Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Gelderland Platform en Kenniscentrum Oversteek N318 Berkenhovestraat - Aalten Advies van de veiligheidsmakelaar van het ROVG juni 2013 De vraag Oversteken van een drukke provinciale weg is nooit helemaal veilig; zelfs niet als het kruispunt volgens de bestaande richtlijnen en normen is ingericht. Het allerbeste zou natuurlijk zijn dat kwetsbare verkeersdeelnemers(voetganger, fietser) niet in aanraking komen met voertuigen met een grote massa, zeker niet wanneer deze ook nog vrij snel rijden. Het is echter ondoenlijk om bij alle oversteken van provinciale wegen rotondes, tunnels of bruggen te plaatsen. Dat is te duur en past ook niet in ons verkeerssysteem. De oversteek bij de Berkenhovenstraat wordt gebruikt door veel schoolkinderen. Ouders vinden de kruising onveilig. Om die reden heeft de gemeente aan een onafhankelijke partij, de veiligheidsmakelaar van het Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Gelderland, ( ROVG) gevraagd om de veiligheid ter plaatse zorgvuldig te beoordelen en aanbevelingen te doen voor het verder verbeteren van de veiligheid. 1
Beschrijving van de situatie Kenmerken van de situatie De vraag betreft de veiligheid van een oversteek over de N318. Fietsers maken veelvuldig gebruik van deze oversteek om van en naar hun school/huis te rijden. Bij de jongste fietsers gaat het in totaal in om ongeveer 20 leerlingen van de Basisschool en 30 leerlingen uit het Voortgezet onderwijs. De N318 is een drukke provinciale weg. Er rijdt veel verkeer waaronder veel vrachtverkeer. Het betreft ongeveer 13.000 motorvoertuigen per gemiddelde werkdag. De maximumsnelheid is 70 km/u. Er ligt geen permanent snelheidsmeetpunt op dit traject. Wel wat verderop richting Varsseveld. Daar mag 80 km/uur gereden worden en de V85 ligt daar op 85 km/uur. Dat houdt in dat 15% (nog) harder rijdt. Echter is dit geen representatieve uitkomst omdat de N318 richting Varsseveld een andere inrichting kent en een ander snelheidsregime. Van de Ringweg tussen de Alandaweg en de Bredevoortsestraatweg zijn geen snelheidscijfers bekend. In 2010 is de Ringweg gereconstrueerd. Op de betreffende kruising is een middengeleider aangelegd om de fietsers de gelegenheid te bieden om in twee keer over te steken. De gemeente is bij deze reconstructie nauw betrokken geweest en ook de belanghebbende partijen hebben regelmatig overleg gevoerd over de reconstructie. De voorkeur voor het achterliggende gebied was een fietsbrug, echter kon deze niet zodanig worden gerealiseerd dat dit een aantrekkelijk alternatief zou zijn voor fietsers. Tevens werd de hellingspercentage zo hoog dat het niet of nauwelijks mogelijk zou zijn om naar boven te fietsen. Omdat een fietsbrug niet mogelijk was en de kruising bij de Grevinkweg als zeer 2
gevaarlijk werd ervaren, is het zandpad tussen de Grevinkweg en de Romienendiek geasfalteerd om de fietsers de mogelijkheid te bieden om bij de oversteek Romienendiek over te steken. Deze kruising zou overzichtelijker zijn dan de kruising Grevinkweg. De plannen zijn vervolgens gepresenteerd tijdens een openbare inloopavond. In 2011 is de reconstructie afgerond. Na deze reconstructie kwamen er klachten over de betreffende oversteek. De gemeente heeft vervolgens samen met de provincie een overleg gehad met de ouders en de basisschool. Naar aanleiding van dit overleg heeft de gemeente de oversteek bij de Berkenhovestraat aangepast zodat deze aansluiting beter aansloot op de N318 en er meer ruimte was voor de fiets. Foto 1: Oude situatie: reguliere oversteekplaats zonder midden-eiland. De maximumsnelheid is 70 km/u (google maps) Foto 2: Nieuwe situatie, met middeneiland, reconstructie aanrijdroute vanuit de school (Aalten), extra waarschuwingen en opstelplaatsen. Verkeersongevallen en incidenten In de periode 2002-2011 zijn er in totaal 14 ongevallen op dit gedeelte geregistreerd, waarvan 2 met letsel. Eén daarvan betrof een fietser. Het gaat dan om ongevallen op het kruispunt zelf en de direct ernaast gelegen wegvakken van de N318 (in dit geval tot aan de Lichtenvoordsestraatweg aan de oostzijde en tot aan de Elshoekweg aan de westzijde). Over 10 jaar gerekend is dat niet veel, waarbij wel aangetekend moet worden dat de ongevallenregistratie van de laatste jaren erg achteruit is gegaan. 3
Klachten en de beleving van de veiligheid Er zijn vragen en klachten over de veiligheid. De subjectieve veiligheid op het kruispunten is laag. Men beleeft de oversteek als gevaarlijk. Er zijn twee gevaarlijke plaatsen: de middengeleider zelf. Kinderen dienen zich op te stellen op een middeneiland welke volgens de ouders te smal is. Schoolgaande kinderen steken met z`n allen tegelijk over en staan stil op de middengeleider om op het verkeer uit de andere richting te wachten. Vanaf de middengeleider naar de fietssluis. Hier kan om twee redenen een gevaarlijke situatie ontstaan: o kinderen gaan allemaal tegelijk door de fietssluis bij de Berkenhovestraat. Dit kan ertoe leiden dat er soms fietsers staan op de rijbaan moeten wachten voor ze er door kunnen. o Een ouder stapt af om lopend over te steken, eerst naar het middeneiland en dan vanaf het middeneiland naar de fietssluis. Bij de fietssluis stapt de ouder weer op de fiets. Dit stagneert het achterliggend fietsverkeer dat ook aan het oversteken was, waardoor men op de rijbaan moet wachten. Ouders merken op dat de situatie verslechterd is ten opzichte van de oorspronkelijke situatie. De analyse van de veiligheidsmakelaar Uit observaties ter plaatse constateer ik dat er een aantal factoren aanwezig zijn die de veiligheid positief dan wel negatief beïnvloeden. Foto 3 en 4: Positieve factoren: middengeleider en opstelplaats Berkenhovestraat Factoren die de veiligheid positief beïnvloeden (foto s 3 en 4) a. De nieuw aangelegde middengeleider biedt een veiligheidsruimte aan de overstekende voetganger en fietser. Een foute inschatting van de snelheid van aanrijdend verkeer hoeft daardoor niet tot een noodsituatie te leiden. Ook kan hij of zij in fasen oversteken. b. Vanuit de Berkenhovestraat zijn er opstelplaatsen met een gekleurde vlak en waarschuwingen. Auto s zijn geweerd. 4
c. Kenmerken van het traject. Een kruispunt is onderdeel van een traject (N318): voordat men bij deze oversteek komt, is men een rotonde (kruising Lichtenvoordsestraatweg) of kruising (Varsseveldsestraatweg) gepasseerd. De complexiteit van het traject draagt eraan bij dat een bestuurder alert en met de rijtaak bezig is. Foto 5 en 6: Negatieve invloed: kruising valt niet op en gedrag scholieren in samenhang met beperkte breedte midden eiland. Factoren die de veiligheid negatief beïnvloeden (foto s 5 en 6) Naar het oosten toe, matig zicht vanwege bocht en zichtobstakels in de berm; Vanuit het perspectief van de naderende weggebruiker (gemotoriseerd verkeer) is het kruispunt nogal onopvallend; dat geldt voor beide richtingen. De oversteek scoort slecht op het criterium vergevingsgezindheid. De hoge snelheid van het verkeer en vooral het vrachtverkeer, betekent lange remafstanden. Een fout kan niet gemakkelijk gecompenseerd worden. De middengeleider is niet breed genoeg om grotere groepen schoolkinderen een veilige ruimte te bieden. Sociale aspecten: het gaat om kinderen en jongeren (groepsgedrag, afleiding); Op het kruispunt (rijdend richting Oost) mag een automobilist links afslaan naar de Romienendiek). Uit aangeleverde korte video s van de oversteek blijkt dat er gevaarlijke situaties op het kruispunt ontstaan. 5
Aanbevelingen De Rovgmakelaar doet vier aanbevelingen: 1. Verbeter de zichtlijn voor overstekende fietsers (kijkrichting oost, vanaf Aalten); 2. Vergroot de opvallendheid van het kruispunt en daarmee het attentieniveau van weggebruikers N318); 3. Overweeg een verbod op linksafslaan op dit kruispunt; 4. Zet in op verkeerseducatie en voorlichting van ouders, kinderen en jongeren. Toelichting bij de eerste aanbeveling: Verbeter de zichtlijn door weghalen groen langs de weg Fietsers vanuit de richting Aalten hebben matig zicht op aankomend verkeer vanwege de bocht en het groen in de rechter berm (kijkrichting oost). Het is aan te bevelen het groen hier te verminderen. Toelichting bij de tweede aanbeveling: Vergroot de opvallendheid van het kruispunt en verhogen daarmee het attentieniveau van de weggebruikers op de N318 Op dit moment valt het kruispunt vanuit het perspectief van auto s en vrachtauto s niet erg op. Dat geldt voor beide richtingen. Er is geen standaard oplossing voor dit probleem. Het vraagt maatwerk waarbij bovendien de consistentie van het hele verkeerssysteem in het oog gehouden moet worden. De betrokken wegbeheerders (provincie en gemeente) hebben samen met de Rovgmakelaar ideeën gegenereerd om met maatwerk effectieve en haalbare maatregelen te ontwerpen om de zichtbaarheid van de oversteek te vergroten. Voor deze locatie hebben we vooral gekeken naar een maatregel vanuit de principes van Natuurlijk Sturen. Door het kleurig aankleden van het kruispunt wordt de aandacht van de weggebruikers (onbewust) getrokken. Mogelijk kunnen er ook opvallende elementen aan bestaande elementen (lantaarnpaal) toegevoegd worden. De kleuren en vormen moeten zodanig gekozen worden dat ze deze verbinden met schoolkinderen. Nagegaan wordt of het mogelijk is om dit idee uit te voeren en om kleuren en vormen te gebruiken die ook in nabijheid van basisscholen worden gebruikt. 6
Ter inspiratie, hieronder meubilair dat specifiek ontworpen is voor de schoolomgeving. Een andere mogelijkheid is het plaatsen van attentiefiguren. Hieronder een impressie van hoe dat eruit zou kunnen zien. Toelichting bij de derde aanbeveling: Overweeg verbod links afslaan Er is een alternatief rijden via de rotonde een paar honderd meter verderop. 7
Toelichting bij de vierde aanbeveling: Zet in op verkeerseducatie en voorlichting van ouders, kinderen en jongeren Het is aan te bevelen om in te zetten op gedragsbeïnvloeding van de kinderen en jongeren en hiervoor specifiek educatie- en voorlichtingsmateriaal te ontwikkelen. Er zijn grenzen aan wat we met de infrastructuur kunnen regelen. Het is dan ook aan te bevelen dat er in deze situatie vooral wordt ingezet op het beïnvloeden van het gedrag van de kwetsbare jongere fietsers; de schoolgaande jeugd. Rol van de ouders. De primaire verantwoordelijkheid voor een goede verkeersopvoeding ligt bij de ouders. Zij vertoeven veel meer uren met de kinderen in het verkeer dan de leerkracht op school. Zij zijn dan ook beter in staat om regelmatig met de kinderen bewust in het verkeer te oefenen: oversteken in diverse situaties, samen fietsvaardigheden oefenen, verkeersborden en het bijbehorende gedrag oefenen, rekening leren houden met anderen in het verkeer, enz. Kinderen leren vooral door ervaringen op te doen en deze ervaringen toe te leren passen in nieuwe situaties. Omdat jonge kinderen nogal veel beperkingen hebben (denk aan kokerblik op jonge leeftijd, diffuus gehoor, onvoldoende ontwikkelde motoriek, geheugen, concentratievermogen, inschattingsvermogen, enz) moet er echter zorgvuldig gewerkt worden. Rol van de school. Het is belangrijk dat scholen het voortouw voor verkeerseducatie nemen, omdat veel ouders niet bekend zijn met de mogelijkheden. Uit een gesprek met de school blijkt dat er al veel wordt gedaan. Er is veel aandacht voor verkeerseducatie. Hiervoor wordt vooral educatief materiaal van Veilig Verkeer Nederland gebruikt. Ook werkt de school hierin nauw samen met de politie. Ter inspiratie: wat is er allemaal mogelijk op het gebied van verkeerseducatie? Voor deze groep kan gebruikt gemaakt worden van reeds bestaand materiaal, of nieuw te ontwikkelen materiaal waarbij vooral de gevaarherkenning op deze locatie centraal staat. Voor de theorie zijn goede verkeersmethoden voorhanden. Een beknopte methode is Klaar Over. Een wat meer aangeklede methode is Wijzer door het Verkeer. Beiden zijn van Noordhoff en zijn betaalbaar. Er zijn verkeerskranten van Veilig Verkeer Nederland; Op stap voor groep 3/4, Op voeten en fietsen voor groep 5/6 en de Jeugdverkeerskrant voor groep 7/8. Voor de groepen 1 en 2 kun je dan denken aan Rondje Verkeer. De school zou informatie met bijbehorende voorlichting aan ouders kunnen doorgeven, bijvoorbeeld door middel van nieuwsbrieven, waarin een verkeersveiligheidsaspect belicht zou kunnen worden. Maar ook kan de school een ouderavond (laten) verzorgen, waarin ouders voorgelicht worden over de ontwikkelingsfasen van hun kinderen met de daarbij behorende handicaps in het verkeer. Tijdens zo'n avond krijgen de ouders tevens tips voor loop- en fietsoefeningen met hun kinderen. (Ook dit kan natuurlijk gecommuniceerd worden via de schoolkrant). Daarnaast zou de school initiatieven kunnen nemen voor praktische oefeningen. Eerst op het schoolplein en vervolgens in het echte verkeer; te beginnen met eenvoudige oefeningen gericht op de ontwikkeling van de motoriek, tot aan oefeningen met betrekking tot veilig vervoer van 8
bagage en fietsen in een groep. De bedoeling is niet om daarmee de praktische verkeersopvoeding door de ouders over te nemen, maar meer om de ouders te prikkelen, dit zelf ook met de kinderen bewust te gaan oefenen. En vooral veel te herhalen, dat is de kracht van goede educatie. Om leerkrachten op weg te helpen om naar buiten te gaan met de leerlingen zijn twee mooie handleidingen ontwikkeld: Verkeerskunsten van het ROV Zuid-Holland en Fiets Seef van EduCom Consultancy. Ervaring leert dat kinderen verkeerseducatie op praktische grondslag erg leuk vinden en dat zelfs leerkrachten er enthousiast over zijn. Tenslotte zou de school de ouders ook actief kunnen betrekken bij de verkeerseducatie. Daarbij valt te denken aan assistentie verlenen bij praktische verkeerslessen, maar ook aan een actieve rol bij bijvoorbeeld een School-thuis-route project. Als de kinderen in groepjes de school-thuisroute in kaart brengen en knelpunten signaleren, ervaren de ouders in de praktijk welke problemen hun kinderen in het verkeer hebben. Ouders (en school) kunnen dan een goede begeleiding geven, zodat de schoolroutes veiliger worden. Een laatste opmerking hierbij is dat het wenselijk is om zoveel mogelijk naar de concrete gevaarlijke gedragingen te kijken en deze mee te nemen bij de verkeerseducatie en voorlichting. Het gaat dan vooral om: - het fietsgedrag in groepen (het gevaar kennen van deze oversteek; etc.); - oversteekgedrag (voorkomen van een opstopping op middengeleider en bij de fietssluis); - bij lopend oversteken (van ouders en toeristen): zich realiseren dat er iemand achter hen rijdt en evt. pas na de fietssluis opstappen. 9