Wat zijn Critical Friends: de theorie INLEIDING 'Come as a guest, go as a friend.' Aan de hand van een gerichte onderzoeksvraag bezoeken collega-scholen (cultuurprofiel-vrienden) elkaar en geven elkaar aan de hand van hun bevindingen tips en adviezen. In dit document vind je achtergrondinformatie over wat Critical Friends is: ontstaan, doel, het traject, voorwaarden en andere termen. Praktische instrumenten om Critical Friends in te voeren, vind je in het document Critical Friends; aan de slag. De gastschool heeft van tevoren een gerichte onderzoeksvraag geformuleerd. De bezoekers, in hun rol als Critical Friends, houden de gastschool een spiegel voor. Op grond van hun bevindingen ter plekke en hun eigen expertise, geven ze de gastschool in de vorm van aanbevelingen specifieke tips en adviezen. Op basis van het concept Critical Friends en de aanbeveling van Anne Bamford voor meer samenwerken en delen is dit een mogelijkheid waarop scholen hun profilering en veranderproces, maar vooral de kwaliteit van hun onderwijs kunnen evalueren en verbeteren. Critical Friends is onder andere ontwikkeld door John Mcbeth van de universiteit van Cambridge. Hij vond dat een visitatiebezoek meer moest zijn dan een enkel bezoek. Critical Friends moet daarom niet verward worden met een visitatie. De doelstelling van visitatie, keurmerkvisitatie en audit is verschillend. 1
CRITICAL FRIENDS 'Critical Friends' is een systematische vorm van collegiale visitatie, bestaande uit een onderzoek en een presentatie, waar sommigen een training aan koppelen. De methode is ontworpen door onder andere Desmond Nuttall eind jaren zeventig van de vorige eeuw en John Mcbeth en zijn medewerkers aan de universiteit van Cambridge. Mcbeth vond dat het tijd was voor een systeem van visitatie, dat meer inhield dan elkaar een bezoekje brengen. In Nederland wordt Critical Friends ondersteund door de VO-raad (voorheen door ISISQ5) en door de Nederlandse Schoolleiders Academie (NSA). Critical Friends houdt in dat externe collega s aan de hand van een van tevoren gekozen onderwerp een onderzoek uitvoeren op de gastschool en vervolgens hun bevindingen presenteren. Het is een werkwijze waarbij relatieve buitenstaanders (bijvoorbeeld schoolleiders, teamleiders of docenten van andere scholen) onderbouwde feedback geven op de wijze waarop de school werkt aan de verbetering of ontwikkeling van Kunst en cultuureducatie. Het is in dergelijke processen van belang om regelmatig buitenstaanders uit te nodigen om het onderzoek te doen. Immers, een buitenstaander heeft nu eenmaal een andere (frisse) blik dan collega's van de eigen school. En... als buitenstaander ben je in staat om door de (eventuele) blinde vlekken van de gastschool heen te kijken. De kwaliteit van het onderzoek wordt vergroot door: - vaardigheden die nodig zijn bij het uitvoeren van het onderzoek gezamenlijk en van te voren te trainen; - een vaste vriend of groep vrienden (Critical Friends) te creëren die vertrouwen opbouwen en elkaar regelmatige bezoeken (bijvoorbeeld één keer per jaar); - ruim de tijd te nemen om een bezoek voor te bereiden en te organiseren (een goede organisatie voorkomt ruis tijdens het bezoek); - het onderzoek te richten op doelen en processen van de gastschool; - het onderzoek in te kaderen en concreet te houden; - voor het bezoek minstens een hele dag te nemen (sommige Critical Friends zijn zelfs een hele week bij elkaar op bezoek); - te zorgen voor een vorm van follow-up. Anderen om feedback te vragen heeft als doel na te gaan: Klopt ons zelfbeeld met het beeld dat anderen van ons hebben? (Slaat ons imago daadwerkelijk terug op onze identiteit? Is dat wat een buitenstaander ziet, ook dát wat wij willen laten zien?). Concreet betekent dit dat buitenstaanders bijvoorbeeld opbouwende (constructieve) feedback kunnen geven op bijvoorbeeld het schoolbeleid op het gebied van Kunst en cultuur, de doorlopende leerlijn Kunst en cultuur, de samenhang tussen vakken, de interne en externe communicatie (PR) of de betrokkenheid van culturele instellingen. De nadruk ligt hierbij heel sterk op het van elkaar leren om het onderwijs te verbeteren. Het is beslist geen beoordeling. Als kritische vriend ben je vooral een vriend voor de collega en een criticus voor diens acties. Soms ben je in de eerste plaats vriend, soms meer een criticus. De kracht van kritische vriendschap ligt in de balans en de variatie van de twee rollen. Traject Stap 1 Zelfevaluatie en voorbereiding door de gastschool Stap 2 De gastschool formuleert een paar onderzoeksvragen 2
Stap 3 De gastschool stuurt materiaal naar de Critical Friends Stap 4 De Critical Friends komen op bezoek en voeren het onderzoek uit Stap 5 De Critical Friends verzamelen hun bevindingen Stap 6 De Critical Friends presenteren hun bevindingen en feedback Stap 7 De gastschool geeft in een later stadium een (korte) presentatie De Critical Friends-vraag Een CF-vraag is een onderzoeksvraag; een vraag of probleemstelling die voorafgaat aan een onderzoek. Een onderzoek moet immers binnen een bepaald kader plaatsvinden. Een onderzoeksverslag is een antwoord op een vraag. Vergelijk het met een scriptieonderzoek: 'Rembrandt' is een uitermate slecht uitgangspunt. 'In hoeverre heeft Rembrandt het werk van tijdgenoten beïnvloed', of 'Wat was de praktijksituatie van het atelier van Rembrandt', is al een stuk beter. De Critical Friends gaan 'iets' onderzoeken op jouw school, maar wat? Wat is voor de school zelf interessant om te weten met betrekking wat je probeert te bereiken met je onderwijs en vooral de cultuurprofilering van de school? Het uitvoeren van het onderzoek: Critical Friends-vaardigheden Bij het uitvoeren van het onderzoek heb je een aantal gespreks-, observatie- en feedbackvaardigheden nodig. Een gespreksleidraad hanteer je bijvoorbeeld voor de structuur van een interview. En bijvoorbeeld bij het vragen stellen zelf, maak je vooral gebruik van verschillende soorten vragen (en hun effect). Zo zijn er ook technieken voor observatie en feedback. In het document Critical Friends, aan de slag staan handige instrumenten. Een Critical Friend moet bedacht zijn op zijn eigen, mogelijke valkuilen bij beeld- en oordeelsvorming, het kan daarom helpen om de vaardigheden te trainen. Terminologie rond Critical Friends: Visitatie, Keurmerkvisitatie en Audit. De termen audit en visitatie worden vaak door elkaar gebruikt. Soms wordt hetzelfde bedoeld. Er zijn in ieder geval enkele verschillen. 1 De herkomst. Visiteren is op bezoek komen, maar controleren. Visitaties worden geassocieerd met bezoeken van externe partijen, bijvoorbeeld inspectie, om na te gaan of een organisatie opereert conform haar opdrachtstelling en de wet- en regelgeving. Visitatie wordt wel geassocieerd met controle en toetsing. De term auditing ( luisteren ) associëren we meer met het met interesse luisteren naar wat de organisatie over zichzelf vertelt en doet. Natuurlijk met redenen omkleed en met zichtbaarheid van resultaten. Het gaat om de organisatie een spiegel voorhouden, constructief feedback geven en op die wijze bijdragen aan het verbeterproces van een organisatie. Auditoren stellen vast wat de sterke punten zijn (en hoe dit te consolideren) en wat de gebieden voor verbetering zijn. 2 Visitatoren zijn vaak deskundigen met verstand van zaken over die elementen waar het in het kader van de kwaliteit of de wet- en regelgeving over gaat. Zij vormen zich met hun expertbril een oordeel en doen uitspraken over goede en minder goede kanten van de organisatie. Auditoren zijn vaak praktijkmensen, met veel wijsheid en organisatie-ervaring. Zij zijn niet noodzakelijk expert. In teamverband is wel sectordeskundigheid vertegenwoordigd, maar deze overheerst niet en betekent nog niet hetzelfde als expert-zijn. 3 Bij de audit wordt geprobeerd uit de details (die wel gesignaleerd worden) de hoofdlijnen of patronen te destilleren. Zal een visitatie leiden tot vele verbeteracties, de audit zal leiden tot een of meer dominante verbeterthema s. 3
4 Zowel de visitaties als audits komen tegenwoordig voor in interne en externe varianten, maar bovengenoemde accentverschillen blijven relevant. Audit en critical friends Uitgaande van bovenstaande beschrijving zijn audit en Critical Friends vergelijkbaar. Het belangrijkste verschil ligt in het feit dat bij Critical Friends de te auditen school zelf een aantal vragen voorlegt, dat de focus vormt voor de audit. Visitatie en visitatie keurmerk Uitgaande van bovenstaande beschrijving zijn visitatie en keurmerkvisitatie vergelijkbaar. Het verschil ligt in het specifieke doel van keurmerkvisitatie: de te visiteren school heeft als het doel voor ogen het keurmerk Cultuurprofielschool te ontvangen of te behouden. 4
BRONNEN EN VERWIJZINGEN Literatuur - Stevens, Ronald en Janny Wolters (sept. 2007). Kijk eens in de spiegel. Handreiking zelfevaluatie en auditing. PO Platform kwaliteit en innovatie, Q*Primair, Den Haag. Internet - Critical Friends; aan de slag.pdf WIKI - http://en.wikipedia.org/wiki/critical_friend - http://nl.wikipedia.org/wiki/auditing Websites - http://www.criticalfriendship.nl/pages/criticalfriends.html - http://www.criticalfriends.com/main.aspx - http://www.isisq5.nl/breed.asp?steid=1&id=245 - http://www.vo-raad.nl/assets/1140 5
SCHOOLVOORBEELD Citaten van scholen die in een Critical Friends-proces zitten: Het gevolg van Critical Friends is.. - dat je je zelf kunt verbeteren. - dat ik als cultuurcoördinator meer critical kijk naar onze eigen school en de voorwaarden om CultuurProfielSchool te worden. - dat ik een bredere kijk heb gekregen op het organiseren een vormgeven van cultuureducatie. - werk aan de winkel! - dat beide partijen ervan kunnen leren. - dat ik andere scholen leer kennen. - less stupid enemies. - dat de feedback ons iets heeft opgeleverd. - dat we gaan studeren op de aanbevelingen en daar een plan op maken. Critical Friends is. - kijken naar elkaar. - op een positieve manier feedback krijgen. - bijdragen aan de kwaliteit van je cultuureducatie. - heel prettig. - een prima manier om elkaar vriendelijke doch kritische feed-back te geven. - kritisch kijken, observeren en ideeën opdoen. - veel werk (maar toch de moeite waard). Als Critical Friends - kun je elkaar helpen. - ondersteunen we elkaar. - bevraag je elkaar en spiegel je elkaar. - blijf je positief kritisch. - moet je je verantwoordelijkheid nemen om voor de ander kritisch te kijken, luisteren en analyseren. - voel ik me best wel thuis in dit groepje. - kritiek uiten is dat vriendelijk bedoeld. Door Critical Friends ontdekte ik - hoe ik mijn eigen zaken beter kan organiseren en regelen. - de positieve blikverruiming van cultuureducatie in de breedste zin van het woord. - dat we allemaal worstelen met dezelfde vragen en dat er dringend behoefte is aan een wetenschappelijk fundament voor cultuureducatie, dat ook de onmogelijke opbrengsten benoemt. - dat we op de goede weg zitten. - door enthousiasme heen te kijken, dus verder te kijken dan het enthousiasme. - dat het goed is van elkaar te leren en vooral bij elkaar op scholen te kijken en daarbij je eigen ontwikkeling kunt toetsen. - wie mijn echte vrienden zijn. - dat scholen vooral worstelen met hetzelfde; evaluatie, draagvlak & samenhang. - dat we tevreden mogen zijn, maar niet op onze lauweren mogen rusten. 6