Vernieuwing leerplan professioneel meesterschap Marc van der Meer Ecbo leergang Amersfoort, 28 maart 2017 Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 1
Outline 1. Intro: Het mbo? er gebeurt van alles! 2. Deel 1. Waar doen we het voor? Herijking van onze doelstellingen 3. Deel 2. De lerende onderwijsorganisatie 4. Deel 3. Vernieuwing leerplan: leven lang leren in de regio 5. Slot: public value scorecard Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 2
Deel 1. waar doen we het voor? Er gebeurt van alles: 15 maart en verder PBT- forum beroepsonderwijs, ecosystemen (nov. 2016) SER-driemaal advies: leven lang leren, robotisering, mbo (2016-heden) De nationale denktank- toekomst beroepsonderwijs (dec.2017) Verkenning leven lang leren (TK, januari 2017) Brief versterking beroepsonderwijs (februari 2017) Cie Sap, vraagfinanciering mbo (maart-april 2017) SER-OECD: skills strategy (20 april 2017) Position papers voor directie mbo OCW (2017, redactie MvdM) Lerende instelling, lerende onderwijsteams, lerende arbeidsmarkt, lerende regio, lerend bestuur. Een lerend bestel? Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 3
Scenario s: blueprint/ scrumble Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 4
De race van Tinbergen Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 5
WAAR DOEN WE HET VOOR? Denkoefening: Wat hebben mensen nodig om voldoende toegerust te zijn voor de veranderende arbeidsmarkt van de 21 e eeuw? Baan voor het leven bestaat veelal niet meer Transities: tussen banen, tussen werken, leren en verzorgen Nieuwe sociale risico s Bron:Judith van der Veer, Marc van der Meer, Anton Hemerijck,2014 6 Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 Faculteit der Sociale Wetenschappen
DE TOERUSTINGSAGENDA VAN HET BEROEPSONDERWIJS Een pakket aan sociale investeringen: 1. Onderwijs als fundament ( stock ) kwalitatief hoogstaand basisonderwijs, voortgezet en beroepsonderwijs 2. Regelingen die transities versoepelen ( flow ) leerwerktrajecten, post-initiële om- en bijscholing; regelingen voor ouders, mantelzorgers (voor, tussen en naschools) 3. Een vangnet ( buffer ) sociale bescherming blijft cruciaal, maar samen met re-integratie op maat 7 Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017
Per saldo twee agenda s: Aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt (Bron: M. van der Meer, MBO naar 2025) Onderkant: onderwijszorgstructuur - VMBO-MBO - Toenemende entree-eisen, jeugdwerkloosheid, baanverlies - De startkwalificatie als begin of eindpunt (RMO, 2013)? Bovenkant: onderwijs als bouwblok voor innovatie - Smart industry (NL) of Industrie 4.0 (Dld) - Commissie innovatie zorgberoepen (Kaljouw/ Kervezee) - Doorlopende leerlijn mbo-hbo-wo (vgl. Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland) Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 8
Vernieuwing leerplan MBO 2025- Twee hoofdlijnen 1. Hoe bereiden we de studenten voor op een veel dynamischer arbeidsmarkt in 2025? 2. Hoe kunnen studenten soepel door de doorlopende leerlijnen in de beroepskolom vmbo-mbo-hbo en daarmee hun persoonlijk portfolio blijven opbouwen? Achtergronddocument: MBO naar 2025 Top down met bottom-up Speed of change Experimentele benadering Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 9
De driehoek: competitie of legitimiteit? Onderwijs: 1. OCW: - Kwaliteit kwaliteitsafspraken -Toezicht prestatie- -verbeteringen Prestatieafspraken 2. Sociale partners - Sociaal akkoord - Employability/ di - Sector plannen 3.Topsectoren - Human capital agenda - Innovatie Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 10
OECD: Skills beyond School november 2014 Nederland heeft sterk publiek-privaat stelsel van beroepsonderwijs, en heeft ook vijf challenges: 1. Problemen BPV, teruggang BBL (minus 33% van 2011 naar 2014 naar 100.000). 2. Noodzakelijke upgrading docententeams! 3. Integreer MBO 1 en MBO 2! 4. LLL: publieke aanbod deeltijdmodules verschraalt 5. Ontwikkel een doorlopende leerlijn Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 11
Wie coördineert? Onderzoek Overheid Markt Professie Innovatie Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 12
Deel 2. De lerende school Wanneer is een school een lerende organisatie? Wat zegt de literatuur hierover? Welke storingsfactoren zijn er? Wat betekent dat voor het onderwijs in het algemeen? Wat betekent dat voor het beroepsonderwijs in het bijzonder? Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 13
VSNU/ VH (2017) Kennis zonder diepte, vaardigheid zonder inzicht, dat is kwetsbaar en soms zelfs betekenisloos. Kennis tegen de onwetendheid en tegen de onverschilligheid! Maar ook tegen de uitsluiting en de onderhuidse discriminatie en tegen ondemocratische sentimenten. Daarom is de persoonsvorming, of om met filosoof Gert Biesta te spreken subjectwording, zo belangrijk. Het is de ondergrond waarop de professional staat. Studenten moeten daaraan kunnen werken met hun docenten. 14
Professioneel kapitaal: De arbeidsorganisatie van de school Organisatiekapitaal Wie neemt welke besluiten? Gedelegeerde verantwoordelijkheid: Het team centraal Sociaal kapitaal Samenwerking in de beroepskolom (vo-mbo-hbo-wo) Bedienen superdiverse populatie studenten naar volume, niveau, ontwikkelbaarheid Verbindende leerarchitectuur - samenwerking school met bedrijf Menselijk kapitaal Medewerkers en hun potentieel Het expliciet maken van pedagogisch/didactische visie. (Bron: Hargreaves en Fullan, 2012; E.Klatter en M. van der Meer, 2016) Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 15
Factoren die onderwijskwaliteit, toegankelijkheid en doorstroom beïnvloeden Handelen van docent in de klas Lerend vermogen van het onderwijsteam De opstelling van het management in de school De eisen en daadwerkelijke betrokkenheid van het afnemend werkveld De overheid: Innovatieprojecten, werken die wel goed genoeg? Verantwoording: wat meten we? Wat weten we? Leren we van elkaar? Bron: EK/ MvdM Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 16
Onderwijskwaliteit Schooluitval, Studiewaarde, Beroepspraktijkvorming Maar ook: Onderwijscultuur Pedagogische waarde Ervaren professionele ruimte van een team Het gaat niet om deelvaardigheden, of partieel bijwerken van kennis, maar om professioneel identiteit gericht op waartoe en waarom van onderwijs. Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 17
Professionalisering leraren (Vermeulen, 2016) Individuele leraar Schoolorganisatie als innovatief systeem Positie leraar Leraar als uitvoerder Leraar als onderdeel van een lerend sociaal systeem Leertheorie Behaviorisme en cognitivisme Sociaal-constructivisme en connectivisme Lerende organisatie Optelsom van het leren van individuen; organisatie als informatie-verwerkend systeem; kwaliteitszorgsystemen Collectieve kennisconstructie door netwerken, organisatiecultuur en sociaal kapitaal. Kernprocessen Absorberen van informatie Betekenisgeving in interactie met de omgeving: co-creatie Professionalisering Lineair model gebaseerd op het compenseren van deficiënties Een complex en locatie-gebonden aanpak op meerdere niveaus Organiseren van mensen Menselijk kapitaal theorie, met aandacht voor controle, interne gerichtheid, exploitatie en routinevorming (HRM) Sociaal kapitaal model, met aandacht voor autonomie en dialoog, externe gerichtheid, flexibiliteit en exploratie (HRD) Organisatieopbrengsten Uitvoering is gebaseerd op diagnose en vooraf geplande verbetering (blauwdruk-denken) Radicale innovaties met soms onvoorspelbare uitkomsten. Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 18
Anticiperend beleid in het mbo (MvdM, 2017) Docent gerichte professionalisering: output benadering Schoolgerichte professionalisering: outcome benadering Dominante vorm van sturing Top-down beleid, met interne oriëntatie van onderwijsteams Verticaal en horizontaal beleid, externe oriëntatie van onderwijsteams naar buitenwereld en ruimte voor crossovers tussen afdelingen Doelstelling Professioneel kapitaal Analyseniveau Toezicht Lineaire insteek, gericht op de efficiënte verbetering van docenten met als doel de verbetering van de studiewaarde, in termen van eindonderwijs (diploma, output) Sociaal-, menselijk- en organisatiekapitaal worden afzonderlijk bezien, geïsoleerd behandeld en niet of nauwelijks elkaar betrokken. Regels en beleid grijpen aan op individueel niveau (vertrekkend vanuit het cognitivisme en behaviourisme) Stapeling van verticaal toezicht. Audits zijn cijfer-gestuurd met als primaire doelstelling: meetbare effecten. Circulaire insteek gericht op optimaliseren van de werking van onderwijsteams, met als doel de verbetering van de studiewaarde in termen van verbreden, verdiepen, stapelen (outcome) Vormen van professioneel kapitaal worden actief op elkaar betrokken en sociale relaties actief benut (zowel binnen teams, als met het werkveld en met het toeleverend en afnemend onderwijs) Er is verbinding tussen individueel en collectief niveau, waardoor gerichte uitwisseling en feedbackmechanismen bestaan (sociaal constructivisme) Rationalisering van horizontaal en verticaal toezicht. Audits zijn gebaseerd op peer review (inclusief bijvoorbeeld feedback van studenten, merkbare effecten. Personeelsbeleid HRM (management/ human cost accounting) HRD (development/ human resource als vermogen) R&D Research-development-dissemination (modus 1- onderzoek) Samen ontwikkelen (modus 2-onderzoek) Dominante Marc cultuur van der Meer, ecbo leergang, 28 maart Georganiseerd 2017 wantrouwen Bewust vertrouwen 19 Regelgeving Standaardregels in voorschriften en gedragsbepalingen Slimme regels, met default optie
Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 20
Deel 3. Triple helix? Leven lang leren in de regio? De aanpak van regionale krimp in Groningen, Zeeland en Limburg. Techniekpact (en Zorgpact) kent regionale aanpak. Scholen willen aansluiten bij het ecosysteem van bedrijven. Maar vraagarticulatie is ongelijk. Gemeenten, zoals Amsterdam en Rotterdam, Eindhoven en Tilburg, ontplooien in toenemende mate eigen initiatieven voor kwaliteit van het onderwijs en leerloopbaan van jongeren. In de agrarische sector hebben de aoc s een landelijke dekking. Hier is sprake van opwaartse druk op beroepen en functies. Kunnen deze zelfstandig blijven bestaan of is verticale integratie met HAS nodig? Kennispact 3.0 (Zie: M. van der Meer en L.Nieuwenhuis, 2016) Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 21
Raadgevers: Denktank Leren en werken (2008). Probleem: het ontbreekt aan een leercultuur in het bedrijfsleven; Oplossing beleg leerplicht in de arbeidsovereenkomst. Onderwijsraad (2010) vier functies: 1. Reparatie; 2. Wisseling in loopbaan; 3. Bij de tijd blijven en vooruitkomen in de samenleving; 4. Sociaal-culturele en persoonlijke ontwikkeling WRR (2013): naar een lerende economie - belang kenniscirculatie. OECD: skills beyond school (2014): BPV en doorlopende leerlijn SER (in progress): leren en werken samen, skills-agenda, toekomst mbo Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 22
Internationaal: top-5 positie Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 23 Bron: plaatje afkomstig uit SER, leren in de toekomst (2015)
Wat vergt het van de school? 5 * loopbaancompetenties (Kuijpers/ Meijers) Wie ben ik, wat kan ik? Kwaliteitenreflectie Wat wil ik, wat drijft mij? Motievenreflectie Welk soort werk past bij mij? Werkexploratie Wat wil ik worden? Loopbaansturing Wie kan mij daarbij helpen? Netwerken Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 24
Voorbeeld Leren en opleiden voor de ambachtseconomie in 2020 Innovatie in de keten: Dutch design, exportproduct 420.000 bedrijven; 815.000 mw. Grote vervangingssvraag: 50.000 per jaar. Verschraling van het aanbod; kennis verdwijnt; arbeidsplaatsen verdwijnen Idee: A. Meestertitel, B. branchediploma C. lokaal coöperatief leerwarenhuis Voorwaarden: coördinatie, kennis, financiële ondersteuning, lerend ontwerpproces Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 25
Kernpunt: verschillende werkprocessen a. initieel, b. postinitieel en c. innovatie Meestal verschillende professionals, interne capaciteiten en organisatie Je moet kruisbestuiving organiseren Betekent dat andere regelgeving? Ja, hybride organisatie hebben verschillende verantwoordingsmechanismen, en dus ook verschillende governance vraagstukken. Maar dat is politiek ingewikkeld: open eind proces, zekerheden en routines moet je ook elders zoeken. Dus innovatie-niche en hoofdproces met elkaar verbinden (Rothmans) Bron: MvdM/ LN Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 26
Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 Bron: Smulders, Hoeve, vd Meer, 2012) 27
Lessen co-makership Aanleiding voor samenwerking vooral gevoeld op strategisch niveau. Maar op uitvoerend niveau moeten de meeste aanpassingen worden gedaan. Docenten moeten studenten anders begeleiden. Van docenten worden aangepaste werktijden gevraagd en aansluiting bij de praktijk. De aanvankelijke belangstelling van bedrijven voor samenwerking is niet altijd overeenkomstig met de participatie van bedrijven. Als scholen samenwerken met bedrijven (in wat voor rol dan ook) moeten ze meer ondernemend zijn. De vraag is of ze dat willen en zo ja, in hoeverre. (Bron: Smulders, Hoeve, Van der Meer, 2013 - ecbo) PBT: In Centra of Expertise gebeurt veel, maar leven lang leren ontwikkelt zich maar moeizaam (Bron: Dynamiek onderweg, 2014). Marc van der Meer, 23 januari 2017 28
Enkele conclusies Sterke ideeëngeneratie- tijdperk van veranderingen of verandering van tijdperk? Speed of change, kruisbestuivingen organiseren Quasi-experimentele opzet nodig; dit veronderstelt bewust vertrouwen (ruggesteun voor docenten) OH: monitoring en evaluatie; kennisverspreiding, beschermen van het stelsel Scholen: Public value scorecard Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 29
Dank voor uw aandacht! m.vandermeer@s-bb.nl; marc.vandermeer@uvt.nl Marcvandermeer.org 06 12 69 09 22 Marc van der Meer, ecbo leergang, 28 maart 2017 30