Proces Naamgeving fusiegemeenten Versie 1.0 Vastgesteld in stuurgroep 21-1-2015 1
Inleiding Voor u ligt het plan van aanpak waarin het proces en de kaders worden beschreven voor de naamgeving van de nieuwe gemeente. Het kiezen van een naam voor de gemeente is een belangrijk (interactief) proces dat zorgvuldig uitgevoerd moet worden. In opdracht van de projectgroep (voorheen DO) heeft de werkgroep Taal-Naamgeving de afgelopen periode gewerkt aan het in kaart brengen van wet- en regelgeving met betrekking tot aardrijkskundige namen. Daarnaast zijn kaders opgesteld die het naamgevingsproces voor de nieuwe gemeente in goede banen moet leiden. Een belangrijk aspect in het naamgevingsproces is burgerparticipatie. Hiervoor is bewust gekozen door alle huidige gemeenten. In dit plan van aanpak gaat het over participatie in een vorm waarbij de burger centraal staat, kortom Burgerparticipatie. De naam moet een breed draagvlak genereren onder zowel de inwoners, de interne organisaties als het bestuur. Participatie is onder andere een middel om draagvlak voor een nieuwe naam te vergroten en de burger tot bondgenoot te maken. 2
Kaders taalkeuze nieuwe gemeentenaam Omdat in het gebied van de nieuwe gemeente twee rijkstalen en een streektaal worden gesproken, moet de werkgroep Taal-Naamgeving een uitspraak doen over de taalkeuze van de nieuwe gemeentenaam. Er wordt gekozen voor een Nederlandse of Friese naam De Wet gebruik Friese taal, het Kaderverdrag bescherming minderheden en het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden hebben geen (directe) bepaling die deze keuze in de weg staan Het Bildts De meerderheid van de bevolking in de fusie gemeenten is Nederlands en/of Friestalig. Een kleiner aantal inwoners gebruikt de Bildtse taal. Op grond van het Handvest voor regionale talen of talen van minderheden (verder: het Handvest) kan worden gesteld dat gebruikers van regionale talen of talen van minderheden er in een nieuwe gemeente er niet op achter uit mogen gaan. Dit is in de nu voorliggende situatie van toepassing op de Friestaligen; de Bildtse taal is (nog) niet erkend onder het Handvest. Taalkeuze wordt Fries óf Nederlands In eerdere naamdiscussies bij gemeentelijke herindelingen in Fryslân is steeds verwezen naar de rechten van Friezen/Friestaligen. Rechten die ontleend kunnen worden aan het Handvest. Uit het Handvest kan worden opgemaakt dat de overheid de zorgplicht die verdragen met zich meebrengen voor de positie van het Fries als tweede officiële taal in de provincie Fryslân en de positie van de Friezen als minderheid erkent. In de genoemde discussies wordt gesteld dat het meest verstrekkende taalbeleid met betrekking tot aardrijkskundige namen leidend is. In Littenseradiel en Menameradiel is de Friese naam/friese schrijfwijze in de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG; brondocument) vastgelegd, en hiermee het meest verstrekkend. Wanneer we dit koppelen aan de keuze voor een nieuwe gemeentenaam dan betekent dit dat een Friese naam/friese schrijfwijze noodzakelijk is. Inwoners van de genoemde gemeenten mogen er niet op achteruit gaan. Echter, er is geen jurisprudentie met betrekking tot dit onderwerp. Aardrijkskundige namen Als we spreken over aardrijkskundige namen dan zijn in dit verband drie vormen van toepassing, te weten: de gemeentenaam, de namen van steden en dorpen en de namen van straten en waterwegen. De bescherming van rechten van gebruikers van regionale talen of talen van minderheden worden geborgd middels het behouden van de plaatsnamen/komborden, straten en waterwegen. Hieronder gaan wij daar verder op in. 3
Kaders gedifferentieerd taalbeleid voor aardrijkskundige namen In het herindelingsgebied bestaat een grote verscheidenheid aan komborden. Zo zien we komborden met de plaatsnamen: alleen in het Fries, in het Fries en Nederlands, en in het Bildts en Nederlands. Bij de dubbeltalige borden zien we dan ook nog variaties met de Friese of Bildtse plaatsnaamvermelding bovenaan en de Nederlandse eronder of juist andersom. De gemeenteraad moet een officiële keuze maken tussen enerzijds het behouden van de plaatsnamen in het Fries, Bildts of Nederlands en anderzijds het kiezen voor één taal voor de gehele gemeente. Hetzelfde geldt voor gemeente- en straatnamen, geregeld in de wet Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG). Een tweetalige plaatsnaam (bijv. Leeuwarden-Ljouwert) is dan ook niet rechtsgeldig. Op de (kom)borden en in de niet-officiële praktijk worden de plaatsnamen wel in drie talen gebruikt. Harmoniseren van de komborden in de nieuwe gemeente is moeilijk, zo niet onmogelijk. Om een beeld schetsen geven wij u de volgende scenario s mee: - Friese namen als officiële BAG registratie: heeft als consequentie dat de dorpen op het Bildt en Franekeradeel een nieuwe naam moeten krijgen - Nederlandse namen als officiële BAG registratie: heeft als consequentie dat de dorpen in Littenseradiel en Menameradiel een nieuwe naam moeten krijgen - Bildtse namen als officiële BAG registratie: heeft als consequentie dat de dorpen in Littenseradiel, Franekeradeel en Menameradiel een nieuwe naam moeten krijgen We hebben hier dus duidelijk te maken met een meertalige regio. Deze meertaligheid is ons inziens onderdeel van het cultureel erfgoed van de fusiepartners, en het blijft/wordt zichtbaar wanneer u de huidige plaatsnamen, en daarmee ook de huidige komborden behoud. Daarbij ontlenen de dorps- en stadbewoners (een deel van) hun identiteit aan de plaatsnaam. En niet aan een gemeentenaam. Zoals eerder gesteld zijn wij van mening dat de bescherming van de rechten die voortkomen uit het Handvest het best tot z n recht komt als er wordt gekozen voor gedifferentieerd taalbeleid voor aardrijkskundige namen. Simpel gezegd: laat alles zoals het nu is! De Wet gebruik Friese taal, het Kaderverdrag bescherming minderheden en het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden hebben geen (directe) bepaling die de keuze voor gedifferentieerd taalbeleid voor aardrijkskundige namen in de weg staan. Check op juridisch kader en juiste interpretatie door Orgaan foar de Fryske taal volgt in januari 2015. 4
Inzet burgerparticipatie voor naam nieuwe gemeente In verband met de herindeling is besloten om een nieuwe naam te kiezen voor de nieuwe gemeente. Om te komen tot een breed gedragen naam, wordt er voor gekozen hierbij burgerparticipatie in te zetten. Burgerparticipatie is geen doel op zich maar een middel om de burger intensiever te betrekken bij het ontwikkelen van gemeentelijk beleid. Bij het kiezen van een nieuwe naam voor de nieuwe gemeente is er juist ruimte voor het meedenken door inwoners van de nieuw te vormen gemeente. Het belang van de burger is groot. Inwoners moeten betrokken worden en serieus genomen worden, zodat een groot draagvlak ontstaat. Daarnaast kunnen burgers extra creativiteit bieden. Ook is er politieke wil om naar de burger te luisteren. De definitieve keuze ligt bij de burger; de gemeenteraden stemmen na het proces in met het resultaat. Het organiseren van een referendum is na een inventarisatieronde langs verschillende Nederlandse fusiegemeente uit beeld geraakt. In deze gemeenten is gekozen voor de optie die min of meer gelijk is aan de nu voorgestelde werkwijze. De bevolkingsraadpleging zoals voorgesteld zal gegarandeerd leiden tot een uitslag. Bij een referendum moet een kiesdrempel worden vastgesteld en gehaald. Met als mogelijkheid dat er op het gewenste moment geen gekozen gemeentenaam bekend is. Wanneer er bij een herindeling geen (nieuwe) naam wordt gekozen, dan gaat het Rijk er vanuit dat de naam van de grootste gemeente de nieuwe naam wordt (artikel 158 van de Gemeentewet). In dit geval zou de nieuwe gemeente dan Franekeradeel gaan heten. Raadplegen in twee vormen De gemeenten vragen hun inwoners om input; dit kan met een gesloten of een open vraagstelling. Met een gesloten vraagstelling spreekt men van een consultatieve vorm; in dit geval zouden de inwoners gevraagd worden om zich uit te spreken over een gegeven naam. Met een open vraagstelling spreekt men van een participatieve vorm. Hierbij is dus ruimte voor eigen creativiteit, discussie en inbreng. In dit proces adviseert de werkgroep beide vormen te gebruiken om een zo een breed mogelijk draagvlak te creëren: 1. Participatief: vraag aan de hand van gestelde criteria aan de burger een nieuwe naam te bedenken. 2. Consultatief: wanneer uit de longlist van alle inzendingen twee namen zijn geselecteerd, vraag dan de burger welke zij de meest geschikte naam vinden voor de nieuwe gemeente. Wanneer je na de eerste participatieve vorm van raadpleging duidelijk communiceert dat uit alle inzendingen twee namen zijn gekozen, kun je daarna de inwoners nog een keer vragen welke zij het meest geschikt vinden (consultatieve vorm). Door het toepassen van beide vormen van raadplegen, creëer je een breed draagvlak en bondgenootschap. Burgers worden serieus genomen, met name door het feit dat de inwoners van de nieuw te vormen gemeente daadwerkelijke de naam hebben gekozen. De mening van de inwoners wordt als definitief besluit overgenomen door het gemeentebestuur. 5
Processtappen naamgeving Om te komen tot de nieuwe gemeentenaam adviseert de werkgroep onderstaande werkwijze. Daarbij wordt dus op twee momenten het instrument burgerparticipatie ingezet. 1. Medio 2015 worden alle inwoners van de nieuwe gemeente uitgenodigd om een nieuwe naam voor de fusiegemeente te bedenken (participatieve raadpleging). 2. Alle inzendingen worden beoordeeld door een naamgevingscommissie. Deze bestaat uit vertegenwoordigers uit de vier gemeenten en wordt bijgestaan door enkele externe adviseurs. De commissie heeft als taak de longlijst van ingezonden namen terug te brengen tot twee geschikte namen. 3. De inwoners van de toekomstige gemeente wordt gevraagd hun voorkeur uit te spreken voor één van de twee door de naamgevingscommissie geselecteerde namen. 4. De naam met de meeste stemmen wordt met een positief advies voorgelegd aan de herindelingscommissie. Zij toetst het proces aan de vastgestelde kaders en criteria. De herindelingscommissie legt vervolgens de naam met een positief advies voor aan de vier gemeenteraden. 5. Alle vier gemeenten nemen in november 2015 een besluit over de gemeentenaam. Criteria naamgeving Aan het bedenken van een nieuwe naam (stap 1) zijn criteria verbonden. We verdelen deze criteria in wettelijke bepalingen en overige vereisten: A. Wettelijke bepalingen De naam mag niet elders voor komen. De naam lijkt niet teveel op een andere naam in Nederland of strijd geven met wettelijke bepalingen. Het mag geen naam zijn die een samenstelling is van drie of meer delen. (Pijnacker-Nootdorp mag, Bilitmefra mag niet) B. Overige vereisten Past bij de identiteit van de nieuwe gemeente Makkelijk uit te spreken Straalt herkenbaarheid en aantrekkingskracht uit (toeristisch en economisch aspect). Heeft topografische en/of historische verwantschap van de naam met het gebied of onderdelen daarvan. De naam moet Nederlands- of Friestalig zijn. Naamgevingscommissie In stap 2 worden de inzendingen beoordeeld door een naamgevingscommissie. Deze commissie wordt als volgt samengesteld: Een onafhankelijk voorzitter Vertegenwoordigers van federaties dorpsbelang (vier leden) Vertegenwoordiger van de stad Franeker (één lid) Vertegenwoordigers van (vier leden): - de toeristische sector - handel en nijverheid - de agrarisch sector - cultuur, onderwijs en welzijn 6
Er is naast een vertegenwoordiging van de dorpen en stad ook gekozen voor een vertegenwoordiging van een viertal sectoren (toeristisch, handel en nijverheid, etc.). Dit om tot een zo breed mogelijk draagvlak te komen. Een ondernemer uit de toeristische sector heeft een ander belang bij de keuze van een gemeentenaam dan bijvoorbeeld een winkelier uit een van de dorpen. De stuurgroep komt met een voorstel voor de personen die zitting hebben in de naamgevingscommissie. Het is aan de gemeenteraden om te besluiten over de definitieve samenstelling van de commissie. In totaal komt de commissie op negen leden met stemrecht. Adviseurs Daarnaast kan de commissie door drie adviseurs worden bijgestaan. Hierbij denken wij aan: 1. Fryske Akademy (Friese taal, cultuur en historie) 2. AaniN* 3. Marketingadviseur *de Adviescommissie aardrijkskundige namen in Nederland (AaniN) houd zich bezig met naamgeving, gerelateerd aan topografische objecten. De AaniN is samengesteld uit taalkundigen, historici en cartografen en is in de jaren tachtig van de vorige eeuw op verzoek van het ministerie van Binnenlandse zaken ingesteld om gemeentebesturen en andere overheden te kunnen adviseren bij de keuze van nieuwe gemeentenamen. Overname van het advies is niet verplicht. Geen raadsleden in naamgevingscommissie Omdat het bestuur van de nieuw te vormen gemeente burgerbetrokkenheid hoog in het vaandel heeft staan, adviseert de werkgroep Naamgeving geen raadsleden in de keuzecommissie deel te laten nemen. In plaats daarvan heeft de werkgroep dit plan opgesteld waarin duidelijke kaders zijn opgenomen. Hierdoor is door de Herindelingscommissie goed te toetsen of de procedure op een juiste manier is gevolgd en er dus twee - even - geschikte namen zijn. Om te borgen dat de vier gemeenteraden in november 2015 instemmen met de naam die door de burger het meest vaak is genoemd, willen we vragen in te stemmen met het beschreven proces. De twee gekozen namen De twee gekozen namen waarover begin september gestemd wordt, zijn even geschikt. Welke van de twee het ook wordt, beide voldoen aan de gestelde criteria. Consultatieve stemronde In de consultatieve ronde maken de inwoners hun voorkeur kenbaar via actieve respons; antwoordformulier (online en in Huis-aan-huis) Voordeel hiervan is de laagdrempeligheid en iedereen die dat wil, kan meedoen, waardoor het draagvlak vergroot. Wel wordt het antwoordformulier van een persoonlijke code voorzien om te voorkomen dat mensen meerdere malen kunnen stemmen. Ongewenste beïnvloeding van het proces wordt hiermee voorkomen. Planning Begin mei (week 18 en 19): start communicatie over de nieuwe gemeentenaam. Half mei tot half juni (week 20 t/m 24): inzendingstermijn voor alle inwoners van de nieuw te vormen gemeente. Half juni tot half augustus (week 25 t/m 34): Naamgevingscommissie kiest de twee meest geschikte namen uit alle inzendingen. Vanaf half augustus (week 35): communicatie naar de inwoners over de twee gekozen namen en over de stemronde die komen gaat en over de wijze van stemmen. 7
Van begin tot half september (week 36 en 37): Inwoners spreken voorkeur uit voor één van de twee namen. Eind september (week 38 of 39) wordt de uitslag van de consultatieve stemronde vastgesteld in de Stuurgroep. Zij stellen de meest gekozen naam als voorkeursnaam voor aan de Herindelingscommissie. Na vaststelling van de uitslag in de Stuurgroep wordt de voorkeursnaam voorgesteld aan de Herindelingscommissie. Op dat moment worden de stukken openbaar; dan mag de voorkeursnaam dus bekend gemaakt worden. Daarbij ook heel duidelijk communiceren dat de Herindelingscommissie én de gemeenteraden er ook nog mee in moeten stemmen en dat op 12 november de nieuwe naam definitief wordt vastgesteld. Half november (9 en 12 november): Naamgeving als apart onderwerp op de agenda tijdens raadsvergadering waarin ook het Herindelingsontwerp wordt besproken. Ambtelijke capaciteit e.d. Er is genoeg tijd, budget, kennis en kunde in de vier gemeentelijke organisaties om dit burgerparticipatietraject intern op te starten en af te ronden. De huidige projectgroep gaat een bijdrage leveren aan het proces; daarnaast zullen de communicatie-afdelingen ingeschakeld worden. Waar nodig kan een interne of externe aanvulling geregeld worden. 8
Opzet Communicatie Nieuwe naam fusiegemeente Doel Communicatie: Het informeren van de bevolking en hen ertoe bewegen een naam in te sturen cq te kiezen voor een naam uit de twee, door de commissie, gekozen namen. Doelgroepen: Alle inwoners van de nieuw te vormen gemeente. (Mogelijke) Middelen: Gemeentepagina s in de Huis aan Huis kranten Persberichten naar media, inclusief alle dorpskranten Website vier gemeenten (online antwoordformulier laten maken) Hal of balie (en loketten) gemeentehuis Startmoment Facebook, als de gemeente daar gebruik van maakt Twitter, als de gemeente daar gebruik van maakt Posters E-mails naar dorpsbelangen en ondernemersverenigingen Dorpsomroeper, als de gemeente daar gebruik van maakt Intranet (sociaal intranet) Berichtgeving / inhoud van de berichten: De nieuwe naam is belangrijk voor de nieuwe gemeente Gemeenten willen graag input van inwoners om draagvlak en bondgenootschap te creëren Doe mee en win! Bekendmaking naam gemeente Omdat de vaststelling door de gemeenteraad ons inziens in beginsel een hamerstuk is, kan de nieuwe naam in principe bekend gemaakt worden na vaststelling van de uitslag in de Stuurgroep. Daarvoor wordt een persmoment of persconferentie gepland. Die datum wordt ook gecommuniceerd wanneer het over de stemronde van september gaat. Registratie van de inzendingen, door burgers, van een naam De naam kan naar de eigen gemeente gestuurd worden. Zowel per mail (info@littenseradiel.nl of vergelijkbaar) als via antwoordnummer. Door de namen via het algemene e-mailadres van iedere gemeente te laten binnen komen, worden ze officieel geregistreerd. NB Ook de bijdragen die via een online-web formulier binnen komen, moeten geregistreerd worden. Contacten gebruiken Verder gebruik maken van contacten zoals dorpsbelangen en ondernemersverenigingen. De dorpencontactfunctionaris en/of bedrijfscontactfunctionaris vragen hen te informeren via e-mail. Prijs voor de bedenker van de naam Om de inwoners van de nieuwe gemeente te stimuleren mee te denken over een naam, krijgt de persoon die de uiteindelijke naam heeft bedacht een prijs. Te weten; een fiets. Wanneer er meerdere mensen zijn die de uiteindelijke naam hebben ingestuurd, zal een lootje de gelukkige winnaar bepalen. De andere mensen die ook dezelfde naam hadden ingezonden krijgen een eervolle vermelding in de communicatie-uitingen. 9
Communicatiematrix Wat Wanneer Deadline Artikel met aankondiging wat er staat te gebeuren op gemeentepagina s in de huis-aan-huisbladen Week 17 of 18 In week 16 Als persbericht versturen Website vier gemeenten Week 18 Twitter Week 18 Facebook Week 18 Posters maken en ophangen in dorpshuizen, scholen, Week 19 verenigingsgebouwen, kerken, langs de kant van de weg etc. Mail sturen naar dorpsbelangen en verenigingen Week 19 Persuitnodiging van het startmoment Week 19 Maandagochtend 4 mei Ook op websites, gemeentepagina s, twitter, Start namenactie met ludieke actie of startmoment met burgemeesters of wethouders (o.i.d.) Oproep deelname in persbericht, inclusief foto Week 20 startmoment Ook op websites, gemeentepagina s, twitter, Week 20 Oproep herhalen op gemeentepagina s Week 21 en 22 Herinnering oproep op laatste gemeentepagina voor Week 23 of 24 deadline van inzendingen Persbericht met verdere procedure, aantal ingestuurde namen etc. versturen Ook op websites, gemeentepagina s, twitter, Maandag 4 mei Week 20 Maandag 11 mei (maandag 8 juni) Week 25 of 26 (vanaf maandag 15 juni) Bekendmaking van de twee namen van de nieuwe gemeente door de naamgevingscommissie Aankondiging stemmen voor nieuwe gemeentenaam In persbericht met de twee namen Ook op gemeentepagina, websites, twitter en Posters versturen naar dorpshuizen, scholen, verenigingsgebouwen, kerken, etc. Persbericht start stemmen Op de websites artikel met antwoordformulier zetten en op gemeentepagina s antwoordformulier met antwoordnummer voor inzenden. Herinnering via gemeentepagina s in huis-aan-huis, websites, Twitter en Facebook Persbericht met aantal stemmers en verdere procedure; uitnodiging voor bekendmaking naam nieuwe gemeente Maandag 24 augustus Week 35 Week 35 Week 35 Maandag 31 augustus Week 36 Week 36 Maandag 7 sept Week 37 Maandag 14 sept Week 38 10
Ook op gemeentepagina, websites, twitter en Vaststelling in de Stuurgroep van de uitslag van de nieuwe gemeente Persconferentie Bekendmaking voorkeursnaam door de vier burgemeesters Bij toezending stukken aan de Herindelingscommissie Persbericht met voorkeursnaam fusiegemeente Ook op gemeentepagina, websites, twitter en Bij vaststelling door raden nog kort persbericht versturen 12 november 11