Het resultaat telt; de weg ernaartoe nog meer Symposium Ontwikkelingsstoornissen GGNet Bram Sizoo, psychiater Centrum Ontwikkelingsstoornissen b.sizoo@dimence.nl
Indeling Diagnose of classificatie? Ontwikkelingsstoornissen: van laesie naar kwetsbaarheidsmodel Symptomen als maskers Elementen van de behandeling Conclusies 2
3 Vignetten Hein: 45 jaar, verslaafd en gevaarlijk, voorwaardelijke TBS voor het stalken van zijn ex. Later bleek Hein ADHD te hebben Jan: 38 jaar, autisme en pedofielie want hij valt op jongetjes van 4 jaar Later bleek Jan aseksueel te zijn Judith: 25 jaar, eetstoornis en borderline Later bleek Judith autisme te hebben 3
Diagnosticeren en classificeren Classificatie (Engels: diagnosis) Indelen van een symptoomcomplex in een nosologisch kader Diagnose (Engels: assessment) Beschrijven van de klachten, symptomen en geassocieerde correlaten in een omvattend verklaringsmodel dat de opmaat is voor de behandeling. 4
Ontwikkelingsstoornissen in DSM 5 neurobiologische basis Een neurobiologische stoornis is een beperking van de groei en ontwikkeling van het brein en centraal zenuwstelsel 5
Betekenis neurobiologische basis Uitgangspunt: brein in aanleg anders Kwetsbaar brein verstoort de ontwikkeling Ontwikkeling = wisselwerking met omgeving Brein en CZS lichaam omgeving 6
Neurodevelopmental disorders DSM 5 (ontwerp) A 00-01 Intellectual Developmental Disorders A 00 Intellectual Developmental Disorder A 01 Intellectual or Global Developmental Delay Not Elsewhere Classified A 02-04 Communication Disorders A 02 Language Disorder A 03 Speech Disorder A 04 Social Communication Disorder A 05 Autism Spectrum Disorder A 05 Autism Spectrum Disorder A 06-07 Attention Deficit/Hyperactivity Disorder A 06 Attention Deficit/Hyperactivity Disorder A 07 Attention Deficit/Hyperactivity Disorder Not Elsewhere Classified 7
A 08 Specific Learning Disorder A 08 Specific Learning Disorder A 09-16 Motor Disorders A 09 Developmental Coordination Disorder A 10 Stereotypic Movement Disorder A 11 Tourette's Disorder A 12 Chronic Motor or Vocal Tic Disorder A 13 Provisional Tic Disorder A 14 Tic Disorder Not Elsewhere Classified A 15 Substance-Induced Tic Disorder A 16 Tic Disorder Due to Another Medical Condition Neuro- Developmental- Sleutelbegrippen: neurobiologische basis ontwikkelingsbeloop 8
Veranderingen DSM 5 DSM IV Autisme Spectrum Stoornissen 2 in plaats van 3 domeinen Geen onderverdeling meer, maar één ASS Aandacht voor zintuiglijke bijzonderheden Nieuw: social communication disorder ADHD Leeftijdgrens naar 12 jaar Minder criteria voor volwassenen 9
Ontwikkelingsperspectief - theoretisch 1 5 10 Longitudinaal Continuüm Kwetsbaarheid (proneness) 15 20 25 30 35 40 Cross-sectioneel Dichotoom Laesie Gottesman & Gould 1999 10
Definities van Ontwikkelingsstoornissen op verschillende niveau s waarneembare gedrag en bewuste beleving fenotype Invloed omgeving onderliggende mechanismen endofenotype Invloed omgeving erfelijke aanleg genotype 11
Conclusie: De weg naar en van de diagnose is divers Symptomen zijn uitingen van onderliggende problemen Omgevingsfactoren bepalen de weg ernaartoe Meerdere behandelmogelijkheden De vervolgweg is heel divers 12
Aangeboren functionele beperkingen 1. Informatieverwerkingsproblemen of/en 2. Problemen met sociale gerichtheid als aangeboren gereedschap a. Biological Salience (gerichtheid) b. Sociale wederkerigheid Primaire intersubjectiviteit Secundaire intersubjectiviteit Joint attention als de gateway to development 13
1. informatieverwerkingsproblemen Beperkte intuïtie; compensatie door redeneren, ordenen en matchen Beperkte generalisatievaardigheden Snel overprikkeld door omgeving Affectief cognitieve dissociatie Symptomen zijn gevolg van onderliggende stoornis 14
2. Sociale beperkingen bij autisme STS S1 STS PM PM S1 IFC IFC Hadjikhani, et al (2007) Human Brain Mapping., 28, 441-449 15
Biologische gerichtheid bij kinderen in het algemeen: aangeboren intersubjectiviteit Baby s vanaf 1 dag oud hebben een voorkeur voor biologische beweging Andere zoogdieren hebben dit ook soort a-specifiek Simion et al, PNAS 2008 16
Autisme: beperkte sociale oriëntatie oorzaak of gevolg? 17 A Klin et al. Nature 000, 1-5 (2009) doi:10.1038/nature07868 De beperking in sociale oriëntatie is een rode draad door het hele leven van mensen met ASS
18
ADHD de kern van het probleem Moeite om doel vast te houden en te bereiken Aandacht snel afgleid Chaotische gedachten Wankel tijdsbesef Veel frustratie Zoeken naar herstel van dopamine spiegels Hyperactiviteit Verslaving Risicovol gedrag 19
Pathofysiologie Cortical thinning (Makris 2007) Functionele afwijkingen fronto-striatalethalamische circuit (Bush, 2011) 20
Veel kenmerken veel overlap Is het autisme of ADHD? Wederkerige sociale interactie Communicatie problemen Beperkte verbeelding Sensorische hypersensitiviteit Beperkte intereses Informatie verwerkingsproblemen Aandacht en concentratie zwakte Sensorische hyposensitiviteit Neurocognitieve problemen Beperkte theory of mind Beperkt tijdbewustzijn Stereotypisch gedrag Matige emotieherkenning 21
ASS, ADHD en comorbiditeit Comorbide stoornissen bij ASS en ADHD ASS en ADHD Ticstoornissen Persoonlijkheids- en ontwikkelingsstoornissen Vrouwen met ontwikkelingsstoornissen Verslaving en ontwikkelingsstoornissen 22
De essentie van de behandeling van mensen met ASS en/of ADHD ASS en ADHD zijn ontwikkelingsstoornissen Het probleem ligt voornamelijk in de interactie Behandeling niet alleen gericht op de patient maar ook op het systeem, de omgeving én de behandelaar. patient systeem behandelaar 23
Overwegingen bij behandeling Diagnostiek = snappen wat er aan de hand is Beschrijvende diagnose is start behandeling Sluit het behandeldoel echt aan bij de patient? Toetsen of er naast ASS en/of ADHD meer is Begrijp ik de problemen in hun context? Valkuilen: Overvraging (inhoud, tempo, context) Te generalistisch Eenzijdige focus Onjuiste bejegening 24
Verschillende ketens keten gezin/familie keten school/ opleidingen Persoon met ASS of ADHD GGZ keten 25
GGZ ketenzorg ambulant deeltijd klinisch Opname setting - Crisis - Observatie - Crisis algemeen - Orthopsychiatrie - Langdurig algemeen - WWA 26
Behandeling van ASS (autiknex) Matrix van setting en behandeling Positie in de matrix verandert Consult Ambulant Deeltijd Klinisch Crisis Ps.educ. 2 CGT SPV beg 2/ 6 Farmaco 6 3 4 SOVA 3 MF diagnostiek 1 5 27
Behandeling van ADHD Goede diagnostiek: een vereiste Alléén farmacotherapie is een kunstfout Begeleiding bij leren omgaan met toegenomen aandacht Onderdelen: Farmacotherapie Psychosociale therapie Systeemtherapie 28
3 Vignetten Hein: 45 jaar, verslaafd en gevaarlijk, voorwaardelijke TBS voor het stalken van zijn ex. Later bleek Hein ADHD te hebben Hein is niet agressief, hij doet agressief Jan: 38 jaar, autisme en pedofielie want hij valt op jongetjes van 4 jaar Later bleek Jan aseksueel te zijn Jan stagneerde in zijn ontwikkeling bij 4 jaar Judith: 25 jaar, eetstoornis en borderline Later bleek Judith autisme te hebben Judith vermijdt de confrontatie met de leegte 29
Conclusies Behandeling van ontwikkelingsstoornissen is systemisch en gericht op de interactie Symptomen hebben een oorsprong Ketenaanbod moet flexibel en efficient zijn Goede behandeling betekent snappen wat er aan de hand is vanuit het perspectief van patient en omgeving (context) 30