ERONCOMMENTAREN De mte-regsters Dee 5: 1913-1922 door B. Koerhus en W. van Muken
1. Inedng In dt dee komen de vsuee aspecten en de admnstrateve ontstaansgeschedens van de regsters ut de perode 1913-1922 aan de orde. Voor een agemene behandeng van de mteregsters verwjzen we naar dee I. Opgemerkt zj dat de nu vogende koommen ang net atjd ngevud bjken te zjn. b. Een vsuee kennsmakng 1. Het nschrjvngsregster De afbeedng (bjage I) aat een dubbee badzjde zen ut het nschrjvngsregster van de gemeente Houthem, chtng 1914, ware grootte van eke badzjde s ca. 45 x 38 cm.') De 11 koommen bevatten de vogende gegevens: koom 1: het vognummer koom 2: 1. de gesachtsnaam 2. de voornamen koom 3: 1. de geboortepaats 2. de geboortedatum koom 4: 1. woonpaats (voor mnderjargen en onder curatee gesteden de werkejke woonpaats) 2. zo hj behoort tot de personen, bedoed n artke 16 eerste en tweede d der wet, te vermeden waar hj verbjft 3. zo hj zch n vrjwge denst bevndt, te vermeden waarbj, koom 5: 1. voornamen van de vader 2. gesachtsnaam van de moeder 3. voornamen van de moeder 4. gesachtsnaam van de voogd of curator 5. voornamen van de voogd of curator 6. woonpaats van de vader, de moeder, de voogd of de curator. koom 6: 1. beroep van de ngeschrevene 2. genoten onderwjs koom 7: reden tot vrjsteng of tot utsutng koom 8: 1. datum der nschrjvng 2. nden de nschrjvng geschedt op aangfte door we de aangfte wordt gedaan 3. nden opgaaf ter nschrjvng heeft paats gehad, datum van het stuk, houdende de opgaaf 4. nden de nschrjvng ambtshave geschedt, dt te vermeden koom 9: vroegere utspraken tot vrjsteng of tot utsutng: 1. door we de utspraken zjn gesched 2. data en c.q. nummers der utspraken 3. aard der utspraken koom 10: het otngsnummer koom 11: opmerkngen Personen, bedoed n artke 16, eerste en tweede d, der wet (koom 4) zjn personen, opgenomen n krankznngen-, doten-, doofstommen- en bndengestchten, gevangenssen, rjkswerknrchtngen, rjksopvoedngsgestchten en tuchtschoen (e d) en personen de ngevoge artke 39 van het Wetboek van Strafrecht ter beschkkng van de regerng zjn gested en net n een rjksopvoedngsgestcht zjn opgenomen (2e d). Het formuer werd net gewjzgd zoang de Mtewet van 1912 van kracht was. 2. Het aphabetsch regster De afbeedng (bjage 11) aat een dubbee badzjde zen ut het aphabetsch regster van de gemeente Houthem, chtng 1914, ware grootte van eke badzjde s ca. 45 x 38 cm. 2, De 15 koommen bevatten de vogende gegevens: koom 1: het vognummer koom 2: het nummer op het nschrjvngsregster
koom 3: koom 4: koom 5: koom 6: 1. gesachtsnaam 2. voornamen 3. bjzondere aantekenngen 1. beroep 2. genoten onderwjs vroegere utspraken tot vrjsteng of tot utsutng 1. door we de utspraken zjn gesched 2. data en c.q. nummers der utspraken 3. aard der utspraken 1. opgegeven reden tot vrjsteng of tot utsutng 2. adves van de mtecommssars koommen 7 tot en met 9; utspraak omtrent vrjsteng en utsutng: koom 7: van de mteraad: 1. dag der utspraak 2. aard der utspraak 3. handtekenng van de voorztter koom 8: van Gedeputeerde Staten: 1. datum en nummer der utspraak 2. aard der utspraak koom 9: van de Konngn: 1. datum en nummer van het besut 2. aard der utspraak koom 10: de engte koommmen 11 en 12: utspraak omtrent geschkthed: koom 11: van de keurngsraad: 1. datum der utspraak 2. opgegeven gebreken 3. bevndngen van de geneeskundgen 4. aard der utspraak 5. nummer(s) van het keurngsregement (n geva van ongeschkthed) 6. handtekenng van de voorztter koom 12: van de mteraad: 1. datum der utspraak 2. opgegeven gebreken 3. bevndngen van de geneeskundgen 4. aard der utspraak 5. nummer(s) van het keurngsregement (n geva van ongeschkthed) 6. handtekenng van de voorztter koom 13: aantekenngen met betrekkng tot de njvng: 1. wens van de ngeschrevene 2. waarvoor hj geschkt wordt geacht a. n de eerste paats b. n de tweede paats koom 14: het Iotngsnummer koom 15: opmerkngen In verband met de Eerste Weredoorog werd voor de chtngen 1915 tot en met 1919 geen otng gehouden (Staatsbaden 1914 no. 249, 1915 no. 241, 1916 no. 206, 1917 no. 224 en 1918 no. 256)3). Herdoor werd de nhoud van koom 14 n het aphabetsch regster tjdejk gewjzgd. In de aphabetsche regsters voor de chtngen 1915 tot en met 1919 werd n koom 14 net het otngsnummer vermed, maar de datum van njvng en het onderdee, waarbj men werd ngejfd. Dt was de enge wjzgng n het formuer gedurende de perode dat de Mtewet van 1912 van kracht was. 3. Het otngsregster De afbeedng (bjage 111) aat een dubbee badzjde zen ut het otngsregster van de gemeente Houthem, chtng 1914, ware grootte van eke badzjde s ca. 45 x 38 cm.4) De 13 koommen bevatten de vogende gegevens: koom 1: het otngsnummer
koommen 2 tot en met 6: ze koommen 2 tot en met 6 van het nschrjvngsregster koom 7: utspraken omtrent vrjsteng en utsutng, n het aphabetsch regster vermed: 1. door we de utspraken zjn gedaan 2. data en c.q. nummers der utspraken 3. aard der utspraken koom 8: ater gedane utspraken omtrent vrjsteng en utsutng: 1. door we de utspraken zjn gedaan 2. data en c.q. nummers der utspraken 3. aard der utspraken koom 9: de engte koom 10: bevndngen van de geneeskundgen: a. bj de keurngsraad b. bj de mteraad koom 11: aantekenngen met betrekkng tot de njvng: 1. wens van de oteng 2. waarvoor hj geschkt wordt geacht: a. n de eerste paats b. n de tweede paats koom 12: 1. datum van njvng 2. waarbj ngejfd koom 13: opmerkngen Het formuer wjzgde net zoang de Mtewet van 1912 van kracht was. Voor de chtngen 1915 tot en met 1919 werden geen otngsregsters opgemaakt. In verband met de mobsate naar aanedng van de Eerste Weredoorog werd voor deze chtngen geen otng gehouden. 2. De admnstrateve ontstaansgeschedens van de regsters a. De formee grondsag 1. De nschrjvngsregsters Artke 19, e d, van de Mtewet van 1912 (Wet van 2 februar 1912, Staatsbad no. 21). 2. De aphabetsche regsters Artke 20, e d, van de Mtewet van 1912. 3. De otngsregsters Artke 66, 6e d, van de Mtewet van 1912. b. Utvoerngsbesuten en -procedures 1. De nschrjvngsregsters De utvoerngsprocedure werd gereged n de artkeen 12 tot en met 20 van de Mtewet van 1912 en de Konnkjke Besuten van 13 apr 1912 (Staatsbad no. 145) en 5 augustus 1912 (Staatsbad no. 276) tot utvoerng van de Mtewet van 1912, respectevejk genaamd Mtebesut en Mtebesut 11. Het nschrjvngsregster moest ngevoge artke I3, e d, van het K.B. van 13 apr 1912 worden ngercht overeenkomstg het bj dat besut behorende mode 5. Ingeschreven werden de mannejke ngezetenen de op 1 januar hun 18e evensjaar hadden vobracht. Men moest zch daarvoor n januar aangeven bj de burgemeester van de gemeente waar de nschrjvng moest gescheden. Had emand verzumd zch te aten nschrjven, dan werd hj, zodra dt ontdekt werd, ambtshave ngeschreven door de burgemeester. De burgemeester moest zch vergewssen van de justhed van de opgegeven geboortedata. Het nschrjvngsregster werd jaarjks op de aatste februar, 's mddags om 4 uur, geopend en de aatste februar van het vogende jaar, op hetzefde uur, gesoten. Het regster moest vóór 7 maart door de burgemeester aan de Commssars der Konngn (herna aangedud as C.d.K.) worden gezonden, waarna het dezefde procedure doorep as het nschrjvngsregster ngevoge de Mtewet van 1861 (ze dee 4, p. 6-7), met den verstande, 65
dat de mtecommssars het regster na ontvangst doorzond aan de voorztter van de mteraad, de het na afoop van de tweede zttng van de raad retour zond aan de mtecommssars. 2. De aphabetsche regsters De utvoerngspocedure werd gereged n de Mtewet van 1912 en de Konnkjke Besuten van 13 apr 1912 (Staatsbad no. 145) en 5 augustus 1912 (staatsbad no. 276) tot utvoerng van de Mtewet van 1912, respectevejk genaamd Mtebesut en Mtebesut 11. Het aphabetsch regster moest ngevoge artke 15, e d, van het K.B. van 13 apr 1912 worden ngercht overeenkomstg het bj dat besut behorende mode 6. Het aphabetsch regster moest n tweevoud worden opgemaakt. Eén exempaar moest voór 7 maart door de burgemeester aan de Commssars van de Konng worden gezonden, tesamen met het nschrjvngsregster. Dt exempaar dooroopt vervogens dezefde procedure as het nschrjvngsregster. De C.d.K. zond het nschrjvngsregster en het aphabetsche regster aan de mtecommssars, de ook het dubbe exempaar van het aphabetsch regster kreeg toegezonden. De mtecommssars zond bede exemparen van het aphabetsch regster aan de voorztter van de mteraad. Na afoop van de tweede zttng van de mteraad gng één exempaar terug naar de mtecommssars, het andere exempaar naar de C.d.K. De mtecommssars en de C.d.K. haaden n het door hen ontvangen exempaar vervogens de namen door van de ngeschrevenen van we vaststond dat zj net aan de otng zouden deenemen. Daarna zond de C.d.K. zjn exempaar door naar de mtecommssars, de bede exemparen vergeeek en er zonodg wjzgngen n aanbracht. Vervogens gng één exempaar naar de burgemeester, de het bj de otng meebracht of et meebrengen door een vertegenwoordger van de gemeente. Bj de otng werd op bede exemparen het otngsnummer aangebracht, waarna één exempaar naar de C.d.K. gng en het andere naar de gemeentesecretare. 3. De otngsregsters De utvoerngsprocedure werd gereged n de artkeen 62 tot en met 68 van de Mtewet van 1912 en het Konnkjk Besut van 5 augustus 1912 (Staatsbad no. 276) tot utvoerng van de Mtewet van 1912, genaamd het Mtebesut 11. Het otngsregster moest ngevoge artke 14 van het K.B. van 5 augustus 1912 worden ngercht overeenkomstg het bj dat besut behorende mode A. Het regster moest n tweevoud worden opgemaakt. De otng geschedde n de maand september ten overstaan van de mtecommssars, n tegenwoordghed van de secretars van de mteraad en een vertegenwoordger van de gemeente. De mtecommssars tede n het openbaar zovee nummers of oten voor as het geta der aan de otng deenemende ngeschrevenen bedroeg. De otngsbjetten waren van dezefde keur en afmetng; ze vermedden ek n dudejke cjfers en etters een nummer, te begnnen met één en endgend met het nummer, aangewezen door het aan de otng deenemend aanta ngeschrevenen. De bjetten werden voór de otng door de mtecommssars geparafeerd en ek op dezefde wjze n een koker of rng gestoken en we zo dat het nummer op het bjet net zchtbaar was. De bus, waarn de otngsbjetten werden gedeponeerd, moest een kom zjn van ongekeurd doorschjnend gas. De bus werd op een tafe gepaatst, dudejk zchtbaar voor de omstaanders. De mtecommssars zette zch aan de tafe op de kortste afstand van de bus en zag er nauwettend op toe dat door of voor eke oteng sechts één bjet ut de bus werd genomen. De aan de otng deenemende ngeschrevenen, met ude stem door de mtecommssars opgeroepen n de vogorde van het afabetsch regster, trokken zef hun nummer. Voor de ngeschrevenen de net persoonjk aanwezg waren, net n staat waren of wegerden hun nummer te trekken, werd het getrokken door hun vader, moeder, voogd of curator, of, nden de ook net aanwezg waren, door de burgemeester, het raadsd of de ambtenaar van zjn gemeente, de bj de otng aanwezg was. Nadat het getrokken nummer door de mtecommssars hardop was voorgeezen, werd het teruggegeven aan degene de het had getrokken. Tjdens de otng had de mtecommssars de beschkkng over een onderoffcer. De ngeschrevene wens engte net n het aphabetsch regster was vermed werd, nden aanwezg, bj de otng gemeten. De otngsnummers werden v60r de otng op bede exemparen van het otngsregster ngevud door de secretars van de mteraad, de ook beast was met de nvung van één exempaar van het otngsregster. Een secretare-ambtenaar of een ander daartoe geschkt
persoon verzorgde de nvung van het tweede exempaar. Na afoop van de otng werd het otngsregster gesoten door de mtecommssars en de vertegenwoordger van de gemeente. De mtecommssars zond één exempaar aan de C.d.K., het andere werd overgebracht naar de gemeentesecretare. Het exempaar van de C.d.K. werd aan de provncae commandant gezonden, de er enkee uttrekses ut maakt. Vervogens zond de provncae commandant het ontvangen regster weer retour aan de C.d.K. c. De nterpretate en de betrouwbaarhed van de gegevens n de bron Ze dee 1. 3. Verwjzende nottes Ze dee 1. 4. Mogejke gebrukswjzen Ze dee 1.
bjage I
.. bjage I1 ' I.,..>"!'*", urt."z,'n 5 v-,. <,+" h, ~<".,,.I W.>a*ry I. *E.',,rn> -!.! ". Ix j I. OX*RmX** rm.,r"n,< t,?,, """'. ~~"~*'-"' *.,.,:~,,p,"* vr 1. m. I hw r,, O" ny.kr run m- T*: "m chnt..,",,,"f, I.,,.,I".,,,.~., "mryam., I,,,"., n:n/. n",i I " 1 -j -*. I.,-n< w&,=% 2. b," ",, " r ',,.,,k, t,, 1 **"I d'r h, WUASWG >uxnguis~i~. u~t.p.p"trv rnmn...r. rnd$n.k-r r.i-n,,,,,,,,,.,,,,8.p,.,,k. *u a.. rvrnm <.nn,/. m*a- _F 1.1 C!, p /, /, 1. -- - (:;<9r,G,,27,-.. 1.,,J I.,A<,";*/' 6 o/,*,","i,.,ï I 7 %.... - - -. - --. djf. / J. - /*.d<d,7*.n Ad-,% I.y.., k## t'~;~~~..,,f~~,,~y&.,- -, - e /k m/ccr~! 1 / / -.,.. ~ J ; //,I. f' t g, / ~ &*./.- c - -; t.&?' "'.- ' r g /#ozr#drr*rr* 2 / 7% :.. d'! - :,/%" 6.. J ; <, +%-f, '. t j,?,-,j;'.,. @/W - ~- >-.,,,., A"/./;-,, " 3 / /d,. J,, *.A7,,..A.->.' j I. I!.:.-..?. '9.... " F'"',,," 1.,,..r,., A$/, s :,4 /,'..,Z+ +y 6 : J.,.,,/.//,,, c-.. &(m/*,-'. -.I.,,/,.,d* 1,;ZA~Z/Y /' 2. " <Y/ -#P, '7-7 1. R,,
",.Y r,,.,.., <'.<,,,r.,,, I".. h,d *d.,+.,q. w b,,.u7"9 04 d.,i,....~rg~~~d.,," 'b., #dd"~"d '*V'.Y.., YICP~Y I rn,,r.,,. nuru..z",,. A,,",*,~" 1,, I R"*h "S 8. 7crr.m. "r'r'-,, <R<. <P,**.,s, w<n.. 1 <Vrn."" V.r.r#, r., ""n. r n k.n,>,".ir ">,. : t.rrdnn,in,i. I-rrdun.y-u *-:'nr srrt."' ormorr *," b,.,..,",, < WXh' A",,, **r ',.'..',,I < *Yd,,r, u,upur ArJnut-pr&! Sunmrn. >rb hrr,p,. urrrt ', Vumm-r,.# xan br<.unarrïhrrr.,c, b *,.r w,,i,,~,r V".",.'hkb.I,,,,p..! "u.,,r*- hwdr d n Ir r..*. *!-T-,., IK1 /I, " *, : '.,,u<.,.r,rnr.p <*a.i-n.<-",w I2 s I< UPEBX1ShT.V
.~ -. bjage I11 ' 1.! t S U, 1,. J/. -. - -- ~- ~.~.. 1 -.- - ~~ 1.,'-pU. (r.." nw.,)uwn,a I Y...,-""" \.n." <Sb, &r nuhb-n IA. x r.&.,t-~u~,~.i.,,... yt. -cj"., : \',.rrwnn <.n..,,*.,<., I Ir ".I rn &" Y. h1 Irhn 1 b. r-.wru-s. 4 -. h~.nw \..u. \..*.f.n Wrh m ur 14 rrd. en 1-n-W," rr...,. I,"",,.V!,.r ommuun~u.."nun.. n rum-.r 1.,r*<,,.". n.. r,,, h(,'.h,o,r,xn.n.i,.,,*,,,-..n,ub,rn..n~.i.r... n,...,., brtau.. ~mrhy rurdj.,tn >.n,,r,!.n,urn..r 4. h. n. W *.r m. 1- y-hhw hu ; Y, Z,,.,,,.,.I.,, 1. z,*-* / 1 M& ' 1. t ;?,452., t /! I,e t ' -.&...Jd/. /A,.--, - Wd,4&./q/ 4 % 2 A>,-,.I 4,.,pz/~*... ~. ~. " T - 9 & ~. 1.,C?/& z.& 1 1.,A$,& 5 %*MW +d& &- ' <@/dp, h s,./,pd&. 1 &.J.<,d.. ;'&2-7.. 3xv/+A...','z.+, I *+;. x &/%.-! /.>. ---- ---.. /. 2.;*/p...- '/.y/,,.,, /. & /@-A.".- / I I. 1. 1. I. Z 9. 'I 6 1. - I. - I I. I 8 P
.k*-buv. I.,,.,#,,A-,-r,,S, ~rtrn~..r,,*d~,-~.a I"'.' I,J".,,.,,",.,*.'-~-r-~,-.-hr.',",<,,, '.* br h,*...,.f,., I* nr.. n,.b..,.-,,,,j.,j,^,,,.,,. 8,.,,..,. >,.I...<.* I,Dm, r.",-'j.!,n,r n I v.nsu.c.,r, I..., ". I,,,,II4'.",,," f I.." w. d..1.,'"*." '.I#' ],n;<,,rh.~ UWYSC~~.F-V. C - ~ P *..b. b C. 1 14,,-bk, 1 Kd*I o ~*,,.,,,.,,,.., ",,,,,,,",.,I., :,,#,,<?..r,.,,..b "%j>,,n?!,c, ", P,,, > ~ ~ ~. ~ '. C.,,." r,..ru. n C rdr ]&.t. "<r,"..".i a.,--.i..t,,,r,,.b,,,,b,.m." :,,*,,.b, t,,. v,..,-.,k," J. 111 11. I I. I a. -! I. I,,,'-Z..A*," 7 Y... 4 /&z& a;r y 4 -d 9,. &z?-- m,.,tv> I I I I 1,'!s".- /.-..-,.-.-.,-JB Y< r I.s / /&?4yf-- I n,,,rm /K-K-I/ t: I, t /J' mm /JI;../J " I,< -&-JA+ I-ter.., f,.+.upk fy-&- - - - -. I. Y --- I r r,.i/<," -- I, I I Y.,.; I : z m,,,i,,, I I I U<,. 3,~,I,"
Noten: agemeen 1. F.C. Spts, Metamorfose van de oorog, p. 147. 2. H. Amersfoort, Voor Vaderand en Oranje, p. 544. 3. F.C. Spts, Metamorfose van de oorog, p. 184. 4. F. Snapper, Enge sterktecjfers, p. 85. 5. In de neuwe wetgevng beef de procedure van nschrjvng en otng der denstpchtgen praktsch gejk. I11 1929 werd de otngsprocedure gewjzgd. Tevens werd bepaad dat vanaf de chtng 1930 geen aparte otngsregsters meer zouden worden opgemaakt. Het toegewezen otngsnummer werd aeen nog genoteerd n de aphabetsche regsters. (Staatsbad 1929, no. 21). Sedert de chtng 1939 werd geen 10- tng meer gehouden. Krachtens de Wet van 21 februar 1938 (Staatsbad no. 500) werd het Iotngssysteem afgeschaft. dee 2 1. Muken, W. van, Inventars van de archeven der gemeente Vakenburg 1800-1940, Maastrcht 1973, no. 5327. 2. Ibdem, no. 5421. 3. Nujens, E.M.Th.W., Inventars de archeven van het ProvncaaI Bestuur van mburg 1814-1913, Maastrcht 1982, no. 9414. 4. Ibdem, no. 9425. dee 3 1. Muken, W. van, Inventars van de archeven der gemeente Vakenburg 1800-1940, Maastrcht 1973, no. 5342. 2. Ibdem, no. 5442. 3. Nuyens, E.M.Th.W., Inventars der archeven van het Provncaa Bestuur van mburg 1814-1913, Maastrcht 1982. no. 9459. dee 4 1. Muken, W. van, Inventars van de archeven der gemeente Vakenburg 1800-1940, Maastrcht 1973, no 5381. 2. Ibdem, no. 5481. 3. Ibdem, no. 5530. dee 5 1. Muken, W. van, Inventars van de archeven der gemeente Houthem 1800-1940, Maastrcht 1974, no. 2306. 2. Ibdem, no 2379. 3. Koerhus, B. Inedng op de paatsngsjst van de Mteregsters 1865-1941, onderdee van het archef van de C.d.K., Zwoe 1983, p. 2. 4. Muken, W. van, Inventars gemeente Houthem, no. 2437.