cursus: Ontwikkeling van het beroep en de beroepshouding

cursus: Ontwikkeling van het beroep en de beroepshouding

> Inhoud > Over deze cursus 3 > Ontwikkelen tot professional 6 > Persoonlijke visie en beroepsidentiteit 11 > Ontwikkelingen in de functie van sociaal werk 14 > Ontwikkeling naar bedrijfsmatiger werken 16 > Een leven lang leren 18 > Reflectie 22 > Theoriebron 1: De professional 24 > Theoriebron 2: Persoonlijke identiteit en beroepsvisie 27 > Theoriebron 3: Ontwikkelingen in het sociaal werk 30 > Theoriebron 4: Ontwikkelen naar bedrijfsmatig werken 33 > Theoriebron 5: Een leven lang leren 35 > Werkmodel: POP 38 > Beoordeling 41 Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus 1056 7940 KB Meppel Tel.: 0522-235235 Fax: 0522-235222 E-mail: info@edu-actief.nl Internet: www.edu-actief.nl Annyttsje Pruim en ROC Mondriaan Auteurs Titel Vormgeving Binnenwerk: DBD design/ruurd de Boer, omslag: Tekst in Beeld/Hubi de Gast ISBN 978 90 3720 765 1 Copyright 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. Eerste druk/eerste oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.

> Over deze cursus In deze cursus leer je hoe je je als persoon in een functie of op school kunt ontwikkelen met behulp van loopbaanplanning. Daarnaast leer je hoe je als beroepsbeoefenaar kunt meewerken aan het ontwikkelen van het beroep. Doelstellingen Je weet wat professionaliteit inhoudt. Je kent je eigen competenties voor het beroep. Je weet wat een beroepsgroep is en een beroepscode is en waarom deze belangrijk zijn. Je weet wat een loopbaan is en kunt je loopbaan plannen. Je kunt een POP maken. Je hebt een beroepsvisie en kunt over je beroepsvisie in debat gaan. Je kunt het beroep in een brede context plaatsen. Je kunt je beroepsvisie uitdragen bij verschillende belanghebbenden. Beoordeling Je wordt op verschillende punten beoordeeld. Deze punten kun je achter in dit boek vinden. Belangrijke punten bij de beoordeling zijn: actieve deelname aan de lessen nette uitwerking van de opdrachten afgeronde processtappen voor het maken van de twee beroepsproducten beroepsproduct 1: het maken van een POP voor je loopbaan beroepsproduct 2: een presentatie van een visie op het beroep. Je toekomstige collega Naam: Werkzaam bij: Medewerkers: Werkzaam als: Soort werkzaamheden: Over de werkomgeving: Wat er leuk is aan je werk: Grootste blunder: Waar je aan werkt: Pieter Lootsma Maatschappelijke Dienstverlening Flevoland Collega s hebben CMV- en SMD-opleidingen gedaan. Adviseur inzake Wmo-voorzieningen Het maken van een analyse van de situatie van een klant met beperkingen en een beoordeling van de benodigde compensatie. Dagelijks komen mensen langs die ziek of hulpbehoevend zijn en voorzieningen nodig hebben. Ik werk steeds samen met een collega op het spreekuur. Het is prettig om mensen blij te kunnen maken als blijkt dat een voorziening geregeld kan worden. Toen ik voor het eerst een gespreksverslag moest maken en daarin een persoonlijke mening zette over een klant die ik wat zeurderig vond. Mijn leidinggevende was niet blij met mijn gebrek aan professionaliteit! Leren een goede beoordeling te maken van de voorzieningen waardoor een handicap wordt gecompenseerd. Uitgeverij Edu Actief b.v. 3

Beroepsproduct 1: POP Dit beroepsproduct inleveren voor: Het persoonlijk ontwikkelingsplan geeft een overzicht van de stand van zaken met betrekking tot de persoon in de werkomgeving, gevolgd door een toekomstplan. Processtappen Maak de opdrachten uit de cursus. Lees het werkmodel 'POP' zorgvuldig door. Verzamel de opdrachten uit de cursus die je kunt gebruiken voor je POP. Maak een planning van de werkzaamheden die je moet doen. Neem het schema 'POP' uit het werkmodel over. Sla de eerste regel, over de werkomgeving, over bij het invullen van het schema als je geen baan hebt. Vul de eerste kolom van het schema in, terugkijkend naar de persoon die je was toen je aan de opleiding begon. Vul de informatie die je al paraat hebt door de opdrachten op de juiste plaats in in de tweede kolom van het schema. Dit is de kolom die gaat over de huidige stand van zaken. Vul de ontbrekende informatie in kolom 2 in. Vraag mensen die jou goed kennen je te helpen. Zet op een rijtje welke ontwikkeling je in de rest van je opleiding wilt doormaken. Check bij je docent of hij het ontstane beeld van je ontwikkeling herkent. Kom met je docent tot overeenstemming over de gewenste ontwikkeling. En maak zo mogelijk afspraken over jullie samenwerking om deze ontwikkeling mogelijk te maken. Bespreek ten slotte met je docent het overzicht van je ontwikkeling dat door het POP is ontstaan. En geef gezamenlijk aan welke rode draad daarin te ontdekken is. Maak een planning voor deze cursus. Maak eerst een planning voor de beroepsproducten. Werkmodel: Cursusplanning op www.factor-e.nl Laat elke processtap goedkeuren door je docent voordat je begint aan de volgende processtap. Werkmodel: POP Eisen aan het beroepsproduct Het POP is volledig ingevuld tot en met kolom 3 uit het werkmodel. De rode draad in de ontwikkeling is zichtbaar en met de docent besproken. Een CTA-bord geeft richting en informatie aan de reiziger. 4

Beroepsproduct 2: Presentatie organisatievisie aan direct belanghebbenden Dit beroepsproduct inleveren voor: Presenteer je beroep aan een gekozen groep belanghebbenden. Processtappen Maak de opdrachten uit de cursus. Verdeel de groep in vijven en verdeel de volgende groepen belanghebbenden: de klant, de professional, de vrijwilliger, de financier, een maatschappelijke organisatie (bijvoorbeeld een zorginstelling of woningcorporatie). Maak een planning voor de werkzaamheden. Stel in je groep vast van welke ontwikkeling je de groep belanghebbenden op de hoogte wilt brengen. Verdiep je in deze specifieke groep belanghebbenden. Bedenk wat ze al weten en probeer je te verplaatsen in wat ze zouden willen weten over de toekomst. Bepaal wat je gaat overbrengen aan de hand van de volgende vragen: Over welke ontwikkeling in je beroep wil je vertellen (het onderwerp)? (Sinds) wanneer speelt dit/gaat dit spelen (vertrektijd)? Wat is er af als de ontwikkeling concreet is gerealiseerd (bestemming)? Wanneer verwacht je/is het zover dat het concreet geworden is (aankomsttijd)? Welke bijzonderheden wil je erover kwijt (bijzonderheden)? Bekijk een CTA-bord, bijvoorbeeld op de foto bij deze cursus. Een CTA-bord geeft treinreizigers richting en informatie over de route. Maak nu een CTA-bord van deze punten volgens de onderstaande indeling. Presenteer dit CTA-bord aan de andere vier groepen. Doe dit in aanwezigheid van de docent. Laat elke processtap goedkeuren door je docent voordat je begint aan de volgende processtap. Eisen aan het beroepsproduct Het CTA-bord is volledig ingevuld. Het CTA-bord laat zien dat de groep een visie heeft op de toekomst van het beroep. De presentatie van het CTA-bord laat zien dat de groep zich heeft verdiept in de groep belanghebbenden. Uitgeverij Edu Actief b.v. 5

> Ontwikkelen tot professional Je ontdekt wat professionaliteit inhoudt en ontwikkelt je beroepshouding. Doelstellingen Je kunt kenmerken en competenties van een professional benoemen en rubriceren. Je kent het verschil tussen verschillende motieven om te werken. Je kunt je eigen competenties benoemen. Je kunt een beroepscode samenstellen. Je weet wat een beroepsgroep doet. Je kunt een discussie voeren over een onderdeel van je vak. Taal Taal Taal Taal Neem deze cursus door en onderstreep de woorden die je niet kent. Noteer deze woorden in de woordenlijst en zet de betekenis erbij. Nieuwe onbekende woorden die je tegenkomt tijdens de cursus voeg je toe aan de woordenlijst. Na afloop van de cursus neem je dit overzicht op in je taalportfolio. Opdracht 1: Kenmerken van een professional Lees theoriebron 1 en kijk eens op internet. Verzamel al lezend een aantal kenmerken van de professional en beantwoord daarna de volgende vraag. Welke vijf kenmerken van een professional vind jij persoonlijk belangrijk? 1. 2. 3. Werkmodel: Woordenlijst op www.factor-e.nl Theoriebron 1: De professional Zie voor meer informatie www.factor-e.nl 4. 5. Opdracht 2: Competenties van de professional Rubriceer je persoonlijke kenmerken van een professional. Verdeel de vijf kenmerken die je bij opdracht 1 hebt benoemd en zet deze in het juiste vak. Houding Vaardigheid Kennis 6

Verdeel dan de volgende kenmerken, degene die je niet zelf al had benoemd, over de drie rubrieken: vakdeskundigheid, leveren van kwaliteit, zorgvuldig handelen tegenover collega s, zorgvuldig handelen tegenover klanten, vakkundige interventies plegen, procedureel correct handelen Opdracht 3: Competenties van de SMD er Welke competenties heb je nodig voor de opleiding? In het kwalificatiedossier dat Calibris maakt voor onder andere jouw opleiding staan 25 competenties voor de sociaal-maatschappelijk dienstverlener (SMD'er). Je vindt deze op pagina 23 van het kwalificatiedossier, genummerd van A tot en met Y. Ga naar www.calibris.nl. Kies voor het onderdeel 'Onderwijs'. In het linkermenu kies je voor 'Onderwijsdocumenten' -> KD s -> Welzijn. Selecteer nu het KD van de SMD er. Je kunt ook je docent vragen om de papieren versie. Zie voor meer informatie www.factor-e.nl In de opleiding werk je steeds aan onderdelen van de taken, de werkprocessen en de daarbij behorende competenties uit dit kwalificatiedossier. Maak op een apart A4 tje een opsomming van alle door Calibris benoemde competenties en geef aan of je deze geheel, gedeeltelijk of nog niet beheerst. Wat je opschrijft, heb je later in deze cursus nodig voor het beroepsproduct POP. Opdracht 4: De beroepsgroep van de SMD er Een beroepsgroep let erop dat het speciale werk van een bepaalde groep professionals zich blijft onderscheiden en ontwikkelen. Op internet vind je informatie over de verschillende beroepsgroepen in het sociaal werk. Ga voor de directe link naar www.factor-e.nl. Beantwoord de volgende vragen: Zie voor meer informatie www.factor-e.nl Is er een speciale beroepsgroep voor de functie van SMD'er? 0 ja 0 nee Zo niet, bij welke van de genoemde beroepsgroepen voel je je, met jouw toekomstige functie, het best thuis? Opdracht 5: Verplicht melden Vorm je een mening over het verplicht melden van problemen van klanten. Lees theoriebron 3 en debatteer over de voors en tegens van de meldings- en registratieplicht. Theoriebron 3: Ontwikkelingen in het sociaal werk Uitgeverij Edu Actief b.v. 7

Begin door voor jezelf twee redenen op te schrijven waarom het wel goed is dat beroepskrachten problemen moeten melden en waarom dat niet goed zou kunnen zijn. Voor: 1. 2. Tegen: 1. 2. Voer daarna een debat met elkaar en vul het scherm vervolgens aan met een nieuw gevonden voorargument en een nieuw gevonden tegenargument. Neem tot slot individueel een besluit voor jezelf over of je vooral voor of vooral tegen bent. Schrijf erbij waarom en noteer dit in het schema. Na het debat gevonden nieuwe argumenten: Voor: Tegen: Conclusie: Ik ben voor/tegen, omdat: 8

Opdracht 6: Beroepscode Je hebt bij opdracht 5 een onderwerp besproken dat wel zou kunnen passen in een beroepscode. Een beroepscode gaat over gedragsregels voor professionals. Kijk nog eens naar je conclusie over het verplicht melden en registreren van bepaalde problemen van klanten. Welke tekst zou je in de gedragsregels voor professionals willen opnemen? Vul die gedragsregels hieronder in. Tekst voor beroepscode: de professional handelt inzake het melden van problemen van klanten aan overheidsinstanties altijd: Opdracht 7: De beroepscode van de SMD er? Maak gedragsregels voor jezelf en je collega s. Lees de onderstaande normen en waarden door: Theoriebron 1: De professional integer handelen, vanuit betrokkenheid handelen, rechtvaardig handelen, handelen met een goed gevoel voor verhoudingen, handelen met gevoel voor (machts)relaties, handelen met respect, handelen met een mate van vertrouwelijkheid, assertief handelen, handelen met het besef van zelfbeschikkingsrecht van de klant Verdeel deze negen normen en waarden over de groep. Ieder groepslid kiest er drie uit. Zoek vervolgens, zo nodig, op wat de norm of waarde inhoudt. Benoem voor de normen en waarden die jij hebt gekozen steeds in één zin een gedragsregel. Zo n zin ziet er bijvoorbeeld als volgt uit: De sociaal-maatschappelijk dienstverlener is zich bewust van het belang van duurzaam handelen en handelt daarom steeds met begrip van de kosten en met respect voor het milieu. De SMD er is zich bewust van het belang van (vul de norm of waarde in) en handelt daarom steeds met begrip van (benoem het gedrag dat je belangrijk vindt). Vul de zin aan: De SMD er is zich bewust van het belang van en handelt daarom steeds met begrip van De SMD er is zich bewust van het belang van en handelt daarom steeds met begrip van. Uitgeverij Edu Actief b.v. 9

De SMD er is zich bewust van het belang van en handelt daarom steeds met begrip van. Opdracht 8: Beroepscode SMD maken Werk deze opdracht uit op een A4 tje. Leg de negen gedragsregels uit opdracht 7 bij elkaar en lees elkaars bijdragen aandachtig door. Discussieer met elkaar over de gedragsregels en kom tot overeenstemming. Herschrijf de gedragsregels met de hele groep. Doe dit in overeenstemming met de uitkomst van de discussie. Gefeliciteerd: je hebt nu een gedragscode voor je toekomstig beroep vastgesteld! Hang deze op op het publicatiebord van de school. Gebruik de uitkomsten voor het maken van je POP. 10

> Theoriebron 1: De professional Het woord 'professional' slaat op een beroepspersoon die op een bepaalde manier handelt. Professioneel handelen betekent dat een persoon in zijn beroep deskundig handelt, dus met kennis van zaken aan het werk is. Een groot deel van wat je leert in je opleiding, is erop gericht dat je een goede professional wordt. Een professional maakt zorgvuldige afwegingen bij het inzetten van interventies voor de klant. Daarnaast gaat het om integer en zorgvuldig handelen. Tegenover klanten en collega s, maar ook tegenover andere direct belanghebbenden bij het werk. Tot slot is het handelen van de professional procedureel correct. Dat wil zeggen dat hij volgens de afgesproken regels handelt. Professioneel handelen kun je ook omschrijven als competent handelen, volgens een werkwijze die in de organisatie of beroepsgroep is afgesproken. In beroepsgroepen worden allerlei zaken geregeld, waaronder een beroepscode opstellen waarin verschillende competenties worden genoemd waaraan een professional zou moeten voldoen. Competenties Het geheel van je kennis, houding en vaardigheden bepaalt de geschiktheid voor een taak of functie. Dit wordt wel samengevat met het woord 'competenties'. 1. In de houding van de professional zijn bepaalde persoonlijke kenmerken zichtbaar. Voor de sociale beroepen betekent dat bijvoorbeeld: dienstbaar, eerzaam, integer, met respect, plichtsgetrouw, zeer goed presenterend, betrouwbaar, zich willen blijven ontwikkelen. 2. De professional heeft bijzondere kennis en deskundigheid. In het sociaal werk bijvoorbeeld: kennis van de doelgroep, methodieken, instrumenten, organisatiekennis, mensenkennis. 3. De professional maakt optimaal gebruik van zijn vaardigheden, zoals: afstand kunnen nemen, je niet laten meeslepen door emoties en vooroordelen, instrumenten kunnen gebruiken, communicatieve vaardigheden, schrijfvaardigheid, organisatietalent, onderhandeltalent, precies kunnen werken. Een beroepshouding houdt in dat sprake is van normen en waarden en van een verbinding tussen de persoon, zijn persoonlijke visie en zijn houding tijdens het uitoefenen van het beroep. Het kwalificatiedossier voor het beroep van SMD'er dat is gemaakt door Calibris spreekt van de SMD'er als een beroepskracht die als persoon een essentiële rol speelt in het direct werken met cliënten. Er is sprake van een professionele relatie met de cliënt. De professional moet daarom normen en waarden hebben die te maken hebben met de volgende begrippen: betrokken, empathisch, assertief, representatief, integer zijn. Oude professional Oorspronkelijk gaf het woord 'professional' aan dat een persoon werkte in een markt. Dat wil zeggen dat er een opdrachtgever was die de professional geld gaf in ruil voor door de door deze persoon geleverde dienst, een niet tastbaar product. Dit in tegenstelling tot concrete, tastbare producten, zoals ambachtslieden die maakten. Tot slot werkte een professional onafhankelijk en zelfstandig. Bij deze omschrijving van een professional moet je denken aan bijvoorbeeld een arts, advocaat, registeraccountant of notaris. Ter vergelijking: voorbeelden van ambachtslieden (in een moderne term: vakmensen) zijn de stratenmaker, bakker en timmerman. 24

Van beroep naar functie Tegenwoordig zijn beroepen niet zo gemakkelijk meer te onderscheiden als vroeger. Mensen leren immers steeds minder voor een speciaal beroep, maar steeds vaker om een bepaalde functie te kunnen uitvoeren. Als je mensen vroeger vroeg wat hun vak was, was het antwoord duidelijk: timmerman, opbouwwerker, arts, journalist, verpleegkundige. Nu geven mensen bij dezelfde vraag eerder aan wat hun functie is: ik ben projectleider, leidinggevende, bouwer van websites. Of: ik werk als verzorger van ouderen, ik geef als cliëntadviseur informatie en advies. Nieuwe professional Het woord 'professional' wordt nu dus niet langer gebruikt om aan te geven dat je bij een bepaalde beroepsgroep hoort. Daarvoor in de plaats wordt met dit woord aangegeven dat je voor een functie speciale kennis hebt, een beroepshouding hebt en bepaalde vaardigheden uitvoert. In welke werkomstandigheid je deze kennis, houding en vaardigheden inzet, kan in het beroepsleven een aantal keren wijzigen. Iemand die bijvoorbeeld sociologie studeerde, kan achtereenvolgens werken op een onderzoeksbureau en als manager in een zorginstelling en kan zijn carrière besluiten op de afdeling personeelszaken van een welzijnsorganisatie. In al die organisaties kan deze persoon inzetten wat hij leerde tijdens de studie. Professionaliteit ontstaat in de driehoek die bestaat uit de persoon met unieke kenmerken, de persoonlijke visie van deze persoon en zijn visie op het beroep. Dit resulteert in een beroepshouding. Uitgeverij Edu Actief b.v. 25

Beroepsgroep Beroepsgroepen zijn ontstaan toen het woord 'professional' nog werd gebruikt voor speciale dienstverlenende beroepen. Hoewel die tijd lang achter ons ligt, kunnen professionals zich ook nu nog verenigen in een beroepsgroep. Een beroepsgroep heeft tot taak ervoor te zorgen dat het speciale werk zich onderscheidt van ander werk. Dat onderscheid tussen de ene beroepsgroep en de andere beroepsgroep is het gevolg van de volgende kenmerken: De professional verdient er zijn inkomen mee (het is geen hobby). Het product is herkenbaar en vereist speciale kennis en vaardigheden (je moet het kunnen). Er is een erkende opleiding voor het vak. Er is een beroepsorganisatie die zich bezighoudt met de ontwikkeling van het vak en de professionals. Het beroep is door wetten en regels een onderdeel van dat waarmee de overheid zich bezighoudt (zoals patiëntenrecht, geheimhoudingsplicht of accountantscontroles op de jaarrekening). Er is een commissie die erop toeziet dat degenen die zich tot de beroepsgroep rekenen, voldoen aan de eisen die je aan het beroep mag stellen (zoals geheimhoudingsplicht). Dit leidt vaak tot een beroepscode. Voorbeelden van beroepsgroepen zijn: pedagogisch werk agogisch werk ambtenaren financiële dienstverlening leraren en onderwijzers. Beroepscode Professioneel handelen wordt vaak in een beroepscode vastgelegd. De beroepscode wordt verdeeld in twee onderdelen: normen en waarden In de beroepscode staat beschreven volgens welke normen en waarden de functionaris geacht wordt te handelen. Deze normen en waarden worden soms onderverdeeld in de rubrieken 'de persoon', 'de klant' en 'de organisatie'. beroepsontwikkeling Dit onderdeel van de beroepscode gaat over hoe de professional een bijdrage levert aan de vernieuwing van het beroep of de functie. De professional in de beroepscontext PERSOON: jij met je opvattingen en normen en waarden, persoonlijke identiteit, persoonlijke visie en visie op het beroep. KLANT: degene voor wie je het werk doet. ORGANISATIE: waarbinnen je het werk doet. BEROEPSGROEP: onderscheidt je beroep van andere beroepen. 26

> Beoordeling Naam deelnemer: Namen groepsleden: Groep: Docent: Blok: Cursus: Onderwerp: Naam deelnemer Beoordeling Criteria Voldoende Onvoldoende Processtappen beroepsproduct 1 Processtappen beroepsproduct 2 De processtappen zijn gezet en gecheckt bij docent. De processtappen zijn gezet en gecheckt bij docent. Beroepsproduct 1 POP is volledig ingevuld tot en met kolom 3. De rode draad in de ontwikkeling is zichtbaar. Beroepsproduct 2 Het CTA-bord is volledig ingevuld. Het bord laat zien dat de groep de ontwikkeling goed begrijpt. De presentatie van het bord laat zien dat de groep zich heeft verdiept in de specifieke groep belanghebbenden. Actieve deelname in de les De student was voldoende aanwezig. De student leverde een positieve bijdrage in zijn groepje. De student leverde een actieve bijdrage in de les. Opdrachten Beide taalopdrachten zijn ingeleverd en beoordeeld. De opdrachten voor de cursus zijn goed en netjes uitgewerkt. De eigen evaluatie is ingevuld en besproken. Mondeling en schriftelijk taalgebruik Mondeling taalgebruik Schriftelijk taalgebruik De teksten zijn in correct Nederlands geschreven. Overig Uitgeverij Edu Actief b.v. 41

Eindbeoordeling Onvoldoende Voldoende Goed > Datum:... Paraaf docent: Paraaf deelnemer:. 42