Natriumbeperkt dieet. Diëtetiek. mca.nl

Transcriptie

1 Natriumbeperkt dieet Diëtetiek mca.nl

2 Inhoudsopgave Waarom is een natriumbeperkt dieet nodig 3 Natriumbeperkt dieet: welke keuzes kunt u maken 4 Etiketten 12 Recepten 13 Uw vragen 14 Notities 14 Colofon Redactie: afdeling diëtetiek afdeling communicatie Vormgeving: beeldgroep MCA Oplage: 500 / 1e druk Druk: Ricoh Artikelnummer: / Bronvermelding kruidenmelgsels en recepten: Eten met plezier, Spijker en Struijk-Wielenga Op alle behandelingen in MCA zijn de algemene voorwaarden van MCA van toepassing, zie of vraag bij de balie van patiëntenvoorlichting. 2

3 Uw arts heeft u geadviseerd om een natriumbeperkt dieet te volgen. In deze folder vindt u uitleg over welke voedingsmiddelen wel en niet passen binnen een natriumbeperkt dieet (inclusief recepten). Waarom is een natriumbeperkt dieet nodig? Natrium speelt een belangrijke rol bij de vochthuishouding in ons lichaam. Bij een verstoorde vochthuishouding kan het daarom nodig zijn dat u minder zout eet, oftewel dat u een natriumbeperkt dieet volgt. Vroeger sprak men over een zoutloos of zoutarm dieet. Nu spreken we liever van een natriumbeperkt dieet. Natrium is namelijk een onderdeel van keukenzout (1 gram zout bevat 0,4 gram natrium). gebruik van bepaalde medicijnen; noodzakelijke vochtbeperking. In welke voedingsmiddelen zit natrium? In bijna alle voedingsmiddelen zit natrium. Van nature of toegevoegd door de fabrikant. Fabrikanten voegen aan veel voedingsmiddelen zout toe voor de smaak of voor de conserverende werking (zouten, pekelen). Daarnaast strooien we zelf vaak nog extra zout over het eten: in de keuken of aan tafel. Nederlandse voeding bevat gemiddeld zo n 9 tot 12 gram zout per dag. Uw lichaam heeft al genoeg aan 1 gram zout per dag. Hoeveel natrium mag u gebruiken? Bij een natriumbeperkt dieet gebruikt u niet meer dan 5 tot 6 gram zout per dag (1 gram zout = 0,4 gram natrium). U kunt dit bereiken door zo min mogelijk kanten-klare producten te gebruiken en zelf nergens zout aan toe te voegen. Oorzaken van een verstoorde vochthuishouding De vochthuishouding kan onder andere verstoord raken door: een verminderde nierfunctie; hoge bloeddruk; vasthouden van vocht (oedeem); hartfalen; 3

4 Natriumbeperkt dieet Wat kunt u beter wel en niet eten? Bij een natriumbeperkt dieet kunt u meestal gewoon brood en broodbeleg, gewone melk(producten) en ongezouten halvarine, margarine of boter gebruiken. Alleen sterk gezouten vleeswaren zoals rookvlees, worst en rauwe ham, kunt u beter niet gebruiken. room- of softijs. kant-en-klare maaltijden zoals lasagne en pizza; In het algemeen geldt dat alle kant-enklare maaltijden bereid zijn met zout. Ze passen dus niet in een natriumbeperkt dieet. Geen kant-en-klare producten U kunt de volgende kant-en-klare producten beter niet gebruiken, ze bevatten veel zout: kruidenmengsels zoals vlees- en gehaktkruiden met zout; smaakmakers zoals soeparoma, ketjap, sambal, juspoeder, bouillonpoeders, -korrels en - tabletten; mosterd, tomatenpuree en ketchup; mixen voor sauzen en kruidenboters; kant-en-klare soepen en sauzen; kant-en-klare vlees- en visproducten zoals rookworst, aangemaakt gehakt, hamburgers, saucijzen, gepaneerd vlees, zoute haring, gerookte vis; vleeswaren zoals rauwe ham, rollade, rookvlees, bacon, ontbijtspek, alle worstsoorten; snacks zoals bami- en nasiballen, loempia, frikadel, kroket, saucijzenbroodje; groente uit blik of glas; Kooktip Bent u de enige in het gezin met een natriumbeperkt dieet? Dan kan dat lastig zijn met koken. Probeer gerechten zoveel mogelijk zonder zout te koken. Uw huisgenoten kunnen dan zout toevoegen op het bord. Aardappelen kunt u eventueel verpakken in aluminiumfolie en vervolgens gewoon meekoken. Natriumbeperkt dieet: welke keuzes kunt u maken? U kunt een natriumbeperkt dieet op verschillende manieren invullen. In het schema hiernaast ziet u twee voorbeelden. (Daaronder vindt u per voedingsmiddel extra uitleg en informatie.) 4

5 voedingsmiddel natriumbeperkt (voorbeeld 1) natriumbeperkt (voorbeeld 2) brood gewoon gewoon boter / margarine ongezouten ongezouten vleeswaren gewoon / lichtgezouten lichtgezouten / natriumbeperkt kaas gewoon / lichtgezouten lichtgezouten / natriumbeperkt melk(producten) gewoon gewoon warme maaltijd zonder zout bereid alleen het vlees met zout snacks natriumbeperkt natriumbeperkt Brood U kunt gewoon brood eten. Er is wel brood met minder zout verkrijgbaar. Dat geldt ook voor een aantal (ontbijt) producten zoals beschuit, roggebrood, ontbijtkoek en crackers. Als u dat wilt, kunt u in plaats van brood ook voor (een van) deze producten kiezen. In de tabel op bladzijde 6 kunt u zien hoeveel natrium er in brood en broodvervangers zit. Margarine, halvarine, roomboter Ongezouten margarine, halvarine of roomboter kunt u gewoon eten. Op de verpakking staat of er zout aan is toegevoegd. Kaas In gewone kaas zit veel zout. Het maakt niet uit of het gaat om jonge, jong belegen of oude kaas. In de supermarkt en/of kaaswinkel zijn wel kaassoorten met minder zout en natriumarme kaassoorten verkrijgbaar. Houd er rekening mee dat natriumarme kaas minder lang houdbaar is dan gewone kaas. In de tabel op bladzijde 6 kunt u zien hoeveel natrium er in gewone en natriumarme kaas zit. Vleeswaren De meeste vleeswaren bevatten zout. Gebruik geen sterk gezouten vleeswaren zoals rookvlees, rauwe ham, cervelaatworst, bacon, salami en corned beef. Gebruik liever licht gezouten vleeswaren zoals fricandeau, kalkoenfilet, kipfilet en rosbief. Behalve lichtgezouten vleeswaren zijn ook natriumarme vleeswaren verkrijgbaar. U kunt ook zelf natriumarm vleesbeleg maken, door bijvoorbeeld een restje ongezouten vlees van de warme maaltijd te gebruiken op brood. In de tabel op bladzijde 7 kunt u zien hoeveel natrium er in de verschillende soorten vleeswaren zit. 5

6 Natriumbeperkt dieet brood(vervanger) per portie zout in grammen natrium in grammen gewoon brood 0,48 0,19 natriumarm brood 0,04 0,02 brood met minder zout 0,28 0,11 havermout (25 gram) 0 0 muesli (25 gram) 0,03 0,01 cracker / beschuit (10 gram) 0,05 0,02 knäckebröd (10 gram) 0,13 0,05 brinta (25 gram) 0,13 0,05 cornflakes (25 gram) 0,60 0,24 kaassoorten per snee brood (20 gram) zout in grammen natrium in grammen smeerkaas 0,58 0,23 goudse kaas 0,48 0,19 kaas met 33% minder natrium 0,33 0,13 brie 0,25 0,10 hüttenkäse 0,18 0,07 zuivelspread 0,15 0,06 natriumarme kaas 0,08 0,03 kaas 20+ 0,5 0,20 Eieren In eieren zit van nature weinig natrium. In plaats van zout kunt u kruiden of groenten op uw ei doen. Denk aan peterselie, peper, bieslook, ui, paprika en tomaat. Overig beleg Zoet beleg zoals jam, appelstroop, chocoladepasta, pindakaas, honing of suiker bevat weinig natrium. In sandwichspread of marmite zit wel veel natrium. Een goed alternatief voor zoet broodbeleg is groente en fruit, zoals aardbeien, appel, banaan, tomaat en komkommer. Deze bevatten weinig natrium. 6

7 Melk en melkproducten Melk en melkproducten zoals yoghurt, vla en dergelijke bevatten van nature natrium. Wanneer u dagelijks niet meer dan een halve liter melk / melkproducten gebruikt, is dit geen probleem. Soep Soep bevat over het algemeen veel natrium. Aan kant-en-klare soep voegt de fabrikant zout toe. Ook bouillonblokjes bevatten veel natrium. Natriumarme bouillon is uitstekend zelf te maken en ook makkelijk zelf in te vriezen. Natriumarme bouillon kunt u maken van natriumarme bouillonblokjes of door vlees of kip te laten trekken met groenten en kruiden. Voeg geen zout of soeparoma toe. Vlees en gevogelte Vlees en gevogelte bevatten van nature weinig natrium. Er wordt vaak zout toegevoegd tijdens het bereiden. U kunt het vlees met weinig zout klaarmaken. Alle kant-en-klare vleesproducten zoals rookworst, hamburgers, slavinken, rundervinken en gepaneerd vlees bevatten veel natrium. U kunt vlees op smaak brengen door een uitje of knoflook mee te bakken of te braden. U kunt ook natriumarme smaakmakers zoals kruiden, natriumarme mosterd, natriumarme tomatenpuree of natriumarme kruidenmixen zonder zout gebruiken. Ze zijn vaak te herkennen aan de blauwe band. Kant-en-klare kruidenmengsels zoals gehaktkruiden of shoarmakruiden bevatten vaak zout. Op de verpakking kunt u zien hoeveel zout is toegevoegd. vleeswaren per snee brood (15 gram) zout in grammen natrium in grammen rookvlees 0,78 0,31 lichtgezouten rookvlees 0,50 0,20 bacon 0,58 0,23 salami 0,50 0,20 boterhamworst 0,33 0,13 rosbief 0,04 0,02 kipfilet 0,03 0,01 fricandeau 0,03 0,01 7

8 Natriumbeperkt dieet Er zijn ook natriumarme kruidenmengsels verkrijgbaar, dit staat op de verpakking vermeld. Aardappelen en vervangingen Aardappelen, rijst, couscous en pasta bevatten weinig natrium. De smaak van vlees komt vaak goed tot zijn recht door het te grillen, te braden in een braadzak of klaar te maken in een tajine of römertopf. Vis, schaal- en schelpdieren Verse vis en vis uit de diepvries bevatten weinig natrium. Kant-en-klare visproducten uit de diepvries, zoals vissticks, bevatten veel natrium. Ook ingelegde vis (haring), gerookte vis (zalm, paling) en vis in blik bevatten veel natrium. Jus Als u bij het bereiden van het vlees geen zout gebruikt, bevat de jus ook weinig natrium. Kant-en-klare juspoeders bevatten veel natrium. Groenten In verse groenten zit van nature weinig natrium. Aan diepgevroren groenten is geen zout toegevoegd. Een uitzondering zijn groenten a la crème of rode kool met appel. Aan groenten in blik of glas is zout toegevoegd. In zuurkool zit veel natrium. Ook wanneer u de zuurkool afspoelt, blijft er nog veel zout achter. Er is ook natriumarme zuurkool en natriumarme groenten in pot of blik te koop. Fruit Vers fruit, gedroogd fruit en fruit uit blik bevatten weinig natrium. Smaakmakers Er zijn veel producten waarmee gerechten Tips voor smaakvolle jus Bak een gesnipperd uitje of een teentje knoflook mee. Laat verse kruiden, zoals een takje lavas (maggiplant), selderij of peterselie of een kruidenbuiltje meetrekken: dit verhoogt de smaak. Voeg een scheutje wijn toe (dit geeft weer een andere smaak). Bind de jus met maïzena, aardappelmeel of bloem. Van stoofvlees krijgt u lekkere jus. Als u hier wat meer van maakt, heeft u wat achter de hand. Jus is enkele weken houdbaar in de vriezer. 8

9 op smaak kunnen worden gebracht. Maar een aantal van deze smaakmakers bevat natrium. Onderstaande smaakmakers bevatten veel natrium Gebruik liever geen: aromat; kant-en-klare bouillon in pot; bouillonblokjes, bouillonpoeder; cajunkruiden; kruidenmixen voor vlees en vis; juspoeder en jusblokjes; ketjap (ook de zoete soorten); kruidenbotermixen; kruidenzout; maggi; mosterd; fritesaus; sambal; kant-en-klare sauzen; mixen voor sauzen; soeparoma; tacokruiden; tomatenketchup en tomatenpuree; vleeskruiden en worcestersaus. Van een aantal van deze producten is ook een natriumarme variant te koop. Verschillende soorten zout Er zijn een aantal zoutsoorten verkrijgbaar die evenveel natrium bevatten als gewoon keukenzout. Gebruik daarom ook geen: zeezout; aromazout; knoflookzout; selderijzout; uienzout; 60% natriumzout. Dieetzout In plaats van gewoon zout kunt u dieetzout gebruiken. In dit zout is het natrium vervangen door kalium, magnesium en/of ammonium. Dieetzout heeft wel een andere smaak. Dieetzout is verkrijgbaar bij de natuurvoedingswinkel en in grotere supermarkten bij de dieetproducten of -kruiden. Heeft u een nierziekte of hartfalen? Overleg dan met uw diëtist of arts voordat u dieetzout gebruikt. Welke smaakmakers kunt u wel gebruiken? De volgende smaakmakers kunt u wel gebruiken: azijn; suiker; citroensap; gember; knoflook; kruidenbuiltje; 9

10 Natriumbeperkt dieet sesamzaad; maanzaad; pijnboompitten; ui; wijn; alle verse en gedroogde tuinkruiden zoals basilicum, bieslook, bonenkruid, dille, dragon, lavas (maggiplant), oregano, peterselie, rozemarijn, salie, selderij en tijm; specerijen zoals kaneel, kruidnagel, laurier, nootmuskaat, paprikapoeder, peper en cayennepeper; oosterse kruiden zoals djahe, djinten, ketoembar, laos en sereh. Kruidenmixen Kant-en-klare kruidenmixen bestaan vaak voor een groot deel uit zout. Ze zijn ook makkelijk zelf te maken. Hieronder ziet u een paar recepten. Meng alle kruiden goed door elkaar en bewaar ze in een gesloten potje. algemene mix 1 eetl. paprikapoeder 1 theel. gemalen peper 1 theel. uienpoeder 1 theel. knoflookpoeder 1 theel. mosterdpoeder 1 theel. nootmuskaat 1 theel. gemalen ketoembar Indiase kruidenmix 1 theel. gemalen kardemon 1 theel. gemalen djinten 1 theel. kerriepoeder ½ theel. kaneel ½ theel. gemalen ketoembar ¼ theel. nootmuskaat ¼ theel. kruidnagelgruis kruidige pepermix 3 eetl. gemalen peper 1 theel. gemalen tijm 1 theel. paprikapoeder ½ theel. knoflookpoeder ½ theel. uienpoeder Mexicaanse mix 1 theel. 1 theel. ½ theel. ½ theel. ½ theel. ½ theel. chilipoeder djinten paprikapoeder fijngestampte gedroogde rode pepertjes knoflookpoeder uienpoeder Italiaanse mix 1 theel. oregano ½ theel. knoflookpoeder ½ theel. uienpoeder ½ theel. basilicum ½ theel. gedroogde peterselie 10

11 Dranken De meeste dranken kunt u onbeperkt drinken. Water Water bevat nauwelijks natrium. Dat geldt ook voor de meeste soorten mineraalwater en bronwater. Er zijn een paar uitzonderingen: in de merken Appolinaris en Vichy zit wel veel natrium. Melk en melkproducten Melk en melkproducten leveren een redelijke hoeveelheid natrium. Gebruik niet meer dan een halve liter per dag. Meer is voor een volwaardige voeding niet nodig. ook geen beperkingen. Maar hartige snacks zoals chips, zoutjes, bitterballen enzovoort, passen niet in een natriumbeperkt dieet. Kies voor zoutloze chips of ongezouten noten of pinda s. Pas op met drop U kunt beter geen drop gebruiken. Behalve zout bevat drop ook glycyrrhizine. Deze stof kan ook een bloeddrukverhogende werking hebben. Het komt voor in alle dropsoorten: zoete en zoute drop, laurierdrop en engelse drop. Sap en frisdrank In vruchtensappen en frisdrank zit geen of nauwelijks natrium. Kant-en-klare tomatensap en groentesap bevatten wel natrium, maar er zijn ook natriumarme soorten verkrijgbaar. Koffie en thee koffie en thee bevatten weinig natrium. Tussendoortjes In zoete tussendoortjes zit meestal minder natrium dan in hartige tussendoortjes. Voor zoete tussendoortjes gelden dan 11

12 Natriumbeperkt dieet Etiketten Steeds meer fabrikanten vermelden de voedingswaarde op het etiket. Ook al is dit niet voor alle producten verplicht. Volgens de regels staat de hoeveelheid zout op twee manieren aangegeven: in grammen natrium en grammen zout per 100 g of 100 ml van een product. (Op sommige producten wordt de hoeveelheid per portie aangegeven.) Het kan ook zijn dat een product wel past in een natriumarm dieet, maar dat er op het etiket geen informatie over het zoutgebruik of het zout- en/ of natriumgehalte staat. Dit staat dan als volgt op het etiket: voor natriumarm dieet; voor natriumbeperkt dieet. Andere aanduidingen op het etiket Er zijn producten die zonder zout of met minder zout zijn bereid. Dit staat dan als volgt op de verpakking: geen zout toegevoegd; ongezouten; bereid zonder zout; gefabriceerd zonder zout; zonder toevoeging van zout; minder zout. Minder zout betekent dat het product 33 procent minder zout bevat dan het vergelijkbare product. Het is afhankelijk van hoe u uw dieet invult of u deze producten kunt gebruiken. 12

13 Recepten Groentebouillon (voor 1 liter) 1 ui 1 prei 1 wortel 2 stengels bleekselderij of een stuk knolselderij 4 peperkorrels 1 laurierblad verse kruiden zoals peterselie, selderij, lavas (maggiplant), tijm Maak de groente schoon en snijd het klein. Kneus de peperkorrels. Doe alles in een pan en voeg 1 liter water toe. Breng dit aan de kook en laat het een uur zacht trekken. Zeef de bouillon. Laat eventueel 200 gram runderpoulet meetrekken. Reken dan op drie uur bereidingstijd. Rode pastasaus 1 sjalotje 400 ml natriumarme bouillon 500 gram tomaten of tomatenpuree (zonder toevoeging van zout) scheutje room scheutje olijfolie 1 knoflookteentje 1 theelepel basilicum snufje cayennepeper Pers het knoflookteentje en snipper het sjalotje. Fruit het sjalotje en de knoflook in de olie. Snij de tomaten in kleine stukjes en voeg deze toe aan het sjalotje. Voeg de bouillon en de kruiden toe en breng dit geheel aan de kook. De room toevoegen en laat de saus dertig minuten zachtjes koken. Tussendoor even roeren. Champignonsaus 150 gram (kastanje)champignons stukje ui of 1 sjalotje 10 gram margarine peper mespunt tijm 1½ dl (groente)bouillon zonder zout 1 eetlepel bloem 1 dl melk 2 takjes peterselie Maak de champignons schoon en snijd ze in plakken. Snijd het stukje ui klein. Fruit de ui in de margarine glazig. Bak de champignons met wat peper en tijm kort mee. Voeg de bouillon toe en breng dit aan de kook. Roer de bloem met de melk tot een glad papje. Kook de saus nog twee minuten. Was de peterselie en knip het klein. Roer de peterselie door de saus. 13

14 Natriumbeperkt dieet Uw vragen Met vragen kunt u telefonisch contact opnemen met de afdeling diëtetiek. Dat kan op werkdagen tussen 9.00 en uur, telefoon (072) U kunt uw vraag ook mailen naar diëtetiek@mca.nl. Notities 14

15 15

16 Medisch Centrum Alkmaar Wilhelminalaan JD Alkmaar T (072) mca.nl