven Airport en Weeze) op korte afstand. Wat betreft het wegverkeer, wordt Helmond in de toekomst nog beter ontsloten wanneer de zogenaamde ruit om Eindhoven wordt gerealiseerd. De Helmondse ondernemers oordelen positief over de bereikbaarheid van hun bedrijfspand. Wat betreft de ontsluiting van het bedrijfspand en de bereikbaarheid van het pand per auto scoort Helmond beter dan het gemiddelde van de G31. De bereikbaarheid per OV wordt minder positief beoordeeld en scoort dan ook lager dan de 31 grootste steden. Een gelijke beoordeling zien we voor de parkeermogelijkheden nabij het bedrijfspand. Voor alle thema s geldt daarnaast dat het oordeel positiever is dan tijdens de meting van 2005. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 21

3 Sectoren van aandacht Het economisch profiel van de gemeente Helmond is in de loop der jaren aanzienlijk verschoven. Tot de jaren 70 van de vorige eeuw vormden de textiel- en metaalindustrie de belangrijkste pijlers van de Helmondse economie. Bij het instorten van de Nederlandse textielindustrie heeft Helmond dan ook forse klappen opgelopen vanwege de eenzijdige afhankelijkheid van deze sector. Na deze periode heeft de stad zich ingezet op een verbreding van de economische structuur. Hoewel de industrie nog steeds een van de belangrijkste sectoren is, vinden we binnen deze sectoren meer verschillende bedrijvigheid waardoor er minder sprake is van eenzijdigheid. Belangrijke onderdelen zijn de automotive en food. Het zijn deze sectoren die Helmond nu en in de toekomst flink gaat uitbouwen. Voor beide sectoren worden meerdere programma s en projecten ontwikkeld die gericht zijn op innovatie, onderwijs en arbeidsmarkt, clustering, promotie en acquisitie. Bedoeling is om de positie van Helmond als centrum van de kennisgeoriënteerde industrie nog meer te versterken. Dit alles past binnen het concept Brainport, de aanduiding voor de regio Eindhoven/Zuidoost Brabant, de hot spot binnen de toptechnologieregio Zuidoost-Nederland. Helmond toont zich daar met haar steeds groter wordende kennisindustrie een belangrijke partner in. Dit hoofdstuk richt de aandacht op de sectoren automotive en food. Daarnaast wordt ook gekeken naar leisure en zorg. Voor eerstgenoemde is steeds meer aandacht omdat een uitgebreid pakket aan leisurevoorzieningen positief is voor de economische situering van de stad. 3.1 Automotive Een belangrijke speerpuntsector in Helmond betreft de automotive. Dit terrein heeft een voortvarende ontwikkeling doorgemaakt sinds de vestiging van het hoofdkantoor en het R&D-centrum van Volvocar in 1979. Helmond zet in op het ontwikkelen van een aantal toonaangevende automotive research- en ontwikkelcentra. De stad zal daarmee binnen de regio Zuidoost-Nederland en de regio Eindhoven een belangrijk centrum voor Research and Development worden op terreinen als veiligheid, powertrain, voertuigcommunicatie en voertuigontwikkeling. Ook op het gebied van scholing trekt Helmond hard aan het uitbouwen van deze tak van sport. Zo is er op dit moment zowel op Mbo- als Hbo-niveau een aantal automotive-gerichte opleidingen in ontwikkeling in de gemeente. Daarnaast is er een ontwikkeling gaande waarbij in Helmond een High Tech Automotive Campus (HTAC) wordt opgericht. 3.1.1 Werkgelegenheid Per 1 april 2008 werken er rond de 1.600 mensen ( 12 uur p.w.) in de automotive-industrie in Helmond. Het gaat hier om bedrijven die gericht zijn op onderzoek, ontwikkeling en productie 5. 22% van de werkgelegenheid is gesitueerd op bedrijventerrein Groot Schooten waar zich een cluster (het automotive-complex) van bedrijven in deze sector bevindt. De Weyer herbergt de meeste werkgelegenheid (28%), dit komt door het vorig jaar in Helmond gevestigde Stork Aerospace. Doel is om de hoogwaardige automotive werkgelegenheid ieder jaar met circa 5% te doen toenemen. Op die manier tracht men de positie van Helmond binnen deze sector te behouden en te versterken. 5 In de ruimere definitie van automotive vallen ook retailbedrijven. Wij gaan in deze rapportage echter uit van meer technische industrie. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 23

Sectoren van aandacht Figuur 20 Geografische spreiding werkgelegenheid automotive-industrie, 1-4-2008 Overig Helmond BZOB De Weyer Groot Schooten Hoogeind Kanaaldijk N.W. Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Statistiek 3.2 Food Naast automotive zet Helmond sterk in op de food-industrie. Sinds het eind van de 19 e eeuw vormt dit al een sterke industrie in de gemeente. Voorbeelden van belangrijke ondernemingen waren de Nederlandse Cacaofabriek en EDAH. Tegenwoordig wordt deze sector gekenmerkt door een hoge mate van innovatie, waardoor een versterking van de positie van Helmond kan worden bewerkstelligd. Een van de manieren waarop dit wordt gedaan is de oprichting van de Groene Campus (gelegen aan de rand van nieuwbouwlocatie Suytkade), een onderzoeks- en ontwikkelingscentrum waar het onderwijs en het bedrijfsleven elkaar kunnen bijstaan in het uitwisselen van kennis op onder andere het gebied van food. Er zijn opleidingen op Vmbo-, Mbo- en Hbo-niveau waarvan de eerste in september 2008 van start zijn gegaan. 3.2.1 Werkgelegenheid De food industrie biedt in april 2008 aan circa 1.100 personen ( 12 uur p.w.) werkgelegenheid verspreid over 31 vestigingen. Deze concentreert zich voornamelijk op de bedrijventerreinen B.Z.O.B (48%), Hoogeind (38%) en De Weyer (13%). Er kan een onderscheid gemaakt in bedrijven die als core business de productie van voedselwaren hebben en bedrijven die zorgen voor de ontwikkeling en productie van instrumenten voor deze industrie (food systems). 12% van de totale Helmondse werkgelegenheid binnen de sector food vinden we in de deelsector food systems. 3.3 Leisure Leisure is een moeilijk te omvatten begrip. In het leisurebeleid van de gemeente Helmond wordt uitgegaan van de volgende definitie: alle (concentraties van) algemeen toegankelijke vrijetijdsvoorzieningen, zowel overdekt als in de openlucht, met een (boven)-stedelijke verzorgingsfunctie. Dit houdt in dat het beleid zich niet bezig houdt met wijk- en buurtgerichte voorzieningen (zoals trapveldjes, speelveldjes etc.), vrijetijdsbeoefening in verenigings- of cursusverband (bijvoorbeeld hobbyclubs) en diensten op het terrein van welzijn, gezondheid of uiterlijke verzorging. Het economisch belang van leisurevoorzieningen voor een stad is groot. In directe zin komt dit tot uiting in de toename van de bestedingen van consumenten en in een groei van de werkgelegenheid in deze sector. Het indirecte belang is mogelijk nog groter. Het vrijetijdsaanbod van een stad bepaald Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 24

Sectoren van aandacht namelijk voor een belangrijk deel het imago van de stad. Een positief imago bevordert de aantrekkingskracht van zowel vrijetijdsvoorzieningen als van de stad zelf, voor bezoekers maar ook voor inwoners en bedrijven. Bij het binden van met name de hoge- en middeninkomensgroepen gaat het niet alleen om het aanbieden van een geschikt woningaanbod, ook een adequaat voorzieningenpakket is een belangrijke voorwaarde voor vestiging. Bedrijven op hun beurt bepalen hun keuze van vestigingsplaats steeds meer op basis van de aanwezigheid van gekwalificeerd personeel. De ontwikkeling van de regio tot Brainport stelt dus hoge eisen aan het vrijetijdsaanbod. Het aantrekken en behouden van kenniswerkers vraagt om een aanpak waarbij ook het bieden van een aantrekkelijk aanbod van vrijetijdsvoorzieningen van groot belang is. 3.4 Zorg Na de Industrie en Handel en Reparatie is de Gezondheids- en welzijnszorg qua werkgelegenheid de grootste sector in Helmond. Per april 2008 zijn er in Helmond 6.600 bezette arbeidsplaatsen in deze sector. Hiervan is 79% voor 12 uur of meer per week. Ten opzichte van 2000 is het totaal aantal bezette arbeidsplaatsen met 42% gestegen, dat voornamelijk voor rekening komt van de groei in de welzijnszorg. Voor de Gezondheidszorg zien we een daling van de werkgelegenheid in het jaar 2006, waarna deze weer toeneemt. Een verklaring hiervoor is onder andere de verhuizing van De Zorgboog Kruiswerk naar Bakel. Voor de Welzijnszorg zien we in 2005 een sterke stijging. Dit is voornamelijk van administratieve aard. Werknemers van welzijnsorganisaties staan vaak namelijk vaak ingeschreven op een centraal adres. Deze werkzame personen hoeven echter niet in de plaats te werken waarop ze staan ingeschreven. Hierdoor is het aantal bezette arbeidsplaatsen vaak hoger of lager dan in werkelijkheid het geval is. Figuur 21 Ontwikkeling werkgelegenheid 2000-2008 Gezo ndheidszorg Welzijnszo rg 4.000 4.000 3.500 3.500 3.000 3.000 2.500 2.500 2.000 2.000 1.500 1.500 1.000 1.000 500 500 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 totaal 12 uur p.w. totaal 12 uur p.w. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 25

Sectoren van aandacht Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 26

Ruimte voor bedrijvigheid 4 Ruimte voor bedrijvigheid Het creëren van voldoende en kwalitatief goede ruimte voor bedrijvigheid is belangrijk voor de economische groei van een stad. In dit hoofdstuk gaan we in op de bedrijventerreinen, de kantoor- en bedrijfsruimtemarkt. Daarnaast kijken we ook naar de ruimte die er is voor detailhandelsvestigingen. 4.1 Bedrijventerreinen Een groot deel van de bedrijvigheid is te vinden op bedrijventerreinen. Per 1 januari 2009 (voorlopige cijfers) is de netto voorraad bedrijventerrein 539 ha. waarvan 35 ha. nog kan worden uitgegeven (24 ha. daarvan is direct uitgeefbaar). In 2008 werd bijna 5 ha. grond uitgegeven. Dit gebeurde op B.Z.O.B. De meeste grond kan nog uitgegeven worden op B.Z.O.B. (circa 31 ha.). Daarnaast zijn er nog enkele plukken beschikbaar op Hoogeind, Groot Schooten, Rijpelberg en het nog volop in ontwikkeling zijnde Businesspark Brandevoort. Businesspark Brandevoort is een van de locaties waar de positie van Helmond binnen Brainport nadrukkelijk tot uiting moet komen. Het zal ruimte gaan bieden aan kennisintensieve bedrijven gericht op innovatie, toegepast onderzoek en productontwikkeling. Op dit moment is in het uitbreidingsstuk nog geen grond uitgeefbaar en is het onduidelijk hoeveel ha. dit in de toekomst wordt. In vergelijking met de B5 heeft Helmond de minste netto voorraad, Tilburg de meeste. Helmond heeft in vergelijking met s-hertogenbosch, Tilburg en Breda wel nog meer grond die uitgegeven kan worden. Eindhoven heeft met 130 ha. nog de meeste ruimte voor de vestiging van bedrijven. Voor Zuidoost-Brabant is de totale netto voorraad per 1 januari 2008 3.195 ha. waarvan 161 ha. direct uitgeefbaar is. Helmond heeft een aandeel van 17% in de totale voorraad van het COROP-gebied. Figuur 22 Voorraad en uitgeefbaar bedrijventerrein (ha.) per 1-1-2008 Helmond 539 Eindhoven 818 Breda 710 s-hertogenbosch 548 Tilburg 887 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1.000 netto voorraad direct uitgeefbaar niet direct uitgeefbaar Bron: IBIS 4.1.1 Ontwikkeling (uitgeefbare) voorraad en uitgifte De totale netto voorraad is voor Helmond vanaf 2003 met 46 ha. afgenomen. In 2005 is 25 ha. van de voorraad op Hoogeind onttrokken omdat dit het nieuwbouwplan Suytkade huisvest. Ook in 2006 heeft er een afkalving plaatsgevonden van het totale grondoppervlak. Dit heeft te maken met de transformatie van bedrijventerrein rond het Kanaal naar ruimte voor woningbouw. Naast de afname van de totale voorraad is ook het aantal ha. dat nog uitgeefbaar is gedaald. Per 1 januari 2009 is nog circa 35 ha. beschikbaar, waarvan 69% direct, voor bedrijvigheid. Over de periode 2002-2008 komt de totale uitgifte uit op bijna 32 ha. waarin 2005 met 11,76 ha. een piekjaar is. De meeste grond is opgenomen op B.Z.O.B. (26 ha.). Daarnaast is er in mindere Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 27

Ruimte voor bedrijvigheid mate grond uitgegeven op Businesspark Brandevoort (3 ha.), Groot Schooten (2 ha.) en Rijpelberg (0,3 ha.). Het overgrote deel van de uitgifte die in de periode 2002 t/m 2008 heeft plaatsgevonden, is geweest ten behoeve van uitbreiding en verplaatsing (circa 16 ha.) van bestaande Helmondse bedrijven. Circa 8 ha. is verkocht aan bedrijven afkomstig van buiten Helmond. De toenemende vraag en de afname van de voorraad geschikt bedrijventerrein zorgen ervoor dat er binnen niet al te lange tijd een knelpunt ontstaat. Om dit op te vangen zal er in de toekomst uitbreiding plaatsvinden van bestaande bedrijventerreinen of uitgeweken worden naar nieuw te vormen terreinen. Tabel 6 Ontwikkeling voorraad, uitgeefbaar terrein en uitgifte 1-1-2003 1-1-2004 1-1-2005 1-1-2006 1-1-2007 1-1-2008 1-1-2009* Voorraad bruto 730,32 730,32 730,32 705,32 687,32 687,32 687,32 netto 585,16 583,07 583,07 555,84 538,84 538,84 538,84 Uitgeefbaar w.v. 76,45 69,08 68,83 48,6 45,84 40,33 35,43 direct 26,65 41,23 40,98 37,51 34,75 29,24 24,34 niet direct 49,18 27,85 27,85 11,09 11,09 11,09 11,09 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Uitgifte (ha.) 2,06 4,28 0,24 11,76 2,76 5,51 4,90 Bron: IBIS, ETIN * Voorlopige cijfers Herstructurering Hoogeind In samenwerking met het georganiseerde bedrijfsleven en de Stichting Beheer Hoogeindse OndernemersKring (HOK), heeft de gemeente Helmond een masterplan opgesteld dat erin voorziet om het proces van veroudering van bedrijventerrein Hoogeind terug te dringen. Dit plan is een actualisatie van de door de gemeenteraad in 1998 geformuleerde visie ( Visie bedrijventerrein Hoogeind ), waarvan in de periode 1999-2003 een aantal projecten met een totale omvang van 18 ha. zijn gerealiseerd. Het doel van het Masterplan is 1) het bevorderen van een goed vestigingsklimaat, 2) het behouden en uitbouwen van werkgelegenheid en 3) het zorgvuldig omgaan met ruimte. In totaal zijn er op het bedrijventerrein vijf deelgebieden die aangewezen zijn als revitaliseringslocatie: Induma West, Induma Oost, Engelseweg en omgeving, Leemberging en Rietbeemd (gezamenlijk circa 50 ha.). Voor Induma Oost zijn de plannen reeds ontwikkeld en in uitvoering. Voor de Engelseweg e.o. en Leemberging is per 2008 respectievelijk de planontwikkeling en planvoorbereiding gaande. Door de aanpak van verouderde bedrijfsgebouwen, leegstand, inrichting van de entrees, de smalle bedrijfstoegangswegen, parkeerproblemen en open opslag op deze vijf deelgebieden wordt ingezet op een kwaliteitsverbetering van het gehele industrieterrein Hoogeind. De aanpak van het bedrijventerrein is nodig om in de toekomst aan de vraag in gemengd bedrijventerrein te voorzien. Geschat wordt dat in 2020 de behoefte zal zijn opgelopen tot 129 ha netto. Door intensivering en het doelmatiger inrichten van gebieden kan winst geboekt worden op beschikbare ruimte. 4.2 Werkgelegenheid bedrijventerreinen Bedrijventerreinen zijn belangrijk voor de werkgelegenheid. In 2008 zorgen de bedrijventerreinen in Helmond voor 49% van de totale werkgelegenheid. Het terrein dat qua arbeidsplaatsen het grootst is, is Hoogeind: bijna de helft van het aantal arbeidsplaatsen op de bedrijventerreinen vinden we hier. Dit geldt hetzelfde voor het aantal vestigingen. 4.2.1. Omvang en ontwikkeling werkgelegenheid bedrijventerreinen Het totaal aantal arbeidsplaatsen ( 12 uur per week) dat de bedrijven op de bedrijventerreinen in 2008 leverden komt uit op 16.820, dit is 49% van de totale werkgelegenheid in de gemeente. Het aantal bezette arbeidsplaatsen is ten opzichte van 2000 met 10% toegenomen. Het nam tot en met 2002 toe om daarna weer af te nemen tot onder het peil van 2000. Dit heeft met een aantal zaken te maken. Zo hebben we in die periode te maken gehad met een landelijke economische recessie. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 28

Ruimte voor bedrijvigheid Daarnaast hangt het samen met het gegeven dat per januari 2003 het gebied rond het huidige Suytkade officieel niet meer tot bedrijventerrein Hoogeind wordt gerekend. Ten derde moeten we opmerken dat vooral voor zorg- en welzijnsinstellingen geldt dat bedrijven schuiven met hun personele administratie. Figuur 23 Ontwikkeling werkgelegenheid ( 12 uur p.w.) bedrijventerreinen 115 110 105 Index=100 100 95 90 85 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 bedrijventerreinen Helmond totaal Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Statistiek Hoogeind neemt in 2008, net zoals voorgaande jaren, het grootste deel van de werkgelegenheid op de bedrijventerreinen voor haar rekening (45%). Daarna concentreert de werkgelegenheid zich ook op Groot Schooten, B.Z.O.B. en De Weyer (samen 40%). Dit zijn qua omvang ook de grootste terreinen. Ten opzichte van 2007 is het aantal arbeidsplaatsen op de bedrijventerreinen met 5% toegenomen. Dit is 1% meer dan voor Helmond totaal. Deze groei is vooral te vinden op Hoogeind (+ 545). Een afname, in plaats van groei, zien we voor Groot Schooten, B.Z.O.B. en Kanaaldijk N.O. Over de periode 2000-2008 is er een werkgelegenheidstoename van 10%. Voor heel Helmond is de toename lager geweest: 8%. De relatieve stijging is het grootst voor terrein Rijpelberg: een verviervoudiging van het aantal arbeidsplaatsen. Dit komt met name voor rekening van Stichting ORO die zich met circa 800 arbeidsplaatsen op dit terrein heeft gevestigd. B.Z.O.B. kent de sterkste absolute groei. Daarnaast zien we een daling van de werkgelegenheid voor de terreinen rond het Kanaal. Hiervoor geldt dat vanuit deze plaatsen op basis van actief verplaatsingsbeleid een aantal bedrijven zijn verplaatst naar elders in de gemeente. Op den duur zullen deze terreinen namelijk plaatsmaken voor andere functies (voornamelijk woningbouw). Ook op Hoogeind constateren we een daling van 5% (= 415 bezette arbeidsplaatsen) van de werkgelegenheid. Dit is zowel gelegen in het minder arbeidsintensief worden van productieprocessen als in de conjunctuurdip rond 2003. Op dit terrein vinden we namelijk voornamelijk industrie, een conjunctuurgevoelige sector. Daarnaast geldt voor dit terrein dat ook het gebied rondom het huidige Suytkade sinds januari 2003 niet meer tot het bedrijventerrein Hoogeind behoort. Als laatste laat ook Businesspark Brandevoort een afname zien. Dit komt door een inkrimping van het werknemersbestand bij UPC. Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 29

Ruimte voor bedrijvigheid Tabel 7 Ontwikkeling arbeidsplaatsen ( 12 uur p.w.) naar bedrijventerrein 2000 2007 2008 groei/afname 2000-2008 groei/afname 2007-2008 Businesspark Brandevoort* 275 145 150-45% 3% Groot Schooten 2.465 2.775 2.710 10% -2% Hoogeind 8.005 7.045 7.590-5% 8% De Weyer 1.305 1.280 1.455 11% 14% B.Z.O.B. 1.245 2.600 2.580 107% -1% Kanaaldijk N.O. 95 70 50-47% -29% Kanaaldijk N.W. 505 395 400-21% 1% Kanaaldijk Z.W. 255 55 70-73% 27% Gansenwinkel 240 210 220-8% 5% Rijpelberg 215 1.105 1.170 444% 6% Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Statistiek Noot: Het terrein van de Vlisco is niet als apart bedrijventerrein opgenomen omdat dit slechts 1 bedrijf betreft * Incl. het stuk waarmee het huidige bedrijventerrein wordt uitgebreid. Werkgelegenheid naar sector De Industrie vormt met 47% van de werkgelegenheid de belangrijkste sector op de bedrijventerreinen, gevolgd door de sector Handel en reparatie. Op Kanaaldijk N.W., De Weyer, Hoogeind, B.Z.O.B. en Kanaaldijk N.O. heeft de Industrie ook het grootste aandeel in het totaal. De werkgelegenheid op Rijpelberg bestaat voor driekwart uit Gezondheids- en welzijnszorg. 4.3 Kantoorruimte In 2008 is voor het eerst een inventarisatie gemaakt van de omvang van de kantoorruimte in Helmond op basis van WOZ-gegevens van de afdeling Belastingen. Het gaat dan om zogenaamde solitaire kantoorruimte, dus kantoren die bij een bedrijfsruimte horen worden niet meegeteld. In deze paragraaf worden cijfers gepresenteerd van de omvang van de kantorenmarkt, de geografische spreiding hiervan en de leegstand. Omdat er dit jaar voor het eerst cijfers zijn verzameld is het helaas niet mogelijk om gegevens over voorgaande jaren te laten zien. Vanaf volgend jaar kan dit wel. 4.3.1 Omvang kantoorruimte 4.3.2 Leegstand 4.3.3 Aanbod 4.3.4 Vergelijking andere steden Bureau Louter heeft in 2007 onderzoek gedaan naar Toplocaties in Nederland op basis van data van Rudolf Bak. Op basis van dit onderzoek is onder meer een ranglijst opgesteld van 100 gemeenten met de meeste kantoorruimte. Helmond staat daarbij op de 66 e plek, wat betekent dat tweederde van de gemeenten op de lijst een grotere voorraad hebben. Ranglijst voor dit gegeven zijn er vanaf 1991. In 95 en 94 behaald Helmond haar beste positie qua hoeveelheid kantoorruime; voor beide jaren een 42 e plek. 4.4 Bedrijfsruimte Naast kantoorruimte is in 2008 ook voor het eerst een inventarisatie gemaakt van de bedrijfsruimte in Helmond. Deze inventarisatie is gedaan op basis van WOZ-gegevens van de afdeling Belastingen. Onder bedrijfsruimte verstaan we hier die ruimte die hoofdzakelijk gebruikt wordt voor productie, opslag of distributie. Aan bod komt de omvang van de bedrijfsruimte en de geografische spreiding ervan. 4.4.1 Omvang bedrijfsruimte Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 30

Ruimte voor bedrijvigheid 4.4.2 Leegstand 4.4.3 Aanbod 4.5 Winkelruimte Detailhandel is belangrijk voor de aantrekkingskracht van het stadscentrum en voor de leefbaarheid van wijken en buurten. De versterking van het centraal winkelgebied van Helmond heeft binnen het detailhandelsbeleid de hoogste prioriteit. Het huidige centrum neemt volgens de gemeente namelijk haar positie als winkelstad voor haar inwoners en als dé winkelstad van de Peelregio nog onvoldoende in. Om de positie te versterken is het Centrumplan Helmond opgesteld waarin zowel kwantitatieve als kwalitatieve verbeteringen voor het centrum worden aangedragen. Het doel van het programma is om het centrum te ontwikkelen tot een hoogwaardig winkelcentrum dat voldoet aan de moderne vestigingsplaatseisen, passend bij de schaal van Helmond. In de planning zit onder meer de bouw van een nieuwe bibliotheek, nieuwe woningen en een uitbreiding van het winkelaanbod. Wat dit laatste betreft, er is een toevoeging gepland van 19.000m² winkelverkoopvloeroppervlak voor nietdagelijkse artikelen (denk aan onder meer mode en elektronica). Een ander speerpunt binnen het detailhandelsbeleid is de verdere ontwikkeling van het gebied rond de Engelseweg. Vanwege de centrale ligging in de verzorgingsstructuur, de goede bereikbaarheid vanuit de stad en de regio en de bestaande bundeling van perifere detailhandelsvestigingen vormt dit een belangrijke plek voor het aantrekken van koopstromen van binnen en zeker ook van buiten Helmond. 4.5.1 Omvang winkelruimte In Helmond zijn in 2008 553 detailhandelsvestigingen (exclusief leegstand) met een totale oppervlakte van 151.645m². Een vestiging voor detailhandel beslaat daarmee gemiddeld 274m². De groep Mode & Luxe neemt het grootste aandeel voor haar rekening binnen de Helmondse detailhandel. 1 op de 3 winkels verkoopt waar in deze categorie. Ook de winkels voor zaken in en om het huis hebben een aandeel van 30%. Deze groep kent ook de grootste gemiddelde winkelverkoopvloeroppervlakte (wvo). Dit komt voornamelijk door de aanwezigheid van vestigingen in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf, Wonen en Plant & Dier die per vestiging gemiddeld een groot winkelverkoopvloeroppervlakte hebben. Detailhandel in steden van 50.000-100.000 inwoners Het aantal m² detailhandelsoppervlak per 1.000 inwoners is een indicator voor het relatieve verzorgingsniveau van een plaats. Helmond neemt wat dit betreft een middenpositie in. Per 1.000 inwoners is er 1.762m² detailhandel aanwezig. Het gemiddelde van alle woonplaatsen in deze inwonersklasse is 1.954 m². Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 31

Ruimte voor bedrijvigheid Figuur 24 Gemiddeld wvo per 1.000 inwoners Schiedam Spijkenisse Alphen aan de Rijn Hoofddorp Amstelveen Purmerend Vlaardingen Gouda Nieuwegein Ede Gld Capelle aan de IJssel Zeist Lelystad Hilversum Delft Deventer Helmond Den Helder Totaal Amsterdam Zuidoost Oss Roosendaal Hoorn Bergen op Zoom Hengelo Ov Almelo Zaandam Veenendaal Leeuwarden Assen Venlo Emmen Alkmaar Heerlen 1.762 1.954 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 Bron: Locatus, 10-2008 Centrum Het centrale winkelgebied in het centrum van Helmond heeft, zoals te verwachten, het grootste aandeel detailhandelsvestigingen van alle winkelgebieden: 40% van de winkels en 26% van het winkelverkoopvloeroppervlak. In vergelijking met andere steden met een inwonertal tussen de 50 en 100.000 is dit aandeel naar verhouding klein. Voor deze steden is het gemiddelde aandeel wvo van het centrale winkelgebied in het totaal namelijk 36%. Helmond kent dus naar verhouding meer detailhandelsvestigingen buiten het centrale winkelgebied. In absolute zin heeft Helmond het sterkste totaalaanbod van detailhandel in de Peelregio: Helmond neemt 45% van de verkooppunten en 44% van de wvo in dit gebied voor haar rekening. Het gemiddelde oppervlak per inwoner is in Helmond echter relatief laag. Wat betreft de Peelregio hebben alleen Laarbeek en Gemert-Bakel een lager gemiddelde. Ook ten opzichte van Eindhoven en Nuenen Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 32

Ruimte voor bedrijvigheid ca. heeft Helmond naar verhouding een laag aanbod van detailhandelsvestigingen, en dus een relatief laag verzorgingsniveau. Wat betreft het centrumaanbod, in het Helmondse hoofdwinkelgebied vinden we 37% van alle detailhandel in centrumgebieden in de Peelregio. Wat betreft winkelverkoopvloeroppervlakte is dit aandeel 32%. De gemiddelde oppervlakte voor detailhandel is voor Helmond samen met Laarbeek het laagste van alle regiogemeenten. De qua inwonertal kleinere gemeenten hebben over het algemeen een relatief sterk centrumaanbod. Dit heeft te maken met het feit dat in dit soort gemeenten het wijken buurtaanbod en het perifere aanbod kleiner is, de detailhandel is hier meer gecentreerd. Naast Helmond zien we namelijk ook dat Eindhoven naar verhouding een minder sterk centrumaanbod heeft. Het centrumaanbod is relatief sterk voor Gemert-Bakel en Asten. Tabel 8 Aanbod detailhandel gemeenten Peelregio en enkele andere omliggende gemeenten wvo detailhandel aantal verkooppunten detailhandel wvo (m²) wvo (m²) per inwoner totaal centrumgebied(en) totaal centrum gebied(en) totaal centrum gebied(en) Helmond 553 223 151.645 37.071 1,7 0,4 Asten 100 61 34.560 13.222 2,2 1,0 Deurne 207 107 61.158 19.532 1,9 0,7 Gemert-Bakel 155 100 42.761 22.929 1,5 1,1 Laarbeek 106 54 24.658 9.268 1,1 0,5 Someren 106 60 33.583 13.559 1,9 0,8 Totaal Peelregio 1.227 605 348.365 115.581 1,7 0,8 Eindhoven 1.405 420 386.956 108.581 1,8 0,5 Nuenen ca. 129 72 44.205 12.901 1,9 0,6 Geldrop-Mierlo 211 125 52.030 23.516 1,4 0,6 Totaal 2.972 1.222 831.556 260.579 1,7 0,7 Bron: Locatus, 10-2008 Woonboulevard: Engelseweg Aan dit gebied zal in de toekomst in totaal 20.000m² detailhandel (onder meer in de vorm van megastores) worden toegevoegd. Het streven is hier een woonboulevard te creëren door de twee clusters te versterken die ook nu al in de huidige invulling vorm krijgen. Het oostelijk deel krijgt een bezoekersintensief en lokaal gericht aanbod (waaronder vooral Doe-Het-Zelf). Het westelijk deel zal meer ingericht zijn voor het bezoekersextensieve en regionaal verzorgend aanbod (m.n. woninginrichting). Rond de Engelseweg liggen in 2008 in totaal 39 verkooppunten, waarvan er 28 zijn ingericht voor detailhandel. Het totale winkelverkoopvloeroppervlak van de detailhandel bedraagt 38.220m² exclusief leegstand. De detailhandel in dit gebied is vooral ingericht voor Wonen (18 vestigingen) en Doe-Het- Zelf (4 vestigingen). In het winkelgebied staat in 2008 644m² leeg. Tabel 9 Verkooppunten en detailhandel naar groep wvo (m²) gem. wvo per verkooppunten wvo vestiging Leegstand 2 644 322 Detailhandel Dagelijks... Mode & Luxe... Vrije Tijd 1 300 300 In/Om Huis 26 37.660 1.448 Detailhandel ov. 1 260 260 Totaal detailhandel 28 38.220 1.365 Bron: Locatus, 10-2008 Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 33

Ruimte voor bedrijvigheid De gemiddelde wvo van een vestiging voor detailhandel is 1.365m². Voor Helmond totaal is dit 264m². Deze bovengemiddelde wvo per vestiging is uiteraard het gevolg van de aanwezigheid van de winkels in de groep In/Om Huis die gemiddeld een groot wvo hebben. Figuur 25 Locatie Engelseweg 4.5.2 Werkgelegenheid detailhandel Het aantal werkzame personen in de detailhandel is vanaf 2000 langzaam afgenomen. In 2007 en 2008 is dit aantal weer enigszins aan het stijgen. Het aantal bezette arbeidsplaatsen in de detailhandel als aandeel van de totale werkgelegenheid in Helmond is nagenoeg gelijk gebleven. Tabel 10 Ontwikkeling werkgelegenheid detailhandel (fulltime+parttime) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 werkzame personen 3.525 3.435 3.525 3.440 3.520 3.410 3.365 3.540 3.665 Indexcijfer (2000=100) 100 97 100 98 100 97 95 100 104 % van totaal Helmond 10 9 10 9 10 9 9 9 9 Niet meegenomen is de detailhandel die niet in een winkel gevestigd is (o.a. postorderbedrijven en markthandel) Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Statistiek Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek 34