Langer Thuis in Rotterdam Annemieke Vriend & Nienke Miedema Programma Langer Thuis Resultaten pilot woningcoach Beetpakken en vasthouden Juli 2017 1
Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Hoofdstuk 1 Aanleiding pilot woningcoach 3 Hoofdstuk 2 Opzet en verloop onderzoek 4 Hoofdstuk 3 Cijfers en uitkomsten 5 Hoofdstuk 4 Resultaten 7 Hoofdstuk 5 Andere projecten voor senioren 8 Hoofdstuk 6 Samenvatting 9 Hoofdstuk 7 Adviezen en aanbevelingen 10 Bijlagen : 1. Presentatie Pilot Woningcoach 12 : 2. Vragenlijst 15 : 3. Factsheet De seniorenmakelaar maakt het verschil van 16 Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg Blz. 2
Hoofdstuk 1 Aanleiding pilot woningcoach Gedurende een half jaar is vanuit het programma Langer Thuis een woningcoach aan het werk gegaan om door middel van huisbezoeken onderzoek te doen naar belemmeringen voor senioren bij het verhuizen naar een geschikte woning. De pilot met het inzetten van een woningcoach is voortgekomen uit signalen van bijeenkomsten met senioren en vanuit het programma Voor Mekaar. Vanuit dit programma vinden 75+ huisbezoeken plaats waarin de vrijwilligers, die deze bezoeken doen, vaak te horen krijgen dat mensen wel willen verhuizen, maar dat dit niet lukt. Daarnaast weten we dat ouderen graag zelfstandig willen blijven wonen, maar om praktische, emotionele en financiële redenen liever niet verhuizen. Hieronder de uitgangpunten zoals deze bij aanvang van de pilot benoemd waren: Probleemstelling Uit bijeenkomsten met senioren en de 75+ huisbezoeken uit het programma Voor Mekaar, komen er signalen dat mensen die een verhuiswens hebben deze vaak niet goed kunnen realiseren. Daarnaast geven de woningcorporaties aan dat zij regelmatig moeite hebben om hun 55+ woningen verhuurd te krijgen aan de juiste doelgroep. Doelstelling De tijdelijke inzet van een woningcoach heeft tot doel om door middel van huisbezoeken inzicht te krijgen in de redenen van 75+ers om te verhuizen en in de belemmeringen die zij daarbij ervaren. Resultaat Het resultaat is om vanuit de inzichten en conclusies t.a.v. verhuisredenen en belemmeringen tot aanbevelingen en advies te komen om deze belemmeringen weg te nemen. Zodanig dat de doelgroep beter bediend wordt en bewoners langer thuis kunnen blijven wonen in een voor hen geschikte woning. Werkwijze De woningcoach bezoekt mensen die hebben aangegeven tijdens de 75+ huisbezoeken van het programma Voor Mekaar dat men een verhuiswens heeft. Samen met de bewoner bekijkt zij welke stappen er al gezet zijn of nog gezet moeten worden om te kunnen verhuizen naar een gewenste en geschikte woning. Indien nodig ondersteunt zij mensen daarbij, activeert het netwerk en onderhoudt zij contacten met corporaties en zorgverleners. 3
Hoofdstuk 2 Opzet en verloop onderzoek In de periode maart tot en met half juli 2017 heeft de woningcoach huisbezoeken afgelegd bij senioren. Hieraan voorafgaand heeft zij gesprekken gevoerd met ouderen maatschappelijk werkers, corporatiemedewerkers, vraagwijzercoördinatoren en collega s bij de gemeente Rotterdam, die zich bezig houden met dit onderwerp. Ter afronding van de pilot zijn de bevindingen op papier gezet en besproken met de stuurgroep (zie bijlage 1: Presentatie Pilot Woningcoach). Hieruit zijn diverse conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan om bewoners beter te faciliteren bij het vinden van een geschikte woning en het zo mogelijk te maken om langer thuis te kunnen blijven wonen. Aanmeldingen De woningcoach heeft 34 huisbezoeken afgelegd bij senioren die op dit moment niet passend wonen en die op zoek waren naar een voor hen geschikte woning. De aanmeldingen van huishoudens die graag een huisbezoek wilden, kwamen voornamelijk van professionals in de wijk, zoals bijvoorbeeld ouderenmaatschappelijk werkers, spil in de wijk en WMO consulenten. In totaal hebben 23 aanmelders 34 huishoudens aangemeld. Vragenlijst Tijdens de huisbezoeken is gevraagd naar de huidige woonsituatie en de gewenste woonsituatie. Daarnaast is gevraagd naar de reden van het feit dat men op dit moment in deze, niet geschikte situatie zit. Kortom, wat zijn belemmeringen die mensen ervaren bij de huidige woning en het zoeken naar een geschikte woning (zie bijlage 2: Vragenlijst). Doelgroep Hoewel het project aanvankelijk gold voor 75+ers uit de wijken Hillesluis, Crooswijk en Bospolder Tussendijken is dit gebied in verband met een matige aanmelding van kandidaten, vrij snel uitgebreid naar de gehele gebieden Feijenoord, Delfshaven en Kralingen/Crooswijk. Ook is de leeftijd, n.a.v. signalen uit het werkveld, verlaagd naar 65+. Later is de pilot over de hele stad uitgerold. Er zijn toen ook mensen bezocht in de wijken Prins Alexander, het Oude Westen en IJsselmonde. De huidige woning betrof in 30 van de 34 gevallen een huurwoning van een woningcorporatie. Verdeling naar wijk en woningeigenaar: Delfshaven : 10 Feijenoord : 10 Kralingen/Crooswijk : 5 Prins Alexander : 4 Het Oude Westen : 3 IJsselmonde : 2 Woonstad : 14 Havensteder : 8 Vestia : 5 Woonbron : 3 Particulier : 3 Koop : 1 Stuurgroep Een stuurgroep met deelnemers van de corporaties en de gemeente, die het project begeleidt heeft, is drie keer bij elkaar geweest. De eerste keer is nagedacht over hoe de pilot vormgegeven moest worden en wat voor resultaten we met de pilot wilden bereiken. De tweede bijeenkomst is de pilot toegelicht en zijn er nadere afspraken gemaakt. De derde keer zijn de bevindingen en conclusies gedeeld en is er gebrainstormd over mogelijke oplossingen voor de geconstateerde belemmeringen. 4
Hoofdstuk 3 Cijfers en uitkomsten Kenmerken van de bezochte huishoudens Totaal bezocht aantal huishoudens: 34 alleenstaand : 20 gehuwd : 10 huishouden met volwassen kind : 4 De gemiddelde leeftijd van de bezochte personen was 76,4 jaar. Het betreft dus de groep oudere senioren. In de helft van de gevallen was er tijdens het huisbezoek een (klein-) kind of kennis/mantelzorger aanwezig. Van de 34 huishoudens ontvingen er 24 huishoudens huurtoeslag. Dit betekent dat het gemiddelde inkomen van de bezochte huishoudens relatief laag is. Kenmerken van de huidige woonsituatie De huidige woning is een variatie van portiekwoningen zonder lift (zowel 3-, 4- als 5- kamerwoningen), maisonnettes en eengezinswoningen. In vrijwel alle gevallen is er sprake van een trap naar of in de woning. Deze trap levert in de loop van de tijd een probleem op. De gemiddelde woonduur is 25 jaar. Men woont dus al geruime tijd in dezelfde woning en dezelfde buurt. Men kent er de buren, de winkels en heeft er zijn huisarts en andere zorgverleners. De gemiddelde huurprijs die men betaalt is 500,-. Hier zit uiteraard wel enige variatie in. Reden van wens tot verhuizen Het verhuismotief is een combinatie van meerdere problemen, waarvan de achteruitgang van de fysieke gesteldheid en de daardoor ongeschikt geworden woonvorm in verband met de trap, de belangrijkste reden is. Men krijgt klachten aan het bewegingsapparaat, hart- en longproblemen, diabetes, instabiliteit. De woning wordt te groot, te tuin te bewerkelijk of men wordt geconfronteerd met een daling van het inkomen na overlijden van de partner of wegvallen van een buitenlands pensioen. Percentage genoemde verhuisredenen afstand mantelzorg instap douche- cabine daling inkomen geen traplift mogelijk te ver van winkels woning te groot tuin trap lopen 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 5
Waarom niet eerder verhuisd? Van de geïnterviewden gaf het merendeel aan heel erg tevreden te zijn met de huidige woning en buurt, reden om hier eigenlijk niet weg te willen. Men ontkent daardoor de noodzaak van een toekomstige verhuizing en sorteert hier niet op voor. Voor zover men bekend is met het systeem van Woonnet Rijnmond, staat men niet of nog slechts kort ingeschreven als woningzoekende. Problematisch daarbij is dat het overgrote deel niet digitaal zelfredzaam is en niet zelf kan reageren op het woningaanbod. Zij zijn daarvoor afhankelijk van kinderen, kleinkinderen en/of kennissen. Voor niet iedereen geldt dat zij hier een beroep op kunnen doen. Voor hen is Woonnet Rijnmond een onoverkomelijke hindernis bij het zoeken naar een andere woning. Deze groep valt echt buiten de boot. Een ander probleem is dat ongeveer de helft van de huishoudens aangeeft weinig tot geen spaargeld te hebben om de verhuizing te kunnen bekostigen. Andere redenen om niet te verhuizen zijn de angst voor een verhuizing naar een dure woning in een niet gewilde buurt en het gedoe van een verhuizing (regelwerk, spullen weg doen etc.). Het aanbod van woningen is niet bij iedereen bekend en sluit niet altijd aan bij de woonwens van ouderen (een geschikte 55+ woning in de nabije buurt). Mensen willen ook liever niet een al te kleine woning (geen 2-kamerwoning), ze hebben het gevoel al veel te moeten inleveren. Reden niet eerder verhuisd nog thuis wonende kinderen vindt geen geschikte woning (nog) niet / te laat ingeschreven ervaart zelf niet echt een probleem woont passend medische situatie snel gewijzigd kosten verhuizen / schulden wil netwerk niet belasten man wil(de) niet verhuizen niet bekend met het systeem wil(de) niet weg uit huidige woning 0 5 10 15 20 25 30 6
Hoofdstuk 4 Resultaten De huisbezoeken van de woningcoach hebben geleid tot onderstaande resultaten: - 4 huishoudens zijn verhuisd, 3 via directe bemiddeling, 1 met medische urgentie, - 5 huishoudens zijn bezig met verhuizing (2 via project Havensteder 5 3), - 1 iemand is ingeschreven op een cluster van het Wens-wacht model, - 8 huishoudens willen voorlopig niet verhuizen, - 2 huishoudens kunnen voorlopig niet verhuizen (fysiek/schulden), - 10 huishoudens blijven zelf reageren, - 2 huishoudens gaan zich inschrijven, - 2 huishoudens doen een aanvraag medische urgentie (en 2 zijn geadviseerd om dit te doen). bezig met aanvraag medische urgentie gaan zich inschrijven kunnen niet verhuizen verhuisd dmv urgentie ingeschreven Wens-wacht Resultaten blijven zelf reageren verhuisd via directe bemiddeling worden bemiddeld naar andere woning willen voorlopig niet verhuizen De conclusie is dat bijna een derde (binnenkort) kan/gaat verhuizen. Een kwart van de bezochte huishoudens heeft besloten nog even te wachten en een andere 25% blijft zelf reageren en/of schrijft zich in. Ongeveer een zesde is problematisch; er is daar sprake van schulden of fysieke problematiek. Of men kan niet reageren omdat men geen netwerk heeft. Medische urgentie De medische urgentie is voor deze doelgroep geen passend instrument om snel in aanmerking te komen voor een geschikte woning. Bij het toekennen van de urgentie wordt wel gekeken naar de geschikte woonvorm (gelijkvloerse woning), maar onvoldoende rekening gehouden met het belang van het netwerk in de buurt. Bewoners willen vrijwel allemaal alleen verhuizen binnen hun eigen buurt. Bij het zoeken naar een andere woning met behulp van een medische urgentie is het lastig om dat te realiseren, omdat je afhankelijk bent van wat er aan woningen geadverteerd wordt in de drie maanden dat je zelf kunt reageren. Na deze drie maanden wordt beoordeeld of de urgentie wordt verlengd. Heeft men niet gereageerd op een passende woning, wordt de urgentie niet verlengd. Zijn er geen passende woningen geadverteerd, gaan de corporaties, als het goed is, actief zoeken en aanbieden. Men ziet vaak af van het aanvragen van een urgentie omdat men bang is ergens terecht te komen waar men niet wil wonen. Daarbij speelt mee dat voor ongeveer de helft van de mensen de kosten van de aanvraag en de medische keuring moeilijk op te brengen zijn. 7
Verder is de procedure lastig (men moet allerlei gegevens aanleveren) en is de wachttijd voor een afspraak en een medische keuring lang. Ook de uitslag laat lang op zich wachten. Hoofdstuk 5 Andere projecten voor senioren 1. Van groot naar beter Woningcorporatie Havensteder heeft een eigen project waarbij ze ouderen willen stimuleren een grote woning te verruilen voor een kleinere, meer geschikte woning. Via de woningcoach zijn twee huishoudens doorverwezen naar dit project. Het nadeel is dat alleen mensen in een vijfkamerwoning hiervan profiteren. 2. Wens wacht model Gedurende de pilot heeft woningcorporatie Woonstad een aantal seniorencomplexen geadverteerd via het Wens wacht model. Dit houdt in dat mensen zich kunnen inschrijven voor een cluster (complex) waar zij zouden willen wonen en daarvoor op de wachtlijst komen. Zij hoeven dan niet meer zelf te reageren op woningadvertenties op Woonnet Rijnmond. Het voordeel daarvan is dat ook mensen die digitaal minder zelfredzaam zijn op den duur in aanmerking komen en vanuit de corporatie benaderd worden (via een e-mail!) voor een woning. Dit systeem is redelijk succesvol. Er kleven wel een aantal nadelen aan: er is alleen bekendheid aan gegeven via de eigen huurders van Woonstad, en het is lastig te vinden in Woonnet Rijnmond. Het is onduidelijk wat de voorrangscriteria zijn en dientengevolge welke plaats men heeft op de wachtlijst. Uiteraard is ook onduidelijk hoe lang het duurt voor men in aanmerking komt voor een woning omdat dit tevens afhangt van het aantal mutaties in het betreffende complex. De huidige pilots bij de diverse corporaties zijn gericht op mensen die een bepaalde, gewenste, woning achterlaten, en zijn heel verschillend in hun vorm en uitvoering. Dit wekt verwarring bij woningzoekenden, voor zover zij al van het bestaan van de projecten op de hoogte zijn. Meestal worden alleen de eigen huurders benaderd/geïnformeerd, overige woningzoekenden merken hooguit iets via Woonnet Rijnmond. Informatie op Woonnet Rijnmond is voor veel mensen onduidelijk. Bij vragen over Woonnet Rijnmond moet meteen duidelijk zijn dat men terecht kan bij (een van) de woningcorporatie(s). De Seniorenmakelaar maakt het verschil (Factsheet Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg Deze factsheet is het resultaat van de evaluatie van een aantal projecten in den lande waarin een seniorenmakelaar of verhuisadviseur is ingezet om doorstroming van ouderen naar een geschikte woning te faciliteren. Deze factsheet onderscheidt drie werkende principes: 1. persoonlijke begeleiding, 2. wegnemen financiële drempel en 3. woonruimteverdeling beïnvloeden (voorrang). Het beschrijft deels dezelfde belemmeringen om te verhuizen als blijkt uit onze pilot en noemt een aantal do s en don ts (zie bijlage 3). 8
Hoofdstuk 6 Samenvatting Samenvattend kunnen we het volgende concluderen: Trap lopen is belangrijkste verhuismotief voor oudere senioren Voor vrijwel iedereen geldt dat er een medische reden is (of medische redenen zijn) waarom de huidige woning niet meer geschikt is. Er is geen eenduidige oorzaak aan te wijzen, vaak is het een combinatie van redenen waarbij moeite met traplopen het meest wordt genoemd. Men schrijft zich niet tijdig in bij Woonnet Rijnmond Waarom het vervolgens (nog) niet gelukt is om te verhuizen naar een geschikte woning, is in vrijwel alle gevallen een combinatie van factoren. De meeste mensen staan niet of nog maar kort ingeschreven bij Woonnet Rijnmond. Ze wisten niet dat dit nodig was en hoopten nog heel lang te kunnen blijven wonen in hun huidige woning waar ze over het algemeen met plezier wonen. Ouderen zijn niet digitaal zelfredzaam Het huidige systeem van inschrijven en reageren via Woonnet Rijnmond voor de doelgroep ingewikkeld en onduidelijk. Uit de huisbezoeken blijkt dat slechts een zeer gering aantal bezochte ouderen zelf een computer heeft en zelf kan reageren op woningen via Woonnet Rijnmond (2 van de 34). In bijna alle gevallen gebeurt dit door mensen uit het netwerk. Dit wordt als lastig/vervelend ervaren, ze willen hun (klein-) kinderen/kennissen hier liever niet mee lastig vallen. Ook hebben zij niet altijd een goed inzicht in het aanbod en waar zij terecht kunnen met vragen. Belemmeringen bij aanvragen medische urgentie Het aanvragen van een medische urgentie is ingewikkeld en vergt enige kennis, tijd en geduld. De doorlooptijd van een aanvraag is erg lang. Vaak doen mensen dit bovendien niet omdat ze een specifieke woonwens willen realiseren (in de buurt blijven wonen of bij kinderen in de buurt) en bang zijn dat dit niet lukt binnen drie maanden. Tevens vormen de kosten voor een urgentie (aanvraag en medische keuring) een belemmering. Geen spaargeld om verhuizing te bekostigen De kosten van de verhuizing zelf is ook iets waar lang niet iedereen financiële middelen voor gereserveerd heeft en levert daardoor problemen op. Daarnaast zien mensen erg op tegen de rompslomp die een verhuizing met zich mee brengt. Voor niet zelfredzame mensen zonder netwerk is verhuizen naar een andere woning een vrijwel onoverkomelijke drempel, zowel vanwege het zoeken naar een woning, als het benodigde organisatietalent als men eenmaal een andere woning heeft gevonden. Inzet van een woningcoach kan bovenstaande belemmeringen deels wegnemen. Hij/zij is een direct aanspreekpunt voor woningzoekenden en kent de juiste ingang bij de woningcorporaties. Ook kan hij/zij als schakel functioneren tussen welzijnswerkers in de wijk of WMO medewerkers en medewerkers bij corporaties. Op dit moment weten zij elkaar vaak niet te vinden. Een woningcoach heeft kennis van zaken specifiek op het gebied van de regelgeving en de praktische uitwerking van het zoeken naar een woning, verhuizen en wat daar verder bij komt kijken. 9
Hoofdstuk 7 Adviezen en aanbevelingen In dit hoofdstuk staan de belangrijkste adviezen en aanbevelingen: Actieve persoonlijke begeleiding door een professional/woningcoach/seniorenmakelaar kan oudere huishoudens helpen om daadwerkelijk de benodigde stappen te zetten om te (komen tot) verhuizen. Hij/zij kan als verbinder tussen woningzoekenden en professional en professionals onderling functioneren. Uiteraard kan hij/zij ook het persoonlijke netwerk van de oudere woningzoekende, voor zover aanwezig, inschakelen. Er moet een oplossing komen voor mensen die geen toegang hebben tot internet en geen netwerk om hen hierbij te helpen. Voor een inschrijving bij Woonnet Rijnmond is een emailadres een vereiste. Daarom moet er hulp (en een e-mailadres) beschikbaar zijn voor de inschrijving in Woonnet Rijnmond. Dit kan misschien via de ouderenmaatschappelijk werkers of andere professionals in de wijk. Zij kunnen wellicht met behulp van vrijwilligers iets betekenen voor deze doelgroep. Omdat dit om een kleine, maar kwetsbare groep gaat, kan wellicht ook een beroep worden gedaan op de corporaties om deze mensen intensiever te begeleiden bij hun zoektocht. Het Wens wacht model voorziet er in elk geval in dat mensen niet twee keer per week het digitale aanbod hoeven te bekijken en kunnen volstaan met de plaatsing op een wachtlijst van het complex naar hun keuze. Het advies is daarom om het Wens wacht model breder (en door meer corporaties) toe te passen. Voor mensen die reageren met een medische urgentie is dit echter weer geen optie. Zij moeten actief reageren. Meer informatie over de noodzaak van tijdig inschrijven bij Woonnet Rijnmond helpt ouderen bij het op termijn realiseren van een woonwens bij het zoeken naar een geschikte woning. Deze boodschap moet regelmatig worden herhaald en liefst specifiek (individueel) gericht op de doelgroep. Een tijdige inschrijving en dus voldoende inschrijfduur zorgt tevens voor een kleiner beroep op een medische urgentie. Het aanbod van geschikte woningen voor de doelgroep kan duidelijker verspreid worden, bijvoorbeeld door middel van een fysieke folder; dit helpt mensen om zich een beeld te vormen van waar ze in de toekomst misschien zouden kunnen of willen wonen. Corporaties zouden actief en persoonlijk hun ouderen senioren in een nietgelijkvloerse woning kunnen benaderen met de vraag of ze nog passend wonen en/of het advies geven om zich in te schrijven voor een passende woning op termijn. Een ruimere inzet van de verhuiskostenvergoeding van de WMO kan zorgen voor het (gedeeltelijk) opheffen van de financiële drempel bij verhuizing. Het vergroten van de kennis van regelingen en systemen bij de professionals in de wijk helpt bij het tijdig voorsorteren en ondersteunen bij het zoeken naar een andere woning. Bijvoorbeeld meer kennis over passend toewijzen en de werking van huurtoeslag. Dit geldt met name voor WMO- en vraagwijzer consulenten en zorg- en welzijnsmedewerkers. Uit de diverse pilots van de corporaties blijkt dat voorrang zeker helpt bij het sneller realiseren van een verhuizing. Dit is nodig omdat men zich pas inschrijft als de noodzaak al hoog is. De pilots zijn op dit moment vooral ingegeven vanuit de wens van de corporatie om grote woningen vrij te krijgen en doorstroming te bevorderen. 10
Mensen in een kleinere woning vallen daardoor buiten de boot. Er zou bij deze groep meer gekeken moeten worden naar de persoonlijke situatie van de kwetsbare huurder. Wellicht is een aanpassing van het urgentiesysteem mogelijk, waarbij men alleen urgent wordt voor een 55+ woning in de eigen buurt. Mogelijk is een tussenvorm voor voorrang mogelijk tussen medische urgentie en de reguliere wachttijd voor een 55+ woning (zie pilots corporaties). Verder moeten de aanvragen voor een medische urgentie sneller worden afgewikkeld. Het is zinvol om meer persoonlijke contacten aan te gaan en te onderhouden tussen corporatie medewerkers en professionals in de wijk. Het is goed als zij elkaar kunnen vinden in de zorg voor goede huisvesting van de kwetsbare doelgroep. Kortom: meer persoonlijke aandacht en praktische ondersteuning door corporatiemedewerkers en ouderen maatschappelijk werkers voor huishoudens in een kwetsbare positie is noodzakelijk. Het is een kwestie van beetpakken en vasthouden! 11
Bijlage 1: Presentatie pilot woningcoach 12
13
14
Bijlage 2: Vragenlijst Gemeente Rotterdam Vragenlijst huisbezoek woningcoach datum: naam adres tel.nr. e-mail contactpersoon geb. datum aanmelding via huishoudsituatie huidige woningtype sinds huidige huurprijs corporatie probleem reden niet eerder verhuisd medische situatie netwerkbeschrijving Woonnet Rijnmond/pasnr./urgent woonwens inkomen/vermogen opmerkingen afspraken 15
Bijlage 3: De Seniorenmakelaar maakt het verschil (Factsheet Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg 16
17
18
19
20
21