Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht

Transcriptie

1 Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht een notitie van Onderzoek 6 juni 2014 Utrecht.nl/onderzoek

2 Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht internet rapportage Rob Paridaen foto's Utrechts Archief Marissa van Leur (EZ) informatie (030) juni 2014

3 Gemeente Utrecht Inleiding De Stichting 'Atlas voor gemeenten' maakt jaarlijks een rapport waarin de 50 grootste gemeenten van Nederland op een veelheid aan onderwerpen (indicatoren) worden vergeleken en in een rangorde worden geplaatst. Deze notitie gaat over uitkomsten van de Atlas voor gemeenten 2014, die op 4 juni is gepresenteerd. De meest recente gegevens hebben betrekking op In deze notitie is bij het vergelijken van Utrecht met andere gemeenten gekozen voor de gemeenten met tenminste rond de inwoners. Daarmee wordt Utrecht vergeleken met zeven andere gemeenten, die verder zijn aangeduid als de referentiesteden. Grootste gemeenten aantal inwoners per Amsterdam Rotterdam Den Haag Utrecht Eindhoven Tilburg Groningen Almere Bron: CBS Inhoud De Atlas voor gemeenten biedt een uitgebreide vaste set van indicatoren. Daarnaast is er ieder jaar een thema waarop dieper wordt ingegaan. Dat is dit jaar het onderwerp lokale economie en arbeidsmarkt. In deze notitie is achtereenvolgens aandacht besteed aan: 1. de positie van Utrecht binnen de 50 gemeenten voor een brede set van indicatoren; 2. de positie van Utrecht ten opzichte van de zeven andere grote gemeenten voor de sociaaleconomische positie en de woonaantrekkelijkheid; 3. de positie van Utrecht ten opzichte van de zeven andere grote gemeenten voor aspecten van het thema-onderwerp lokale economie en arbeidsmarkt. 3

4 1 Algemene positie Utrecht Sterkste punten van Utrecht Van de 50 gemeenten heeft Utrecht de snelst groeiende bevolking. Utrecht staat ook sterk als het gaat om het opleidingsniveau van de beroepsbevolking (veel hoog en weinig laag opgeleid), de kans op werk in de regio en de bereikbaarheid van banen. Al jaren neemt Utrecht een gunstige tweede positie in voor de woonaantrekkelijkheid, met navenant hoge huizenprijzen. Gunstig is ook de derde plaats op de sociaal-economische index. Figuur 1 Rangpositie Utrecht (positie 1 is het meest gunstig en positie 50 het minst gunstig) hoogopgeleiden bevolkingsontwikkeling kans op werk woonaantrekkelijkheidsindex laagopgeleiden bereikbaarheid banen sociaal-economische index huizenprijzen (per m2) arbeidsongeschiktheid restaurants werkgelegenheid werkloosheid bijstand armoede overlast verloedering aandeel koopwoningen woninginbraak ( ) Bovengemiddeld is de positie voor aspecten als de (ontwikkeling van) de werkgelegenheid, de werkloosheid en het aandeel arbeidsongeschikten. Utrecht kan niet bogen op culinaire hoogvliegers maar heeft wel relatief veel restaurants. Punten waarop Utrecht een zwakkere positie heeft Een minder gunstige rangpositie is er op de punten armoede (positie 30), overlast (33) en verloedering (35), en het aandeel koopwoningen (37). Verder behoort Utrecht tot de gemeenten met het hoogste aantal woninginbraken per woningen (positie 46). 4 Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht

5 Gemeente Utrecht 2 Sociaal-economische positie en woonaantrekkelijkheid 2.1 Sociaal-economische positie Sociaal-economische index De sociaal-economische index is de gemiddelde rangpositie voor een set van indicatoren: het aandeel personen in de bijstand, het werkloosheidspercentage, het aandeel arbeidsongeschikten, het percentage huishoudens met een inkomen lager dan 105% van het sociaal minimum, het aandeel laagopgeleiden, de netto participatiegraad van vrouwen, het aantal banen als percentage van de beroepsbevolking en het percentage banen in groeisectoren. Net als in voorgaande jaren neemt Utrecht van de vijftig steden de 3 e plaats in voor de sociaal-economische index. Daarmee heeft Utrecht een gunstige positie binnen de 50 gemeenten en ook in vergelijking met de referentiesteden, met name ten opzichte van Rotterdam en Den Haag. Utrecht en Amsterdam zijn de grote steden waar de sociaal-economische index de afgelopen vijf jaar het meest is gestegen, gevolgd door Eindhoven. Van de referentiesteden zijn er ook drie met een gedaalde index, waarbij het met name gaat om Den Haag en Almere. Rangpositie sociaal-economische index * ontwikkeling * rangpositie sociaal-economische index 2013 sociaal-economische index Utrecht 3 5 (stijger) Amsterdam 17 7 (stijger) Rotterdam (stijger) Den Haag (daler) Eindhoven (stijger) Tilburg (daler) Groningen (stijger) Almere (daler) * positie 1 is het meest gunstig en positie 50 het minst gunstig 5

6 Verklaring uit onderliggende indicatoren De gunstige positie van Utrecht op sociaal-economisch gebied is vooral te danken aan: veel banen ten opzichte van de beroepsbevolking (de werkgelegenheidsquote); weinig arbeidsongeschikten; de hoge beroepsbevolking; in de beroepsbevolking weinig mensen met een laag opleidingsniveau. Voor aspecten als bijstandscliënten, huishoudens met een laag inkomen en werkloosheid neemt Utrecht een gemiddelde positie in, maar relatief gunstig ten opzichte van de referentiesteden. Rangpositie voor werkloosheid, inkomen en opleiding werkloosheid bijstand laag inkomen laag opgeleid Utrecht Amsterdam Rotterdam Den Haag Eindhoven Tilburg Groningen Almere Weinig verandering sociaal-economische indicatoren Over het geheel genomen verandert er de afgelopen jaren weinig in de rangpositie van Utrecht voor de afzonderlijke sociaal-economische indicatoren. Alleen voor de lage inkomens (het aandeel huishoudens met een inkomen lager dan 105% van het sociaal minimum) is de positie de laatste twee jaar verslechterd. Rangpositie Utrecht voor werkloosheid en inkomen werkloosheid werkgelegenheidsquote laag opgeleiden arbeidsongeschiktheid aantal bijstandsontvangers laag inkomen Bron: Atlas voor gemeenten 6 Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht

7 Gemeente Utrecht 2.2 Woonaantrekkelijkheid Woonaantrekkelijkheidsindex De woonaantrekkelijkheidsindex bestaat, in volgorde van gewicht, uit de bereikbaarheid van banen, het cultuuraanbod (podiumkunsten), veiligheid (geweldsmisdrijven en vernielingen), het aandeel koopwoningen in de woningvoorraad, de nabijheid van natuurgebieden, de kwaliteit van het culinaire aanbod, de aanwezigheid van een universiteit en het historisch karakter van de stad. Utrecht neemt al jaren de 2 e positie in voor de woonaantrekkelijkheid. Van de referentiesteden nemen ook Amsterdam (1) en Den Haag (5) een gunstige positie in. De andere steden volgen op ruime afstand. De woonaantrekkelijkheid van Utrecht is in de afgelopen vijf jaar nog gestegen. Daarmee is de achterstand op Amsterdam niet kleiner geworden maar is wel de voorsprong op de andere referentiesteden toegenomen. Woonaantrekkelijkheidsindex * rangpositie woonaantrekkelijkheid 2013 * ontwikkeling woonaantrekkelijkheid Utrecht 2 4 (stijger) Amsterdam 1 3 (stijger) Rotterdam (daler) Den Haag 5 35 (daler) Eindhoven (stijger) Tilburg (daler) Groningen (daler) Almere (stijger) * positie 1 is het meest gunstig en positie 50 het minst gunstig 7

8 Aspecten van de woonaantrekkelijkheid Kwaliteiten van Utrecht als het gaat om de woonaantrekkelijkheid zijn: de bereikbaarheid van banen; het aanbod van podiumkunsten; de universiteit; de historische binnenstad. Op het punt van veiligheid (geweld, vernielingen) neemt Utrecht een gemiddelde tot bovengemiddelde positie in. Utrecht heeft een gemiddelde positie voor het aandeel koopwoningen en de nabijheid van natuurgebieden. Utrecht heeft wel relatief veel restaurants, maar scoort benedengemiddeld op het punt van de culinaire kwaliteit. Rangpositie voor diverse aspecten woonaantrekkelijkheid bereikbaarheid banen aandeel koopwoningen podiumkunsten geweldsmisdrijven Utrecht Amsterdam Rotterdam Den Haag Eindhoven Tilburg Groningen Almere Huizenprijzen Van de 50 gemeenten heeft Utrecht na Amsterdam, Amstelveen en Haarlem de hoogste vierkante meterprijs van verkochte koopwoningen. Amsterdam met een relatief kleine voorraad koopwoningen steekt er qua prijsniveau duidelijk bovenuit. De onderlinge positie van de acht grootste steden is vrij constant. De positie van Amsterdam en Utrecht is structureel sterker dan die van de andere steden. Rangpositie mediane verkoopprijs (per m 2 ) Utrecht Amsterdam Rotterdam Den Haag Eindhoven Tilburg Groningen Almere Bron: Atlas voor gemeenten 8 Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht

9 Gemeente Utrecht 3 Lokale economie en arbeidsmarkt Werkgelegenheid Met een beroepsbevolking in de orde van personen en banen heeft Utrecht een gunstige werkgelegenheidsquote. Van de acht grootste steden neemt Utrecht samen met Eindhoven de sterkste positie in. Voor de verdeling van de banen over beroepsniveaus zijn er uitgesproken verschillen binnen de groep van grootste steden. Utrecht neemt de hoogste positie in als het gaat om banen met een hoog niveau, en scoort relatief laag voor de andere twee niveaus. Een vergelijkbaar beeld is er voor Amsterdam, Den Haag en Groningen. Rangpositie werkgelegenheid en beroepsniveau banen werkgelegenheids- * quote banen laag niveau banen middelbaar niveau banen hoog niveau Utrecht Amsterdam Rotterdam Den Haag Eindhoven Tilburg Groningen Almere * banen als percentage van de beroepsbevolking 9

10 Arbeidsdeelname eelname Utrecht hoort bij de grote steden met een hoge deelname van de 15 t/m 64-jarigen aan de beroepsbevolking (de bruto deelname) en aan de werkende beroepsbevolking (de netto deelname). Er is voor Utrecht een bovengemiddelde positie wat betreft het arbeidsverleden (laatste vier jaar gewerkt) van allochtonen, zowel westers als niet-westers. Voor het arbeidsverleden van autochtone Utrechters is sprake van een gemiddelde positie. Rangpositie arbeidsdeelname * bruto deelname ** netto deelname arbeidsverleden autochtonen *** arbeidsverleden niet-westerse *** allochtonen arbeidsverleden westerse *** allochtonen Utrecht Amsterdam Rotterdam Den Haag Eindhoven Tilburg Groningen Almere * aandeel 15 t/m 64-jarigen dat tot de beroepsbevolking behoort ** aandeel 15 t/m 64-jarigen dat meer dan 12 uur per week werkt *** aandeel 15 t/m 64-jarigen dat de afgelopen 4 jaar werkte (maximaal 1 maand niet) Figuur 2 Arbeidsdeelname in gemeente Utrecht (in % bevolking 15 t/m 64 jaar) bron: CBS; Onderzoek Utrecht bruto deelname netto deelname 10 Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht

11 Gemeente Utrecht Kansen op de arbeidsmarkt De indicator KANS OP WERK staat voor de beschikbaarheid van banen voor verschillende groepen binnen de beroepsbevolking van een gemeente. Meegeteld zijn banen buiten die gemeente, voor zover ze binnen een acceptabele reistijd te bereiken zijn. Verder wordt rekening gehouden met de concurrentie voor de banen van mensen die buiten de gemeente wonen. Voor de overall-indicator KANS OP WERK staat Utrecht bovenaan. Van de acht grootste steden is er ook een hoge baankans voor de beroepsbevolking van Eindhoven en Amsterdam, op enige afstand gevolgd door Den Haag. Met name in Groningen is de kans aanmerkelijk lager. Een positief punt voor Utrecht is verder het bovengemiddelde aandeel kansrijke jongeren. Dat geldt met name voor de Utrechtse autochtone jongeren (rangpositie 4) en ook nog voor de westerse allochtone jongeren (positie 16), maar niet voor de niet-westerse allochtone jongeren (met positie 33 op het gemiddelde voor de 50 gemeenten). Rangpositie kansen op de arbeidsmarkt KANS OP WERK * kansrijke jongeren % laagst geschoold onder laag opgeleiden % niet-westers onder laag opgeleiden % 45-plussers onder laag opgeleiden Utrecht Amsterdam Rotterdam Den Haag Eindhoven Tilburg Groningen Almere * aandeel geslaagden in het voortgezet onderwijs met een havo- of vwo-diploma In de Utrechtse beroepsbevolking overheersen de hoog opgeleiden (55-60%) en zijn er weinig mensen met een lage opleiding, onder het mbo-2 niveau (10-15%). Op zich zijn er voor die laag opgeleiden voldoende banen, maar er is sprake van substantiële verdringing door middelbaar en hoog opgeleiden die geen baan op hun niveau kunnen vinden. Dat maakt dat juist onder de laag opgeleiden de werkloosheid relatief hoog is. Binnen de groep van laag opgeleiden is er een aantal subgroepen met een relatief kwetsbare arbeidsmarktpositie: de laagst geschoolden (hoogstens basisonderwijs), niet-westerse allochtonen en 45-plussers. De eerste twee subgroepen komen in Utrecht relatief vaak voor, overigens net als in de andere G4-steden. De subgroep laag opgeleide 45-plussers is in Utrecht ondervertegenwoordigd. 11