ZAKEN DOEN IN ONTWIKKELINGSLANDEN: ERVARINGEN VAN HET NEDERLANDSE MKB DE SLEUTEL TOT SUCCES VOOR INTERNATIONAAL MAATSCHAPPELIJK BETROKKEN ONDERNEMEN Inleiding In 2010 gaf 11% van het Nederlandse MKB (tot 100 medewerkers) aan zijn MBO internationaal te oriënteren. Dat komt neer op 80.000 100.000 bedrijven 1 die ervaring hebben opgedaan met maatschappelijk betrokken ondernemen in ontwikkelingslanden. Volgens MVO Nederland hét moment om al deze ervaringen, valkuilen en successen te delen met ondernemers die ook een bijdrage willen leveren aan de lokale gemeenschappen waar zij actief zijn. Daarom is, in nauwe samenwerking met CREM, een onderzoek gestart naar internationaal maatschappelijk betrokken ondernemen (imbo) door het Nederlandse MKB in ontwikkelingslanden. Daarvoor zijn achttien Nederlandse MKB-bedrijven geïnterviewd over hun ervaringen. In dit factsheet staan de belangrijkste wetenswaardigheden en uitkomsten uit het onderzoek op een rij, geïllustreerd door een drietal cases uit de praktijk. Betekenis internationaal Maatschappelijk Betrokken Ondernemen (imbo) Het leveren van een bijdrage aan de maatschappij door de inzet van: Mensen Tijd, kennis en/of handen uit de mouwen van de eigen medewerkers Munten Financiële donaties of sponsoring Middelen Fysieke goederen, producten of faciliteiten Massa Lobby en het openstellen van netwerken Media Meeliften op media-uitingen van het bedrijf Waarom we het doen Nederlandse MKB-bedrijven kiezen voor imbo: 1. Omdat het hoort; vanuit een morele overtuiging 2. Omdat het loont; het levert iets op voor het bedrijf. Bijvoorbeeld goodwill/ minder ziekteverzuim 3. Omdat het inspireert; het creëert betrokkenheid bij stakeholders en personeel 4. Omdat het moet; het wordt verplicht (door bijvoorbeeld de overheid, denk hierbij aan de 5% social return die veel gemeenten opleggen bij aanbestedingen) 1 Bron: Nationale MBO Monitor van MVO NL en MOVISIE.
Hoe we het doen MKB-bedrijven werken samen met lokale partners op basis van een: 1. Filantropische relatie: in de vorm van microfinancieringsprojecten 2. Transactionele relatie: als er sprake is van een dienst en wederdienst 3. Integratieve relatie: gebaseerd op een Memorandum of Understanding (MoU). In deze vorm ontstaat de meest hechte samenwerking Wat is de (Social) Return of Investment? De geïnterviewde bedrijven zijn in grote lijnen tevreden over hun activiteiten in ontwikkelingslanden omdat de projecten die ze geïnitieerd hebben win-win situaties creëren. Hoewel alle ondernemers aangeven dat imbo activiteiten tot op heden meer kosten dan ze (financieel) opleveren, benoemen zij nadrukkelijk de voordelen die niet financieel zijn uit te drukken. Bijvoorbeeld goodwill ten aanzien van het bedrijf, minder ziekteverzuim en betrokken medewerkers. Dit wordt ook wel Social Return of Investment (SROI) genoemd. De basisregels in het veld Wat je moet weten als je overweegt om maatschappelijk betrokken te gaan ondernemen in een ontwikkelingsland: 1. Het begint met een lange adem Bij maatschappelijk betrokken ondernemen speelt tijd een cruciale rol, het kan lang duren voordat je het resultaat of effect ziet van de mensen, munten, middelen, massa of media die jij als ondernemer of als bedrijf in een project investeert. In de meeste gevallen geldt: je gaat drie stappen vooruit en twee terug. Bedenk daarom altijd van tevoren hoe je voor continuïteit kan zorgen voor het project dat je hebt opgestart of waar je aan meewerkt door te bepalen welke bijdrage je wilt leveren, in welke vorm je dit kunt aanbieden en welke termijn dit beslaat. 2. Denk lokaal, handel lokaal, betrek lokaal Kennis van de lokale situatie op sociaal, economisch, politiek en cultureel vlak is onontbeerlijk. Daarom loont het de moeite om hier voor aanvang gedegen onderzoek naar te doen. Een project wordt vaak pas succesvol als de lokale gemeenschap jouw initiatief omarmt en hier zelf een belangrijke rol in gaat spelen. Houd er rekening mee dat lokale overheden belemmerend kunnen werken, bijvoorbeeld door een gebrek aan interesse, wetgeving of corruptie. De samenwerking met een lokale partner, bijvoorbeeld met een NGO of bedrijf dat goed op de hoogte is van de cultuur, kan je helpen om hier slim mee om te gaan. Om te zorgen dat het project voortgang krijgt, dus niet omvalt als het Nederlandse bedrijf er om wat voor een reden dan ook mee stopt, is local ownership een oplossing. Als een lokale partij of gemeenschap een belang heeft in het project, kan het ook worden voortgezet als het Nederlandse bedrijf niet langer investeert. Ten slotte is het optimaal voor lokale gemeenschappen als projecten die uit maatschappelijk betrokken ondernemen zijn geboren uiteindelijk zelfredzaam worden. 3. Gebruik de kracht van je eigen onderneming Een project in een ontwikkelingsland heeft de meeste kans van slagen als de activiteit dicht tegen de core business van de Nederlandse onderneming aanligt. Niet alleen omdat de ervaring, kennis en expertise die jarenlang is opgebouwd op deze manier ingezet kan worden, maar ook om te zorgen
dat Nederlandse medewerkers zich betrokken voelen bij het initiatief en er zelf actief aan kunnen deelnemen. Hoe meer het project onderdeel uitmaakt van de bedrijfsvoering hoe groter de kans van slagen. Het organiseren van acties door medewerkers in Nederland, bijvoorbeeld een sponsorloop om munten of middelen in te zamelen, zorgt daarnaast voor onderlinge verbondenheid en een gezamenlijk doel voor de gehele onderneming. 4. Creëer goodwill en investeer in je medewerkers Regelmatig aanwezig zijn in het land waar je maatschappelijk betrokken onderneemt, de medewerkers daar betrekken bij het project en het bieden van goede secundaire arbeidsvoorwaarden zijn allemaal belangrijke elementen om loyaliteit op te bouwen onder de medewerkers in het ontwikkelingsland. Bijvoorbeeld door het aanbieden van maaltijden tussen de middag, het opleiden van de kinderen van werknemers en het bieden van medische voorzieningen. Door deze voorzieningen en ondersteuning wordt de betrokkenheid van werknemers vergroot en reduceert het ziekteverzuim en uitval. Potentiele samenwerkingspartners Uit het onderzoek blijkt dat Nederlandse MKB-bedrijven met verschillende soorten partners samenwerken: Non Gouvernementele Organisaties lokaal/internationaal (NGO s) zoals Unicef Intermediairs: voor het faciliteren van maatschappelijke projecten zoals SharePeople Business-to-business partners: samenwerken met Nederlandse bedrijven uit de branche/keten Brancheorganisaties (in het ontwikkelingsland zelf) In Uganda heeft binnen de tuinbouw de samenwerking met de brancheorganisatie al een aantal keren tot positieve resultaten geleid. Door het gezamenlijk optreden via de brancheorganisatie is er bijvoorbeeld een regeling gekomen waarbij bedrijven te veel afgedragen BTW binnen 2-3 maanden weer terug hebben. Voorheen nam dat veel meer tijd in beslag. Business support organisaties (BSO s); sectoren die hun krachten bundelen zoals het Nederlandse Productschap Pluimvee en Eieren Financieringspartners, zoals de PSI- (private sector investeringsprogramma) subsidie van de Nederlandse overheid Lokale overheden Deze laatste drie partners worden in mindere mate genoemd: Nederlandse ambassades Vakbonden Kamer van Koophandel (ter plekke)
Drie praktijkvoorbeelden 1. BABY HUIS & MATERNITY CLINIC VOOR VROUWELIJKE MEDEWERKERS BLOEMENKWEKER Bedrijf & ondernemer Bloemkwekerij Wagagai ondernemer Olav Boenders gevestigd in Uganda, imbo sinds 2000. Land: Uganda / Inzet: Mensen en Munten. Omschrijving project Opzet van compleet Health Center met zorg van hoge kwaliteit voor mensen uit de omgeving, waaronder een babyhuis (kinderopvang) voor kinderen van vrouwen die werken bij bloemenkwekerij Wagagai. Voor de jonge moeders onder het personeel is er een maternity clinic voor eerstelijns gezondheidszorg en zijn er kamers waar de moeders borstvoeding kunnen geven. Maatschappelijk thema Vraag naar goede gezondheidszorg in de omgeving van de bloemenkwekerij. Bij Wagagai is 80% van de werknemers vrouw en de zorg voor het gezin ligt vaak bij hen. Voordeel: vrouwen investeren hun inkomen in het gezin. Wat het brengt Het inspireert dat een bedrijf dat goed is voor haar medewerkers en de directe omgeving. Dit creëert goodwill. Het loont ook voor de onderneming zelf, het ziekteverzuim is drastisch teruggebracht. Obstakels Corruptie, samenwerking met de overheid maakt je afhankelijk. Concrete successen In het Health Center van Wagagai worden jaarlijks 40.000 patiënten behandeld. De crèche en de maternity clinic zijn hier een onderdeel van. In de anderhalf jaar dat de crèche en de clinic bestaan is er geen zuigeling overleden - een bijzonderheid in Uganda-. Daarnaast is er sprake van toenemende werkgelegenheid met goede arbeidsomstandigheden, worden medewerkers opgeleid en heeft het succes van Wagagai een positief effect op de lokale community.
Tip voor mede-ondernemers Beslis van tevoren wat je wilt/kunt uitgeven om continuïteit te kunnen waarborgen, ook op de lange termijn. Zoek samenwerking met bedrijven uit jouw sector voor een sterke lobby bij de overheid. Na 12 jaar in Uganda is er met 18-20 tuinbouwbedrijven een goede samenwerking opgebouwd en krijgen we veel gedaan. Zo hebben we bijvoorbeeld samen gezorgd dat de teruggave van BTW binnen enkele maanden geregeld is. 2. AANLEG WATERPUTTEN IN DROGE GEBIEDEN Bedrijf en ondernemer Jansen Venneboer ondernemer Lucien Perizonius, gevestigd in Nederland, imbo sinds de jaren 80. Land: o.a. Mozambique, Niger en Mali / Inzet: Mensen, Munten en Middelen. Beschrijving project Eenvoudige onderhoudsarme watervoorzieningen (ontwerpen en produceren van handpompen voor diepe putten in droge gebieden) aanleggen in Afrikaanse landen. Maatschappelijk thema Waterschaarste is een bron voor conflicten gebleken. Beschikbaarheid van waterputten kan dit voorkomen. Wat het brengt Medewerkers op de Nederlandse kantoren zijn zeer begaan, geïnspireerd en trots op het bedrijf. Obstakels Lokale omstandigheden zoals het klimaat en de cultuur. Daarnaast de taal als barrière: vaak geen Engels of Frans. Concrete successen Samenwerking met Unicef en andere NGO s. Zij coördineren en kennen/beheersen de lokale situatie goed. De mensen in de verschillende landen waar wij actief zijn weten wat ze aan ons hebben, door te zorgen voor continuïteit en kwaliteit.
Tip voor mede-ondernemers Blijf dicht bij je core business, zoek samenwerking met een NGO die de lokale situatie goed kent en beheerst. Daarnaast is het belangrijk dat de lokale medewerkers zelfredzaam worden. Zorg er intern (in Nederland) voor dat mensen toegewijd blijven door het project op te nemen in de bedrijfscultuur en door er regelmatig mensen langs gaan. 3. OPBOUWEN VAN EEN DUURZAME PRODUCTIE VAN TEXTIEL Bedrijf en ondernemer Koopman Works, ondernemer José Koopman, gevestigd te Nederland, imbo sinds 2007 Land: Wereldwijd, o.a. Pakistan, India, Zuid-Amerika, Oost Europa, Nederland, Turkije / Inzet: Mensen, Munten en Middelen. Beschrijving project Jose Koopman helpt Nederlandse bedrijven bij het opzetten van een kledinglabel of collecties, de inkoop en het sourcen van fabrikanten. Daarnaast coacht ze o.a. in opdracht van het CBI (Centrum tot bevordering van de import uit ontwikkelingslanden) kledingfabrikanten in hun export naar Europa. Ten slotte adviseert ze textielbedrijven op het gebied van inkoop en duurzame productie. Maatschappelijk thema Verduurzaming productie van kleding in opkomende economieën. Wat het brengt Bedrijven uit opkomende economieën kunnen handel drijven met het Westen en meer inkomen en banen genereren. Bedrijven in Nederland kunnen maatschappelijk betrokken ondernemen. Zo wordt de wereld een klein stukje beter. Obstakels Lokaal is er een kennisachterstand, de wetgeving wordt vaak niet nageleefd, er is een gebrek aan handhaving of je krijgt te maken met corrupte handhavers.
Concrete successen De toename van duurzame handel is het grootste succes. Tip voor mede-ondernemers Blijf voor maatschappelijk betrokken ondernemen bij je core business: lever kennis en handelskansen aan bedrijven uit je eigen branche dáár (dus op locatie). Daarnaast is het meest effectief als importeurs in Nederland bereid zijn gecertificeerde producten in te kopen die soms net iets hoger in prijs zijn. Dit zal pas echt de lokale community vooruit helpen.