Notitie Veiligheidsmonitor Amsterdam-Amstelland

Transcriptie

1 Notitie Veiligheidsmonitor Amsterdam-Amstelland Deze notitie brengt op basis van de Amsterdamse Veiligheidsmonitor de leefbaarheid en veiligheid in de regio Amsterdam-Amstelland tussen 28 en 211 in kaart i. Zoals te verwachten gezien de grootstedelijke context, blijkt Amsterdam op verschillende indicatoren minder goed te scoren dan de andere regiogemeenten. Zo voelen bewoners in Amsterdam zich bijvoorbeeld vaker onveilig en ervaren bewoners meer sociale overlast. Vooral in de stadsdelen Nieuw-West en is de veiligheid- en leefbaarheidsituatie minder goed. In Diemen is de situatie vergelijkbaar aan Amsterdam als het gaat om onveiligheidsgevoelens en vermijdingsgedrag. Tussen 28 en 211 is er een (lichte) afname van gerapporteerd slachtofferschap en sociale overlast in Amsterdam-Amstelland. Er zijn echter ook een aantal minder positieve ontwikkelingen: een lichte toename van vermijdingsgedrag, een afname van de aangiftebereidheid en een verminderde tevredenheid met en vertrouwen in de politie. Hiernaast valt de opkomst van inbraak als belangrijk buurtprobleem op. In stadsdeel Nieuw-West is tussen 28 en 211 relatief vaak sprake van een verslechtering van aspecten van de leefbaarheid- en veiligheidsituatie. Jaarlijks nemen ongeveer 13. bewoners uit de regio Amsterdam-Amstelland deel aan de Amsterdamse Veiligheidsmonitor. Zij beantwoorden vragen over leefbaarheid, cohesie, veiligheid, slachtofferschap, buurtproblemen en het functioneren van de politie. In deze notitie gaan we in op de resultaten van de Amsterdamse Veiligheidsmonitor tussen 28 en 211 ii. Interessante ontwikkelingen worden aangestipt en indien relevant worden bevindingen uitgesplitst naar gemeenten, stadsdelen of politiedistricten. Extra aandacht wordt geschonken aan de ontwikkeling van inbraken in de gemeente. De notitie sluit af met een tabel met alle bevindingen in Amsterdam-Amstelland. Veiligheidsbeleving laag en afgenomen in stadsdelen Nieuw-West en De meeste bewoners van de regio Amsterdam-Amstelland voelen zich in 211 zelden of nooit onveilig: 71. Een vijfde van de bewoners voelt zich soms onveilig, 4 vaak (en 4 weet het niet). Bewoners uit de gemeente Diemen en Amsterdam voelen zich wat vaker onveilig dan de bewoners uit de andere gemeenten in de regio. Binnen Amsterdam voelen vooral bewoners uit stadsdeel Nieuw-West en zich soms/vaak onveilig. Tussen 28 en 211 is het beeld van de hele regio redelijk stabiel. Binnen de regio valt op dat het onveiligheidsgevoel is toegenomen in de gemeente Uithoorn en de Amsterdamse stadsdelen Nieuw-West en. Bewoners voelen zich iets minder vaak onveilig in de eigen buurt dan dat ze zich in het algemeen onveilig voelen (hiervoor beschreven): driekwart van de bewoners voelt zich in 211 zelden/nooit onveilig in de eigen buurt, 17 soms en 4 vaak (en 4 weet het niet). Het onveiligheidsgevoel in de eigen buurt is het hoogst in de gemeenten Amsterdam en Diemen en in de stadsdelen Nieuw-West en. Het onveiligheidsgevoel in de buurt is tussen 28 en 211 het sterkst toegenomen in Diemen, Nieuw-West en.

2 Tabel 1 Onveiligheidgevoelens algemeen en in de buurt, 28 en 211 (procenten) soms/vaak onveilig algemeen soms/vaak onveilig buurt Amsterdam-Amstelland 23,6 24,6 19,4 2,5 Aalsmeer 17,8 17,4 11,4 1,8 Amstelveen 21,3 2,7 15,9 15,5 Diemen 28,7 31,3 19,9 24,5 Ouderamstel 2,8 23,1 12,9 15,9 Uithoorn 15,2 19,5 9,9 11,6 Amsterdam 24,2 25,2 2,6 21,5 Centrum 2,9 2,4 15,9 14,8 West 22,9 23,3 2,1 2,5 Nieuw-West 28,5 34,1 25,7 31,4 Zuid 19, 17,8 14,6 12,6 Oost 25,4 23, 21,9 19,5 Noord 27,5 27,6 23,3 25,3 26,6 34,1 24,1 29,4 Meeste vermijding in Diemen en Amsterdam, vooral in stadsdelen Nieuw-West en Het vermijdingsgedrag is in kaart gebracht door bewoners te vragen hoe vaak het voorkomt dat ze in de eigen buurt omlopen of omrijden om onveilige plekken te vermijden. Van de bewoners van de regio Amsterdam-Amstelland zegt in dat dit soms en 6 dat dit vaak het geval is. Het vermijdingsgedrag is hoger in de gemeenten Amsterdam en Diemen (25 en 27 soms/vaak) dan in de andere regiogemeenten (14-2). Binnen de gemeente Amsterdam vermijden vooral bewoners uit de stadsdelen Nieuw-West en wel eens onveilige plekken (31 en 35). Figuur 2 Soms en vaak vermijdingsgedrag naar regiogemeenten Amsterdam-Amstelland, 211 (procenten) Diemen Amsterdam Amstelveen Ouderamstel Uithoorn Aalsmeer 2

3 Het vermijdingsgedrag is in de gehele regio Amsterdam-Amstelland redelijk stabiel tussen 28 en 211: van 24,7 naar 24,1 soms/vaak vermijding. Bij sommige regiogemeenten is er wel sprake van een ontwikkeling. Zo is het vermijdingsgedrag afgenomen in Aalsmeer en Uithoorn (-4 en -5), en toegenomen in Diemen (+4). Bij de Amsterdamse stadsdelen is het vermijdingsgedrag afgenomen in Zuid en Oost (-5 en -4), een lichte toename valt te constateren in Noord (+3). Leefbaarheid en sociale cohesie hoog in stadsdeel Centrum, laag in Nieuw-West De bewoners van de regio Amsterdam-Amstelland geven de woonomgeving in 211 gemiddeld een rapportcijfer van 7.2. De verschillen tussen gemeenten zijn klein, het laagste rapportcijfer wordt gegeven door bewoners in Amsterdam (7.1), het hoogste door bewoners in Amstelveen en Ouderamstel (7.5). De verschillen tussen stadsdelen zijn groter. De woonomgeving wordt het slechtst beoordeeld in Nieuw-West en (6.6 en 6.8), het best in Centrum en Zuid (7.7 en 7.5). De waardering van de woonomgeving is heel stabiel tussen 28 en 211. In de gehele regio, de gemeenten en de stadsdelen is de grootste fluctuaties een tiende punt afname. Alleen in stadsdeel Nieuw-West is er een afname met tweetiende punt (6.8 naar 6.6). De sociale cohesie wordt berekend op basis van vier stellingen die meten in hoeverre bewoners op een prettige wijze met elkaar in de buurt samenleven (figuur 3). In Amsterdam-Amstelland is 48 van de bewoners het gemiddeld eens met deze vier stellingen, oftewel de helft van de bewoners vindt dat er sprake is van sociale cohesie. In de gemeenten Amsterdam en Diemen is er minder sprake van sociale cohesie dan in de andere regiogemeenten. In Ouderamstel is de sociale cohesie het sterkst. Binnen Amsterdam zijn er grote verschillen. In stadsdeel Nieuw-West is er volgens de eigen bewoners het minst sprake van sociale cohesie (38), in stadsdeel Centrum het meest (57). De sociale cohesie is tussen 28 en 211 stabiel in de gehele regio Amsterdam-Amstelland. In de gemeenten Aalsmeer en Ouderamstel en in stadsdeel Nieuw-West is wel sprake van een lichte afname (3 minder sociale cohesie) en in stadsdeel Centrum is er een lichte toename (+3,6). Figuur 3 Sociale cohesie naar Amsterdamse stadsdelen, 28 en 211 (procenten) 6 Sociale cohesie 1. de mensen gaan in deze buurt op een prettige manier met elkaar om 2. ik woon in een gezellige buurt, waar veel saamhorigheid is 3. ik voel me thuis bij de mensen die in deze buurt wonen. 4. de mensen in deze buurt kennen elkaar nauwelijks (omgedraaid) Nieuw-West West Noord Zuid Oost Centrum 3

4 Afname gerapporteerd slachtofferschap, met name in politiedistricten Oost en West In 211 geven vier op de tien bewoners uit de regio Amsterdam-Amstelland aan dat ze in de afgelopen 12 maanden slachtoffer zijn geworden van een misdrijf. De respondenten zijn 13 soorten misdrijven voorgelegd, die onder drie categorieën vallen: vermogensdelicten, geweldsdelicten en vandalisme. De meeste misdrijven waarvan bewoners in 211 slachtoffer zijn geworden betreffen een vermogensdelict of vandalisme (26 en 22). Geweldsdelicten worden minder vaak gerapporteerd (8). Bewoners van Amsterdam zijn vaker slachtoffer geworden van een misdrijf dan bewoners uit de andere regiogemeenten (43 versus 27-35). Ze hebben vooral vaker vermogens- en geweldsdelicten meegemaakt. In politiedistrict Centrum rapporteert het hoogste aandeel bewoners dat ze in het afgelopen jaar slachtoffer zijn geworden van een misdrijf: 53. In politiedistricten Oost en Zuid ligt het slachtofferschap het laagste, namelijk op 37. Tabel 4 Gerapporteerd slachtofferschap in de politieregio Amsterdam-Amstelland, (procenten) totaal 44,4 43,9 42,2 4,9 vermogensdelicten 27,3 26,6 26,2 25,7 geweldsdelicten 12,4 9,4 8,4 8,4 vandalisme 25,8 24,1 23,1 22, Het gerapporteerde slachtofferschap is tussen 28 en 211 afgenomen van 44 naar 41. De afname heeft plaats gevonden bij alle soorten misdrijven, maar is wel het sterkste bij de geweldsdelicten: 12 naar 8 slachtofferschap. Het slachtofferschap is vooral afgenomen in de politiedistricten Oost (43 naar 37) en West (47 naar 42). In Oost komt de afname vooral door een afname van de gerapporteerde geweldsdelicten en vandalisme. In West vindt de afname in alle delictcategorieën ongeveer evenredig plaats. Figuur 5 Gerapporteerd slachtofferschap in de politiedistricten Oost en West, 28 en 211 (procenten) Vermogensdelicten (Poging) tot inbraak, fietsdiefstal, diefstal van en uit de auto, zakkenrollerij (met en zonder geweld), overige diefstal Geweldsdelicten Seksuele delicten, mishandeling, bedreiging Vandalisme Beschadiging auto, iets vernield of beschadigd totaal vermogensdelicten geweldsdelicten vandalisme Oost 28 Oost 211 West 28 West 211 4

5 Lichte afname tevredenheid politie, vooral in districten Noord, Zuid en West De tevredenheid met het functioneren van de politie brengen we in kaart aan de hand van verschillende elementen: de tevredenheid over het laatste politiecontact en het algemeen functioneren van de politie en het algemene vertrouwen in de politie. De bewoners van de regio Amsterdam-Amstelland zijn in 211 meer tevreden over het laatste politiecontact (57 (zeer) tevreden) dan over de meer algemene facetten van het functioneren van de politie (43-46). Nadere analyse wijst uit dat bewoners het algemeen functioneren van de politie positiever beoordelen als ze in het afgelopen jaar contact met de politie hebben gehad. Dit contact zorgt dus voor een positiever algemeen beeld van de politie. Bewoners in de politiedistrict Centrum zijn het meest positief over het functioneren van de politie. Ze zijn zowel meer tevreden met het laatste politiecontact als met het algemene optreden van de politie. Dit komt mogelijk doordat bewoners uit Centrum vaker contact met de politie hebben gehad vanwege het hogere slachtofferschap in Centrum. De verschillen tussen de andere politiedistricten zijn niet heel groot. Over het algemeen zijn de bewoners uit politiedistrict Noord iets minder tevreden met het functioneren van de politie. Figuur 6 Tevredenheid functioneren van de politie naar politiedistrict, 211 (procenten) Tevredenheid functioneren politie 1. tevredenheid met het laatste politiecontact 2. oordeel functioneren politie in de buurt Vertrouwen in politie 3. als het er echt om gaat, is de politie er voor je 4. als het er echt om gaat, zal de politie het uiterste doen om je te helpen 4 3 laatste politiecontact functioneren in de buurt politie is er voor je politie uiterste best helpen 2 1 Centrum Noord Oost Zuid West De tevredenheid met het functioneren van de politie is tussen 28 en 211 afgenomen. De afname van tevredenheid is gering bij het laatste politiecontact (59 naar 57 (zeer) tevreden) en bij het oordeel over het functioneren van de politie in de buurt (45 naar 43). De afname is groter bij de stellingen die het vertrouwen in de politie meten: dat de politie er voor je is (5 naar 45) en dat de politie haar uiterste best doet je te helpen (51 naar 46). De tevredenheid over de politie is het sterkst afgenomen in de districten Noord (gemiddeld over vier stellingen -5,3), Zuid (-4,8) en West (-4,2). Overigens is er in 5

6 politiedistrict West juist wel een lichte toename van het aandeel bewoners dat tevreden is over het laatste politiecontact (56 naar 59). Afname aangiftebereidheid In 21 deed 31 van de slachtoffers van een misdrijf aangifte bij de politie Amsterdam- Amstelland. De aangiftebereidheid van Amsterdamse bewoners ligt gemiddeld wat lager dan de aangiftebereidheid van bewoners uit de andere regiogemeenten (25 versus 27-34). De aangiftebereidheid is het hoogst in de politiedistricten Noord, Oost en West (25-26), het laagst in Zuid en Centrum (22-23). De aangiftebereidheid is in de regio Amsterdam-Amstelland tussen 28 en 21 afgenomen van 35 naar 31. In de gemeente Amsterdam nam de bereidheid af van 27 naar 24. Deze afname vond plaats in alle politiedistricten, behalve district Centrum (stabiel op 22). Veel meer sociale overlast in Amsterdam dan in de andere regiogemeenten Een tiende van de bewoners uit Amsterdam-Amstelland neemt in 211 vaak een van de vier onderscheiden vormen van sociale overlast waar. In Amsterdam wordt veel vaker sociale overlast ervaren dan in de andere gemeenten in de regio (12 versus 4-6). De sociale overlast is vooral hoog in de stadsdelen Centrum (18) en (15). Het minst is er sprake van sociale overlast in stadsdeel Zuid (7). Figuur 7 Ervaren sociale overlast naar gemeenten en stadsdelen, 211 (procenten) Sociale overlast Het waarnemen van: 1. dronken mensen op straat 2. mensen die op straat worden lastig gevallen 3. drugsoverlast 4. overlast van groepen jongeren Aalsmeer Amstelveen Diemen Ouderamstel Uithoorn Amsterdam Centrum Noord Nieuw-West West Oost Zuid De sociale overlast is in de regio Amsterdam-Amstelland redelijk stabiel tussen 28 en 211 (11,5 naar 11,). Er is wel sprake van een lichte afname in de gemeenten Aalsmeer (-1,3), Amstelveen (-1,1) en Uithoorn (-1,4). Binnen de gemeente Amsterdam is er vooral een afname van sociale overlast in stadsdeel Oost: van 14 naar 11. Inbraak woningen in toenemende mate een belangrijk buurtprobleem Bewoners uit Amsterdam-Amstelland vinden rommel op straat in 211 het belangrijkste buurtprobleem. Op grote afstand volgen overlast van groepen jongeren, te hard rijden, inbraak woningen en hondenpoep. Er zijn grote verschillen in wat bewoners van 6

7 verschillende gemeenten het belangrijkste buurtprobleem vinden. Zo wordt te hard rijden in Aalsmeer en Uithoorn veel vaker als belangrijk probleem gezien dan in Amsterdam. Inbraak van woningen wordt vaker in Amstelveen, Diemen en Ouderamstel genoemd dan in Amsterdam. De top vijf van belangrijkste buurtproblemen is redelijk stabiel in Amsterdam-Amstelland tussen 28 en 211. Zo staan in alle jaren rommel op straat, overlast van groepen jongeren, te hard rijden en hondenpoep in de top vijf. De enige nieuwkomer is de inbraak in woningen (12) die parkeeroverlast uit de top vijf heeft gestoten. Inbraak van woningen werd bijvoorbeeld in Amstelveen in 28 door 15 genoemd, in 211 door 24 en in Ouderamstel is er een toename van 19 naar 27. Ook in de Amsterdamse stadsdelen Nieuw-West, Noord en wordt inbraak in woningen vaker genoemd als belangrijkste buurtprobleem in 211 dan in 28. Tabel 8 Belangrijkste buurtproblemen Amsterdam-Amstelland en afzonderlijke gemeenten, 211 (procenten) Amsterdam-Amstelland Amsterdam Aalsmeer Amstelveen rommel op straat 22,1 rommel op straat 26, te hard rijden 32,8 inbraak woningen 27,8 overlast jongeren 14,2 overlast jongeren 15,5 parkeeroverlast 19, te hard rijden 21, te hard rijden 12,6 hondenpoep 12,1 hondenpoep 18,2 overlast jongeren 13,5 inbraak woningen 11,9 parkeeroverlast 11,8 inbraak in woningen 16,5 hondenpoep 13, hondenpoep 11,7 te hard rijden 11,4 overlast jongeren 13,3 geluidsoverlast overig 11,5 Diemen Ouderamstel Uithoorn inbraak in woningen 23,6 inbraak in woningen 26,8 te hard rijden 22,8 te hard rijden 19,3 te hard rijden 2,7 overlast jongeren 18,8 rommel op straat 15,5 rommel op straat 13,4 parkeeroverlast 16,8 hondenpoep 15,2 hondenpoep 12,2 geluidsoverlast overig 14,8 overlast jongeren 11,2 parkeeroverlast 12,2 hondenpoep 13,7 1 overlast van groepen jongeren Verdieping: Verschillende bronnen wijzen op een toename van inbraak in woningen Inbraak in woningen wordt de afgelopen jaren steeds vaker als belangrijkste buurtprobleem genoemd. Dit roept ten eerste de vraag op of ook vaker aangifte van inbraak in woningen wordt gedaan (politiegegevens zoals gebruikt in de objectieve veiligheidsindex). Ten tweede of ook sprake is van een toename van andere inbraakindicatoren in de Veiligheidsmonitor: gerapporteerd slachtofferschap, een inschatting van het slachtofferschap en het vaak voorkomen van inbraak in woningen. Tabel 9 laat zien dat ook het aantal aangiften van inbraken is gestegen tussen 28 en 211, namelijk van 5.51 naar Tussen 21 en 211 is er wel sprake van een afname van aangiften, maar niet tot het niveau van 28. Ook het aandeel bewoners dat zegt dat inbraak in woningen vaak voorkomt in de buurt is toegenomen tussen 28 en 211 (7 naar 9). Hetzelfde geldt voor de inschatting van de kans op slachtofferschap: van 9 naar 12 (heel) grote kans. Alleen het gerapporteerde slachtofferschap is redelijk stabiel tussen 28 en 211. Dat men de kans op slachtofferschap hoger inschat en stelt dat inbraak in woningen vaker voorkomt in de buurt lijkt dus niet gebaseerd te zijn op persoonlijk ervaren slachtofferschap, maar eerder op de algemene toename van woninginbraken tussen 28 en 21. 7

8 Tabel 9 Ontwikkeling inbraak woningen in de politieregio Amsterdam-Amstelland, (aangiften abs. en procenten enquêtegegevens) aangifte inbraak woning inschatting (heel) grote kans slachtoffer inbraak woning 7,3 7,8 9,1 9,3 inbraak woning komt vaak voor 8,5 9,2 11,5 12,1 slachtofferschap inbraak woning afgelopen jaar 2,3 2,4 2,3 2,3 Figuur 1 laat zien hoe de aangiften van inbraak per 1 woningen in 211 verdeeld zijn over de regio Amsterdam-Amstelland. De meeste aangiften per 1 woningen zijn er in stadsdeel Noord, stadsdeel Nieuw-West, Amstelveen (KeizerKarelpark/ Groenelaan en Noordwest) en Ouderkerk aan de Amstel. Ongeveer dezelfde geografische verschillen komen naar voren bij de andere drie indicatoren van inbraak in woningen : slachtofferschap, kans op slachtofferschap en het voorkomen van inbraak in woningen. Figuur 1 Aangiften van woninginbraak per 1 woningen in de politieregio Amsterdam-Amstelland, 211 iii Figuur 11 laat aan de hand van de vier indicatoren zien dat de ontwikkeling van inbraak in woningen tussen 28 en 211 niet eenduidig is in de verschillende Amsterdamse stadsdelen. Zo is er sprake van een toename van inbraak in woningen in Nieuw-West en Noord, terwijl de situatie in de andere stadsdelen redelijk stabiel is. 8

9 Figuur 11 Ontwikkeling inbraak woningen naar stadsdeel, (aangiften abs. en procenten enquêtegegevens) aantal aangiften slachtofferschap , Centrum West Noord Oost Nieuw-West Zuid 3 2,5 2 1,5 1,5 Centrum West Noord Oost Nieuw-West Zuid (heel) grote kans op slachtofferschap komt vaak voor Centrum West Noord Oost Nieuw-West Zuid Centrum West Noord Oost Nieuw-West Zuid Tabel 12 Alle gegevens voor Amsterdam-Amstelland , deel I onveilig algemeen vaak 3,4 3,9 4, 3,5 soms 2,2 2,5 21,6 21,1 zelden/nooit 72,7 71,9 7,5 71,3 weet niet 3,7 3,7 3,9 4,1 onveilig buurt vaak 3,2 3,9 4, 3,5 soms 16,2 16,4 16,9 17, zelden/nooit 77,5 76,6 75,6 76,1 weet niet 3, 3,1 3,5 3,5 vermijdingsgedrag vaak 6,3 6,2 6,4 6,3 soms 18,4 18,9 18,3 17,8 zelden/nooit 66, 65,5 65,2 66,1 weet niet 3,5 6,1 6,8 3,5 niet van toepassing 5,8 3,3 3,3 6,3 9

10 Tabel 12 Alle gegevens voor Amsterdam-Amstelland , deel II rapportcijfer leefbaarheid gemiddeld 7,2 7,2 7,2 7,2 sociale cohesie gem. (helemaal) mee eens 48,2 47,2 47,4 47,8 slachtofferschap totaal 44,4 43,9 42,2 4,9 vermogensdelicten 27,3 26,6 26,2 25,7 geweldsdelicten 12,4 9,4 8,4 8,4 vandalisme 25,8 24,1 23,1 22, aangiftebereidheid aangiftebereidheid ernstige/sociale overlast vaak overlast 11,5 11,8 11,6 11, (zeer) tevreden politie laatste politiecontact 58,5 59,4 59,1 56,6 functioneren politie in de buurt 45,3 46,2 44,9 43,1 vertrouwen politie als het er echt om gaat, is de politie er voor je 49,8 5,7 5, 45,1 als het er echt om gaat, zal de politie het uiterste doen om je te helpen 51,2 52,5 5,4 46,2 top 5 buurtproblemen () rommel op straat 21 rommel op straat 22 rommel op straat 2 rommel op straat 22 overlast groepen jongeren 16 overlast groepen jongeren 16 overlast groepen jongeren 15 overlast groepen jongeren 14 hondenpoep 13 te hard rijden 13 te hard rijden 12 te hard rijden 13 te hard rijden 12 hondenpoep 13 hondenpoep 12 inbraak woningen 12 parkeeroverlast 12 parkeeroverlast 11 inbraak woningen 11 hondenpoep 12 1 (helemaal) mee eens Bron: Amsterdamse Veiligheidsmonitor i Voor meer informatie: Jolijn Broekhuizen O+S j.broekhuizen@os.amsterdam.nl), Dennis Maier dennis.maier@amsterdam.politie.nl Yvette Nagel Y.Nagel@amsterdam.nl ii De resultaten van deze notitie, op basis van de Amsterdamse Veiligheidsmonitor (VMAA), wijken af van de resultaten uit de fact sheet die jaarlijks worden gepresenteerd op basis van de Integrale Veiligheidsmonitor (IVM). Hier zijn twee redenen voor. Ten eerste dat de VMAA het gehele jaar wordt afgenomen (de IVM alleen in het najaar) en dat de VMAA meer respondenten heeft dan de IVM. Ten tweede dat in deze fact sheet soms voor een andere berekeningswijze gekozen is. Zo rapporteert de fact sheet van de IVM het aantal voorvallen per 1 inwoners, terwijl deze notitie het aandeel slachtoffers weergeeft. Met vergelijkingen tussen beide stukken moet dus met grote voorzichtigheid om worden gegaan. iii Kleuren zijn toegekend op basis van een vergelijking met het gemiddelde. Rood = meer dan een standaarddeviatie boven het gemiddelde, oranje = binnen een standaarddeviatie boven het gemiddelde, licht groen = binnen een standaarddeviatie onder het gemiddelde, donker groen = meer dan een standaarddeviatie onder het gemiddelde. 1