HUMANE WETENSCHAPPEN 1 Extra-murosactiviteiten: Een vat vol opportuniteiten Inleiding Vanuit de pedagogische begeleidingsdienst pleiten we om leerlingen mee te voeren in rijke en gevarieerde leeromgevingen. Extra-murosactiviteiten kunnen bijdragen tot een dergelijke leeromgeving. Tijdens de netwerkvergadering van Humane Wetenschappen wisselden de aanwezige leraren een aantal boeiende praktijkvoorbeelden van extramurosactiviteiten uit. Via de aangeboden authentieke contexten kunnen leerlingen ervaringen opdoen omtrent thema s die ook aan bod komen in het leerplan Humane wetenschappen. Extra-murosactiviteiten kaderen binnen een specifieke visie op leren, namelijk 'betekenisvol ervaringsgericht leren'. Kolb omschrijft leren 'als een proces waarbij kennis wordt gecreëerd door het transformeren van de ervaringen'. Indien de leerling dan ook nog de leerinhouden en nagestreefde doelen kan integreren in eigen ervaringen en in eigen leerdoelen dan kunnen we spreken van 'betekenisvol ervaringsgericht leren'. Deze visie op leren biedt een aantal opportuniteiten aan om via extramurosactiviteiten bij zoveel mogelijk leerlingen op een boeiende wijze menswetenschappelijke kennis, vaardigheden en attitudes te vergaren. Wij gaan in de volgende paragrafen dan ook dieper in op de kansen die extra-murosactiviteiten bieden. Kansen om in te spelen op leerstijlen Je ontwerpt de extra-murosactiviteiten op zo n manier dat de verschillende leerstijlen van leerlingen aan bod komen. Deze verschillen zullen bijvoorbeeld duidelijk worden als leerlingen participeren aan een activiteit die door buurtwerkers wordt georganiseerd in een kansarme wijk. Leerlingen met een concrete leerstijl leren vooral vanuit ervaringen. Het gesprek met de bewoners en de buurtwerkers omtrent hun concrete ervaringen zal centraal staan in het leren. 1
Leerlingen met een reflectieve leerstijl zijn sterk in het observeren van wat er rondom hen gebeurt. De samenwerking met de buurtwerkers en het contact met de bewoners geeft hen heel wat stof tot nadenken. Anderen komen dan weer graag in actie. Ze willen dingen doen en leren uit het effect van hun handelen. Met een aantal buurtbewoners meehelpen om een klein podium op te zetten is voor hen een ideale leeromgeving. Leerlingen met een abstracte leerstijl zoeken vrij snel naar een rode draad in wat ze beleven. Ze plaatsen hun ervaringen binnen gekende theoretische kaders of gaan op zoek naar nieuwe verklaringsmodellen. De manier waarop de buurtwerkers in interactie gaan met de bewoners, zullen zij bijvoorbeeld kaderen in wat zij weten omtrent het emancipatorisch werkmodel. Het is nuttig om in functie van een maximaal leereffect bij extra-murosactiviteiten, waar mogelijk, ruimte te scheppen voor deze verschillende leerstijlen. Kansen op geïntegreerd leren Extra-murosactiviteiten bieden kansen tot geïntegreerd leren. Dit houdt in dat er een dieper leereffect is als de volledige leercyclus wordt doorlopen (zie onderstaand schema). Bij het ontwerpen van extra-murosactiviteiten kun je vanuit iedere fase in de leercirkel starten. Zo kun je bijvoorbeeld in de hierboven geschetste casus over het buurtwerk starten met een uiteenzetting over emancipatorisch werken (fase van de abstrahering) en pas daarna leerlingen extra-muros laten meewerken in een project (concrete ervaring). Het kan echter ook omgekeerd. 2
Extra-murosactiviteiten waarin leerlingen alle fasen doorlopen zijn niet enkel inhoudelijk boeiend maar bieden ook kansen om nieuwe leerstijlen te ontdekken en in te oefenen. Kansen op betekenisvol leren Ervaringen in authentieke situaties verhogen vaak de relevantie van de nagestreefde leerdoelen. De kans dat die leerdoelen uit het leerplan worden geïnternaliseerd tot eigen doelen wordt dan groter. Dit heeft een positieve invloed op het leereffect en de intrinsieke motivatie bij de leerling. De kansen op betekenisvol leren nemen nog toe als de extra-murosactiviteiten gekoppeld worden aan ervaringen die leerlingen al buiten de schoolse context hebben opgedaan. Zo kunnen leerlingen die al sociaal geëngageerd zijn in de eigen buurt hun ervaringen meedelen aan andere leerlingen en toetsen aan nieuwe ervaringen. Kansen om zelfverantwoordelijk leren te stimuleren Bij het zelfstandig laten uitvoeren van opdrachten tijdens extra-murosactiviteiten toon je impliciet een vertrouwen in de leerling. In dit kader voegt Rogers een extra dimensie aan het ervaringsgericht leren toe. Hij verwijst naar een geloof in de natuurlijke neiging van de mens om te leren. Indien de ruimte tot leren wordt gecreëerd, zal de leerling dus ook geneigd zijn om aan de slag te gaan. Uiteraard heb je als leraar al ervaren dat het scheppen van een leercontext niet altijd betekent dat leerlingen de keuze maken om zich ook effectief in te zetten. Ook bij extra-murosactiviteiten, die je intens hebt voorbereid, kun je ontgoocheld zijn over de inzet en/of het leereffect bij de leerling. Toch kan dit een uitgelezen moment zijn om tijdens een gesprek dieper in te gaan op de motivatie van leerlingen en hen te stimuleren tot zelfevaluatie en zelfkritiek. Ook dit maakt deel uit van het leerproces. Het is sowieso nuttig om bij de extra-murosactiviteit feedback te geven en te vragen op verschillende momenten en op verschillende niveaus. Vooraf: Op taakniveau: begrijpen jullie de opdrachten? Hebben jullie voldoende informatie? Op motivationeel niveau: hebben jullie zin om er tegen aan te gaan? Wat zou deze opdracht voor jullie nog boeiender kunnen maken? 3
Tijdens de opdracht (indien mogelijk): Op taakniveau: hoe verloopt de uitvoering van de opdracht? Heb je extra informatie nodig? Kun je de bronnen die je voorzien had raadplegen (interviews, observaties )? Op motivationeel niveau: hoe gaan jullie om met een eventuele tegenslag bij de uitvoering van de opdracht? Wat geeft jullie een extra push? Achteraf: Op taakniveau: wat zou je in de toekomst op dezelfde manier doen? Wat zou je anders aanpakken? Op motivationeel niveau: wat maakte je enthousiast om actief deel te nemen aan de activiteit? Wat zou de activiteit in de toekomst nog boeiender maken? Hoe zou je in de toekomst omgaan met een tegenslag? Kansen bieden op samenwerkend leren Bij extra-murosactiviteiten liggen de kansen om samenwerkend leren te stimuleren meestal voor de hand. In het voorbeeld omtrent het buurtwerk in een kansarme wijk werd al duidelijk hoe leerlingen van elkaar kunnen leren vanuit hun verschillen in leerstijlen. Daarnaast krijg je als leraar de mogelijkheid om feedback te geven en te vragen i.v.m. groepsdynamische factoren en sociale vaardigheden die noodzakelijk zijn om samen te werken. Kansen om onderzoekscompetenties te ontwikkelen Extra-murosactiviteiten bieden de kans om binnen een bepaalde context aan onderzoekscompetenties te werken. Dat is zeker het geval als de activiteit deel uitmaakt van een probleemgestuurde aanpak van leren. Zo kunnen leerlingen bijvoorbeeld de opdracht krijgen om suggesties te formuleren om meer buurtbewoners te betrekken bij buurtactiviteiten. Wellicht zullen zij hiertoe gebruik maken van interviews om informatie te verzamelen. Misschien zullen zij de verkregen informatie verwerken in een wervende affiche. Deze activiteiten verwijzen naar het verkrijgen en verwerken van informatie die essentieel is bij onderzoek en probleemoplossing. 4
Wellicht heb je bij het lezen van deze tekst een aantal associaties gemaakt met opportuniteit die je zelf al kon ervaren in het verleden bij de organisatie van extra-murosactiviteiten. We wensen je voor het komende schooljaar extra-murosactiviteiten toe waar leerlingen veel bij leren en zin krijgen om nog meer te leren. We hopen verder dat je er ook zelf van geniet. Bronnen: - CASTELIJN, J. (e.a.), Evalueren om te leren. Bussum: Coutinho, (2011). - KOLB, D., Experential learning. New Jersey: Prentice Hall, (1984). - ROGERS, C., Leren in vrijheid. Haarlem: De Toorts, (1981). - VALCKE, M., Onderwijskunde als ontwerpwetenschap. Gent: academia Press, (2000). 2 Vorming en nascholing Aanvangsbegeleiding beginnende leraren op woensdag 17 oktober 2012, in d'abdij Brugge, om 14 uur. Netwerkvergadering leraren Humane wetenschappen op woensdag 8 mei 2013, in d'abdij, Brugge, om 09 uur. Het Eekhoutcentrum biedt verschillende vakoverstijgende nascholingen aan die ook zeker interessant zijn voor leraren Humane wetenschappen: competentiegericht werken, coachen Grasduin dus zeker ook eens op www.eekhoutcentrum.be. Hendrik Despiegelaere Luk Van Canneyt 5
Studiedag Humane Wetenschappen De verschillende gezichten van armoede Docent: diverse docenten Datum en uur: woensdag 14 november 2012 Locatie: KU Leuven Kulak Kortrijk Studiedag Humane wetenschappen Ontwikkelingen in ontwikkelingspsychologie Woensdag 27 februari 2013 KU Leuven Kulak Kortrijk 6