Artsen en zorg voor vluchtelingen Den Haag, 1 december 2016 Evert Bloemen, arts (e.bloemen@pharos.nl) Pharos, expertisecentrum gezondheidsverschillen 1
Aan de orde komen 1. Cijfers en migratie 2. Asielprocedure 3. Gezondheid asielzoekers 4. Culturele aspecten 5. Zorg op maat 2
Vluchten: van alle tijden En de reacties ook 3
Immigratie naar NL naar motief 4
5
6
Asiel aanvragen Vraag om bescherming volgens Vluchtelingverdrag of Europees Verdrag van de Rechten van de Mens Staat heeft plicht deze aanvraag te beoordelen (=asielprocedure) Staat heeft plicht opvang, rechtshulp en medische zorg te verlenen Bij afwijzing: terugkeer / uitzetting Bij toekenning: verblijfsvergunning asiel = Vluchtelingstatus Altijd bepaalde tijd (5 jaar), daarna om te zetten naar permanent of terugkeer Vluchteling 7
8
Asielaanvragen in 2015 9
10
11
12 Asielprocedure in NL
Ervaringen vluchtelingen In eigen land Oorlog, onderdrukking, marteling, geweld tegen vrouwen Tijdens vlucht (seksueel) geweld, ongeluk, verdrinking, omstandigheden, mensenhandel In Nederland voor asielaanvraag, asielprocedure, leven in AZC Inburgeren, integreren, racisme 13
Gezondheidsproblemen asielzoekers Conform gewone bevolking Daarnaast specifieke problematiek: Lichamelijk infectieziekten, chronische ziekten, gevolgen van geweld, gevolgen van stress en angst Psychisch kwetsbaarheid, traumatisering, verlies, angst: vaak PTSS en/of depressie Sociale stressoren asielprocedure, leefomstandigheden, scholing en werk, afwezig netwerk, focus op eigen land, discriminatie, opvoeden kinderen In AZC: huisartsenzorg door Gezondheidscentrum Asielzoekers (GCA) 14
Marteling en geweld 15
Littekens en restverschijnselen 16
Specifieke lichamelijk ziekten Infectieziekten Tuberculose (Eritrea > Somalië > Afghanistan) Hepatitis B en Malaria Vaccinaties (vooral kinderen) Chronische aandoeningen Diabetes (meer) Hart- en vaatziekten (minder) COPD (gelijk; meer rokers) Kanker (minder) Vit. D deficiëntie (meer) Anemie (sikkelcelziekte, thalassemie, G6PD) 17
Post traumatische problematiek Meerdere dimensies 1. Stemming (depressief) 2. Herinnering en angst (PTSS) 3. Het gekwelde lichaam (pijnklachten) 4. Slechter functioneren (cognitief, sociaal) 5. Existentiële worsteling (zingeving) 18
Psychiatrische problematiek vluchtelingen Cijfers Onderzoek GGZ Drenthe (Laban et al, 2005, Tijdsch. v. Psychiatrie) n = 294 asielzoekers uit Irak; T1 < 6 mnd in Ned. ; T2 > 2 jaar in Ned. - T1: 42% een of meer psychiatrische stoornis (31% PTSS; 25% Depressie) - T2: 66% een of meer psychiatrische stoornis (42% PTSS; 44% Depressie) Onderzoek VU (Gerritsen et al, 2006, NTvG) n = 232 asielzoekers (Iran, Somalië, Afghanistan) - 28% symptomen PTSS; 68% symptomen angst of depressie; 15% contact GGZ n = 178 vluchtelingen (zelfde landen) - 11% symptomen PTSS; 39% symptomen angst of depressie; 10% contact GGZ Onderzoek AMC (Lamkaddem et al, 2013, NTvG en 2014 BMC Psychiatry) n = 172 vluchtelingen in gemeenten (uit groep VU) - 15% PTSS; 40% symptomen angst of depressie - meer contacten huisarts; bij PTSS meer contact GGZ (54% versus 21%) 19
Wat maakt zorg aan asielzoekers en vluchtelingen lastig? 1. Taalproblemen en gebruik van tolken 2. Interculturele setting a. Contact en vertrouwen b. Gedrag c. Ideeën over ziekte en gezondheid 3. Psychische problematiek en somatiseren 4. Weinig overdraagbare kennis, veel intuïtief handelen GEVOLGEN Onzekerheid, verwarring, misverstand, irritatie, te weinig tijd risico ineffectief medisch handelen 20
Culturele aspecten Cultuur Een samenhangend geheel van betekenissen dat de mens oriënteert op de werkelijkheid waarin hij leeft, dat hem inzicht geeft in de dingen waar het in het leven om gaat en aangeeft welke normen zijn leven richting dienen te geven. Culturele aspecten kleuren. wat als ziek en gezond wordt beschouwd voor welke klachten hulp wordt gevraagd het verklaringsmodel voor klachten en ziekte naar wie je toe gaat voor hulp waar je over zwijgt en waar je over praat hoe je klachten of ziekte presenteert 21
Culturele aspecten in de zorg Aandachtspunten Ethnocentrisme Wij zij denken Stereotypisch denken Onzekerheid Acculturatie Interculturele competenties Kennis: epidemiologie, context en achtergrond Persoonlijk: Bewustzijn (t.a.v eigen cultuur en die van de ander) Vaardigheden (communicatie, uitleg) 22
Zorg vanuit perspectief vluchteling Hulp vragen bij gevoelig onderwerp: teken van zwakte niet bij onbekenden kan hulp wel helpen? Is de hulpverlener te vertrouwen / kan die mij begrijpen? Zoekt erkenning en steun Vaak in eerste instantie gericht op lichamelijke klachten Onbekend met psychische hulp (stigma) Vermijding (herinnering/verleden; vraag om pillen)
Belang van Levensverhaal Levensverhaal geeft context en kleur familie (waar, in leven, contact)? opleiding, werk voorheen? ziekte en gezondheid vroeger? aanleiding vlucht? wat meegemaakt? medische klachten door ervaringen? huidige sociaal-maatschappelijke situatie Waar de breuken liggen, liggen ook de bronnen
Zorg op maat Professioneel, volgens richtlijn / standaard Cultureel sensitief Acceptabel en zinvol = aansluitend bij verklaringsmodel Begrijpelijk Aansluitend bij uitingsvorm van stress Aanpassen van taal Passend rolgedrag hulpverlener (egalitair paternalistisch) 25
Zorg op maat Aanpak 1. Verbreed anamnese 2. Exploreer eigen verklaring patiënt 3. Lichamelijk onderzoek 4. Erkenning cruciaal, diagnose minder 5. Uitleg, uitleg, uitleg 6. Zoek gezamenlijke verklaring voor klachten 7. Iets doen / geven 8. Propageer gezond gedrag 9. Betrek familie of gemeenschap 26
Tot slot Zorg voor vluchteling 1. Normaal professioneel handelen met specifieke elementen 2. Centraal staan: levensverhaal, leefwereld en culturele aspecten 3. Deze groep is toetssteen voor culturele zorg op maat 4. Realiseer: onze eerstelijnsaanpak is vaak onbekend 5. Ken uw patiënt en diens leefwereld 6. Lichaam als ingang, lichamelijk onderzoek betaalt zich uit 7. Meer psychische problematiek (depressie, angst, ptss) 8. Als standaard niet werkt, verbreedt aanpak 9. Probeer onbegrepene te begrijpen en onverklaarbare te verklaren 10. Vanwege stigma en onbekendheid met psychische klachten kan huisarts veel betekenen voor deze groep
Meer weten www.huisarts-migrant.nl (Pharos, NHG, LHV) boek Huisarts en vluchteling Dank voor uw aandacht