Opdracht 7B Zout Opdracht Doel: Introductie en opdracht: 30-45 min. Aan de hand van de opdracht leren kinderen: Wat de dagelijkse aanbevolen hoeveelheid zout is; Hoeveel zout verschillende producten bevatten; Geef een kleine introductie over zout, gebruik hiervoor bijlage 1. Laat de kinderen opzoeken of raden hoeveel zout en natrium je per dag mag eten en gebruik hierbij eventueel de weegschaal (antwoorden te vinden in bijlage 2). Laat de kinderen uitzoeken hoeveel zout de volgende producten bevatten (antwoorden zijn te vinden in bijlage 3, werkbladen in bijlage 4) Het werkblad zoutgehalte is digitaal te vinden via www.ikinactie.nl/school. Boterham Croissant Kaas Salami Melk Soep Boerenkool met worst Ketchup Bouillon Olijven Frikandel Biefstuk Rookworst Gemiddelde Lunch Haring Feta Koek Pastasaus Ketjap Groente uit blik Gerookte zalm Dit kan individueel, in groepjes of klassikaal. Ze kunnen met behulp van de site van de Nierstichting antwoorden vinden op hun vragen. Meer informatie over zout is te vinden op de site van het Voedingscentrum. Afsluiting: 5 min. Voorbeeld opdracht oudermarkt: Wat valt de kinderen op? Gaan ze er nu ook op letten? Wat hebben ze geleerd? Zoek meerdere producten uit die jullie willen presenteren op de ouderenmarkt. Weeg hoeveel zout je eigenlijk op een dag mag eten, doe dit zout in een bakje. Laat ouders en kinderen een avondmaaltijd samenstellen zoals zij die regelmatig eten. Laat zien hoeveel zout deze maaltijd bevat en vergelijk dit met de dagelijks aanbevolen hoeveelheid zout. Materiaal: Voorzien door Ecsplore: Bijlage 1: Informatie over zout Bijlage 2: A.d.h. zout per leeftijd Bijlage 3: Producten en hun zoutgehalte Bijlage 4: Werkblad zoutgehalte (digitaal) Zout Keukenweegschaal Zelf voorzien: Schrijfmateriaal Presenteer schaaltjes Verpakkingen van producten 1
2
Bijlage 1) Informatie over zout Algemene informatie over zout Keukenzout is het bekendste zout in de voeding. De scheikundige naam is natriumchloride (NaCl). Het mineraal natrium is belangrijk voor het regelen van de vochtbalans in het lichaam. Het is niet goed om te veel zout binnen te krijgen. Dit zorgt voor een verhoogde bloeddruk en een grotere kans op hart- en vaatziekten. In Nederland eten de meeste mensen te veel zout. Voor iedereen is het gezond om minder zout te gebruiken. Gemiddeld 80% van het zout dat we binnenkrijgen zit al in het eten en drinken dat we kopen. Op het etiket is te zien hoeveel zout er in een product zit. Te weinig zout De kans op een tekort aan zout is erg klein. Een tekort kan ontstaan door ernstige diarree. Je kunt dan uitdrogen. Uitdroging is te voorkomen door extra veel te drinken en zout te eten. Wie erg veel en lang zweet heeft meer zout nodig. Maar als je verder gewoon eet heb je geen extra zout nodig. De verliezen worden dan snel weer via de voeding aangevuld. Wel is het belangrijk om veel water te drinken bij zweten, om de hoeveelheid vocht in het lichaam aan te vullen. Te veel zout Bij te veel zout kan oedeem ontstaan. Bij oedeem houdt het lichaam vocht vast. Hierdoor kan weer een verhoogde bloeddruk ontstaan. Een teveel aan zout verdwijnt via de urine en door te zweten. Er zijn ongewenste effecten bij het eten van te veel zout: verhoogde bloeddruk, hart- en vaatziekten, nierziekten, maagkanker en botontkalking. Voedingswaarde zout Voor alle volwassenen geldt hoe dan ook het advies om niet meer dan 6 gram zout per dag binnen te krijgen. Dit staat gelijk aan 2,4 gram natrium. Meer dan 85% van de Nederlandse bevolking krijgt meer zout binnen dan deze maximale hoeveelheid. Volwassen mannen eten gemiddeld 9,9 gram zout per dag en vrouwen 7,5 gram per dag. In de tabel hieronder staan de maximale hoeveelheden aangegeven per leeftijdsgroep. Het gaat dus om een bovengrens. Het is gezonder om minder zout te eten. Voor kinderen ligt de bovengrens lager. Let op bij baby s en kinderen De nieren van baby s en kinderen kunnen nog niet veel zout aan. Als kinderen te veel zout binnenkrijgen, kunnen ze op latere leeftijd last krijgen van hun nieren. Het advies is daarom om geen extra zout toe te voegen aan het eten van je baby of kind. Het is aan te raden kinderen niet te laten wennen aan een zoute smaak. 3
Bijlage 2) Overzicht zout Hoeveel zout en natrium mag je hebben per dag? Leeftijd Maximale hoeveelheid zout per dag in grammen Maximale hoeveelheid natrium per dag in grammen 0 tot 6 maanden minder dan 1 minder dan 0,4 7 tot 12 maanden 1 0,4 1 tot 3 jaar 3 1,2 4 tot 6 jaar 4 1,6 7 tot 10 jaar 5 2 11 tot 14 jaar 6 2,4 ouder dan 14 jaar 6 2,4 4
Bijlage 3) Producten en hun zoutgehalte Biefstuk Boerenkool met worst Boterham Bouillon Croissant Feta Frikandel Gerookte zalm Groente uit blik 0,1 g per stuk Onbewerkte vlees-, gevogelte- en visproducten bevatten minder zout. Aangegeven is alleen de hoeveelheid zout die van nature voorkomt in biefstuk. 5,0 g per portie Kant-en-klare maaltijden bevatten erg veel zout, zowel de verse maaltijden als de diepvriesmaaltijden. Let op: het zoutgehalte per maaltijd en per merk kan verschillen. Kijk dus goed op de verpakking. Wanneer u aan tafel nog extra saus, ketjap of sambal toevoegt loopt de hoeveelheid zout snel op. 0,4 g per snee Brood is een basisvoedingsmiddel en een belangrijke bron van zout in het dagelijkse voedingspatroon. Sinds januari 2013 is het zoutgehalte in brood verlaagd. Dit komt neer op een verlaging van 0,5 gram zout naar 0,4 gram zout per snee brood. 5,6 g per tablet Is de hoeveelheid zout van één tablet, nodig voor de bereiding van 500 ml bouillon. Bouillon wordt vaak gebruikt bij de bereiding van de warme maaltijd in plaats van zout en basis voor soep. 0,5 g/stuk Wanneer u hier ook nog ham (0,5 g/plak) of kaas (0,4 g/plak) op doet, loopt de hoeveelheid zout al snel op. Ook saucijzenbroodjes (1,3 g/stuk) en andere hartige broodjes, zoals worstenbroodjes, bevatten erg veel zout. 1,0 g per portie Hierbij is uitgegaan van een portie van 30 gram. 1,8 g per portie Frikandel staat ook symbool voor andere (gefrituurde) snacks, zoals kroket, maar ook gebakken vis (kibbeling). Het zoutgehalte tussen de snacks varieert, maar is in alle gevallen hoog. Deze snacks worden ook vaak met saus gegeten, dus loopt het zoutgehalte snel op. 3,3g per portie Bij het roken van vis wordt zout toegevoegd. Het betreft hier een portie van 100 gram. Zalm wordt vaak gebruikt als beleg op (stok)brood, maar ook in maaltijdsalades of bij pasta. 1,3 g per portie Groente staat symbool voor groente uit blik en glas en voor bewerkte (diepvries)groente. Er zijn ook groenten uit blik en glas te koop met minder zout of zonder toegevoegd zout (HAK heeft dit in het assortiment). Verse groenten bevatten nauwelijks zout. 5
Hamburger Haring Kaas Ketchup Ketjap Koek Lunch Melk Olijven Pastasaus 2,0 g per stuk Hamburger staat symbool voor bewerkte vlees-, kip- en visproducten. Deze zijn gekruid, gemarineerd en/of gepaneerd en bevatten veel zout. Ook vleesvervangers zoals vegetarische burgers, balletjes en schijven bevatten veel zout. Per soort en merk zijn er verschillen: de verpakkingen raadplegen loont. 2,1 g per stuk Kan zowel zoute als zure haring zijn. Bij de bereiding wordt zout toegevoegd. 0,4 g per plak Zowel jonge als oude kaas bevat veel zout. Denk hierbij ook aan kaas die u als borrelhap gebruikt. Er zijn verschillende kaasoorten verkrijgbaar die minder zout bevatten (meestal 0,3 gram/plak). 0,6 g per portie Rode sauzen worden vaak als gezonde keuze beschouwd, omdat ze geen vet bevatten. Ze bevatten echter veel zout. Denkt u hierbij ook aan andere tafelsauzen (zoals cocktail- of knoflooksaus). Ook andere sauzen uit pakjes, zoals kaassaus, groentesaus en gedroogde kruidenmixen of kruidenpasta s bevatten veel zout. Bijvoorbeeld jus (0,7 g per portie, zoutgehalte van 2 sauslepels jus, gemaakt op basis van juspoeder). 2,1 g per lepel Ketjap is een belangrijke zoutbron. Het wordt vaak extra toegevoegd aan kant-en-klare rijst- en bamimaaltijden. Ook MAGGI aroma en sambal worden vaak aan tafelgerechten toegevoegd en bevatten veel zout. 0,3 g per stuk Koek en gebak bevatten zout. Hiervan zijn mensen zich vaak niet bewust. Het zoutgehalte kan oplopen als u veel koek eet. Ook het zoutgehalte in candybars is hoog: dit kan oplopen tot 0,3 g per stuk. 2,2 g per lunch Staat voor een gemiddelde lunch bestaande uit drie sneetjes met twee plakken (gewone) kaas, één maal zoet beleg en een glas melk. 0,2 g per glas Zuivel bevat van nature natrium. Wanneer iemand veel zuivel gebruikt kan de hoeveelheid zout oplopen. 1,1 g per portie Hierbij is uitgegaan van een portie van tien olijven. Het zoutgehalte van gevulde olijven ligt hoger. U kunt hierbij ook denken aan andere tapasgerechtjes, zoals gevulde pepertjes. 3,1 g per portie Hierbij is uitgegaan van een portie van 200 gram. Kant-en-klare tomatensaus is een belangrijke bron van zout. Het zoutgehalte kan per merk verschillen. Maar je kunt ook zelf pastasaus maken. Voor een tomatensaus kunt u bijvoorbeeld tomatenpuree zonder toegevoegd zout gebruiken. 6
Pizza Rookworst Salami Soep 6,0 g per pizza Het zoutgehalte van pizza s verschilt enorm. Het is afhankelijk van soort en hoeveelheid beleg, maar ook per merk zijn er verschillen. Feit is dat alle pizza s veel zout bevatten. Denk daarbij ook aan snacks als pizzabroodjes en pizzarondjes. 2,2 g per portie Hierbij is uitgegaan van een portie van 100 gram. Rookworst is te koop in verpakkingen van verschillend gewicht, let dus goed op hoeveel u hieraan eet. Denk bij deze hoeveelheid ook aan rookworst als snack of tussendoortje. Rookworst staat ook voor worst uit blik of glas, zoals knakworsten en Frankfurters. 0,5 per plak Gezouten vleeswaren zoals salami, rookvlees, ham en bacon bevatten naar verhouding veel zout. Kipfilet, kalkoenfilet en rosbief bevatten minder zout. De salami staat ook voor de hoeveelheid zout in borrelhapjes en snacks. 2,1 g per kop Soep staat voor alle soorten soep, zowel soep uit blik, zak, poedervorm als maaltijdsoep. Wanneer u dit als maaltijdsoep gebruikt, krijgt u zeer snel meer zout binnen omdat u dan vaak meer dan één kop gebruikt. Wanneer u zelf soep maakt kunt u minder zout gebruiken, wanneer u hier kruiden aan toevoegt. 7