Flexibel studeren met een functiebeperking in het hoger onderwijs

Flexibel studeren met een functiebeperking in het hoger onderwijs Laura Bisschop, student HRM/HTD Bij punt 1 bespreek ik de belemmerende factoren die ik ben tegengekomen gedurende mijn studie en bij punt 2 bespreek ik de mogelijke oplossingen die wellicht zouden kunnen bijdragen aan het nog flexibeler maken van het onderwijs voor studenten met een beperking. Belemmeringen factoren bij het studeren met een beperking 1. Groepsopdrachten Een belemmerende factor die ik hierbij heb ervaren is het continu afstemmen van afspraken en het probleem dat mijn beperking niet altijd zichtbaar was. Dat kan zorgen voor onbegrip. Groepswerk zonder beperking is al lastig, laat staan als je een beperkt energieniveau hebt. Dit zorgde ervoor dat ik soms minder tijd in een vak kon steken (of net voor de deadline af was) dan anderen omdat er wel verwacht wordt de opdracht binnen de deadline af te ronden. Wat ook belemmerend kan werken is dat ik mij de ene dag goed voel en de andere dag bijna mijn bed niet uit kan komen van de pijn. Als je dan afgesproken hebt om samen die dag aan de slag te gaan, kan dat soms ook (ondanks dat je duidelijk bent geweest over de beperking) leiden tot irritaties. Niet bepaald bevorderend voor de verhouding in de groep en de stress die dat met zich mee brengt: dit leidde uiteindelijk weer tot meer pijn. Maar ik heb ook zeker goede ervaringen gehad met groepsopdrachten waarbij studiegenoten rekening met mij hielden en dat scheelt al veel. Vaak deed ik dan ook de groepsopdrachten die daarop volgde met dezelfde personen omdat dit prettiger voor mij en de anderen werkte: het was voor de anderen duidelijk wat zij van mij konden verwachten en ik van hen, zonder dat ik elke keer mijn situatie moest uitleggen. Als je telkens je situatie uit moet leggen, is dat heel vermoeiend. Je weet niet hoe ze erop gaan reageren, het risico dat ze je buitensluiten is soms zeker aanwezig. Nu heb ik daar niet last van gehad, maar ken wel ervaringen van andere studenten (met ASS) die hier wel mee te maken hebben gehad. Ik denk dat samenwerken in groepen zeker moet kunnen en ik vermoed dat het met veel meer factoren te maken heeft of deze werkvorm belemmerend kan zijn of niet voor een student met een beperking. Het is denk ik ook afhankelijk van het soort beperking dat iemand heeft en in welke mate dit zich uit. Daarbij zal de persoonlijkheid van de student misschien ook wel een factor kunnen zijn; durft de student zijn/ haar beperking toe te lichten en daarin zijn/haar grenzen aan te geven? Is er een klik is tussen de personen in een groepje en zijn de mede studenten bereid om met de student samen te werken? Minder groepsopdrachten of de student met een beperking de keus laten maken of hij /zij deel wil nemen aan een groepsopdracht. Uiteraard is het wel belangrijk dat ook deze groep studenten groepsopdrachten doen, maar stel daar dan per jaar een minimaal-maximaal aantal groepsopdrachten vast die deze persoon moet doen (bijvoorbeeld per studiejaar minimaal 4 en maximaal 8) en pas de opdrachten voor studenten die de groepsopdracht niet uitvoeren aan. Uiteraard dient er wel te voldoen aan de eisen van het vak. 2. Verplicht lessen volgen Het verplicht volgen van colleges is soms wel eens een dingetje geweest. Echter doordat ik altijd open ben geweest over mijn beperking tegenover docenten, werd deze regel voor mij iets flexibeler (de ongeschreven regel). Dit zorgde ervoor dat ik verplichte lessen niet 1

verplicht hoefde te volgen, maar ik probeerde het wel zoveel mogelijk als dat het kon. Op de momenten dat ik mij niet goed voelde zorgde ik ervoor dat iemand uit de klas aantekeningen maakte en deze naar mij toestuurde. Door deze combinatie heb ik de vakken kunnen behalen. Met openheid naar de docent toe, maar ook de bereidheid onder docenten om studenten met een beperking hierin tegemoet te komen, kun je zeker flexibel studeren. Zorg dat studenten met een beperking vanuit hun thuis in kunnen loggen op (bijvoorbeeld BlackBoard) waar een directe verbinding is met de les. Dus ook dat de student vragen kan stellen aan de docent (en zo op die manier mee doet aan de les, zonder ervoor te reizen. Het risico bestaat wel dat andere studenten dan ook thuis blijven onder het mom ik kan ook deelnemen aan de les zonder dat ik naar school hoef. Maar misschien kan je dat tegengaan door studenten die ziek zijn of door hun beperking even niet in staat zijn fysiek de les te volgen, een code te geven waarmee zij dan in kunnen loggen. Wellicht valt dit ook te regelen met een StudieSuccesCentrum dat een student met een functiebeperking onder deze regeling kan vallen. Zie het als een soort van voorziening waar studenten met een beperking gebruik van mogen maken. 3. Roostering Op de roostering heb ik als student geen enkele invloed. Tijdens mijn eerste jaar heb ik een gesprek gehad met de studentendecaan (met als specialisatie studeren met een functiebeperking) waarmee ik samen heb vastgelegd dat ik parttime wilde studeren in verband met mijn beperking. Deze voorziening moest officieel voorgelegd worden aan de examencommissie en zij moesten toestemming geven voor deze voorziening. De voorziening werd toegewezen en in overeenstemming met mijn studieloopbaanbegeleider is er besloten dat ik per kwartiel de helft van de vakken zou volgen. Het gemiddelde aantal vakken per kwartiel lag bij mij op 2 of 3. Dit was voor mij goed vol te houden en heb deze procedure niet als vervelend ervaren. Op de dagen dat er vakken ingeroosterd waren waar ik niet naar toe hoefde kon ik zelf mijn eigen tijd indelen, iets wat erg prettig is als je niet weet wanneer het weer even niet gaat. Wanneer mijn vakken er wel tussen zaten, dan had ik een korte dag en dat scheelde weer in energie. Zo ben ik de gehele studie doorgekomen en heb nu alle studieonderdelen in 6 jaar behaald, moet alleen nog afstuderen, welke ik hopelijk eind mei ga afronden. Note: Voordat ik aan de studie begon heb ik een revalidatietraject doorlopen waardoor ik meer inzicht kreeg in mijn belastbaarheid. Op basis van deze belastbaarheid zijn wij (revalidatiecentrum en ik) tot een maximaal aantal uren per week gekomen waarin ik bezig kan en mag zijn met mijn studie. Maar ik weet ook dat niet elke student met een beperking hier inzicht in heeft of de kans heeft gehad om dit voor de studie uit te zoeken. Roosteren gebeurt bij Saxion op grote schaal. Er is één roosterbureau die alle roosters voor alle opleidingen regelt. Het is dus erg moeilijk en omslachtig om hier invloed op uit te kunnen oefenen en om studenten met een beperking tegemoet te komen. Ik pleit dan ook voor individuele of groepsbegeleiding (bij aanvang eerste jaar) om samen met de student erachter te komen hoe hij/zij belastbaar is. Dit kan bijvoorbeeld in samenwerking met revalidatiecentra, organisaties of personen die zich bezig houden met het in beeld brengen van de belastbaarheid. 2

Dit heeft als voordeel dat als de student straks na zijn studie de arbeidsmarkt op gaat, weet wat zijn belastbaarheid is en hierover kan communiceren met mogelijke werkgevers. School bereid je voor om een vak uit te kunnen oefenen, waarom niet dit stuk meenemen in die voorbereiding? Daarnaast sluit het aan bij een inclusieve arbeidsmarkt. Op basis van de uitkomst kan er een persoonlijk studieplan opgesteld worden waarmee de student aan de slag gaat en waar flexibiliteit de boventoon voert, zonder afbreuk te plegen aan de kwaliteit van de opleiding. Wellicht, maar dat weet ik niet zeker, draagt het ook bij aan het voorkomen van uitval van studenten met een beperking, maar ook aan de binding die zij met de opleiding hebben en het gevoel dat de school met ze mee denkt. Ze voelen zich gehoord en gezien. 4. Inlevertermijnen Dankzij de constructie, die ik zojuist toegelicht hebt, kon ik voldoen aan de inlevertermijnen die vast stonden. Ik denk dan ook dat het belangrijk is dat de student weet wat hij/zij aan kan. Als men de inlevertermijnen per vak gaat versoepelen voor deze groep studenten vermoed ik dat het onduidelijk gaat worden voor de student omdat elke docent weer andere inlevertermijnen kan hanteren. Ik denk dan met name aan studenten die al door hun beperking moeite hebben met het houden van overzicht en structuur nodig hebben. Daarbij kan de student in de knel komen te zitten wanneer andere vakken zich aandienen in het volgende kwartiel, waar ook de aandacht naar uit moet gaan. Het is belangrijk dat de student helder heeft wat zijn beperking aan energie kost, zodat hij/zij meer inzicht krijgt in hoeveel uur de student kan studeren. Op het moment dat dit duidelijk is zou in overleg met een studentendecaan, studieloopbaanbegeleider (en examencommissie) het curriculum voor de student aangepast kunnen worden. Dit hoeft voor de opleiding niet heel ingrijpend te zijn. Ik heb althans niet de ervaring dat dit voor Saxion veel moeite kostte. De student volgt de vakken die afgesproken zijn en de andere vakken schuiven een jaar op. De aanpassing is met name voor studenten ingrijpend omdat ze dan langer over de studie doen en daarmee elk studiejaar andere studiegenoten treffen. 5. Toetsvormen Ik heb ervaring met verschillende toets vormen gehad, zoals multiple choice vragen (zowel schriftelijk als digitaal), open tentamenvragen en assessments (in mijn geval het voeren van gesprekken). Schriftelijke tentamens zijn vaak te lang waardoor de aandacht snel verslapt (vooral voor studenten met een beperking op dit vlak). Wat mij belemmerende is de lange zittijd, die je vrijwel altijd met tentamens wel hebt. Wanneer ik te lang moet zitten, wordt ik stijf en ervaar ik meer pijn. De mogelijkheid om even de benen te strekken is er niet. Ook wel begrijpelijk want je wil anderen niet storen. Maar het is wel vervelend omdat het van invloed kan zijn op de concentratie en daarmee ook het uiteindelijke resultaat. Om de lange zittijd te doorbreken kan er ingezet worden op een aparte ruimte waar de student anderen niet hoeft te storen wanneer hij/ zij er even uit moet. Tevens zou 3

er dan gebruik gemaakt moeten worden van een verlengde toetstijd om de kleine pauzes te compenseren. Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn om tussentijds bijvoorbeeld elke 2 á 3 weken een tussentijdse toets af te nemen die minder tijd in beslag neemt, maar wel de kennis toetst die nodig is. Dus ook een studiepunt oplevert. Dit zou voor studenten zonder beperking ook prettig kunnen werken, waardoor je je als student met een beperking niet telkens de uitzondering op de regel hoeft te voelen. 6. Competenties Voordat ik aan deze studie begon heb ik mezelf afgevraagd of er dingen in de opleiding zijn die ik vanwege mijn beperking niet zou kunnen doen. Gedurende de opleiding ben ik erachter gekomen (door te reflecteren op mezelf) dat ik, naast reuma, ook een depressie had. Dit zorgde ervoor dat sommige competenties wel lastig te behalen zijn. Niet onhaalbaar, maar wel lastig. Competenties zoals als argumenteren, feedbackvaardigheden, onderhandelen en conflicthantering zijn nog steeds competenties die ik lastig vindt, maar wel steeds meer verbeterd is door de jaren heen. Ik denk dat er niet te veel getornd moet worden aan de vooraf gestelde competenties waaraan een student moet voldoen om de opleiding te kunnen behalen. Dit is in het belang van de kwaliteit van onderwijs en bepaalt daarmee ook de waarde van het diploma. Desalniettemin is het belangrijk dat studenten met diverse beperkingen deel kunnen nemen aan de opleiding van hun keuze en daarom heb ik de onderstaande mogelijke oplossing geformuleerd. Belangrijk voor de student is om uit te zoeken of de competenties die de opleiding vraagt, hij/ zij kan halen, desnoods met extra begeleiding. Hierbij speelt, denk ik, de intrinsieke motivatie een rol: past deze opleiding ook bij mij als persoon en wat motiveert mij om deze opleiding tot een goed einde te brengen? De beperking kan een rol spelen in het behalen van competenties, maar de persoon is meer dan een beperking en door in te zetten op begeleiding kan hieraan gewerkt worden. Dit zou vorm gegeven kunnen worden door samen met de student (voorafgaande aan de opleiding) te bespreken welke competenties van belang zijn voor het vakgebied waarin de student interesse heeft en hoe dit zich verhoud tot de beperking. Door dit voorafgaande aan de opleiding na te gaan, begint de student met vertrouwen aan de opleiding en bevorderd het ook de binding met de opleiding, wat er weer voor zorgt dat de student gemotiveerd is. Wanneer uit de gesprekken blijkt dat de competenties een probleem zouden kunnen zijn, kan er gekeken worden hoe de student hiermee aan de slag kan gaan samen met de opleiding. Bijvoorbeeld door een groep te creëren binnen de opleiding die tegen hetzelfde probleem aanlopen en graag willen investeren om uiteindelijk die competenties alsnog te kunnen behalen. Voor de onderwijsinstelling zal dit in het begin tijd en geld kosten, maar ik denk dat dit zich op den duur wel uitbetaald in gemotiveerde studenten die hun opleiding wellicht binnen de gestelde studieduur halen. 7. Stage Het vinden en uitvoeren van een stage is behoorlijk lastig wanneer je te maken hebt met een beperking. Het probleem is vaak de tijd en de bereidheid van organisaties om een student met een beperking stage te laten lopen. 4

Vaak zijn bedrijven/ organisaties op zoek naar studenten die fulltime beschikbaar zijn voor de duur van 5 á 6 maanden. Helaas is dat voor studenten met een beperking niet altijd mogelijk om aan die eisen te voldoen. 5

Ruim voordat ik op stage ging heb ik een gesprek gehad met mijn studieloopbaanbegeleider en de studentendecaan met de vraag hoe ik de stages vorm kon geven. Mijn studieloopbaanbegeleider en de studentendecaan zijn hierin altijd flexibel geweest. Mijn eerste stage was een oriënterende stage van officieel vier werkdagen. Ik heb dit opgelost door er 10 halve werkdagen van te maken en dat was zowel voor de opleiding als de school waar ik stage liep geen enkel probleem en zorgde ook niet voor extra werk of iets dergelijks. In het tweede studiejaar heb ik een heel studiejaar twee studenten met ASS begeleidt binnen Saxion. Dit kostte dan wel het hele jaar, maar ik hoefde er slechts een dag per week mee bezig te zijn. Dus dit was ook een prima oplossing. Maar dan breekt de hoofdstage aan. Gedurende mijn zoektocht heb ik vijf verschillende organisaties benaderd en vier van de vijf wilde een student die fulltime aan de slag kon en ze konden volgens hen mij niet de begeleiding bieden die ik als student met een beperking nodig zou moeten hebben. Gelukkig was er één organisatie (een revalidatiecentrum) waar ik wel terecht kon en die zich flexibel opstelde. Ik kon daar 20 uur per week aan de slag en de mogelijkheid was er om, in plaats van vijf maanden, tien maanden stage te lopen. Je moet immers wel voldoen aan de eisen die school stelt aan het behalen van de stage. Dit houdt in dat er een minimum aantal stage-uren gelopen moeten worden en de stage opdrachten met een voldoende worden afgerond. Nu ben ik bezig met afstuderen en voer ik mijn opdracht uit binnen het StudieSuccesCentrum van Saxion. Ik krijg de vrijheid om zelf mijn uren in te delen en zij zijn op de hoogte wat een beperking voor een student kan betekenen. Erg prettig! Ik zit uiteraard wel vast aan de deadlines die de opleiding gesteld heeft, maar aangezien we vier inlever momenten per studiejaar hebben, vormt dat voor mij niet een probleem. Voor opleidingen/ academies zou ik graag de tip mee willen geven om contacten te leggen met organisaties die open staan voor studenten met een beperking. Dit gebeurt al wel binnen de opleiding voor elke student maar het zou fijn zijn als er een aparte lijst bestaat voor studenten met een beperking. Dit draagt denk ik tevens bij aan een betere match tussen student en de organisatie en aan een leuke ontspannende stageperiode. Zo krijgen ze het gevoel dat ondanks de beperking, ook zij kunnen functioneren binnen een organisatie: dat levert zelfvertrouwen op en het inzicht dat ze meer zijn dan alleen de beperking en ook zij er mogen zijn op de werkvloer (en de arbeidsmarkt). Door hiervan een lijst te maken en dit ook te communiceren binnen de opleiding (en bij de studieloopbaanbegeleider) kunnen studenten middels deze lijst zoeken naar een organisatie waar hun voorkeur naar uit gaat. Zet er ook bij welk persoon de student kan benaderen. En het belangrijkste: zorg dat de lijst actueel is. Niets vervelender dan dat je als student belt en er is geen plek, terwijl dit wel op de lijst aangeven staat. Ga als opleiding regelmatig in gesprek met deze bedrijven en noteer op de lijst voor welke opleidingen zij een stage kunnen bieden, hoeveel uur zij beschikbaar hebben en vermeld erbij of flexibele uren mogelijk zijn. De student kan dan vervolgens zelf contact opnemen met deze organisaties/ bedrijven. Overige tips: Zorg dat er duidelijkheid ontstaat bij docenten over verschillende soorten aandoeningen en ziektes middels trainingen. Dit kan eraan bijdragen dat docenten een student met een beperking beter kunnen begrijpen en weten wat dit betekent 6

voor de studieloopbaan van de studenten. Misschien zijn ze dan ook eerder geneigd om ook buiten de gangbare regels te treden en kunnen zij op deze manier bijdragen aan flexibel studeren. Voor de student is het belangrijk dat hij/zij weet wat de beperking voor invloed heeft op zijn studie en dit ook durft duidelijk te maken naar mede studenten, docenten, studieloopbaanbegeleider, stagebegeleider en afstudeerbegeleider. 7