BG-dagen 2017 Disclosure belangen spreker Mede eigenaar: WPEX (psychiatrische expertise bureau) QS Gezondheidsmanagement (voorkomen psychisch verzuim) QS Herstel (psychiatrische behandeling werknemers) SoberCare (monitoring nuchterheid bij alcoholproblematiek) Bureau Rijbewijskeuringen
Middelenmisbruik onder werknemers de dilemma s voor de bedrijfsarts Jan Willem Peterse, psychiater
Middelenmisbruik onder werknemers de dilemma s voor de bedrijfsarts Programma 1. Wat mag de bedrijfsarts? -> wettelijke kaders 2. Middelenmisbruik: trends in Nederland 3. Intermezzo: DSM IV naar DSM 5 -> de verschillen
Middelenmisbruik onder werknemers de dilemma s voor de bedrijfsarts Programma (vervolg) 4. Middelenmisbruik, maar hoe herken ik dat?: - en hoe bespreek ik het? - wat adviseer ik? - hoe monitor ik het gebruik? 5. Casuïstiek
5
1. De wettelijke kaders Vraag 1 Welke specifieke, bij overige medische behandeling/begeleiding niet van toepassing zijnde wet, is van toepassing bij de begeleiding van werknemers met middelenmisbruik?
1. De wettelijke kaders Vraag 1 Welke specifieke, bij overige medische behandeling/begeleiding niet van toepassing zijnde wet, is van toepassing bij de begeleiding van werknemers met middelenmisbruik? Antwoord 1 Geen
de wettelijke kaders - vervolg Vraag 2 Welke wet- en regelgeving is van toepassing bij de begeleiding van werknemers met middelenmisbruik?
de wettelijke kaders - vervolg Vraag 2 Welke wet- en regelgeving is van toepassing bij de begeleiding van werknemers met middelenmisbruik? Antwoord 2 WGBO, WBP, BIG, WMK, Sociale zekerheidswetgeving WGBO van grootste belang. WBP: schaamte! Allemaal bekende wet- en regelgeving: niets nieuws onder de zon!
Het testen van werknemers -de wettelijke kaders- Vraag 3 Het testen van een werknemer op middelenmisbruik is zonder meer toegestaan: a. Juist b. Onjuist, want..
Het testen van werknemers -de wettelijke kaders- Vraag 3 Het testen van een werknemer op middelenmisbruik is zonder meer toegestaan: a. Juist b. Onjuist, want.. Antwoord 3 Indien werknemer goed geïnformeerde toestemming geeft, is het toegestaan (informed consent) Er moet een arbeidsgezondheidskundige indicatie zijn (proportionaliteit)
Vervolg vraag 3 Het testen van werknemers -de wettelijke kaders- Wat verstaat u in deze (testen werknemer) onder informed consent?
Vervolg vraag 3 Het testen van werknemers -de wettelijke kaders- Wat verstaat u in deze (testen werknemer) onder informed consent? Antwoord: Werknemer moet uitgelegd krijgen (en begrijpen); waarom test uitgevoerd wordt hoe de test uitgevoerd wordt en door wie wat er met de uitslag gedaan wordt verhouding tot arbeidsmogelijkheden/re-integratie
Het testen van werknemers -de wettelijke kaders- Vraag 4 Het steeksproefsgewijs testen van werknemers op middelenmisbruik is zonder meer toegestaan: a. Juist b. Onjuist, want..
Het testen van werknemers -de wettelijke kaders- Vraag 4 Het steeksproefsgewijs testen van werknemers op middelenmisbruik is zonder meer toegestaan: a. Juist b. Onjuist, want.. Antwoord 4: Alleen als de Ondernemingsraad het Middelenbeleid heeft goedgekeurd, mag dit Werkzaamheden met hoog veiligheidsbelang
Het testen van werknemers -de wettelijke kaders- let op: werknemers mogen een test altijd weigeren. Mogen aanvankelijk gegeven toestemming dus altijd weer intrekken Grondwet: bescherming lichamelijke integriteit bedrijfsarts handelt bij weigering naar inschatting: - veiligheid voor werknemer zelf - veiligheid voor andere werknemers/derden schat belast- en inzetbaarheid in en informeert werkgever inzetten nadere diagnostiek (psychiatrische expertise)
Het testen van werknemers -de wettelijke kaders- Wie moet de test uitvoeren? Bedrijfsarts beoordeelt de indicatie tot inzetten test: - arbeidsgezondheidskundige indicatie - of contra-indicatie (op gezondheidskundige grond) Uitvoeren test bij voorkeur door functionaris die niet bij arbodienst betrokken is - vertrouwensrelatie met bedrijfsarts blijft intact - tevens uit oogpunt van objectiviteit
NVAB stelt: Het testen van werknemers -NVAB- Beoordelingscriteria test dienen vast te liggen Valide onderzoeksmethode Resultaat test eerst mededelen aan werknemer Aan werkgever mededelen of werknemer aan overeengekomen medische functie-eisen voldoet
Het monitoren van werknemers -de wettelijke kaders- Hier geldt hetzelfde als voor testen Monitoring mag als er informed consent is Mag door werknemer beëindigd worden Testresultaten monitoring vallen onder medisch beroepsgeheim Aantoonbare abstinentie geeft direct mogelijkheden tot re-integratie Voordelen: 1. geen twijfel meer, iedereen heeft 100% zekerheid 2. bevordert duurzaam herstel 3. schadelast vermindering door snelle inzetbaarheid
Het behandelen van werknemers -de wettelijke kaders- BA behandelt niet zelf BA stelt met werknemer behandelindicatie vast BA kan behandeling initiëren/verwijzen of dat aan de HA laten BA kan wel monitoren en zo beloop herstel volgen tbv reintegratie
21
Tussendoortje.. Is alcohol- en druggebruik op het werk expliciet bij wet verboden?
Tussendoortje.. Is alcohol- en druggebruik op het werk expliciet bij wet verboden? Antwoord: neen
Tussendoortje.. Werkgever kan voorschriften vaststellen over middelengebruik voorafgaand of onder werktijd, voor zover dat invloed kan hebben op de arbeidsprestatie en veiligheid in de werksituatie Nieuw Burgerlijk Wetboek kent ontslagreden;..wanneer de werknemer zich ondanks waarschuwing overgeeft aan dronkenschap of ander liederlijk gedrag. Werknemers met middelenprobleem dat functioneren structureel negatief beinvloedt, riskeren ontslag op staande voet Werknemer blijft zelf verantwoordelijk voor zijn gebruik Maar...
Tussendoortje.. Werkgevers hebben verregaande zorgplicht om zieke werknemers te begeleiden om van deze ziekte te genezen Ook in rechterlijke uitspraken wordt verslaving als ziekte gekwalificeerd (net als alle overige ziekten) UWV zal toetsen of aan zorgplicht is voldaan Indien werkgever voldoende inspanning geleverd: ontslag optie Rechters kijken daarbij ook naar volgen STECR Werkwijzer door BA. Bij meer incidenteel middelengebruik (niet in kader ziekte) maar schadelijk voor bedrijf; ontslag vaker geoorloofd Rechtspraak: aard van de functie relevant + bekend middelenbeleid binnen bedrijf
26
2. Middelenmisbruik: trends in NL Drugs XTC gebruik neemt toe (boven EU gemiddelde) Nieuw middel 4-FluorAmfetamine; meest populaire drug onder jong-volwassenen. Gevaarlijke drug Cannabis: meest gebruikte drug. Licht dalende trend (gaat gelijk op met dalen roken) Cocaïne: blijft constant, minder populair dan amfetamine en XTC Ongeveer 8000 mensen in behandeling voor cannabis en cocaïne. XTC slechts 122..
Alcohol en Druggebruik in NL - trends (vervolg)- Drugs Opiaten: daling zet verder door Amfetamine neemt af (behalve 4FA) GHB: klein in omvang, grote afhankelijkheid en dodelijke onthoudingsverschijnselen Druggebruik niet alleen meer in grote steden; dorpen in opmars (Urk, Volendam, Bunschoten etc) Vooral jongeren en jong-volwassenen
Alcohol Alcohol en Druggebruik in NL - trends (vervolg)- 500.000 mensen alcoholprobleem (85% misbruik, 15% afhankelijk) Maar.. dat is in DSM IV termen Gezondheidsraad omschrijft Zware Drinkers als volgt; - mannen: minstens 1x/ week >5 AE - vrouwen: minstens 1x/week >3 AE 10% van NL-ers is zware drinker..
Alcohol Alcohol en Druggebruik in NL - trends (vervolg)- Overmatig drinken (volgens CBS): - mannen: >21 AE per week - vrouwen: >14 AE per week Trend in gebruik/misbruik lijkt stabiel 30000 mensen in verslavingszorg Aantal hulpzoekenden alle soorten drugs tezamen = aantal hulpzoekenden voor alcoholprobleem
Alcohol en Druggebruik in NL - trends (vervolg)- Alcohol : Het goede nieuws; Gezondheidsraad adviseert: max 1 eenheid alcohol/dag 2/3 van alle Nederlanders voldeed aan deze norm (2015) Mannen voldeden vaker niet aan deze norm dan vrouwen..
3. Intermezzo: DSM IV en DSM 5 - de verschillen-
33
34
Doelstelling DSM 5 Accuratere definitie van stoornissen Empirisch bewijs als voorwaarde voor wijzigingen Afschaffen van dichotomie (wel/geen stoornis) Terugdringen van de diagnoses in de restcategorieën (NAO) Meer aandacht voor het beloop van de stoornissen over de tijd Meer focus op risicofactoren voor prognose en behandeling
Belangrijkste veranderingen algemeen Verdwijnen 5-assensysteem (As I V) Dimensioneel model om individuele verschillen in verschijningsvorm en ernst op te nemen
Belangrijkste veranderingen DSM 5 Te licht bevonden.. 37
Te licht bevonden stoornissen.. bestaan niet meer
Asperger:
Paranoïde, gedesorganiseerde katatone, ongedifferentieerde schizofrenie:
Folie á deux:
Hypochonder 43
somatisatie stoornis en pijnstoornis
Alcoholafhankelijkheid:
DSM 5 Sectie II Middelen gerelateerde stoornissen en verslaving Onderscheid misbruik en afhankelijkheid verdwijnt: wordt stoornis in alcoholgebruik Craving opgenomen als criterium Criteria voor intoxicatie, onttrekking beter beschreven Onttrekking ook bij cannabis en cafeïne Ernst-maat opgenomen op basis van aantal aanwezige criteria (mild, matig, ernstig)
DSM 5 Sectie II DSM 5 Criteria Stoornis in alcoholgebruik 1. Vaker en in grotere hoeveelheden middel gebruiken dan je van plan was. 2. Persisterende wens of meerdere mislukte pogingen te minderen of te stoppen. 3. Het gebruik en herstel van gebruik kosten veel tijd. 4. Hunkering of sterke wens of drang tot alcoholgebruik. 5. Door gebruik tekortschieten in rolverplichtingen werk, school of thuis. 6. Blijven gebruiken ondanks dat het problemen meebrengt in het relationele vlak. 7. Door gebruik opgeven van hobby s, sociale activiteiten of werk. 8. Voortdurend gebruik, zelfs wanneer je daardoor in gevaar komt. 9. Voortdurend gebruik ondanks weet hebben dat het gebruik lichamelijke of psychische problemen met zich mee brengt of verergert. 10. Grotere hoeveelheden nodig hebben om het effect nog te voelen of verminderd effect bij voortzetten zelfde gebruik (oftewel tolerantie). 11. Het optreden van kenmerkend onthoudingssyndroom en/of alcoholgebruik om onttrekkingsverschijnselen te verlichten
DSM 5 Sectie II DSM 5 Criteria middelgebruikstoornis - vervolg Voldoe je aan 2 of 3 van bovenstaande criteria dan is er sprake van een milde stoornis Voldoe je aan 4 of 5 van bovenstaande criteria dan is er sprake van een matige stoornis Voldoe je aan 6 of meer van bovenstaande criteria dan is er sprake van een ernstige stoornis
4. middelenmisbruik, maar hoe herken ik dat?
Vraag 1 Noemt u een ziektebeeld waarbij de patiënt de ziekte met klem ontkent of bagatelliseert en zich daarom meestal niet wenst te laten behandelen.
Vraag 2 Denkt u dat suïcidaliteit een bewuste keuze is bij een depressieve patiënt?
Vraag 3 Denkt u dat ontkenning en bagatelliseren een bewuste keuze is van iemand met een alcoholprobleem?
Vraag 4 Bent u van mening dat alcoholmisbruik een gedragsprobleem of een ziektebeeld is? Wat is het verschil?
Vraag 5 Waarom denkt u dat de meeste artsen veel moeite hebben met patiënten die middelen misbruiken? Wat zou volgens u het resultaat zijn?
Antwoorden Middelenmisbruik (waaronder alcoholproblematiek) = hersenziekte, geen gedragsstoornis Symptomen die bij de ziekte horen zijn; - gebrekkig ziekte-inzicht - ontkenning en bagatelliseren - geringe motivatie te komen tot adequate behandeling Patiënt krijgt daarom vaak niet de juiste zorg (Bedrijfs)arts legt zich erbij neer.., of maakt er werk van!
U maakt er werk van! Leidinggevenden zien: Afname van productiviteit en concentratie -> fouten Prikkelbaarheid, kortaf, minder sociaal Er slecht uit zien (vermoeid, soms vermagerd) Betrokken bij bijna-ongevallen BA ziet: Met name frequent kort verzuim Zonder duidelijke aanleiding of lichamelijke aandoening
57
U maakt er werk van.. en gaat in gesprek Gaat u voor de overrompelingstactiek (direct confronteren)? - zo ja, waarom denkt u dat dit goed is? - zo nee, wat zou u dan doen?
U maakt er werk van.. en gaat in gesprek De ontkenning is in de regel massaal dus tactische opstelling BA is nodig: Welke problemen spelen er volgens u zelf op het werk? Waarom denkt u dat u zo vaak afwezig bent de laatste tijd? Spelen er dingen in de thuissituatie die voor spanning zorgen? Hoe gaat u met die spanning om?
U maakt er werk van.. en gaat in gesprek Ik heb bij andere werknemers wel eens gezien dat ze een beetje vermoeid zijn door een beetje teveel alcohol. Is dat bij u ooit wel eens voorgekomen? Denkt u dat uw partner het wel fijn zou vinden als u wat minder zou gebruiken? Hoeveel biertjes kunt u hebben voordat u wat voelt? Zou het u gemakkelijk lukken een langere tijd niets te drinken, denkt u? Ik ben bezorgd, mogelijk gebruikt u toch wat meer dan goed is voor uw
U maakt er werk van.. en gaat in gesprek Vaak zijn meerdere consulten nodig.. Werknemer moet de BA in vertrouwen durven nemen Verandering van een hardnekkige, foutieve overtuiging dat het allemaal wel meevalt, kost tijd Er is dus tact, empathie en geduld nodig Wat zijn uw ervaringen hiermee?
5. Casuïstiek
Casus Bedrijf met 150 medewerkers Werknemer, man, 48 jaar, productiemedewerker (machines) Veelvuldig verzuim Ernstige fout gemaakt, gevaar voor andere werknemers 1 e consult BA Wat wilt u verder weten?
Casus vervolg 1- Bedrijf heeft Middelenbeleid: werk met hoge veiligheidseisen Testen mag, ook steeksproefsgewijs Werknemer: ontkent gebruik (1 e consult). BA kijkt het nog even aan en maakt nieuwe afspraak Werkgever is niet zo tevreden, vindt situatie gevaarlijk Is dit adequaat beleid van de BA? Zo niet, wat zou u doen?
Casus vervolg 2- Werknemer ontkent ook bij 2 e consult BA meldt werknemer ziek maar twijfelt over vervolgstap.. Welke mogelijkheden heeft BA nu?
Casus vervolg 3- Werknemer wordt verwezen voor psychiatrisch expertise o.z. Testen maken daar onderdeel van uit Conclusie rapportage: Stoornis in alcoholgebruik, matig ernstig BA vertelt werknemer dat deze hulp moet zoeken, via HA Zou u dat ook doen? Als behandeling tot stand komt, wanneer start u met reintegratie? Hoe weet u zeker dat er geen sprake meer is van misbruik?
Contactgegevens spreker Jan Willem Peterse psychiater janwillempeterse@wpex.nl info@wpex.nl 088-2550630 www.wpex.nl