Geborstelde Vlaamse bio- aardappelen, een nieuwe piste?

Geborstelde Vlaamse bio- aardappelen, een nieuwe piste? Arend Zeelenberg en Sander Bernaerts 31-1- 2014

INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk Pagina 1. Strategiebepaling 2 1.1 Start 2 1.2 De sector in kaart 3 1.3 Het huidige aanbod aan de Belgische consument 3 1.4 Het huidige aanbod vanaf het Vlaamse boerenerf 5 1.5 Kansen in de verkoop aan de consument 8 1.6 Uitwerking van de strategie 10 1.7 Strategiebespreking 12 2. Prospecteren 13 3. Implementeren 14 4. Ketenontwikkeling 18 5. Aanvullende adviezen 20 Bijlages: 1. Houtskoolschets 2. Marktonderzoek winkels I en II 3. Verpakkingen opties 4. Prospecteren 5. Briefing voor reclamebureau 1

GEBORSTELDE VLAAMSE BIO- AARDAPPELEN, EEN NIEUWE PISTE? Dit is het verslag van het BioForum project, gericht op het beter in de Belgische markt zetten van geborstelde Vlaamse Biologische aardappelen. Het project maakt deel uit van het Strategisch Plan Biologische Landbouw 2013-2017 van Bio zoekt Boer en Bio zoekt Keten en is uitgevoerd in samenwerking met deze projecten en met Vlaamse biologische aardappelboeren. 1. STRATEGIEBEPALING Voor het bepalen van een juiste strategie voor geborstelde Vlaamse Biologische Aardappelen is een marktoriëntatie uitgevoerd. Hierbij is direct met de telers gesproken over hun ervaringen, voorkeuren en aanwijzingen voor het project. Met de opbrengst van deze bespreking is verder aan de slag gegaan om te komen tot een juiste strategiebepaling. 1.1 Start In de eerste bijeenkomst (23 oktober 2013) met de opdrachtgever BioForum (Bio zoekt keten en Bio zoekt boer) en de reeds betrokken aardappeltelers is het plan van aanpak voorgelegd aan de aanwezige aardappeltelers. De aanwezigen hebben duidelijk hun verwachtingen uitgesproken. De rode lijn daarin is dat de telers uitbreiding in afzetmogelijkheden voor aardappel willen zo direct mogelijk naar het eindkanaal. Hierbij is het belangrijk dat de telers zelf kunnen verpakken en daardoor een goede prijs kunnen realiseren waarbij iets meer vrijheid is op de bepaling van de kwaliteit. Op deze wijze is er meer rendement, minder afzetrisico en meer vrijheid dan bij afzet naar de grootdistributie. Veel telers hebben al vaste contacten en veel telers leveren al hun aardappels aan verschillende groothandels en markten buiten de grootdistributie om. Er is een toenemende concurrentie van biologische aardappel op de markt en daarom is het belangrijk om de distributie van Vlaamse biologische aardappels te professionaliseren en uit te breiden. De telers zien veel voordelen in het verkopen van ongewassen aardappelen. Ook voor de consument zijn er goede argumenten: Ongewassen aardappelen zijn langer houdbaar; het past goed in de trend van producten uit de regio ; Er is minder energie nodig voor transport en verwerking van het product. Met de telers is een eerste aanzet gemaakt voor een houtskoolschets waarmee de huidige stromen van biologische aardappels in België duidelijk worden. Met deze schets is bekeken welke organisaties en mensen uit de markt het meest relevant zijn om bij het project te betrekken. Ook zijn de eerste resultaten van het marktonderzoek besproken met daaraan gekoppeld de mogelijke kansen die er in de Belgische markt zijn voor deze telers. Na de bijeenkomst zijn er samen met BioForum prioriteiten gesteld voor de verdere uitwerking van het project. De conclusie was dat er inderdaad kansen liggen die benut kunnen worden, waardoor we een impuls kunnen geven aan de verkoop van biologische aardappelen, in het bijzonder aan de verkoop van geborstelde "Bio aardappelen uit de regio". Na overleg met de telers en de opdrachtgever is besloten om de eerste prioriteit te geven aan de ideeën die als meest kansrijk beschouwt kunnen worden, ook voor de langere termijn. Dat zijn: A. grootdistributie De ontwikkelingen bij Carrefour tav regioproducten gebruiken; B. Bij Natuurvoeding verbeteringen in het aanbod van de winkels bewerkstelligen; 2

C. Afzet naar overige kanalen, direct van de boer, zoals Biovanbijons en Voedselteams verder professionaliseren. De keuzes liggen tactisch handig omdat het onze verwachting is dat we in alle drie de onderdelen met eenzelfde uniforme verpakking zouden kunnen werken. De keuzes betekenen niet dat we andere zaken uitsluiten, maar dat we prioriteit geven aan de meest kansrijk ingeschatte ideeën. Per kanaal hebben we de hieronder beschreven aanpak voorgesteld. A. Carrefour pilot Teler Guy de Praetere heeft hier al contact over met de mensen van Carrefour. Met hem is contact gelegd met Carrefour en het bureau dat de pilot voor producten uit de regio uitwerkt. De bedoeling is om in te spelen op de ontwikkeling en die later breder kunnen trekken naar meerdere Vlaamse telers indien de pilot slaagt. Het doel is om dezelfde verpakking door meerdere telers in meerdere nieuwe ketens te kunnen laten gebruiken. Dit geeft efficiency in aanpak en in materialen en dat ligt in de lijn van het project. B. Natuurvoeding Contact leggen met de drie ketens: Bio Planet, Bioshop en Origin'o en met de belangrijke leverancier Biofresh. De interviews hebben tot doel de interesse te peilen naar concepten in het schap. We gaan het gesprek aan als marketeer vanuit dit project van Bioforum, niet als vertegenwoordiger van één of meer telers. Bij voorkeur komt het concept helemaal in de lijn van de keuzes die gemaakt worden in het kader van Carrefour pilot. C. Direct van de boer Er is behoefte om meerdere nieuwe klanten te bedienen, direct van de boer. Dit kunnen winkels in eigen omgeving zijn, voedselteams, Bio van bij ons, of nog anders. We zullen ons hierop verder oriënteren. Het streven is hier te werken met hetzelfde concept/verpakking als bij A. en B. 1.2 De sector in kaart Via een ruwe houtskoolschets is een organogram gebouwd van de huidige biologische aardappelstromen richting de Belgische consument. Welke organisatie levert bij welke supermarkt en over welke hoeveelheden gaat het ongeveer per kanaal. De schets is in concept gemaakt in de eerste bijeenkomst met de telers, daarna aangevuld met alle informatie uit het marktonderzoek en interviews en internet. De schets is te zien in de bijlage 1. De natuurvoedingssector is naar schatting verantwoordelijk voor 30 % van de verkoop van biologische aardappelen in België. Ook 30 % van de markt wordt toegeschreven aan alle afzet direct van de boer, zoals boerderijwinkels, markten, voedselteams. In deze beide kanalen, samen 60 % van de markt is Biofresh een zeer grote partij. In al deze kanalen worden door de telers zelf, op eigen erf, verpakte en ongewassen aardappelen verkocht. De telers hebben dus veel invloed op de verkopen. In het resterende kanaal van de grootdistributie wordt naar schatting 40 % van de Belgische biologische aardappelen verkocht. Dit betreft vrijwel altijd gewassen aardappelen. Een klein deel wordt verwerkt tot bijvoorbeeld frites bij bijvoorbeeld Lutosa. De Aardappelhoeve is in dit kanaal een grote speler die zowel Colruyt (en Bioplanet), Delhaize en Match voorziet van biologische aardappelen. Een kleinere speler in bio is Pomuni, welke levert aan onder andere Carrefour. Vanuit Nederland zijn ook nog Nedato actief (leverancier van Aardappelhoeve) en Leo de Kock (leverancier van Biofresh en Cleyland en Albert Heijn). 1.3 Het huidige aanbod aan de Belgische consument 3

In Gent en omgeving is een marktonderzoek uitgevoerd naar het huidige aanbod van biologische aardappelen aan de Belgische consument. We hebben de belangrijkste winkelketens bezocht en gelet op zaken als: Assortiment, aandeel biologisch, regionaliteit van het aanbod, verpakking, positie in het schap en de prijsbepaling. In de bijlage 2 is een overzicht te zien van alle bevindingen op winkelniveau. Daarbij moet wel de kanttekening worden geplaatst dat per formule één winkel (soms twee ter controle) is bezocht zodat geen conclusies over hele formules kunnen worden getrokken. Maar wel over het aanbod van biologische aardappels aan de consumenten in Gent en omstreken. Hieronder een opsomming van de zaken die in het onderzoek opvielen. 1. Veel gebruikte rassen zijn: Nicola NL, Bionica NL, Agila NL en Fr, Charlotte B. De meest gevonden rassen uit België: Charlotte, Sarpo Mira, Agria, Raja. Het is bijzonder dat rassen als Bionica (3x van de 10 winkels) en Sarpo Mira (1x ) voorkomen in de winkels, ze staan niet bekend als smaakvolle varianten. Het ras Sarpo Mira is voor de industrie geschikt is, niet als consumptie-aardappel. Bionica is een resistente aardappel, dus is de raskeuze vanuit de boeren wel begrijpelijk. 2. De kwaliteit van het aanbod is over het algemeen goed, weinig vergroening en weinig spruiten of andere kwaliteitsgebreken, het is echter qua kiemen nog een goede tijd in het jaar. 3. Het aanbod van alle soorten reguliere aardappelen/verpakkingen is gigantisch groot, tot soms wel 24 varianten bij Carrefour Market en Delhaize. 4. Volume verpakkingen zijn geliefd. Zelfs in de stad Gent is het aanbod van deze familieverpakking groot, tot wel 7 varianten van 5 kg per winkel bij Carrefour market. 5. In iedere supermarkt is wel los product beschikbaar, meestal 1 variant en ook gewassen, wel altijd reguliere aardappelen. Zou dit ook in plaats van regulier een biologische variant kunnen zijn? 6. Het aanbod biologisch is in aantal items per winkel mager te noemen. In de supermarkten is veelal één verpakking biologisch verkrijgbaar en in een enkel geval twee verpakkingen, ondanks het zeer grote aanbod van aardappelen. Vaak ontbreekt de volume variant voor biologisch, bijvoorbeeld een verpakking van 4 kg (of 5 kg), dit is een verpakking die in België veel wordt gekocht. Wanneer er maar één variant beschikbaar is kan er ook maar één kooktype worden verkocht, dit is een nadeel want niet naar ieders wens. Het aanbod in de natuurvoedingswinkels van Originó en Bioshop kan ook beter, er is weinig keuze. Het zou logisch zijn om hier meer keuze te bieden, daarbij ook keuze om gewassen aardappels te verkopen, voor de liefhebber daarvan. 7. De prijsstelling van biologische aardappelen is met regelmaat goed gekozen ten opzichte van de reguliere varianten in een soortgelijke verpakking. Soms wordt gekozen voor een iets kleinere verpakking, bijvoorbeeld 2 kg t.o.v. 2,5 kg om de prijsstelling psychologisch gunstiger te krijgen (Carrefour). Maar in enkele gevallen zijn de bio aardappels verhoudingsgewijs erg duur, dat is bij Match, Delhaize Proxy en Colruyt (1 kg) het geval. De prijsstelling van de netjes bij Origin o en BioShop is met respectievelijk 2,48 en 4,63 per 2,5 kg hoog te noemen ten opzichte van de meeste supermarkten. 8. De positionering van de aardappels is in de supermarkt vooral op kooktype. Er is geen aanduiding van streek of teler in gebruik. Alleen in de Natuurvoeding is veel Belgisch product verkrijgbaar en wordt ook de teler benoemd. Bij BioPlanet is dat alleen bij het losse niet verpakte product. Er is in geen enkele winkel een positionering gevonden vanuit herkomst Vlaanderen. Er is hier duidelijk een mogelijkheid om meer te doen met positionering vanuit de regio of de teler, in verpakte aardappelen. 4

Waargenomen kansen in dit schaponderzoek, voor ongewassen aardappels: a. Er is meer aanbod en assortiment van verpakte ongewassen in de Natuurvoeding mogelijk met betere herkomst positionering; b. Betere (smaak) rassen; c. Meer variatie in type rassen, rood / wit, vastkokend/bloemig; d. Het niet verpakte gewassen product in de supermarkt biologisch aanbieden. Kansen vanuit dit schaponderzoek voor biologische aardappels algemeen: a. Meer verschillende verpakkingen bio aardappelen in de supermarkten b. Meer verschillende types, zowel vastkokend als kruimig; c. Volume verpakkingen in de supermarkten, bijvoorbeeld 4 kg; d. Ook gewassen aardappelen aanbieden in Natuurvoedingswinkels. 1.4 Het huidige aanbod vanaf het Vlaamse boerenerf Om vast te stellen wat het aanbod van de Vlaamse boeren momenteel is en hoe dat er in de toekomst wellicht uit zou kunnen gaan zien zijn 5 boeren bezocht op hun bedrijf, daarnaast is er één biologisch bedrijf telefonisch geïnterviewd. Er zijn interviews gehouden waarbij de volgende zaken aan de orde zijn komen: - Huidige verkoopkanalen en samenwerking met sorteerders/verpakkers; - Huidige kwaliteiten, rassen en volumes per periode; - Mogelijkheden in opslag, sorteren, borstelen, kleinverpakken; - Ambities tot uitbreiding van de activiteiten voor dit projectdoel; - Wensen met betrekking tot samenwerking onder Vlaamse bio aardappelen ; - Ervaringen met het leveren aan (lokale) winkels of consumenten; - Monstername van huidige partijen voor beoordeling op kwaliteit. Telers die duidelijk interesse hebben in het project zijn uiteraard als eerste bezocht. Daarnaast zijn telers bezocht die al erg actief zijn in de aardappelafzet. 1. Vermarkting Niet alle telers willen open zijn over de concrete verkoopkanalen. De meeste telers verkopen niet aan een verpakker of verwerker. In België zijn er maar enkele verpakkers of verwerkers actief. Twee telers leveren hier wel deels of volledig aan. De meeste telers willen echter meer rendement van de teelt dan bij afzet in bulk. Volgens de telers is er bij zelf verpakken sprake van een hoger rendement, minder afzetrisico en minder kwaliteitsproblemen. Ook is opgemerkt dat de afhankelijkheid van één afnemer niet als een comfortabele positie wordt gezien. Veel telers leveren al rechtstreeks in eindverpakking aan voedselteams, veiling, restaurants, marktkramers, winkels of groothandel. De afzet in ongewassen aardappelen loopt naar wens. Één teler merkt echter op dat als er gewassen aardappelen naast de ongewassen aardappelen in het schap liggen dat dit toch ten koste gaat van de geborstelde aardappelen. 2. Behoefte bij de telers Twee telers geven aan niet te kunnen en willen groeien in aardappel. De andere telers geven aan graag meer aardappelen direct af te zetten. Er is duidelijk veel behoefte aan een goed salderende aardappelteelt met een veilige en constante afzet, ook al is dat voor een kleinere oppervlakte. Veel biologische bedrijven in Vlaanderen hebben ruimte voor ongeveer 1 tot 4 ha aardappel in het bouwplan. Slechts enkele bedrijven 5

hebben meer ruimte in het bouwplan. Een hoge omzet en saldo per hectare en inzetten van eigen arbeid is voor deze bedrijven belangrijk. Hoe directer aan de eindafnemer hoe liever. Hoe directer aan de eindafnemer hoe beter de ervaringen ook zijn. Allen willen graag samenwerken mits iedereen zelf verantwoordelijk is voor het eigen afgeleverde product. Zeker voor de verpakking is men ook geïnteresseerd in samenwerking, ook voor al bestaande afzet. Een mooiere verpakking is soms ook de wens van afnemers. De kosten van de verpakking en de hoeveelheid arbeid is voor de keuze wel belangrijk. Men is kritisch op de kwaliteit. 3. Product De geteelde rassen bij de geïnterviewde telers zijn: Bionica, Premiére, Heidi, Agria, Raja, Sarpo Mira, Frieslander, Charlotte, Désirée, Biogold en Juliette. Agria en Raja zijn de meest geteelde rassen. Men is niet altijd gehecht aan het ras. Soms is de afnemer bepalend maar meestal is het de teler die het ras kiest. Men wil een smakelijke aardappel met niet teveel teelttechnische risico s. Ook wat variatie in kooktype en kleur is belangrijk. Telers geven zelf aan sporadisch problemen te hebben met de kwaliteit. Rooibeschadiging komt voor, ook ritnaalden komt sporadisch voor. Problemen met bewaring (onder andere kieming komt ook voor). Overmatig problemen met schurft komt volgens de telers weinig voor, soms weten de telers dat een bepaald perceel te gevoelig is. Er zijn 7 monsters bekeken waarvan 5 beoordeeld volgens de wasserijgeschiktheidskaart van de NAO (Nederlandse Aardappel Organisatie). Van één teler kon geen representatief monster genomen worden (alle aardappels waren al verkocht). Het pootgoed is wel op schurft beoordeeld (monster 4 en 5). Nr Schurft (hoe lager hoe beter, voor wasserijgeschiktheid geldt maximaal schaal 3) OWG Aantal punten (hoe minder hoe beter de kwaliteit, voor wasserijgeschiktheid geldt maximaal 40 punten) Opmerkingen 1 1 389 9 Zeer mooie partij 2 2 355 106 Zeer veel groen en veel rooibeschadiging 3 2 380 20 Zeer grof 4 4 NVT Niet van toepassing Veel schurft 5 2 NVT Niet van toepassing 6 2 370 63 Drukplekken iets blauw 7 3 400 38 Schurft net aan de norm 6

Foto s aardappelen: Boven links is partij 1, boven rechts is partij 2 met veel groen en rooibeschadiging, onder links is partij 6 en onder rechts partij 7. 4. Bespreking kwaliteit Hoewel niet alle monsters mooi waren zijn er geen onoverkomelijke problemen geconstateerd. Twee van de vijf monsters voldeden niet aan de norm van maximaal 40 punten van de wasserijgeschiktheidskaart. Bij één monster was er sprake van veel groen, bij het andere monster was er sprake van misvorming, groen en beschadigingen. Zeker bij het laatste monster is het eenvoudig met sorteren/ lezen wel aan de norm te voldoen. Het blijkt ook op de lichtere zand en zandleem gronden goed mogelijk om schurftvrije aardappels te telen. Bovendien worden de aardappels niet gewassen. In dat geval vallen kleine gebreken op de schil duidelijk minder op. Problemen met groen en rooibeschadiging zijn in belangrijke mate te voorkomen door teelttechnische maatregelen. Met goed aanaarden, diep genoeg poten en voorzichtig rooien kunnen deze kwaliteitsproblemen vergaand gereduceerd worden. Het onderwatergewicht is overal goed en nergens uitzonderlijk hoog of laag. Hieruit kan geconcludeerd worden dat het onderwatergewicht met uitzondering van monster 2 voldoende is voor friet. Het onderwatergewicht is nergens zo hoog dat de aardappels zeer gevoelig worden voor stootblauw. 7

5. Mogelijkheden van de telers Alle telers zijn bereid aardappels zelf te sorteren en verpakken. De meeste telers zijn hier al actief mee. De meeste telers hebben al een mechanische koeling. Bij twee telers zijn er al concrete plannen voor aanbouw. Bij de 6 ondervraagde telers is potentie voor 14 hectare aardappel meer. Enkele telers willen met 1 tot 2,5 ha uitbreiden. De meeste telers kunnen sorteren. Drie telers hebben de mogelijkheid te borstelen. Andere telers leveren de aardappels ongeborsteld en horen hier geen klachten over. Het borstelen is geen ingewikkelde operatie (zie foto). Afzakken en sorteren ook niet. Afhankelijk van de verpakking kan het wel veel werk zijn. Foto borstelmachine 1.5 Kansen in de verkoop aan de consument We hebben in inschatting gemaakt van de kansen die zich voordoen in de kanalen waar we prioriteit aan gaven. Dat zijn dus Carrefour-streekproducten, Natuurvoeding en Korte Ketens. We hebben daarvoor meer dan 10 interviews gehouden, zowel door de relevante mensen te bezoeken als door telefonische gesprekken. De interviews zijn gericht op de volgende onderwerpen en lopen via een trechter naar het uiteindelijke doel van het interview: - De rol van biologische aardappels in de winkels/in het aanbod op termijn; - Initiatieven die zijn genomen om biologische aardappelen onder de aandacht te brengen. Succes vol en minder succesvol; - Welke mogelijkheden men ziet om biologische aardappelen aantrekkelijker te maken voor de consument; - Welke mogelijkheden men ziet om Vlaamse biologische aardappelen, geborsteld en in een speciale verpakking, aan te bieden aan de Belgische consument; - Met welke randvoorwaarden dit product succesvol kan worden; - Of men geïnteresseerd is om hierover verder te praten aan de hand van een concreet aanbod uit Vlaanderen. Hierbij een kort verslag van de interviews per partij. BioPlanet Bij Bioplanet zijn er wekelijks promoties van een groenten of fruit in het schap. Alle ongewassen aardappelen zijn nu onverpakt, zowel wit als rood. Niet verpakt verkoopt minder goed dan los, dat is hun ervaring. Verpakt ongewassen zou volgens deze logica de verkoop van ongewassen stimuleren. Het gewenste formaat zou dan 2,5 kg moeten zijn, maximaal 3 kg in een milieuvriendelijke verpakking. Het ongewassen product zou de geelschillige aardappel moeten zijn. Qua verpakking lijkt papier beter passen bij biologisch dan milieuvriendelijk plastic. Het product moet gesorteerd worden op een uniforme maatsortering. De kaart met herkomstaanduiding zou ongeveer een kistkaart kunnen zijn, met ongeveer dezelfde gegevens. Het is een algemene wens van Bioplanet om meer met regio te gaan doen of Belgisch product. Een aardappelzak met herkomstaanduiding zou daar prima bij passen. 8

Carrefour: de pilot van Carrefour Wetteren gaat uitbreiden naar eerst alle Hypermarkten in Vlaanderen en daarna de Markets. Producten komen in principe uit een straal van 40 km rondom de winkel. De telers mogen onder gunstige laagdrempelige voorwaarden producten in het schap zeten, in een directe relatie met de winkel. De betreffende verantwoordelijken vinden een papieren zak voor aardappelen prima, ook de huidige in de pilot. Het zou een flinke plus zijn als er een foto van de boer op te vinden zou zijn. Het is voor Carrefour prettig dat er contact is onder de boeren onderling, want er zullen op termijn meerdere boeren nodig zijn voor alle locaties. Carrefour heeft al veel ervaring opgedaan met het concept van streekproducten, maar dan in Wallonië. BioFresh: Biofresh levert niet alleen de meeste natuurvoedingswinkels maar ook boerderijwinkels. Biofresh verzorgt dus zowel aanvoer als afvoer van boerderijen. Biofresh schat in dat 40% van de biologische markt in België ongeveer 40 % wordt verkocht in natuurvoeding. Naast de natuurvoeding wordt 40% van het biologisch product in de supermarkten verkocht en in de overige kanalen 20%. Voor aardappels kan dat net anders zijn, waarschijnlijk meer in de overige kanalen. Qua taalgebieden en biologisch zijn de marktaandelen 35% in Franstalig gebied, 55% in Vlaanderen en 10% in Brussel. Volgens Biofresh moet je altijd tweetalig werken. Sinds februari doen ze zaken met Leo de Kock uit Nederland voor het gewassen product. Ze hebben goede resultaten in de winkels. Er werd dubbel zo veel verkocht van de verpakkingen met gewassen product dan de netjes met ongewassen product. Leo de Kock zou ook Vlaams product willen verwerken. De telers willen echter geen product aan de Kock leveren, tot spijt van Biofresh. Biofresh heeft nu het merk 2Bio, een merk van basisproducten waarvan zij de opslag/distributie/marketing doen. Het is in eigendom van een aantal winkels. Ook ongewassen aardappels zouden daar goed in passen. Voor aardappelverpakking vinden ze het belangrijk om te vermelden of een aardappel vastkokend of kruimig is. Dit is voor de consument de belangrijkste informatie. Ze zien ook voor bio frietaardappelen een mogelijkheid. In de toekomst zal meer gewassen product worden verkocht. De vraag is of de verkoop van ongewassen daarbij stabiel blijft. De netjes zullen er naar hun verwachting uit gaan. Biofresh heeft hun telers gevraagd om met voorstel te komen voor betere verpakking ongewassen aardappels. Dit zou mooi samen kunnen lopen met het doel van dit project. Biofresh zou dan voorkeur hebben voor het gebruik van het merk 2Bio op hun zakken. Origin o: Origin o plaatst in het geval van acties altijd meer product in de winkel, ze doen liever geen acties met prijskorting. Qua verpakking vinden ze een zak beter dan een net. Er moet maximaal 2 kg in een zak. Dat zouden vooral vastkokend moeten zijn. Deze vermelding is belangrijk, het vermelden van rassen is minder belangrijk, welke consument kent de rassen nog? Een Belgisch vlaggetje kan heel goed werken, zo is de ervaring! Ook de vermelding van de boer vindt men positief. De omschrijving van de tekst moet altijd even groot in Frans als in het Vlaams worden gedaan. Recepten werken goed voor de verkoop. Seizoen vermelding vindt men minder belangrijk, aardappels is tenslotte een bulkproduct, niet zozeer een product met hoge interesse van de consument. Ongewassen wortelen gaan steeds minder in de verkoop, gewassen product gaat beter. Dat zal ook voor aardappelen gelden! Het merk 2Bio in de winkels, is van ongeveer 15 ondernemers, waarvan ongeveer 13 Origin o winkels en 2 grote natuurvoedingswinkels. Hij ziet het merk 2Bio echter niet als een merk voor aardappels omdat er in het groenteschap verder niets van staat. 9

BioShop: Er is geen beleid op de categorie AGF. Iedere winkel is vrij zelf te bestellen wat men wil en in het schap te plaatsen wat men wil. Vaak komt het product van BioFresh, maar ook vaak van andere plaatselijke leveranciers of boeren. Als Biofresh iets wijzigd in het aanbod zullen winkels mee moeten, want zij zijn vaak de enige leverancier. Biovanbijons: Het merk is nu nog een merk van fruittelers met verwerkte producten, maar ze willen uitbreiden naar andere producten zoals vers. Aardappels zou daar prima bij passen. Er zijn ideeën hoe een groep aardappeltelers zich als groep kan aansluiten, waardoor ook de kosten minder zijn. Er is al veel ervaring met ontwerpen en drukken van etiketten, waarvan geprofiteerd kan worden. De distributie en het eigenaarschap van het product blijft buiten BvBo. Het is wel een regel dat men elkaar informeert wanneer een nieuwe klant wordt bezocht. Promotie is nu door site, een folder voor de winkel, een poster voor de winkel en het meedoen met de Bioweek. Vanaf 2014 wil BvBo promotie breder oppakken, wellicht ook met meer winkels. De communicatie is nu sterk gericht op boeren. Veel van de verkoop vindt ook plaats vanuit boerderijwinkels. BvBo is ooit met subsidie van de Vlaamse overheid gestart. Ook aardappelboeren zouden daarvan kunnen profiteren. Verder nog het advies om niet met Vlaams product te werken, dit is een politieke term, niet geschikt voor productmarketing. Cleyland: Cleyland zit niet verlegen om nieuw of ander aanbod vanuit de boeren. Hij heeft voldoende aanbod, ook qua verpakkingen. Afkomstig van een teler waar hij al 20 jaar mee werkt, nu met de derde generatie. Hij heeft ook geen interesse in andere verpakkingen. Cleyland beschikt ook over gewassen product uit Nederland, van Leo de Kock. Voedselteams: Aardappel hebben in korte ketens een groot aandeel, het is het meest verhandelde product. De prijs voor de consument is gunstig. Maar er liggen mogelijkheden bijvoorbeeld door een beter profiel te geven aan de aardappel door meer informatie bij het product te geven. De consument heeft het product liefst direct van de boer. Een ruw uiterlijk is geen probleem. Er zijn nu 154 voedselteams, bestaande uit gemiddeld 20 gezinnen, men doet echter niet iedere week alle boodschappen via Voedselteams. Conclusie Interviews Uit de interviews trekken we op hoofdlijnen de volgende conclusies: Er zijn verschillende kansen in de markt. Klanten in natuurvoeding wensen een betere verpakking dan de netjes. Klanten wensen ook een betere profilering van het product en de herkomst. Bij Carrefour zijn er kansen voor bio met streekproducten. En er zijn mogelijkheden voor aansluiting bij bestaande merken: Biovanbijons en 2Bio. Een sterke bedreiging zien we in toenemende concurrentie van gewassen verpakte aardappelen in natuurvoeding. Omdat een zo belangrijke partij als Biofresh hier goede resultaten van ziet zal het fenomeen snel toenemen. In andere landen is gewassen aardappels overigens een standaard product in natuurvoeding. Het zal in België een flinke plus kunnen geven in de totale verkoop van aardappelen via de natuurvoeding. Uit de interviews wordt ook duidelijk dat de telers door de vele korte ketens de situatie voor een flink deel wel zelf in de hand hebben. De telers zijn door Biofresh eerder redelijk beschermd geweest tegen buitenlandse invloed, maar initiatief is nu dringend gewenst. 1.6 Uitwerking van de strategie Met alle opgedane informatie uit de externe verkenning van de markt en de interne verkenning van het aanbod zijn de kansen beoordeeld en is gekeken of een match kan worden gemaakt tussen de kansen en het potentieel aanbod van de Vlaamse akkerbouwers. 10

Om deze match te maken gebruiken we de SWOT techniek. In deze techniek worden de sterktes (Strenghts), zwaktes (Weaknesses), kansen (Opportunities) en bedreigingen (Treaths) op een rij gezet en met elkaar geconfronteerd. SWOT voor ongewassen biologische aardappelen in België: Kansen 1. Meer variatie in het schap mogelijk 2. Klanten in natuurvoeding willen een betere verpakking 3. Klanten in natuurvoeding willen een betere profilering van het product 4. Streekproducten in supermarkten, Carrefour 5. Aansluiting bij merken, zoals 2Bio en Biovanbijons Bedreigingen 1. Concurrentie van gewassen aardappelen uit Nederland 2. Prijsaanbiedingen met regulierproduct in de grootdistributie 3. Regulier streekproduct als goedkoop alternatief voor bio Sterktes 1. De telers hebben veel zelf in de hand, dus veel invloed op de keten 2. Telers zijn bereid moeite te doen voor een betere prestatie in de markt 3. Geschikte gronden en voldoende potentie voor een goed product Zwaktes 1. De huidige verpakking (net) wordt als onvoldoende beoordeeld door klanten 2. Er is beperkte samenwerking tussen telers 3. Er is niet altijd voldoende aanbod van kwaliteit 4. Er is niet altijd voldoende variatie in kooktype en verpakkingseenheid 5. Biologische aardappelen hebben nu een relatief laag marktaandeel Het laaghangend fruit van een SWOT zit in de confrontatie van de sterke punten met de kansen in de markt. In deze SWOT is een hele goede match mogelijk. De telers hebben door de korte ketens zelf veel in de hand en dus zeer veel invloed op de variatie, de verpakking én de profilering van biologische aardappels in de korte ketens en de natuurvoeding in België. De telers hebben ook aangegeven bereid te zijn om deze moeite te doen en zijn in staat om product van voldoende kwaliteit te kunnen leveren. Uit de bedreigingen wordt duidelijk dat het ook urgent is om aan de slag te gaan. Gewassen aardappels zullen opkomen in de natuurvoeding. En indien de biologische telers niet snel overal het product als streekproduct claimen zullen er alternatieve aanbieders op de stoep staan met regulier product om het fenomeen streekproduct in te vullen. Het repareren van de zwaktes is in een SWOT vaak een langere termijn zaak. Samenwerking tussen telers kan in stapjes worden opgebouwd. En daar waar de kwaliteit nog niet goed genoegd is kan deze naar onze overtuiging op de beschikbare gronden verbeterd worden. Door gebruik van betere verpakkingen én door de opkomst van gewassen biologische aardappels in natuurvoeding zal het totale marktaandeel van biologische aardappelen (op de verkoop van alle aardappelen in België gaan groeien. 11

De conclusie van de SWOT is dat het de hoogste tijd is om met nieuwe, aantrekkelijke verpakkingen aan de slag te gaan en dat het binnen het bereik van de telers ligt om hierin succes te scoren. 1.7 Strategiebespreking De uitgewerkte strategie is besproken met een grote groep telers, uitgenodigd door Bioforum. Zowel door onszelf als door Bioforum zijn ook telers gebeld om zeker te zijn dat we tot een breed gedragen besluitvorming kunnen komen, dat is het doel van de bespreking. In de bespreking hebben we alle voorgaande onderdelen besproken: - Het marktonderzoek in de winkels - De houtskoolschets van de markt - De interviews bij de telers - De interviews in de markt - De SWOT en de conclusies daaruit De SWOT en de conclusies eruit leverden wat discussie op en werden geaccepteerd. Na de presentatie van deze elementen hebben we onze keuzes gegeven voor prioriteitsstelling in kanaalkeuzes, waarin een nieuw concept geïntroduceerd zou moeten worden. - Natuurvoeding: Bio Planet, Bioshop en Origin o - Groothandel Biofresh - Korte ketens: voedselteams, Biovanbij ons, boerderijwinkels, markten. - Supermarkten: Carrefour streekproducten - Op langere termijn meerdere supermarkten onder de categorie streekproducten. Ook deze keuzes werden herkend, aangegeven werd dat men bij voorkeur tot een verpakkingskeuze komt waarin je flexibel bent naar alle afnemers toe, om het op maat te maken. Vervolgens hebben we varianten laten zien voor materialen en verpakkingen die door de telers in de toekomst gebruikt zouden kunnen worden. Met de relevante eigenschappen en verkoopvoorwaarden, zoals prijs, besteleenheden en mogelijkheid tot maatwerk. Een totaal overzicht hiervan, met alle onderzochte details zit in de bijlage 3. Uit alle varianten kozen de telers voor een papieren zak, deze geeft veel mogelijkheden in de verschillende kanalen, ze wordt door veel klanten mooi gevonden. Het op maat maken van de verpakking kan met stickers of kaarten, verschillende voorbeelden zijn fysiek aan de zaal getoond, ook voorbeelden uit Duitsland. Het dichtmaken van de zak zou kunnen met nietjes (meest gebruikt) of met kleine stickertjes als variant. Een mooie discussie volgde over het gebruiken van een standaard aardappelzak of een aardappelzak die in de opdruk al meer generieke informatie en communicatie kan doen voor het product Belgische biologische aardappelen. De discussie heeft gevolgen voor de wijze waarop telers met elkaar willen samenwerken in één concept voor de verpakking van het product. Uiteindelijk sloot de discussie met de vaststelling dat de telers willen gaan voor een op maat gemaakte zak voor Belgische biologische aardappelen die ze allen zullen gaan toepassen. Deze verpakking wordt dan vervolgens door de extra kaart of sticker op maat gemaakt bij de teler, het ras en/of de klant. De meeste telers willen de zak gebruiken voor een gewichtsinhoud van 2,5 kg, maar er zijn ook telers die er 3,0 kg in willen doen en één wilde 12

3,5 kg verwerken. De te kiezen zak zal in ieder geval de range van 2,5 tot 3,0 moeten kunnen doen. De meerderheid koos ervoor om gebruik te gaan maken van een sticker die aan één kant van de zak wordt geplakt. Dit werk kan op voorraad door de boer gebeuren, zodat het afvullen van de zakken sneller kan verlopen. Dezelfde communicatie zou ook kunnen worden gedaan door een kaart die tegelijk met het dichten aan de zak wordt geniet, maar dat wilde slechts een paar telers. Alle telers wilden de zak dichtmaken met nietjes, niemand had voorkeur voor het gebruik van kleine stickertjes voor dit doel. Tijdens de bijeenkomst is nog in klad gerekend aan de kostprijs van een dergelijke verpakking. De uitgangspunten zijn duidelijk geworden en de kostprijs zal in de uitwerking van het concept worden meegenomen. Een aanvullend onderwerp was nog de bestelwijze en logistiek van de aardappelzak. Bestellingen van de zakken zal in één keer voor de gehele sector moeten gebeuren, een paar keer per jaar. Dit zal wellicht via Bioforum kunnen worden gedaan, waarbij Bioforum alleen de bestellingen verzameld en de distributie direct naar de teler gaat, dus Bioforum wordt dan geen eigenaar en geen voorraadhouder. Voor de stickers kan ook een andere route worden gekozen, namelijk direct bij een drukker, door te werken met een standaard lay out die iedereen verder kan invullen. Deze zaken worden in het vervolg verder uitgewerkt. Aan het einde van de bijeenkomst wordt door Bioforum en de groep vastgesteld dat deze bijeenkomst voldoende draagvlak en perspectief biedt voor het vervolg. De ideeën kunnen nu worden uitgewerkt en beschreven. Er wordt een volgende bijeenkomst gepland als de concepten duidelijk zijn en aan de telers kunnen worden gepresenteerd. 2. PROSPECTEREN In dit hoofdstuk willen we het perspectief schetsen voor de hele Belgische biologische aardappelafzet en voor de te volgen strategie. Zie als achtergrond ook bijlage 4. In een positief scenario schatten we in dat de gehele markt voor biologische aardappelen in 5 jaar tijd kan verdubbelen. Voorwaarde hiervoor is de uitvoering van een aantal goed gekozen maatregelen en gemotiveerde ketens, van boer tot winkel. De maatregelen die we voorstellen zijn beschreven in dit rapport in de uitwerking van het concept en ook in Hoofdstuk 5. Het marktaandeel van biologische aardappelen op het totaal van aardappelen is nu 2,2 % (bron Bioforum) terwijl het marktaandeel van biologische groenten 5 % is. Is Duitsland ligt overigens het marktaandeel van biologische aardappelen op 9,6 %. Een groei naar 4,4 % marktaandeel is gezien deze feiten niet onrealistisch. Het huidige volume van de Belgische biologische aardappelmarkt schatten we op 20.700 ton. Dit getal is gebaseerd op de consumptie van 85 kg per bewoner x 11,1 miljoen bewoners en een marktaandeel van 2,2 % van biologische aardappelen. In bijlage 4 ziet u een uitwerking van prognoses in 3 scenario s, de huidige situatie, een positief scenario en een negatief scenario. In het positieve scenario verwachten we dat het aandeel van de verkoop via natuurvoedingswinkels én supermarkten zal stijgen ten opzichte van de korte ketens. En dat 13

binnen de natuurvoedingswinkels en de korte ketens het aandeel import aardappelen zal toenemen vanwege het feit dat er in de toekomst meer gewassen aardappelen uit andere landen zullen worden verkocht. In de supermarkten zal het aandeel import onveranderd hoog blijven, zo is onze verwachting. In een negatief scenario verwachten we dat de verkoop van biologische aardappels langzaam terugloopt en dat het aandeel import aardappelen in de natuurvoedingsketens en ook in de korte ketens oploopt. Dit wordt veroorzaakt door toenemende verkoop van gewassen aardappels die voor een groot gedeelte uit het buitenland komen. In de huidige situatie is er 320 ha teelt in België waarvan 90 ha in Vlaanderen. Met de huidige opbrengsten wordt rond de 10.000 ton in België geproduceerd. In het positieve scenario kan de productie met zo n 30 % groeien. In het negatieve scenario is een krimp met zo n 10 % noodzakelijk in de productie. Als we deze cijfers over Vlaanderen en Wallonië gelijk trekken is er in een positief scenario in Vlaanderen een teelt mogelijk van 90 ha plus 30 % is 117 ha. In een negatief scenario loopt de teelt terug naar 80 ha. Als we uitgaan van de huidige productie van rond de 30 ton per ha en 90 ha areaal is de productie van biologische aardappelen in Vlaanderen 2.700.000 kg groot. Het huidig concept kan in onze inschatting de volgende ontwikkeling doormaken. Jaar Percentage via concept Volume concept Aantal verpakkingen 2,5 kg 2014 30% 810.000 kg 324.000 stuks 2015 40% 1.080.000 kg 432.000 stuks 2016 60 % 1.620.000 kg 648.000 stuks 2017 80% 2.160.000 kg 864.000 stuks In het positieve scenario worden het in 2017 30% meer verpakkingen: 1.123.200 stuks In het negatieve scenario worden het in 2017 10 % minder verpakkingen: 777.6000 stuks. 3. IMPLEMENTEREN De gekozen strategie en de daarbij verwachte resultaten zijn uitgewerkt in een ketenconcept dat na goedkeuring klaar is voor uitvoering. Het ketenconcept wordt in relevante onderdelen hieronder besproken. Zie ook bijlage 5 voor de briefing. Positionering De kanalen waarop we ons concentreren zijn nu duidelijk. Op basis van alle informatie en ervaring maken we voor de positionering in deze kanalen de volgende keuzes. Primaire communicatie: Secundair: Talen: Belgische biologische aardappelen, van de boer. Niet gewassen, waardoor langer houdbaar. Alles in twee talen, beide talen even groot. We kiezen ervoor om de Vlaamse herkomst niet te gebruiken in de primaire communicatie. Het wordt aan alle kanten afgeraden om dit aspect aan een product te koppelen. Wel wordt het in de markt als heel positief ervaren om de Belgische afkomst goed te benadrukken, met daarbij de boer en het dorp of de streek. Qua taalkeuze wordt gekozen voor twee talen en ook om de twee talen even groot toe te passen, op aanraden van de afnemers. 14

Bij de vormgeving adviseren we veel groenkleur, dit is de kleur die de biologische consument zoekt en daarom het meest bruikbaar is. Op de zak adviseren we groot het gebruik van het woord BIO, wat tweetalig gebruikt kan worden. Daarnaast het gebruik van het EU biokeurmerk. Het Belgische bio-keurmerk is niet te gebruiken omdat niet iedereen daarover mag beschikken. Slogan: In goed Vlaams en Frans: Biologische aardappelen van bij ons! Tekst ongeveer als volgt (maar dan in goed Vlaams en Frans): Onze aardappelen zijn op natuurlijke wijze geteeld, zonder gebruik van kunstmatige bestrijdingsmiddelen of kunstmest. Na de oogst bewaren en verpakken we de aardappelen zelf. We kiezen er bewust voor om onze aardappelen niet te wassen maar schoon te maken door ze te borstelen. Op die manier zijn ze langer houdbaar en blijven ze langer smaakvol! Merkkeuze Gegeven het doel dat we nastreven, om zo veel mogelijk boeren de nieuwe verpakkingen te laten gebruiken, kunnen er geen centrale merkkeuzes worden gemaakt. Een duidelijke merkkeuze zou bepaalde kanalen ervan kunnen weerhouden om met de verpakking te willen werken. We willen juist dat de verpakkingen zo breed mogelijk kunnen worden gebruikt. Vanuit de zijde van afnemers zoals Biofresh lijkt de wens te bestaan om met het merk 2Bio te gaan werken op de aardappelverpakking. Aan deze wens kan in het ontwerp ruimte worden gegeven. Deze ruimte kan ook door anderen worden gebruikt om een merk op af te drukken. Biovanbijons heeft kennis en ervaring in het ontwikkelen van een merk en het samenwerken in een groep en biedt aan om ook een groep aardappeltelers de ruimte te geven met het merk Biovanbijons te gaan werken. Ook een dergelijk merkgebruik moet mogelijk zijn binnen het concept van de verpakking. Kwaliteitseisen en bewaking Vooralsnog zijn de boeren zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit die zij in eigen verpakkingen doen. De minimale kwaliteitseisen zijn dus de wettelijke eisen en de eisen van afnemers. Het is echter wel verstandig om eisen toe te voegen aan het gebruik van de verpakking, zodat negatieve consumentenervaringen kunnen worden voorkomen en vooral veel positieve consumentenervaringen worden gerealiseerd. We doen hiervoor aanbevelingen verderop in de tekst. Verpakking Uit alle opties is samen met de boeren gekozen voor een papieren zak, met twee handvaten en een venster. De zak krijgt een opdruk die op maat gemaakt wordt voor gebruik van verkoop van Belgische geborstelde biologische aardappelen in alle relevante kanalen. De opdruk moet dus zo algemeen blijven dat iedereen deze overal en onder verschillende merken kan gebruiken. Twee varianten zijn mogelijk: Een variant met venster dat is uitgesneden, bestaande uit 9 gaten en een variant met venster van Sisal materiaal. De leverancier adviseert in dit project om de variant met gaasvenster uit te werken, er is in de variant met de gaten meer risico op het uitvallen van b.v. kiemen, rot, etc. 15

Foto boven: Rechts variant met uitgesneden openingen, links variant met gaasvenster. Bij de verpakking is gekozen om een sticker te gebruiken waarop alle benodigde informatie staat en waarvan het ontwerp aansluit op het ontwerp van de zak. Het gebruik van een aparte sticker geeft de mogelijkheid dat verschillende telers dezelfde zak gebruiken en toch verschillende rassen kunnen gebruiken. In plaats van een sticker is het ook te overwegen een kaart te gebruiken die tegelijk met het dichtnieten van de zak aan de zak wordt geniet. De telers lijken voorkeur te hebben voor het gebruik van stickers omdat het stickeren van de zakken op voorraad kan gebeuren. Op de sticker of kaart is dan telerspecifiek in te vullen: - VASTKOKEND / KRUIMIG = per soort verschillend, groot vermelden; - Foto van de teler, niet een pasfoto; - Logo van zijn bedrijf óf logo van het merk waarvoor wordt verpakt; - Naam en Woonplaats van de teler; - Eventueel de website van het bedrijf; - Ras eventueel met gebruikstoepassing in het kort, b.v. geschikt voor salades ; - Sortering; - Andere verplichtingen van uit het merk of de winkel zoals b.v. een kassa-scan-code; 16

Foto: Voorbeelden uit Duitsland, zelfde zak, twee verschillende afzenders. Promotie Vooralsnog zijn er geen afspraken gemaakt voor activiteiten ten behoeve van promotie van de biologische aardappelen in deze verpakking of voor het verkrijgen van een budget voor promotie. De beperktheid van de gewenste samenwerking biedt hier ook nog weinig ruimte voor. Wel is ons advies om de promotie van de zak in alle kanalen op te gaan pakken en zo te organiseren dat telers hun eigen reclame doen in de eigen afzetkanalen. Dit kan een mooie volgende stap zijn in een verdere samenwerking van de telers. We gaan hier bij de aanbevelingen voor de toekomst verder op in. Prijsstelling Bij de prijsstelling van het concept kun je redeneren vanuit de kostprijs en vanuit de winkelprijs. Het laatste heeft de voorkeur. Uit de gesprekken in de markt blijkt dat men de prijs van een gelijk gewicht aan gewassen aardappels ook de maximale de prijs beschouwd van de ongewassen aardappels. Eerder nog vind men ongewassen minder bewerkt en verwacht men een lagere prijs. Uitgaande van een winkelprijs van gewassen aardappels in de natuurvoeding in België is de prijs van 4,98 per 2,5 kg gevonden bij BioPlanet. In twee andere natuurvoedingsketens vonden we een prijs van 4,48 en 4,63 voor een netje van ongewassen aardappels. Onze adviesprijs is dan ook een prijs van 4,48 tot 4,98 voor een verpakking van 2,5 kg, preciezer te bepalen afhankelijk van de winkel die het betreft. De kostprijs van een 2,5 kg aardappelen in een papieren zak met sticker of kaart is als volgt: 17

Netje 2,5 kg Zak 2,5 kg Materiaal 0,046 0,300 Arbeid 0,250 0,250 Sticker of kaart 0,070 0,070 Gewichtsverlies bij afwegen 0,050 0,050 Verpakkingskosten 0,416 0,670 Aardappelen 0,54 per kg 1,35 1,35 Totaal per verpakking 1,77 2,02 In deze berekening wordt ervan uitgegaan van prijzen exclusief BTW. De kostprijs van een zakje blijkt ten opzichte van de huidige netjes door de materiaalkosten van de zak ruwweg 0,25 per 2,5 kg omhoog te gaan. Er is in deze vergelijking al rekening gehouden met een extra label aan het netje, die al stond gepland. Met de kostprijs van een papieren verpakking moet de eerder gegeven advies winkelprijs goed te halen zijn, uitgaande van een normale marge voor de groothandel en de winkel. In de korte ketens zullen deze marges niet voorkomen, maar zal de boer zelf meer werk hebben aan de verkoop van de aardappelen en de logistiek. Omverpakking, handeling, logistiek In het proces van verpakken wordt bij gebruik van een sticker de sticker eerst op de lege zak geplaatst, dit kan het beste op voorraad gebeuren. In geval van gebruik van kaarten zal de kaart direct worden vastgeniet bij het dichtnieten van de zak met twee nietjes. Voor het dichten van de zak is er ook de mogelijkheid om te werken met een klein stickertje dat om de zak wordt gevouwen. Dit is naar eigen keuze voor de boer, wat men het handigst vindt. Vrijwel alle boeren aanwezig wilden gaan nieten. De zak zal logisch en efficiënt in een EPS fust moeten passen. De afmetingen van de zak moeten daarop worden afgestemd. Vooralsnog gaan we uit van een zak die de afmetingen heeft zoals de standaardzak voor 2,5/3 kg. Deze is 20 cm x 10 cm breed en 35 cm hoog. Van deze zak doet één teler nu vijf stuks in een EPS hoog, 4 staand en één liggend. De afmetingen van de zak kunnen op wens nog worden aangepast omdat de telers op maat gemaakt laten drukken. 4. KETENONTWIKKELING In dit hoofdstuk geven we advies hoe de organisatie van het concept bij de boeren georganiseerd kan worden. Daarbij sluiten we aan bij alle signalen die we hebben ontvangen rondom de wensen tot meer of minder onderling samenwerken. De signalen die we op het gebied van samenwerken ontvingen houden in dat boeren wel iets meer willen samenwerken, maar toch beperkt. Ze willen hun zelfstandigheid in afzetrelaties, opslag, sorteren, borstelen, verpakken en verkopen niet verliezen. Met elkaar zijn ze tot de conclusie gekomen dat ze een samenwerking nastreven die inhoudt dat ze allen met dezelfde papieren verpakking willen gaan werken. Deze samenwerking zal de kwaliteit van het aanbod van verpakkingen in de Belgische schappen gaan verbeteren, zoals de klanten graag willen. Bij deze samenwerking zullen de telers tevens in staat blijven om hun eigen identiteit en 18

zaken als rasgegevens op de verpakking mee te geven door de keuze van de telerspecifieke stickers of kaarten. De samenwerking vraagt niet om formalisering in een gezamenlijke vereniging en dergelijke en kan daardoor het gewenste informele karakter houden. Tegelijk is er voldoende binding omdat er ook een zeer duidelijk gezamenlijk doel en belang is: Het verbeteren van de verkopen van ongewassen biologische Belgische aardappelen. De wijze waarop de telers de verpakkingsmaterialen kunnen bestellen wordt hieronder beschreven en sluit aan bij de wens om zoveel mogelijk decentraal te organiseren. Het bestellen en distribueren van de papieren zakken voor de boeren kan via BioForum worden georganiseerd. BioForum heeft al meer ervaring in het verzamelen van bestellingen voor bijvoorbeeld promotiemateriaal en met de distributie daarvan. De papieren zakken kunnen via een bestelformulier op de website bij BioForum een aantal keren per jaar worden besteld. BioForum houdt geen voorraad, de zakken worden bij de boeren afgeleverd. Bovenop de kosten van de zak komen de logistieke kosten. Kleinere bestellingen zullen daarmee duurder zijn dan grotere bestellingen. De kosten van de eerste druk zullen hoger zijn door de initiële kosten die bij het ontwerp horen vanuit de verpakkingsleverancier. Het voorstel is deze initiële kosten later ook op de verpakkingen te houden maar dan te benoemen als marge. Deze opbrengsten kunnen dan worden gespaard en worden ingezet voor coördinatie, ontwerp en eventueel promotie. Voor de bestelling van de stickers of kaarten lijkt een directe route via de drukker aantrekkelijker. BioForum kan een drukker selecteren die in staat is om de telers via een webapplicatie de standaardopmaak van de kaart of de sticker teler-specifiek te maken en vervolgens te bestellen. Op deze wijze vindt de teler, na inloggen op de webapplicatie, de standaardopmaak van de sticker. Hij voert hier zijn gegevens in en laadt een foto op de site en mogelijk een logo. De teler slaat dan de kaart onder een naam op, zodat deze bij een volgende bestelling weer gebruikt kan worden. Daarna bestelt de teler eventueel nog een tweede of derde variant voor een andere afnemer of voor een ander ras. Vervolgens wordt de bestelling afgerond. De drukker kan de telers verzoeken om hun nieuwe bestelling op te geven om zo meerdere stickers van meerdere telers in één keer te drukken. De telers ontvangen de materialen thuis en worden gefactureerd vanuit de drukker, inclusief de verzendkosten. In deze vorm kunnen de kosten van de drukker fors worden verlaagd en is geen verdere coördinatie vanuit Bioforum of anderen nodig bij dit proces. Een alternatief is dat er een standaardopmaak ter beschikking wordt gesteld aan de telers en ieder bij een eigen drukker de zaak verder regelt, volgens de gezamenlijke specificaties. Deze optie zal naar verwachting duurder uitvallen en zal mogelijk tot verschillen in de stickers leiden. In onze adviezen in hoofdstuk 5 doen we aanbevelingen om de samenwerking verder te ontwikkelen. Er is zeker een afbreukrisico als er onvoldoende ontwikkeling en begeleiding wordt gegeven aan deze groep die nog niet echt een groep genoemd kan worden. Ieder ongemak in het werken met het de nieuwe verpakking kan mensen doen afwijken van de voorgenomen strategie. En tegelijk is er nog veel meer mogelijk indien de boeren verdergaand willen samenwerken na de eerste stappen genomen te hebben. Vooralsnog is vanuit Bioforum zeker extra begeleiding nodig, totdat de groep voldoende eigen trekkracht op gang brengt. 19