ONTWIKKELING JEUGDOVERLAST ONTWIKKELING JEUGDOVERLAST IN DE 22 GEMEENTEN VAN HET SAMENWERKINGSVERBAND AANPAK MAROKKAANS- NEDERLANDSE RISICOJONGEREN Deelrapportage gemeente Eindhoven Colofon Van Montfoort/INTRAVAL Woerden, mei 2012 Drs. A. van Burik (Van Montfoort) Drs. J. Snippe (Intraval) Drs. C. Hoogeveen (Bureau Alpha)
2 Van Montfoort/ INTRAVAL
Samenvatting belangrijkste vaststellingen in Eindhoven m.b.t. de van jeugdoverlast 2009 2012* * Resultaten van een verkenning uitgevoerd in en voor alle 22 gemeenten die deel uitmaken van het netwerk Aanpak Marokkaans-Nederlandse risicojeugd. Benutte bronnen: 1 - Interview met beleidsmedewerker Stads / plaatsvervangend manager Jeugd en Veiligheid - Interviews met wijkagenten in Binnenstad, Woensel-Noord 2 - analyse van gegevens IVManalyse van gegevens GIDS - Evaluatie plan van aanpak (Marokkaans-Nederlandse) risicojongeren (juni 2011) - Actieplan Jeugd & veiligheid 2012 1. Inleiding De geïnterviewde respondenten hebben gezamenlijk een redelijk beeld van de en van jongerenoverlast in Eindhoven tussen 2009 en 2012. De respondent van de gemeente heeft een deel van de informatie in een telefonisch interview kunnen leveren, en heeft vervolgens door navraag binnen de gemeente de overige vragen kunnen beantwoorden. De onderliggende documentatie is weliswaar uitgebreid, maar kon relatief weinig aan het beantwoorden van de vragen toevoegen. Omdat dit onderzoek wordt uitgevoerd voor het netwerk van gemeenten die meedoen in de Aanpak Marokkaans-Nederlandse risicojeugd is ook specifiek ingegaan op informatie over de betrokkenheid van Marokkaans-Nederlandse jongeren in overlastsituaties. Doordat de a-selecte steekproef van wijken geen groepen bevatte met deze jongeren is de informatie hierover vanuit de interviews beperkt. Bij twee wijkagenten is informatie verzameld over twee jeugdgroepen. De twee wijken waarover informatie is verzameld beslaat 3 van de 4 (dus 75%) van de overlastgevende en criminele jeugdgroepen in Eindhoven (peiljaar 2011). Omdat dit een beperkte steekproef is geven deze twee wijken slechts verdiepende en aanvullende informatie op het beeld vanuit de gemeente. De twee wijkagenten hebben een sterke informatiepositie. In Woensel-Noord zijn meerdere jeugdgroepen actief, deels bestaand uit Marokkaans-Nederlandse jongeren. De groep waarop de wijkagent is bevraagd is geen Marokkaans-Nederlandse jeugdgroep. In Eindhoven worden jaarlijks de jeugdgroepen in kaart gebracht met behulp van de shortlistmethodiek. Hoewel de groep in de binnenstad slechts voor een klein deel bestaat uit jongeren is toch besloten deze in de analyse te betrekken, enerzijds omdat de groep ook uit de shortlist naar voren komt en anderzijds omdat er verbanden zijn tussen deze groep en overlast in wijken door jeugdgroepen. 2. Ontwikkeling van de omvang en ernst van overlast in Eindhoven Wanneer naar het totaal aantal groepen wordt gekeken hebben zich tussen 2009 en 2011 een daling voorgedaan van 29 groepen naar 21 groepen. De daling doet zich met name voor in de categorie overlastgevende groepen (van 9 naar 3). In de andere categorieën zijn de en beperkt. Het aantal hinderlijke groepen gaat volgens de shortlistpeilingen van 18 (in 2009) naar 17 (in 2011) terwijl het aantal criminele groepen in deze periode van 2 naar 1 gaat. 1. Sommige gemeenten hebben eigen cijfers over de jongerenoverlast en veiligheidsbeleving in hun gemeente. Gezien de korte periode voor uitvoering van het onderzoek is uitgangspunt geweest dat deze cijfers buiten beschouwing zijn gebleven in de overall rapportage. In de gemeentelijke rapportages zijn ze incidenteel wel gebruikt. 2 Er was ook een interview met de wijkagent van Woensel-Zuid gepland. Het lukte binnen de periode van dataverzameling niet deze wijkagent te bereiken. Van Montfoort/Intraval 3
Het is van belang om bij deze aantallen te bedenken dat in de interview naar voren wordt gebracht dat de indeling in groepen volgens de shortlistmethodiek niet altijd overeenkomt met de groepsgrenzen zoals deze door wijkagenten worden gezien. We kunnen de aantallen dus alleen als indicatief en met de nodige voorzichtigheid interpreteren. Tabel 1: Jeugdgroepen in Eindhoven in de periodes 2009/2010 en 2011/2012, gescoord met shortlistmethodiek Aantal 2009 Aantal 2011 Hinderlijke jeugdgroepen 18 17 Overlastgevende jeugdgroepen 9 3 Criminele jeugdgroepen 2 1 Totaal 29 21 Bij de beantwoording van de vraag naar de van jeugdoverlast is bij de geïnterviewde beleidsmedewerker duidelijk sprake van de nodige twijfel bij het formuleren van een lichte afname van de omvang van overlast als antwoord. Gelijktijdig geeft de respondent aan dat de overlast de afgelopen jaren verhard is. Er wordt vanuit gemeentelijk perspectief een afname gezien in Woensel- Noord bij twee belangrijke jeugdgroepen. We vinden bij de wijkagent Woensel-Noord die zicht op een van beide groepen heeft bevestiging van dit beeld. Volgens de gemeente zijn er geen wijken waar zich een toename voordoet, hetgeen in tegenspraak is met het beeld van de wijkagent Binnenstad die hier juist wel een toename ziet. Binnenstad In de meest recente peiling van 2012 komt een grote Antilliaanse overlastgevende groep uit de shortlist naar voren. Deze groep is volgens de wijkagent deels overlastgevend en deels crimineel. De groep was er ook al in de beide voorgaande jaren. De groep bestaat uit in totaal 77 personen die alle van Antilliaanse herkomst zijn en waarvan slechts circa 20% jonger is dan 23 jaar. De groep vertoont zich in 2011 gemiddeld genomen met circa 15 tot 20 personen op straat. Enkele jaren geleden was de omvang van de groep op straat duidelijk kleiner volgens de wijkagent. In beide periodes is de groep het hele jaar door op straat te vinden en zorgt hier de meeste dagen voor overlast op circa 5 locaties in de binnenstad. Het gaat hierbij om een groep Antilliaanse dealers en gebruikers van drugs die daarnaast in wisselende mate ook delicten plegen. Er zijn signalen dat groepsleden zich in subgroepen manifesteren in Strijp, Tongelre en Woensel-Zuid. De overlast was al jaren aan het toenemen en volgens de wijkagent is vrij laat een aanpak tot stand gekomen. Hij signaleert ook een verharding van de overlast door de groep. Woensel-Noord In Woensel-Noord zijn diverse jeugdgroepen 3 actief. Een wijkagent is bevraagd over de van overlast in de wijk Woensel-Noord (Blixembosch). In dit deel van Woensel-Noord is naast overlastgevende groep nog een grote groep jongeren met hinderlijk gedrag. Beide groepen kennen geen leden van Marokkaans-Nederlandse herkomst. De overlast van de hinderlijke groep concentreert zich rond winkelcentrum Het Aanschot. Zo n 80 jongeren in totaal zorgen hier voor geluidsoverlast, die wordt versterkt doordat de flats rondom als soort klankkast fungeren. De groep zorgt ook voor een grote hoeveelheid troep in het onverlichte park. De groep is goed aanspreekbaar. De overlastgevende groep is veel kleiner (harde kern circa 15 personen met nog kleine aantallen jongeren hieromheen 3 We hebben geen aantallen per type jeugdgroep op wijkniveau. 4 Van Montfoort/ INTRAVAL
deels vanuit de andere hinderlijke groep). De overlastgevende groep is het hele jaar door op straat te vinden en zorgt de meeste dagen dat ze op straat zijn voor overlast. Politiecijfers en IVM De politiecijfers voor Eindhoven laten een lichte daling zien. Het aantal registraties van jeugdoverlast daalt met 20%, een die in drie van de vier wijken met jeugdgroepen in wisselende mate ook gezien wordt. Alleen in het centrum stijgt het aantal registraties licht. 4 Tabel 2: Ontwikkeling aantallen registraties jeugdoverlast in de jaren 2010 en 2011 (totaal en wijken met jeugdgroepen) Registraties Registraties Ontwikkeling Conclusie op basis Opmerking 5 jeugdoverlast 2010 jeugdoverlast 2011 aantallen 2010 en 2011 analyse viermaands periode Eindhoven 1.851 1.480-20% Lichte daling Lager met name in sept-dec 11 Centrum 66 69 +5% Strijp 155 119-23% Woensel-Noord 942 668-29% Woensel-Zuid 276 245-11% IVM 6 In Integrale Veiligheidsmonitor van het CBS biedt zicht op de beleving door burgers van leefbaarheid en veiligheid in de gemeente en in de eigen buurt. Hieruit blijkt dat er geen veranderingen te zien zijn in de mate waarin men zich onveilig voelt in het algemeen of in de eigen buurt. In 2009 gaf 13,7% van de bewoners aan zich vaak onveilig te voelen in de eigen buurt, terwijl dit in 2011 op 15,2% ligt. Dit is geen significante verandering. Tabel 3: Gevoelens van onveiligheid (algemeen en in de eigen buurt) in Eindhoven Mate van Mate onveilig Gevoel van onveiligheid: ja (%) N in N in van onveilig voelen: vaak (%) Gevoel van onveiligheid in eigen buurt: ja (%) [%] voelen in eigen buurt: vaak (%) [%] 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 Eindhoven 1.439 1.721 32,6 33,1 0 12,8 13,9 0 27,1 26,7 0 13,7 15,2 0 4 De aantallen kunnen zowel betrekking hebben op incidenten rondom jeugdoverlast, meldingen van burgers die door politie zijn vastgelegd, als activiteiten van surveillerende (wijk)agenten gericht op jeugdgroepen. Deze zaken worden vastgelegd in de registratiecode E35 ( overlast jeugd ). 5 De opmerkingen hebben steeds betrekking op de consistentie van het gesignaleerde patroon. Steeds zijn viermaandsperiodes vergeleken tussen 2010 en 2011. 6 Toelichting tabellen: 0 = geen significante verandering; + = positieve ; = negatieve. Van Montfoort/Intraval 5
Wat betreft het voorkomen van overlast van jeugd(groepen) is er in de beleving van burger gemiddeld in Eindhoven geen verandering te zien. Maar we zien wel dan in 2011 een kleiner deel van de burgers jeugdoverlast bovenaan de lijst met buurtproblemen plaatst (daling van 14,3% naar 11,8%). Ook komen beschadiging/vernieling aan auto s (en diefstal uit auto s) relatief minder vaak voor volgens burgers: daling van 17,5% naar 13,8% van de burgers die vindt dat dit vaak voorkomt. Tabel 4: Ervaren van jongerenoverlast en vernielingen aan auto s 7 in Eindhoven Overlast Belangrijkste van Beschadiging buurtprobleem groepen Belangrijkste of vernieling is: jongeren: buurtprobleem aan auto's en Beschadiging komt vaak voor (%) is: Overlast van groepen jongeren (%) diefstal: komt vaak voor (%) of vernieling aan auto's en diefstal (%) 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 Eindhoven 15,1 14,7 0 14,3 11,8 + 17,5 13,8 + 99,5 6,7 + Het lastig vallen van mensen op straat en het nakijken of maken van opmerkingen naar vrouwen op straat zijn ook belangrijke vormen van overlast gerelateerd aan jeugdgroepen. Het lastig vallen van mensen op straat komt in 2011 volgens 4,4% van de bewoners vaak voor, in 2009 lag dit percentage nog op 1,5%: een stijging. Tenslotte is aan burgers gevraagd of Eindhoven genoeg doet om de leefbaarheid en veiligheid in de buurten te verbeteren. In beide jaren is ongeveer de helft van de bewoners het (helemaal) eens met deze stelling. Tabel 5: Lastigvallen en gemeentelijke aandacht voor leefbaarheid en veiligheid in Eindhoven Mensen die op Vrouwen straat en meisjes worden die Gemeente lastig ongewenst heeft gevallen: aandacht aandacht komt krijgen: voor L&V: vaak voor (%) [%] komt vaak voor (%) [%] (helemaal) mee eens (%) [%] 2009 2011 2009 2011 2009 2011 Eindhoven 1,5 4,4 3,1 3,0 0 51,2 48,6 0 7 Vernielingen aan auto s zijn wel meegenomen maar hebben slechts beperkte waarde bij het in kaart brengen van de van de overlast door jeugdgroepen. Dergelijke vernielingen kunnen door een brede groep van jongeren worden veroorzaakt. 6 Van Montfoort/ INTRAVAL
3. Ontwikkeling van het profiel van overlastveroorzakers in Eindhoven Er is vanuit dit onderzoek weinig bekend over de van het profiel van Marokkaans- Nederlandse jeugdgroepen in Eindhoven. We schetsen in deze paragraaf de van profielen van de twee groepen in Woensel-Noord en Binnenstad waarover twee wijkagenten zijn bevraagd. Binnenstad De groep die in de binnenstad voor overlast zorgt bestaat vrijwel geheel uit personen met een Antilliaanse herkomst. Het gaat voornamelijk om personen uit multiprobleemgezinnen. Ze zijn vrijwel alle bekend bij hulpverlening. Antilliaanse jongeren in de groep hingen enkele jaren geleden nog rond met Marokkaans-Nederlandse jeugdgroepen in Woensel-Noord. De jongeren hebben vervolgens aansluiting bij de groep in de binnenstad gevonden en zich doorontwikkeld tot een volgens de wijkagent bijna-criminele status. Woensel-Noord De jongeren in de overlastgevende groep in Blixembosch zijn alle tussen 16 en 23 jaar oud. Er is voor het grootste deel van de groep geen sprake van (problemen met betrekking tot) drugsgebruik. De meeste jongeren hebben wel problemen met school of werk. Het merendeel is niet bekend bij hulpverlening. 4. Keuzen in de aanpak in Eindhoven Als belangrijkste intensiveringen in de aanpak van jeugdoverlast vanaf januari 2009 noemt de respondent van de gemeente: - interventieteams; - Jeugd in Beeld; - straatwachters. Bij de beschrijving hierna de volgende kanttekening: de maatregelen zijn deels dooren van eerdere maatregelen en dit bemoeilijkte het helder krijgen van concrete invulling van de maatregelen enigszins. De interventieteams zijn volgens de respondent van gemeente gericht op de hardliners in de groep, de jongeren die de lijnen uitzetten. De werkers in deze teams zijn zichtbaar aanwezig in Woensel- Noord en Woensel-Zuid. Hiermee werden 57 jongeren bereikt met een repressieve aanpak. Deze aanpak was onder meer gericht op een criminele groep in Woensel-Noord (dit is een andere groep dan de overlastgevende groep waarover de wijkagent is bevraagd). De respondent van gemeente geeft aan dat de overlast en overlastbeleving in wijken en buurten is afgenomen. Hij tekent hierbij aan dat de ernst van misdragingen en delicten door individuele jongeren verhardt. In de documentatie wordt geen ondersteuning gevonden voor een afname van overlast met deze maatregel. De tweede maatregel ( Jeugd in Beeld ) is een door van Jeugdgroepen in Beeld en de hiervoor genoemde interventieteams. Het is een stadsbrede aanpak gericht op jongeren die dreigen uit te vallen of overlast kunnen gaan veroorzaken. Er zijn 5 gebieden geprioriteerd. Dit zijn Genderdal (in Gestel), Woensel-Zuid, Woensel-Noord (incl. Blixembosch) en Tongelre. De gezinssituatie wordt in kaart gebracht. In de aanpak werken gemeente, jongerenwerk, politie en woningbouwcorporaties samen. Er zijn inmiddels 88 trajecten ingezet; in 2012 worden 150 trajecten beoogd. Van Montfoort/Intraval 7
Er is in 2009 gestart met de inzet van straatwachters. Ze zijn gestart in 8 wijken en zowel uit het interview als uit de documentatie wordt niet goed duidelijk wat de inzet heeft opgeleverd. Er wordt in een evaluatie (juni 2011) genoemd dat het onvoldoende mogelijk bleek om zonder extra bevoegdheden te kunnen corrigeren. Doorverwijzen was aanvankelijk een doel maar bleek niet mogelijk. Er wordt in de evaluatie wel gesproken van meerwaarde, maar dit wordt in de evaluatie niet concreet gemaakt. Binnenstad Sinds najaar 2011 is sprake van een projectmatige aanpak gericht op de overlastgevende groep in de binnenstad. Het advies van de politie aan de gemeente was dat niet kon worden volstaan met zuiver repressief beleid op deze groep. Bij de projectmatige aanpak zijn onder meer twee straathoekwerkers betrokken, een coordinator van politie (vanuit het veiligheidshuis) en een buurtregisseur. Van de lijst van 77 personen wordt op 20 een puur repressieve aanpak gezet; inmiddels zijn ook 35 personen in kaart gebracht voor wie een traject naar school of werk mogelijk geacht wordt. Met enkelen (5 tot 10) is daadwerkelijk een traject gestart (vooral schuldhulpverlening). Problematisch in de aanpak is de reorganisatie bij politie die volgens de respondent gepaard gaat met het verdwijnen van veel expertise. Woensel-Noord In de aanpak van de overlastgevende groep wordt intensiever samengewerkt door politie, jongerenwerk en gemeente. Sinds de veiligheidscoordinator van de gemeente is betrokken is sprake van een meer effectieve aanpak, vindt de wijkagent. Kern van de aanpak de afgelopen jaren was dat een goed contact van de wijkagenten met de leden uit de groep hand-in-hand ging met een pilot Zero Tolerance. Er werd voor kleine overtredingen direct bekeurd en ook gebiedsverboden werden opgelegd. Het alcoholverbod droeg bij aan vermindering van overlast. Verder zijn camera s opgehangen. De wijkagent geeft aan dat deze pas aan het eind van de pilotperiode effectief werden gebruikt omdat voorheen eigenlijk met de beelden vrijwel niets gedaan werd. Hiernaast werden buurtbijeenkomsten gehouden met wisselend succes. Conclusie Als de bevindingen bij de verschillende respondenten naast elkaar worden gelegd dan lijkt er sprake te zijn van een afname wat betreft jongerenoverlast in Eindhoven. In Woensel-Noord is een belangrijke overlastgevende groep met goed resultaat aangepakt en ook de overlast van een criminele groep hier zou zijn verminderd. Hier staat wel een toename van overlast tegenover in de binnenstad die slechts deels door jongeren wordt veroorzaakt. Daarbij is er mogelijk sprake van een verharding, hetgeen ook in de documentatie wordt bevestigd. We zien verder een lichte daling van politieregistraties en enkele indicatoren wijzen op een verbetering van de beleving van burgers. Het feit dat in de onderliggende documentatie kritisch wordt gesproken over ingezette maatregelen ondersteund leidt tot de eindconclusie van een gelijkblijvende tot mogelijk lichte afname van jeugdoverlast in Eindhoven. 8 Van Montfoort/ INTRAVAL