ZWEMWATERPROFIEL van het ZWEMWATER DUINMEERTJE HEE januari 2011
voorblad: zwemwater -- 2 --
Inhoud 1. Inleiding...5 2. Werkwijze...7 3. Huidige toestand...9 3.1 Terrein... 9 3.2 Gebruikers...11 3.3 Beheer...11 3.4 Bronnen van fecale verontreiniging...12 3.5 Risicofactoren voor blauwalg...13 3.6 Andere bronnen van verontreiniging...13 4. Historie...15 4.1 Algemeen...15 4.2 Fecale verontreiniging...15 4.3 Blauwalg...15 5. Kwalificatie...17 6. Maatregelen...19 Literatuur -- 3 --
-- 4 --
1. Inleiding Dit rapport vormt het voor zwemwater. Dit ligt op Terschelling tussen de woonkernen West Terschelling en Midsland. aanleiding De Zwemwaterrichtlijn van de Europese gemeenschap beoogt het risico op gezondheidsschade van zwemmers zoveel mogelijk te verminderen. In 2006 is deze richtlijn vernieuwd. De richtlijn schrijft voor dat uiterlijk maart 2011 voor elk zwemwater het moet zijn opgesteld. Aan het einde van het badseizoen van 2015 moeten alle zwemwateren ten minste aanvaardbaar zijn. Bovendien moeten maatregelen genomen worden om het aantal als uitstekend of goed ingedeelde zwemwateren te doen toenemen. In Nederland is de richtlijn verder ingevuld via de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz). figuur 1. De ligging van het zwemwater. doel In het worden risico s voor de gezondheid van de zwemmers geïnventariseerd. Deze risico s worden volgens de richtlijn gekarakteriseerd aan de hand van fecale bacteriën en blauwalg. De bronnen hiervan worden in het geïnventariseerd en beoordeeld. Vervolgens worden maatregelen geformuleerd waarmee deze risico s verkleind kunnen worden. leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt beschreven welke werkwijze bij de opstelling van dit rapport is gevolgd. In het daarop volgende hoofdstuk wordt de huidige toestand in kaart gebracht. Daarna volgen in hoofdstuk 4 de metingen die op deze plaats in de afgelopen jaren zijn uitgevoerd. Na de kwalificatie van dit zwemwater in hoofdstuk 5, staan in hoofdstuk 6 de bij dit zwemwater uit te voeren maatregelen. procedure Het wordt opgesteld onder verantwoordelijkheid van het waterschap. Tijdens de conceptfase van dit rapport is contact geweest met de provincie Fryslân, de Gemeenschappelijke Gezondheids Dienst (GGD) en Staatsbosbeheer. In principe zou ook contact geweest moeten zijn met de gemeente Terschelling als betrokken partij, maar deze omissie werd in een te laat stadium gemerkt om nog mee te nemen bij dit. Bij de revisie van het zal dit worden rechtgezet. reikwijdte In een wordt een zwemwater alleen bekeken vanuit de invalshoek van de volksgezondheid van zwemmers. Allerlei andere aspecten, zoals parkeergelegenheid voor auto s, blijven dan ook buiten beschouwing. -- 5 --
-- 6 --
2. Werkwijze risico s Risico op gezondheidsschade voor zwemmers is via twee sporen in beeld gebracht: alle mogelijke huidige oorzaken van gezondheidsschade zijn geïnventariseerd; nagegaan is wat op deze plaats in het verleden gebeurd is op het gebied van de volksgezondheid. Bij beide sporen is steeds gebruik gemaakt van al bestaande informatie. Deels is deze afkomstig van de andere betrokkenen. De enige informatie die wel in het kader van dit is gegenereerd, is die over de inrichting en de waterdiepte van het zwemwater. spoor één: mogelijke huidige oorzaken De situatie in het veld en de activiteiten van de verschillende partijen, overheden op deze plaats zijn tegen het licht gehouden vanuit de gezondheids-optiek. Verder is het beïnvloedingsgebied bepaald. Mogelijke bronnen daarin zijn achterhaald via de Registratie Vergunningverlening en Handhaving. Voor fecale verontreiniging zijn hiervan alleen de bronnen nooduitlaten, overstorten, huishoudelijk afvalwater en open teelt en veehouderij relevant. In hoeverre de huidige situatie oorzaak kan zijn voor verontreiniging met blauwalg wordt bepaald door de ecologische omstandigheden. Het zwemwater is daarom vanuit ecologisch gezichtspunt gekarakteriseerd. Ook daarbij is de omgeving van invloed. spoor twee: gebeurtenissen Indien zwemmers bij dit zwemwater in het verleden ziek zijn geworden of er verontreinigingen zijn voorgekomen, dan is dat een indicatie dat dat in de toekomst evengoed kan gebeuren. De gebeurtenissen op dit gebied zijn daarom geïnventariseerd. fecale parameters veranderd Fecale verontreiniging werd tot voor kort gemonitord aan de hand van de parameters Totaal bacteriën van de coli groep en Thermotolerante bacteriën van de coli groep. Vanaf 2008 zijn deze parameters conform de nieuwe richtlijn, vervangen door Intestinale Enterococcen en Escherichia coli. In het kader van deze verandering zijn de nieuwe parameters ook al eens eerder gemeten en zijn de oude parameters nog wat langer gemeten. parameters blauwalg veranderd Tot en met 2008 werden in geval van drijflagen de microcystine concentratie gemeten. Vanaf 2009 wordt er niet meer naar microcystines gemeten, maar worden er cellen geteld. kwalificatie Omdat de EG-richtlijn dit voorschrijft, is het zwemwater gekwalificeerd uit oogpunt van gezondheidsrisico s voor zwemmers. Dit is gebeurd via drie invalshoeken: Het zwemwater is gekwalificeerd volgens de in de EG-richtlijn voorgeschreven systematiek. Deze systematiek maakt gebruik van de fecale parameters Escherichia coli en Intestinale enterococcen over een meetperiode van vier jaren. Van deze parameters is echter pas een meetperiode van twee jaar beschikbaar zodat de systematiek nog niet volledig toegepast kon worden. Omdat kwalificatie aan de hand van de huidige parameters nog niet helemaal mogelijk was, is ook een kwalificatie opgesteld aan de hand van de eerder gebruikte parameters Thermotolerante coli en Totaal coli. Deze zijn zoveel mogelijk verwerkt -- 7 --
conform de intentie van de EG-richtlijn, over een periode van acht jaar. Terwijl de systematiek van de richtlijn alleen gebaseerd is op fecale verontreiniging, is hier ook blauwalg in de kwalificatie meegenomen. maatregelen Uit de eerste hoofdstukken blijkt of er grotere risico s kunnen voorkomen en wat de oorzaak hiervan kan zijn. Die maatregelen zijn gezocht die naar verwachting het meest effectief en efficiënt zijn om deze risico s te verkleinen. Bij de verschillende activiteiten rond de opstelling van dit rapport konden allerlei zaken naar voren komen die niet meteen een erg groot risico vormen en die tot een slechte beoordeling hebben geleid, maar die toch wel nadelig kunnen zijn voor de gezondheid van zwemmers. Denk bijvoorbeeld aan een toiletgebouw waarvan het onderhoud niet is geregeld. Ook deze zaken zijn bij de maatregelen meegenomen. Ze zijn natuurlijk helemaal aantrekkelijk als een risico behoorlijk verminderd kan worden via een kleine inspanning. -- 8 --
3. Huidige toestand 3.1 Terrein ligging De zwemwaterlocatie ligt op Terschelling ten noorden van het gehucht Hee, halverwege West Terschelling en Midsland. Het meertje is in 1962 gegraven om zand te winnen voor de verhoging van de Waddendijk. Later is het meertje ingericht als recreatieplas. figuur 2. Omgeving zwemwater. naastliggend grondgebruik Rond het zwemwater liggen enkele boerderijen, waarvan de meeste ten behoeve van de recreatie zijn verbouwd, verder enkele grote campings en recreatieterreinen. inrichting De inrichting van het terrein is af te lezen in figuur 3. De zwemwaterlocatie heeft een ligweide van 200 meter lang en 30 meter breed. Er is geen specifiek zandstrand. Het zwemwater is afgescheiden van het duinmeertje door een drijflijn. Er zijn geen toiletten of andere sanitaire voorzieningen bij het zwemwater. Er staan wel afvalbakken. De waterdiepte is afgebeeld in figuur 4. Binnen de drijflijn is het water maximaal 1,25 m diep. -- 9 -
figuur 3. De inrichting van het zwemwater. figuur 4 De waterdiepte van het zwemwater -- 10 -
Er staat een bord met de regels zoals opgenomen in tabel 1. tabel 1. Op het bord aangegeven regels Geen toezicht Zwemmen op eigen risico Vissen met hengel toegestaan Verboden open vuur te stoken Honden aan de lijn Verboden voor bromfietsen waterstroming Het zwemwater is een geïsoleerd duinmeertje. Het water wordt gevoed met regenwater en dagzoomend grondwater uit de omliggende duinen. bodemsoort De zwemwaterlocatie ligt in een (duin)zandgebied. De bodem van het zwemwater bestaat uit zand. bagger Uit de landmetingen blijkt dat er in het zwemwater geen bagger is opgehoopt. 3.2 Gebruikers Aangenomen wordt dat de gebruikers van de zwemplaats vooral van de omliggende camping afkomstig zijn. Er is sprake van sociale controle. 3.3 Beheer officieel zwemwater Dit water was de afgelopen jaren officieel zwemwater in het kader van de Whvbz, ingedeeld in de categorie D. Het badseizoen loopt van 1 mei tot en met 30 september. hygiëne In Nederland zijn drie systemen beschikbaar om eventuele problemen met de hygiëne van zwemwater te signaleren: De GGD verzamelt ziekteverschijnselen zoals die bij de verschillende instanties bekend worden en kan die interpreteren. Tijdens het badseizoen wordt om de twee weken een watermonster genomen en geanalyseerd. De watermonsters worden altijd op een en dezelfde locatie genomen, het controlepunt bij een zwemwater. Zie figuur 3. Mede op basis van deze metingen wordt door de provincie gehandhaafd. Er kan een negatief zwemadvies, een zwemverbod worden afgekondigd, of een zwemwater kan zelfs gesloten worden. De Whvbz biedt de mogelijkheid om bij een zwemwater een houder aan te wijzen die de hygiëne weliswaar op eenvoudige wijze, maar wel frequent onderzoekt. Bij dit zwemwater is geen houder aangewezen. Er is nog niet nagegaan of het controlepunt voldoet aan wettelijke vereisten. informatie Het publiek wordt over dit zwemwater voorgelicht via www.fryslan.nl. -- 11 --
ruimtelijke aspecten Zwemwater de Hee maakt deel uit van de Ecologische Hoofd Structuur maar valt niet onder Natura 2000. Het terrein maakt deel uit van het bestemmingsplan buitengebied met bestemming recreatie en nevendoelstelling natuur. Er is verder geen planologische reservering. privaatrechtelijke situatie Het terrein is gedeeltelijk in eigendom van Staatsbosbeheer. Ter plaatse bestaan verder geen private rechten. dagelijks beheer en onderhoud Staatsbosbeheer is verantwoordelijk voor het dagelijkse beheer en het onderhoud. Zij voert het onderhoud ook uit. Het onderhoud bestaat uit legen van vuilnisbakken, periodiek opschonen van de waterlijn en gebeurt regelmatig in het toeristenseizoen. Buiten het seizoen indien noodzakelijk. 3.4 Bronnen van fecale verontreiniging fecale verontreiniging ter plaatse Fecale verontreiniging kan als herkomst de mens hebben, maar ook van bijvoorbeeld paarden, honden of vogels afkomstig zijn. Menselijke herkomst: er zijn geen toiletten aanwezig; Aanwezigheid van paarden of honden (aangelijnd) is niet verboden; Fecaliën van vogels komen niet veel voor. fecale verontreiniging vanuit de omgeving Binnen het beïnvloedingsgebied van het zwemwater (figuur 5) ligt geen enkele bron van mogelijke fecale verontreiniging. Zo is geen ook geen riooloverstort of nooduitlaat die loost op het zwemwater. Er is geen sprake van recreatievaart. In de nabijheid van het zwemwater is wel sprake van (extensief) open teelt en veehouderijen. figuur 5. Het beïnvloedingsgebied van het zwemwater : het gebied binnen de rode lijn. -- 12 --
3.5 Risicofactoren voor blauwalg voorkomen in oppervlaktewater In tabel 2 staan factoren die invloed hebben op de ontwikkeling van blauwalg bij het zwemwater met het bijhorende risico. tabel 2. Risico op blauwalg in zwemwater op grond van verschillende factoren. factor lokale situatie risico Isolatie De Hee is een geïsoleerde waterplas groot Ecologische toestand De huidige situatie is matig groot Nutriëntenrijkdom De huidige situatie is goed klein Troebeling en slibophoping Er is geen sprake van slibophoping. Het doorzicht is redelijk Watertemperatuur De huidige situatie is goed klein Ligging ten opzichte van wind De zwemlocatie ligt aan de westkant van de zwemplas locale eutrofiering De voedselrijkdom van het water kan toenemen doordat mensen voer in het water gooien, bijvoorbeeld bij het voeren van vogels en/of vissen. Het is hier niet verboden om vogels of vissen ter voeren (tabel 1). vanwege de nabijgelegen campings en recreatieterreinen bestaat er goede kans dat vogels en vissen hier wel eens gevoerd worden. risico op blauwalg Op grond van bovenstaande factoren kan geconcludeerd worden dat er bij het zwemwater risico bestaat op het optreden van blauwalg. 3.6 Andere bronnen van verontreiniging microverontreinigingen Bij het onderhoud van de zwemwaterlocatie worden geen chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt. glas, puin en ander afval Er zijn geen berichten bekend dat er glas, puin of ander afval onder water zou liggen. klein klein -- 13 --
-- 14 --
4. Historie 4.1 Algemeen gezondheidsklachten De afgelopen jaren zijn bij de GGD over dit zwemwater nooit signalen over ziekteverschijnselen binnengekomen. Het is onbekend of dit komt doordat er werkelijk geen ziektegevallen zijn opgetreden of dat die niet gemeld zijn. Er zijn ook geen gezondheidsklachten bekend op grond van andere bronnen. dierziekten Volgens de Jaaroverzichten botulisme en de Klachten- en incidenten-registratie in verband met vergunningverlening en handhaving zijn hier over de periode 2002-2009 geen dierziekten bekend. zwemverboden In de jaren 2002-2009 is hier nooit een negatief zwemadvies of een zwemverbod afgekondigd. Het zwemwater is in die jaren ook nooit op grond van de Whvbz gesloten. 4.2 Fecale verontreiniging voorgekomen verontreiniging In principe wordt 12 maal per jaar gemeten of sprake is van fecale verontreiniging. Indien dat het geval is dan wordt nog een keer gemeten. Over acht jaren komt dat neer op rond de 100 datums waarop gemeten is. Bij de metingen in de periode 2002-2009 bleek het zwemwater nooit fecaal verontreinigd te zijn. conclusie Afgaande op de voorgekomen verontreinigingen is het risico op fecale verontreiniging bij het zwemwater laag te zijn. 4.3 Blauwalg voorgekomen verontreiniging In de periode 2005-2010 zijn nooit drijflagen of blauwalg kolonies waargenomen. Er is dan ook niet gemeten op microcystines. conclusie Afgaande op het vóórkomen van blauwalg in de afgelopen jaren is het risico op blauwalg bij zwemwater laag. -- 15 --
-- 16 --
5. Kwalificatie systematiek van de richtlijn De meetreeks van de fecale parameters leidt tot de volgende uitkomst: Escherichia coli: het 95 percentiel is 227 kve/100 ml, dus uitstekend; Intestinale enterococcen: het 95 percentiel is 109 kve/100 ml, dus uitstekend. Als meetreeks was alleen 2008 2009 beschikbaar terwijl een meetperiode van vier jaar door de EG is voorgeschreven. oude parameters De oude parameters leveren over de periode 2005-2008 het volgende beeld: Totale coli: het 95 percentiel is 436 kve/100 ml, dus goed; Thermotolerante coli: het 95 percentiel is 248 kve/100 ml, dus goed. Bij de oude parameters is goed overigens de hoogst haalbare kwalificatie. blauwalg De beoordeling van blauwalg is niet wettelijk vastgelegd. In het verleden zijn er nooit problemen geweest met blauwalgen. Er blijft wel enig risico op blauwalg vanwege de huidige situatie van het zwemwater ( 3.5). Ten aanzien van blauwalg scoort het zwemwater matig. conclusie Het zwemwater krijgt de kwalificatie goed. Daarbij hoort wel als kanttekening dat de systematiek van de Zwemwaterrichtlijn nog niet volledig toegepast kon worden. -- 17 --
-- 18 --
6. Maatregelen Bij dit zwemwater zijn de risico s voor de gezondheid van zwemmers laag. Om die risico s de komende jaren laag te houden zijn dan ook geen ingrijpende maatregelen nodig. Zodoende zijn de maatregelen nodig zoals opgenomen in tabel 3. tabel 3. De bij zwemwater uit te voeren maatregelen. nummer omschrijving initiatief 1 aanwijzen als zwemwater provincie 2 aanmerken als categorie D volgens Whvbz provincie 3 begrenzen conform figuur 3 1) 4 regels over zwemwater in APV gemeente 5 afspraak gemeente / GGD over meldingen gemeente 6 handhaving Whvbz provincie 7 controlepunt vaststellen waterschap 8 monitoring blauwalg en fecale verontreiniging op het controlepunt 9 bij een plan in het beïnvloedingsgebied rekening houden met gezondheid van zwemmer door waterschap bij het plan te betrekken 1) dit is door opstelling van dit gerealiseerd. waterschap alle overheden -- 19 --
1. Literatuur Richtlijn 2006/7/EG van het Europees parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. Wet van 2 juli 1969, houdende regelen nopens de hygiëne en de veiligheid in zweminrichtingen (Wet hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden); voor het laatst gewijzigd december 2009. Besluit hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen; voor het laatst gewijzigd 9 december 2009. Regeling hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen; laatst gewijzigd 10 december 2009. Werkboek Whvbz / Bhvbz re bereiken via www.infomil.nl > Water > Zwemwater. Nationaal Water Overleg (NWO) 10 maart 2010. Blauwalgprotocol 2010. RIZA, Grontmij 2005. Handreiking bij het opstellen van een. Rijkswaterstaat 2008. Blauwalgen in het ; handreiking om het risico op proliferatie van toxische blauwalgen te beoordelen. Opgesteld door DHV. Provincie Fryslân 2010. Draaiboek zwemwater 2010. Landelijke Coördinatiestructuur Infectieziektebestrijding 2002. Draaiboek Ziekten gerelateerd aan recreatie in en rond zwemwater. Schoumans, O.F., J. Willems & G van Duinhoven, 2008. 30 vragen en antwoorden over fosfaat in relatie tot landbouw en milieu. Wageningen, Alterra. Min V & W, DHV. 2005. KRW en oppervlaktewater; bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water. -- 20 --