Initiatiefvoorstel Westlandrail Indieners: José Chung (GroenLinks) Oscar Dijkhoff (GroenLinks) Sinan Cengiz (GroenLinks) Onderwerp: Initiatiefvoorstel voor Haalbaarheidsstudie Westlandrail. Bijlagen: Bijlage 1: Kaartmateriaal
Aanleiding van dit initiatiefvoorstel GroenLinks wil Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) in heel Zuid-Holland. Dat betekent dat je een goede dekking hebt van frequent rijdend en comfortabel OV. Het is belangrijk dat je overal kan komen, ook in dunner bevolkte gebieden. Uiteraard moeten de dichtbevolkte gebieden goed voorzien zijn, maar ook minder geconcentreerde gebieden moeten goed per openbaar vervoer bereikbaar zijn. Vaak rijden daar alleen bussen die veel stoppen en erg omrijden. Deze bussen zitten bovendien net zo vast in het verkeer als de mensen die in de auto zitten. Om de verbinding concurrerend te maken met autogebruik moet de verbinding snel zijn. Eigen infrastructuur in de vorm van een busbaan of apart liggende lightrail zorgt dat het OV niet stil staat. Een voorbeeld hiervan is de Zuid-tangent tussen Amsterdam-Bijlmer en Haarlem. Ook de Randstadrail rijdt grotendeels op eigen infrastructuur, hierdoor kan zij de reiziger sneller tussen de verschillende steden en wijken vervoeren en echt concurreren met de auto. 1 Bron: CBS, http://statline.cbs.nl/, Regionale Kerncijfers Nederland, geraadpleegd op 13 juni 2007. Cijfers van 2007 en 2004, voor respectievelijk 'Aantal inwoners' en 'Banen van werknemers', zijn de meest recente beschikbare statistieken. Voorstel voor haalbaarheidsstudie Westlandrail in kort bestek De fractie van GroenLinks Zuid-Holland doet een initiatiefvoorstel voor een haalbaarheidsstudie 'Westlandrail'. Wij nemen een lightrailverbinding in het Westland als voorbeeld van wat je zou kunnen doen in een gebied met verspreid liggende kernen. De gemeente Westland is de zesde grote gemeente van Zuid-Holland 1, zowel wat betreft het aantal inwoners als het aantal banen voor werknemers. De gemeente wordt echter in het geheel niet ontsloten door Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV), zie Bijlage 1, Figuur 5. Dit initiatiefvoorstel Westlandrail laat zien dat het goed mogelijk is om in een ingewikkeld gebied als het Westland een OV lijn neer te leggen als je maar gebruik maakt van de kracht van het gebied en het gemak van de fiets. Bovendien is het van belang om de meerwaarde van vrachtvervoer naar een regionaal rangeer terrein goed in te schatten, een extra plus in dit plan. De dekking van HOV in het Westland als de Westlandrail wordt aangelegd wordt weergegeven in Bijlage 1, Figuur 6. Een bredere en meer diepgravende onderbouwing voor de mogelijkheden van Westlandrail vindt u in het hoofdstuk Beter openbaar vervoer in het Westland. Dit hoofdstuk is het resultaat van een studie die GroenLinks heeft laten uitvoeren door een stedenbouwkundige en een architect (Dijk en Van den Breemer). Een haalbaarheidsstudie in opdracht van PS kan meer inzicht verschaffen in de financiële en bestuurlijke mogelijkheden voor HOV gecombineerd met fiets in gebieden met kleinere kernen. Beter openbaar vervoer in het Westland Openbaar vervoer heeft een belangrijke sociaal maatschappelijke functie. In de eerste plaats omdat het voor bepaalde groepen mensen de enige vorm van reizen over langere afstand is. Daarnaast heeft het als voordeel ten opzichte van automobiliteit, dat het beter voor het milieu en de leefomgeving is. Om openbaar vervoer verder te kunnen laten concurreren met de auto is het van groot belang dat een geheel traject, van huis tot bestemming, soepel en efficiënt verloopt. Goed vooren natransport zijn dus essentieel. Een combinatie die hier heel geschikt voor is, tussen de fiets en openbaar vervoer, wordt op een aantal manieren al benut en gestimuleerd, maar heeft nog veel meer potentie. Op dit moment is het Westland een blinde vlek in het hoogwaardig openbaar vervoernetwerk van de Zuidvleugel. Een reden hiervoor is dat het Westland veel kleine, verspreide kernen bevat, waardoor het moeilijk is hoogwaardig openbaar vervoer exploitabel te maken. Door echter uit te gaan van de fiets voor voor- en natransport wordt de dekking van een lijn veel groter. Niet alleen voor het Westland, maar ook voor andere gebieden in Nederland met een lagere bevolkingsdichtheid, kan dit nieuwe mogelijkheden voor hoogwaardig openbaar vervoer bieden. Daarnaast is het hele gebied op dit moment volgebouwd met kassen, waar lastig een nieuwe route doorheen gelegd kan worden. Bij het bepalen van een nieuw traject moet zoveel mogelijk rekening gehouden worden met de bestaande situatie. Een nieuw traject Het Westland heeft een aantal karakteristieken dat van belang is voor de keuze van een traject: Het gebied ligt tussen Rotterdam en Den Haag: Door aan te sluiten op de OV lijnen van beide steden wordt het Westland opgenomen in het OV netwerk van Zuid- Holland. Zo kan de Erasmuslijn rond worden gemaakt met een tweede lijn die Rotterdam CS en Den Haag CS aansluit. Niet alleen een oostelijke tak, maar ook een westelijke tak met als resultaat een gesloten cirkel Randstadrail Den Haag-Rotterdam. Het gebied ligt aan de kust: Een nieuwe OV lijn kan de kustzone beter ontsluiten voor de inwoners van het Westland zelf en voor Rotterdam en Den Haag. De grootste activiteit in het gebied komt van de veilingen: De nieuwe lijn kan de veilingen beter bereikbaar maken voor woon-werkverkeer. Daarnaast zou het traject eventueel gebruikt kunnen worden voor goederenvervoer, in de toekomst bijvoorbeeld naar een spoorterminal in Hoofddorp, of via die nieuwe railcorridors naar Genua en Lyon en over de Betuwelijn.
Alternatief 1: 'Westlandrail-Kustroute (Verlengde lijn 3) Om de kust en zoveel mogelijk woongebieden goed te ontsluiten kan gekozen worden voor een route langs de westkant van het gebied. Via Naaldwijk, 's-gravenzande en Monster naar de Westlandse Zoom. Hierna sluit deze lijn aan op Lijn 3 van de Randstadrail en rijdt daarna verder tot aan de kust bij Kijkduin. Tabel 1: Bereik Haltes Westlandrail (Bron: GIS, Inwoners (2003) Arbeidsplaatsen (2005)), aantal inwoners/arbeidsplaatsen binnen resp. 5 en 10 minuten fietsen en lopen van een halte Inwoners Arbeidsplaatsen Fietsen (5 min.) Lopen (10 min.) Fietsen (5 min.) Lopen (10 min.) Alternatief 1: Kustroute 89.933 51.020 27.981 16.591 Alternatief 2: Veilingroute 77.299 40.137 31.848 17.168 Alternatief 3: Westlandrail 127.355 67.485 46.130 25.042 Figuur 1: Voorbeeld van een vrachttram (Beeld: Kaffeeeinstein, CarGoTram Dresden) Het gebied heeft een aantal verspreide kernen: Het traject moet aan de ene kant zoveel mogelijk kernen verbinden en ontsluiten en aan de andere kant een korte en efficiënte route hebben. Uitgaande van deze karakteristieken zijn er twee goede routes mogelijk; de een loopt van Maassluis naar Den Haag via veel kernen en de kust, deze sluit aan op Lijn 3 van de Randstadrail, de ander loopt van Maassluis via de veiling rechtstreeks naar Lijn 6 van de Randstadrail. In Maassluis sluit de route aan op de Calandlijn en het centrum van Rotterdam en in Den Haag via de Randstadrail op het Centraal Station. Op basis van de bovengenoemde twee routes stellen de initiatiefnemers drie alternatieven voor, voor het haalbaarheidsonderzoek (bijbehorende kaarten staan in Bijlage 1, Figuren 7, 8 en 9): Alternatief 2: 'Westlandrail-Veilingroute (Verlengde lijn 6) Een andere mogelijkheid is een korte snelle route. De Westlandrail rijdt dan ten noorden van Naaldwijk via de veiling en Poeldijk naar de Uithof. Daar sluit deze lijn aan op de andere tak van de Randstadrail, Lijn 6. Westlandrail rijdt dan zonder overstap als Lijn 6 naar Den Haag Centraal. Alternatief 3: 'Westlandrail' (Lijn 3 en Lijn 6) GroenLinks stelt voor ook de haalbaarheid voor beide lijnen gecombineerd te onderzoeken. Voor een deel kunnen de lijnen gebruik maken van de zelfde infrastructuur; van Maassluis tot Naaldwijk. Door de aanleg van beide lijnen is het gehele Westland goed bereikbaar. Dit biedt maximale voordelen voor de bewoners van het Westland en de aanliggende gemeenten. Kortere reistijden en betere aansluitingen Fietsend naar je werk De nieuwe lijn biedt werknemers in het Westland een alternatief voor de auto. Fietsen naar je werk kan een prettige en gezonde manier van reizen zijn, maar vooral onder ideale omstandigheden. Bij slecht weer of te lange afstand is het minder aantrekkelijk. In combinatie met openbaar vervoer verdwijnen deze bezwaren. Stukken van de route kunnen met de fiets in de lightrail afgelegd worden en de openbaar vervoerhaltes zijn sneller bereikbaar met de fiets dan te voet. De combinatie maakt beide manieren van reizen flexibeler. Met de nieuwe lijn wordt de veiling van de Lier bereikbaar en Flora Holland wordt direct ontsloten door de Westlandrail - Veilingroute. In dit voorstel wordt het meenemen van de fiets in de lightrail gratis aangeboden en worden de perrons direct ontsloten door een fietspad. Aansluiting met buslijnen Buslijnen die niet de zelfde route rijden als de Westlandrail kunnen gewoon in de huidige vorm blijven rijden, deze moeten wel goed aansluiten op de Westlandrail voor een optimale overstap. De huidige buslijnen die de zelfde route rijden kunnen voor een deel worden ingezet als pendeldienst met kleine busjes om de Westlandrail bereikbaar te maken voor mensen die slecht ter been zijn. Westlandrail mag niet ten koste gaan van busroutes elders in het Westland. Het Westland dichter bij de stad De kernen in het Westland worden sneller en directer verbonden met de grote steden. De Westlandrail ontsluit veel van de kernen in het gebied. Maasdijk, Naaldwijk, Honselersdijk, Poeldijk, s- Gravenzande, Monster en Ter Heijde liggen direct aan de lijn. De Lier ligt op 5 minuten fietsen. Voor verbinding met Rotterdam takt de lijn aan op het trein netwerk bij Maassluis. Onderzocht zal moeten worden of de Westlandrail dan verder kan rijden op het Rotterdamse metronetwerk. Als dat niet kan, dan zal hier een overstap op het zelfde perron moeten komen. In Den Haag ontmoet
de Kustroute het einde van de Randstadrail - Lijn 3 op de Laan van Meerdervoort. De Veilingroute kan in Den Haag aansluiten aan het andere eind van de Randstadrail, Lijn 6 bij Zichtenburg. Figuur 2: Halte met fiets en wandelpad direct bij recreatiegebied (Beeld: Dijk en Van den Breemer) Het reizen per openbaar vervoer van s- Gravenzande naar Den Haag kost je op dit moment ongeveer 50 minuten. Met de Westlandrail en Randstadrail kan je in ongeveer 30 minuten van het centrum van s-gravenzande in hartje Den Haag zijn. Om van s-gravenzande in Rotterdam te komen moet je nu twee keer overstappen. In 50 minuten ben je op Rotterdam CS. De nieuwe lijn zal deze verbinding mogelijk maken in minder dan 40 minuten, met maar één overstap en door het meenemen van je fiets wordt het hele centrum van Rotterdam sneller bereikbaar. Recreatie beter ontsloten Met de nieuwe Westlandrail wordt de kust beter bereikbaar vanuit de stad. Vanuit Rotterdam kan je met een keer overstappen in Maassluis, met je fiets naar het strand. Ook vanuit Den Haag wordt een nieuw deel van de kust per openbaar vervoer ontsloten. De Westlandrail - Kustroute heeft vier kusthaltes. Na s-gravenzande loopt de lijn door naar de kust, halte Arendsduin. Vanuit hier volgt hij de Slaperdijk naar Ter Heijde en Monster en buigt voor het Solleveld terug naar de Haagweg. De lijn eindigt bij het strand van Kijkduin. De Westlandrail ontsluit de recreatiemogelijkheden bij de Uithof in Den Haag voor inwoners van Het Westland, Maassluis en Vlaardingen. Aan de andere kant worden Maassluis, Vlaardingen, Schiedam en Delfshaven ontsloten voor inwoners van het Westland en Den Haag-zuid. Ruimtelijke inpassing Naast het maken van een efficiënte route die zoveel mogelijk plekken ontsluit is ook de ruimte voor de lijn van belang. Een goed uitgangspunt is om voor de route zoveel mogelijk gebruik te maken van de ruimte die er is langs bestaande wegen of in open land. Een keuze voor rails biedt voordelen voor landschappelijke inpassing; Doordat Figuur 3: Inpassing Westlandrail in combinatie met auto's en fietsen (Beeld: Dijk en Van den Breemer) rails bijna kunnen verdwijnen tussen het gras, kunnen ze op een subtiele manier ingepast worden in de omgeving. Bijvoorbeeld in Maassluis is er een mooie strook langs het spoor, waar rails kunnen liggen in het groen. Bij een keuze voor een combinatie met een busbaan, is deze inpassing minder subtiel. De Lange Kruiswegweg door Maasdijk is mooi recht en ontsluit de Oranjepolder, deze weg kan dubbel gebruikt worden, door zowel auto s als de lightrail. De Kustroute vervolgt zijn weg langs de zuidrand van Naaldwijk naar 's Gravenzande. Bij een bredere weg zoals de Koningin Julianaweg door s- Gravenzande, is er ruimte voor een aparte strook voor de rails. Op sommige plekken heeft de weg een middenberm waar de rails gelegd kunnen worden. In andere gevallen kunnen twee fietspaden gecombineerd worden tot een breed pad langs een kant van de weg en kunnen er rails gemaakt worden langs de andere kant van de weg. Voorbij s-gravenzande kan het spoor doorlopen tot de duinrand. Langs de Slaperdijk is ruimte voor rails, vanwaar direct de kust ontsloten kan worden, maar de natuur niet aangetast wordt. Voor het grondwater beschermingsgebied Solleveld buigt de route weer af naar de weg. De Veilingroute gaat langs de N213 en de N211 via de veiling bij Honselersdijk, via Poeldijk langs de Uithof. Bij Flora Holland zal een ongelijkvloerse kruising moeten worden gerealiseerd met de N465 en N466. Uiteindelijk sluit deze route aan op Randstadrail en kan als directe verlenging van Lijn 6 worden gezien. Zo kunnen reizigers zonder overstap naar Den Haag Centraal reizen.
Figuur 4: Inpassing Westlandrail in buitengebeid (Beeld: Dijk en Van den Breemer) Beschutte ruimtes en herkenningspunten Een goede halte kan heel simpel zijn, maar heeft wel een aantal essentiële aspecten. In de eerste plaats moet hij goed toegankelijk zijn en toegang geven tot de bus, tram of trein. Het gaat hierbij niet alleen om voetgangers, maar ook rolstoelgebruikers en fietsers. Bij een gelijkvloerse instap en hellingbanen om hoogteverschillen te overbruggen, kan elke gebruiker op een makkelijke manier in- en uitstappen. Daarnaast geven haltes beschutting tijdens het wachten op de bus, tram of trein. Een groot dak tegen de regen en gesloten hoeken tegen de wind geven bescherming tegen het Nederlandse weer. In de zee van glazen huizen, worden de haltes herkenbare, aanwezige plekken. Aan de ene kant solide, beschermend tegen kou en regen, aan de andere kant open en licht. Op een paar plekken langs de lijn kunnen oom wat functies worden toegevoegd aan de haltes. Als plek waar veel mensen komen en soms een tijdje moeten wachten, zijn haltes geschikt voor ook andere functies, waar mensen even snel kunnen kijken of iets kopen. Ondernemers uit het Westland kunnen bijvoorbeeld besluiten om een kiosk te openen als aanvullende inkomsten op hun eigen winkel. Meer mogelijk met openbaar vervoer In gebieden met een relatief lage bevolkingsdichtheid en grote spreiding biedt de combinatie fiets hoogwaardig openbaar vervoer nieuwe mogelijkheden. Door het gebruik van de fiets te integreren op het hele traject, wordt dit aantrekkelijker en efficiënter. Als de fiets kan worden meegenomen in de bus of trein kan hij gebruikt worden voor zowel voor- als natransport. Hierdoor wordt het bereik van een HOV lijn vergroot en de reistijd mogelijk verkort. Een belangrijke voorwaarde voor het functioneren van deze combinatie is dat het meenemen van de fiets niet alleen mogelijk en gemakkelijk wordt op de nieuwe HOV lijnen, maar ook op de bestaande lijnen, waarop de nieuwe lijnen aansluiten. De Westlandrail moet ook qua beeld en gebruiksgemak goed worden ingepast in de omgeving. Mensen moeten zich bewust worden van een nieuwe manier van reizen en zich ermee op hun gemak voelen. Haltes zijn hierbij heel belangrijk. Met net iets meer aandacht aan de haltes kunnen het prettige plekken worden, waar mensen graag even wachten of schuilen. Zo wordt de Westlandrail deel van het Westland. Bestuurlijke inpassing van het initiatiefvoorstel Westlandrail Bestuurlijke context Het voorgestelde plan om een lightrail verbinding te onderzoeken tussen Den Haag en Rotterdam, via Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en het Westland maakt een complexe bestuurlijke materie los. Het plangebied doorkruist drie concessiegebieden en zes gemeenten in Zuid-Holland. Juist daarom zal de Provincie als aanjager moeten fungeren om al deze partijen bij elkaar te brengen. Met name de waterscheiding Haaglanden-Rijnmond zorgt voor blinde vlekken bij lokale bestuurders. De Provincie kan met Westlandrail weer een stuk invullen van haar verantwoordelijkheid voor een goed dekkend netwerk voor HOV in Zuid- Holland. Het voorstel voor de Westlandrail past goed bij de ambities van de Provincie en het college van Gedeputeerde Staten. In de Nota Operationalisering Openbaar Vervoer en het Provinciaal Verkeer- en Vervoersplan 2002-2020 Beheerst Groeien (PVVP) wordt het belang van het verhogen van het aandeel OV, ketenmobiliteit en een samenhangend netwerk stevig onderbouwd. In het PVVP worden voorstellen gedaan voor toekomstige projec-
ten. Eén daarvan is een hoogwaardige busverbinding tussen Maasluis en Den Haag door het Westland. GroenLinks is van mening dat dit niet voldoet. In een bus kan je veel lastiger de fiets mee nemen en indien je bestemming in het Centrum van Rotterdam of Den Haag is moet je alsnog overstappen. Bestaande plannen De plannen voor Westlandrail sluiten goed aan bij de Regionale Nota Mobiliteit Haaglanden (Haaglanden, 2005, p. 37-38). In deze nota wordt uitgesproken dat een verkenning zal moeten plaatsvinden voor de aansluiting van Maassluis en het Westland op de Randstadrail (2e Fase). De plannen die tot nu toe ontwikkeld zijn, zijn echter weinig creatief. Om tot voldoende reizigers en financiële draagkracht voor de plannen te zorgen wordt op een intensivering van woningbouw in het Westland ingezet. Het voorliggende initiatief van GroenLinks wijkt af van deze plannen, doordat het inzet op de combinatie van fiets en OV. Bovendien bestaat er de mogelijkheid om op termijn de infrastructuur ook in te zetten voor goederenvervoer. Initiatiefvoorstel GroenLinks De leden Chung, Dijkhoff en Cengiz (allen GroenLinks) dienen voorliggend initiatiefvoorstel in. Dit initiatiefvoorstel zal behandeld worden in de Statencommissie MKE en vervolgens in PS. De indieners verwachten dat dit initiatiefvoorstel niet alleen laat zien dat een lightrailverbinding in het Westland heel goed mogelijk is, maar ook in andere gebieden met kernen die iets meer uit elkaar liggen. De indieners denken dat dit haalbaar is, als je HOV koppelt aan het gratis meenemen van de fiets. Opdracht aan GS Het laten uitvoeren van een studie Westlandrail, die de haalbaarheid van de drie alternatieven zoals genoemd in dit initiatiefvoorstel onderzoekt. Deze haalbaarheidsstudie zal in ieder geval de volgende vragen beantwoorden: 1. Wat zijn de verwachte reizigersaantallen indien Westlandrail uitgevoerd zal worden? 2. Welke effect heeft de mogelijkheid om de fiets gratis mee te nemen op het aantal verwachte reizigers in de Westlandrail? 3. Welke indicatie voor de kosten voor aanleg en exploitatie is te verwachten? 4. Welke bestuurlijke en financiële mogelijkheden (Provincie Zuid- Holland, Haaglanden, Rotterdam- Rijnmond, Westland, Rijk, bedrijfsleven, opbrengsten reizigers) liggen er ter realisatie van Westlandrail? 5. Welke mogelijkheden liggen er voor vrachtvervoer over de Westlandrail? 6. Zijn er positieve externe effecten te verwachten van de aanleg van Westlandrail? a. Zal er sprake zijn van afname van verkeersdruk op de wegen in het Westland bij de aanleg van Westlandrail? b. Zijn er positieve effecten te ver wachten op de luchtkwaliteit en overige milieuaspecten? c. Beïnvloedt Westlandrail het vestigingsklimaat Zuid-Holland op positieve wijze? Kosten De kosten zijn sterk afhankelijk van de uitvoerigheid van het onderzoek. Deze verkennende studie zal niet meer dan 50.000 mogen kosten. Tijdspad GS zullen binnen drie maanden met een voortgangsrapportage komen, hierin zal GS aan PS presenteren wie het onderzoek zal uitvoeren en een eerste vooruitzichten op de verwachte resultaten overleggen. Het haalbaarheidsonderzoek zal worden afgerond binnen zes maanden na de bespreking in PS.
Bijlage 1: Kaartmateriaal Figuur 5: Huidige dekking Hoogwaardig Openbaar Vervoer in het Westland (Beeld: Dijk en Van den Breemer) Figuur 6: Dekking Hoogwaardig Openbaar Vervoer in het Westland met Westlandrail (Beeld: Dijk, Van den Breemer en Castro)
Figuur 7: Route en aansluiting Alternatief 1 'Westlandrail-kustroute'. De grote cirkels rondom de stations geven het bereik weer binnen 5 minuten fietsen, de kleinere cirkels het bereik van 10 minuten lopen (Beeld: Dijk, Van den Breemer en Castro) Figuur 8: Route en aansluiting Alternatief 2 'Westlandrail-veilingroute'. De grote cirkels rondom de stations geven het bereik weer binnen 5 minuten fietsen, de kleinere cirkels het bereik van 10 minuten lopen (Beeld: Dijk, Van den Breemer en Castro)
Figuur 9: Route en aansluiting Alternatief 3 'Westlandrail' (Beeld: Dijk, Van den Breemer en Castro).