Perspectives Visiedocument waardeoverdracht
Systeem van waardeoverdracht aanpassen De invoering van een nieuw pensioencontract onder het nieuwe FTK is een logisch moment om ook het wettelijk systeem van waardeoverdracht aan te passen. Dat is inmiddels in gang gezet met een brief van Staatssecretaris van SZW, Jetta Klijnsma, aan de Tweede Kamer, een rapport van de Stichting van de Arbeid en een advies van de Pensioenfederatie. Het systeem kent ook in de huidige situatie al grote nadelen, met name hoge bijbetalingslasten voor werkgevers bij direct verzekerde regelingen en het wegvallen van garanties. Dit betekent dat het huidige standaardtarief zal moeten worden losgelaten. De wettelijke term waardeoverdracht behoeft geen wijziging, maar moet juist als uitgangspunt worden genomen. Deze term geeft namelijk al duidelijk aan, dat er sprake is van de overdracht van actuarieel berekende waarde en niet van juridisch vastgestelde aanspraken. De Staatssecretaris van SZW lijkt deze lijn nu te willen verkennen. Als Towers Watson brengen wij daarbij graag onze ideeen en inzichten onder de aandacht. Dat doen wij in dit document. Wij pleiten er daarom voor om het huidige systeem van waardeoverdracht zodanig aan te passen, dat zoveel mogelijk nadelen van het systeem worden ondervangen. Wij denken dan aan een nieuw systeem van waardeoverdracht gebaseerd op de gefinancierde waarde van het pensioen. 2 Visiedocument waardeoverdracht
I. Toeslagambitie wordt niet meegenomen bij waardeoverdracht In het huidige systeem van waardeoverdracht staan de gefinancierde nominale aanspraken centraal. Die bepalen de overdrachtswaarde ofwel de contante waarde van de over te dragen nominale pensioenaanspraken van de pensioenuitvoerder (hierna: PUO) van de oude werkgever naar de PUO van de nieuwe werkgever. De belangrijkste parameter daarvoor is de wetteljke rekenrente voor de verplichtingen. Daar is weinig mis mee. Wat wel mist, is de waardering van de eventueel verwachte indexatie van dit pensioen. Hier bestaan grote verschillen tussen pensioenregelingen. Die verschillen zijn gelegen in de doelstelling, de financiering daarvan en de reeds beschikbare middelen en lopen uiteen van geen indexatieverwachting tot vaste of gegarandeerde koopkracht- of welvaartsontwikkeling. Op dit moment doet de overdrachtswaarde geen recht aan de pensioenwaarde, omdat de indexatie niet gewaardeerd wordt. Als de oude PUO een betere indexatie heeft, kan de werknemer de overdracht achterwege laten, mits hij goed geïnformeerd wordt over het potentiele verlies. In plaats van kan is dit echter ook te zien als zal moeten, omdat het systeem anders rechtenverlies geeft. Als de nieuwe PUO een betere toeslagverlening heeft, dan krijgt de werknemer die er gratis bij. Uiteraard is dit voordeel voor deze werknemer een equivalent nadeel voor de andere deelnemers bij die PUO of voor de werkgever als deze moet bijbetalen. In een verbeterd systeem van waardeoverdrachten zou dus rekening moeten worden gehouden met de waarde van gekoppelde aanspraken of ambities. Als de waardeoverdracht bij een pensioenfonds speelt, ondervindt dat fonds een resultaat als de interne grondslagen voor het betrokken pensioen verschillen van de overdrachtswaarde. Verschillen kunnen voortkomen uit de doorlopend veranderende rekenrente voor de fondsverplichtingen en door een verschil in overlevingsgrondslagen. Dat laatste laten we hier buiten beschouwing, hoewel de verschillen van betekenis kunnen zijn. De resultaten zijn voor pensioenfondsen relatief beperkt en doorgaans te overzien. De meeste fondsen hebben bovendien zowel inkomende als uitgaande overdrachten, hetgeen de resultaten nivelleert. Voor gesloten of net beginnende fondsen kan dit anders liggen, maar genuanceerder dan het navolgende. Als de overdracht bij een verzekeraar speelt, treden er opvallende en eigenlijk onacceptabele effecten op. Er zijn verschillende soorten contracten tussen ondernemingen en verzekeraars om de pensioentoezegging te realiseren. Wij gaan in op de thans veel voorkomende situatie dat de verzekeraar de inkooptarieven gebaseerd had op een rekenrente van 3% of zelfs nog 4%. Recenter is veelal bepaald, dat als de actuele rente lager ligt, de verzekeraar een opslag legt op die basistarieven, om de kosten van de lagere rentevoet te reflecteren. Als de rente sinds het aangaan van het contract gedaald is, heeft de verzekeraar op de later ingekochte pensioenen een verlies geleden. De verzekeraar suggereert daarnaast dat op de hele portefeuille verlies wordt geleden, maar dat is een kwestie van zelf gekozen risico in feite en daarmee niet relevant voor werkgever en werknemer. In feite is de gehanteerde rekenrente in combinatie met de garanties die de verzekeraar geeft een soort optie van de werkgever (of de werknemer), die bij een gedaalde rente een waarde heeft. Voor een deel van de optie is de renteopslag betaald, die veelal echter aan de verzekeraar toevalt en niet bij de beschikbare middelen wordt geteld. Het is niet ongebruikelijk dat bij waardeoverdracht de verzekeraar geen rekening houdt met de waarde van die optie, maar slechts de waarde van het pensioen bepaalt op basis van de rekenrente van 3% of 4%. Die waarde is momenteel aanzienlijk lager dan de wettelijke overdrachtswaarde van het pensioen: 30% bij een 4%-contract of 15% bij een 3%-contract zijn geen uitzonderingen, maar ook een tekort van 50% komt voor. Wettelijk is dan de oude werkgever verplicht het verschil bij te leggen. Zo kan het dus gebeuren, dat de werkgever eerst bij de inkoop een marktrentetoeslag heeft betaald en dat nogmaals moet doen bij waardeoverdracht. Dit wordt doorgaans niet onderkend. Verzekeraars spinnen hier garen bij, omdat zij hun optieverplichtingen kunnen lozen zonder enige vergoeding. Visiedocument waardeoverdracht 3
II. Bijbetaling Zoals aangegeven is door de dalende marktrente de wettelijke rekenrente op basis waarvan de wettelijke waardeoverdracht moet worden berekend onder de door verzekeraars gehanteerde rekenrente van 3% of zelfs 4% uitgekomen 1. De pensioenaanspraken in een contract, uitgevoerd door een verzekeraar, zijn dus gefinancierd op basis van een hogere marktrente dan de wettelijke rente voor waardeoverdracht. Dat betekent, dat bij een wettelijke (uitgaande) waardeoverdracht een hogere (contante) waarde moet worden meegegeven aan de nieuwe PUO. Het verschil moet de oude werkgever bijbetalen, zodat de nieuwe PUO de wettelijke overdrachtswaarde ontvangt. Er is immers een hoger bedrag nodig wanneer wordt gerekend met een lagere marktrente. Zoals gezegd, komt het zelfs nog voor dat een verzekeraar bij het oude of zelfs het lopende contract een rente van 4% hanteert. Dan loopt de bijbetaling door de oude werkgever behoorlijk op. Om deze bijbetalingslast bij waardeoverdracht voor kleine werkgevers te beperken, zijn met ingang van 1 januari 2013 tijdelijk nieuwe regels ingevoerd 2, die in 2014 wordt verlengd. Deze regels houden in, dat kleine werkgevers met een totale bruto loonsom van minder dan ca. 757.000 per jaar niet hoeven mee te werken aan een wettelijke waardeoverdracht, indien de bijbetalingskosten hoger zijn dan 15.000, en hoger dan 10% van de over te dragen pensioenwaarde. De wetgever is zich ervan bewust, dat dit besluit het probleem van bijbetaling niet bij de wortel aanpakt 3 en dat onder de werking van het nftk per 1 januari 2015 een structurele oplossing geboden is. Om deze reden is advies gevraagd van de Stichting van de Arbeid. Inmiddels heeft ook de Pensioenfederatie geadviseerd. Beide adviezen nemen wij hierna mee. III. Geen structurele oplossing StAr en Pensioenfederatie De Stichting van de Arbeid (hierna: StAR) heeft vorig jaar een verkenning uitgevoerd over dit onderwerp 4. Binnen de StAr lopen de meningen van werkgevers en werknemers op dit moment nog te sterk uiteen om een eensluidend advies aan de wetgever uit te brengen. Werkgevers zijn van mening, dat het wettelijk recht op waardeoverdracht kan komen te vervallen, terwijl voor de werknemers de voordelen van het handhaven van het recht op waardeoverdracht zwaarder wegen. Zij zijn uiteindelijk van mening dat onder het nftk naar oplossingen moet worden gezocht voor de problemen die optreden. Die oplossing heeft de StAr nog niet, maar de StAr geeft wel de voorwaarden waaraan de oplosing moet voldoen: 1. De bijbetalingsproblematiek moet verdwijnen of in ieder geval in hoge mate worden beperkt; 2. Het nieuwe systeem moet werkbaar zijn en mag niet leiden tot perverse prikkels of andere niet bedoelde effecten; 3. Werknemers die van baan wisselen moeten in redelijkheid een rationeel besluit kunnen nemen. De StAR is in haar verkenning inhoudelijk ingegaan op de vraag of waardeoverdrachten voortaan tegen de gefinancierde waarde gerealiseerd zouden kunnen worden. In het bovengenoemde voorbeeld waarin de verzekeraar geen waarde toekent aan de rente-optie voorkomt dit een bijbetaling door de werkgever, aangezien de overdrachtswaarde dan lager is dan nu. Het voorkomt evenwel niet dat de verzekeraar al te gemakkelijk van een opgelopen verplichting afkomt, tenminste, niet ten laste van de werknemer. Daarom zal de werknemer moeten opletten hoe het pensioen zich na de eventuele waardeoverdracht verhoudt tot het pensioen waarvan hij of zij uitgaat. Dit legt dus een communicatieopdracht neer bij de PUO s en het vereist inzicht van de deelnemer om daarop een besluit te nemen. Om die reden wordt dit systeem door de StAR niet aanbevolen. Het is wel opvallend dat niet wordt doorgepakt naar een systeem op basis van gefinancierde waarde inclusief de door ons bedoelde opties. Dat zou namelijk en de bijbetaling oplossen en een faire waarde geeft voor het over te dragen pensioen. De Pensioenfederatie deelt de gedachte uit te gaan van de gefinancierde pensioenen, maar besteed geen aandacht aan de buffers, waardoor onduidelijk blijft of die als gefinancierd moeten worden beschouwd. De Pensioenfederatie gaat tenslotte ook voorbij aan de bijbetalingsproblemen bij verzekeraars. De StAR is in haar verkenning inhoudelijk ingegaan op de vraag of waardeoverdrachten voortaan tegen de gefinancierde waarde gerealiseerd zouden kunnen worden. 1 De wettelijke rekenrente wordt gebaseerd op de door DNB gepubliceerde rente termijnstructuur (rts) per 1 oktober 2013 voor verplichtingen met een looptijd van 25 jaar. In 2013 bedraagt de wettelijke rekenrente 2,432% (2014: 2,785%). 2 De wetgever heeft met ingang van 1 januari 2013 tijdelijke regels ingevoerd om de bijbetalingslasten voor kleine werkgevers te beperken Zie: Staatsblad 452, 11-10-2012 (Besluit van 21 september 2012) en Staatsblad 609, 50-12-2012 (inwerkingstredingsbesluit van 26 november 2012). 3 Zie Kamerstukken II 2010/2011, 32 043; nr. 43 en beantwoording Kamervragen d.d. 22 juni 2012, vraag 20 e.v. 4 Zie: Brief Stichting van de Arbeid d.d. 27 juni 2013: Nadere Verkenning Waardeoverdracht op basis van gefinancierde waarde. 4 Visiedocument waardeoverdracht
In de verkenning gaat de StAr in op waardeoverdrachten als naar verwachting in 2015 het nftk voor pensioenfondsen in werking treedt. Dat was nog onder de eerdere ideeën voor het nftk, met een nominaal contract of een reële ambitieovereenkomst, maar de overwegingen passen ook nog voor het combicontract, dat nu het doel lijkt van de wetgever. De werkgroep vindt het lastig te bepalen in welke mate buffers (bij een nominaal contract) en rendements- en leeftijdsaanpassingen (bij een reeel contract) zouden moeten worden meegenomen. Het lijkt ons echter logisch om zowel de buffers als de aanpassingen mee te nemen bij het nieuwe nominale pensioencontract onder het nftk (de zogenaamde tussenvariant). De buffers moeten worden meegenomen, omdat deze gevormd zijn uit rendementen over de opgebouwde waarde van het pensioen in het verleden en ze tevens de indexatiemiddelen voor pensioen in de toekomst vormen. Dat is des te meer verdedigbaar nu de indexatie in enig jaar bestendig aan te houden zal moeten zijn en derhalve in de waarde moet kunnen worden betrokken. De vraag of ook de aanpassingen moeten worden meegenomen, hangt mogelijk nog samen met de keuzemogelijkheid voor een open of gesloten spreidingssysteem. Naar onze mening moeten die gewoon meegenomen worden voor zover ze ook van toepassing zijn op de pensioenoverdracht. Bij een uitgaande overdracht van pensioenen die zonder overdracht nog gekort zullen worden, zal die korting in de over te dragen pensioenen moeten worden verwerkt. Bij een inkomende overdracht naar een open systeem, kunnen de pensioenen met de overdracht zodanig verhoogd worden dat deze na korting weer op het niveau liggen dat ze zonder korting zouden hebben gehad. Daarnaast heeft de StAr het beëindigen van het recht op waardeoverdracht bekeken. Daar is op zich iets voor te zeggen, omdat waardeoverdrachten vooral van belang waren toen we nog overwegend eindloonregelingen hadden. In die regelingen was het gunstig de elders opgebouwde pensioenen in te brengen, opdat latere salarisverhogingen ook over die pensioenen doorwerken. Inmiddels zijn er nauwelijks nog eindloonregeling en gelden veelal voorwaardelijk geïndexeerde middelloonregelingen. Daarom is waardeoverdracht minder belangrijk geworden. In sommige regelingen echter krijgen de actieve werknemers meer indexatie over hun pensioenen dan gewezen of gepensioneerden werknemers, zodat waardeoverdracht nog wél nut kan hebben. Verder is het wellicht handig de pensioenen bij één PUO te hebben, mede ook met het oog op keuzemogelijkheden, zoals de ingangsdatum en de omzetting van nabestaandenpensioen in ouderdomspensioen of omgekeerd. Ten slotte beperkt waardeoverdracht ook de administratieve last vanwege relatief kleine pensioenen. Zowel de STAR, de Pensioenfederatie als de Staatssecretaris van SZW komen tot de conclusie, dat het systeem van waardeoverdracht nog wel nut heeft. De Pensioenfederatie voegt daar aan toe, dat kleine pensioenen verplicht overgedragen zouden kunnen worden, waar deze nu veelal afgekocht worden. Zo worden die kleine pensioenen effi ciënt aangehouden, wat ons een goede suggestie lijkt. Vele kleine pensioenen kunnen immers toch een redelijk pensioen vormen. Visiedocument waardeoverdracht 5
IV. Problemen bij opschorting waardeoverdracht Een laatste probleem dat wij in de huidige praktijk onderkennen betreft pensioenfondsen waarbij het wettelijk recht op waardeoverdracht is opgeschort vanwege onderdekking. In artikel 71 van de Pensioenwet (PW) is voor pensioenfondsen de verplichting neergelegd om aan wettelijke individuele waardeoverdrachten mee te werken. Indien een pensioenfonds echter in een slechte financiële situatie verkeert, waarbij de technische voorzieningen niet meer volledig door waarden zijn gedekt, wordt het recht tijdelijk van rechtswege opgeschort. Van een slechte financiële situatie is sprake, als de dekkingsgraad van een pensioenfonds zich onder de 100% (exact) bevindt. Voor veel pensioenfondsen heeft deze wettelijke opschorting enkele jaren geduurd. Door het korten van pensioenaanspraken en pensioenrechten als ultimum remedium per 1 april 2013, zijn echter de meeste fondsen weer boven een dekkingsgraad van 100% uitgekomen. Het recht op waardeoverdracht is bij deze fondsen weer van kracht. De regelgeving schrijft echter voor, dat het herleven van het recht op waardeoverracht niet met terugwerkende kracht plaatsvindt vanaf het moment dat de werknemer is gaan deelnemen aan de pensioenregeling van de nieuwe werkgever, maar vanaf het moment dat (elk van de) betrokken fondsen uit onderdekking zijn ( 100%) 5. De werknemer is echter gedurende de jaren, dat zijn recht op waardeoverdracht was opgeschort, in dienst van zijn nieuwe werkgever en heeft ook deelgenomen aan de pensioenregeling van deze werkgever. Naast de doorgevoerde korting op zijn oude (premievrije) pensioenaanspraken zijn deze aanspraken van de werknemer (als inactieve deelnemer) gedurende de jaren van onderdekking van zijn oude pensioenfonds (doorgaans) niet geindexeerd. Bij een lang dienstverband en/ of een hoog salaris is er al snel sprake van forse premievrije aanspraken. Het achterwege blijven van toeslagen en het toepassen van een korting van deze aanspraken scheelt dan een aanzienlijk bedrag in euro s. Het is extra zuur als deze werknemer in dienst is getreden bij een werkgever met een pensioenregeling met een goed toeslagenbeleid voor actieve deelnemers. Deze werknemer mist dan de toeslagen over de aanspraken, die hij middels waardeoverdracht had kunnen inbrengen. Dit probleem wordt opgelost als overdracht kan tegen de gefinancierde waarde, waarbij de korting van het pensioen bij het fonds in onderdekking wel meteen manifest wordt. Anderzijds kan dan meteen gedeeld worden in de indexatie bij het nieuwe fonds of de werknemer kan ervoor kiezen de overdracht definitief achterwege te laten of bij een volgende overstap van werkgever te realiseren. Er is dan geen opschorting van overdrachten meer nodig, waardoor de processen kunnen doorlopen en niet opstropen zoals nu. V. Naar een nieuw systeem voor waardeoverdracht Daarom willen we proberen om een eerste aanzet te geven voor een strucuturele oplossing. Daartoe sluiten we aan bij de voorwaarden zoals gehanteerd door de StAr: 1. De bijbetalingsproblematiek moet verdwijnen of in ieder geval in hoge mate worden beperkt; 2. Het nieuwe systeem moet werkbaar zijn en mag niet leiden tot perverse prikkels of andere niet bedoelde effecten; 3. Werknemers die van baan wisselen moeten in redelijkheid een rationeel besluit kunnen nemen. Wij voegen daar de volgende voorwaarden aan toe: 4. Een recht op waardeoverdracht wordt gehandhaafd ter voorkoming van de versplintering van pensioenaanspraken, zowel in het belang van vertrekkende individuele deelnemers als van het achterblijvend collectief; 5. Het nieuwe systeem moet rekening houden met indexatie-ambities; 6. Verzekeraars moeten in het verleden afgegeven garanties blijven nakomen; 7. Het nieuwe systeem moet rekening houden met gevolgen van opschorting bij onderdekking. 5 Zie artikel in de TW Update van april 2013. 6 Visiedocument waardeoverdracht
Uitgangspunten nieuw systeem van waardeoverdracht Tussen pensioenfondsen wordt uitgegaan van de gefi nancierde waarde van de pensioenaanspraken. Linksom of rechtsom bepaalt die waarde de waarde van het opgebouwde pensioen. Pensioenfondsen worden verplicht eventuele garanties voor bijstortingen van werkgeverszijde te vermelden, zodat de deelnemer daarmee rekening kan houden. De spreidingsmethodiek van de mogelijk door te voeren aanpassingen op basis van het het Aanpassingsmechanisme Financiële Schokken (AFS) of het levensverwachtingsaanpassingsmechanisme (LAM) wordt verwerkt in de overdrachtswaarde, zowel inkomend als uitgaand en op basis van de door het fonds gekozen systematiek, zodanig dat de deelnemer deelt in het resultaat zoals dat bedoeld is. Ook verzekeraars moeten uitgaan van gefinancierde waarde. Dit is inclusief de waarde van de opties, zoals de rentegarantie. Anders dan de StAr menen wij dat die opties niet zonder waarde kunnen vervallen en zeker niet dat die nogmaals gefinancierd worden door de werkgever. Bij de vaststelling van gefi nancierde waarde moet rekening worden gehouden met de indexatieruimte (bij pensioenfondsen en verzekeraars) in de dekkingsgraad (bij pensioenfondsen) alsmede de nog door te voeren aanpassingen (kortingen en/of verhogingen) als gevolg van de toepassing van een aanpassingsmechanisme voor fi nanciele schokken (AFS) en leeftijd (LAM) (bij pensioenfondsen en verzekeraars). Hierbij blijft de bestaande overdrachtsdatum (= deelname pensioenregeling nieuwe werkgever) in stand. Is een van beide fondsen (overdragend en/of ontvangend) in onderdekking, dan zal bij waardeoverdracht per overdrachtsdatum de gevolgen van deze onderdekking moeten worden verdisconteerd. De deelnemer behoudt uitdrukkelijk een keuzerecht (draag ik wel of niet over?). Daartoe vindt een vertaling plaats van de gefi nancierde waarde in nieuwe aanspraken bij de nieuwe PUO, zodat de deelnemer kan beoordelen wat de gevolgen zijn van deze waardeoverdracht. Dit veronderstelt een duidelijk vergelijkingskader op de basis van de huidige UPO. Deze systematiek geldt ook voor de afkoop van een klein pensioen bij de nieuwe contractsvormen. De ondergrens wordt daartoe in waardetermen vormgegeven. Als er een nieuwe PUO is, krijgt de overdragende PUO de verplichting om in plaats van afkoop van kleine pensioenrechten de administratieve overdracht te realiseren van de gefi nancierde waarde tot de nieuwe ondergrens naar de nieuwe PUO. Pensioenfonds worden verplicht eventuele garanties voor bijstortingen van werkgeverszijde te vermelden, zodat de deelnemer daarmee rekening kan houden. Visiedocument waardeoverdracht 7
Over Towers Watson Towers Watson is een wereldwijde zakelijke dienstverlener die met meer dan 14.000 medewerkers organisaties helpt hun bedrijfsresultaten te verbeteren met advies, oplossingen en software op het gebied van arbeidsvoorwaarden, talent- en beloningsprogramma s en risico- en kapitaalmanagement. Prof. E.M. Meijerslaan 5 1183 AV Amstelveen Postbus 75201 1070 AE Amsterdam T 088 543 3000 Towers Watson Netherlands B.V. Handelsregister Amsterdam nr: 34308104 Op alle door ons geleverde diensten zijn algemene voorwaarden van toepassing. De algemene voorwaarden liggen op onze kantoren ter inzage en worden u desgewenst toegezonden. Ook zijn ze beschikbaar via towerswatson.nl/voorwaarden Copyright 2014 Towers Watson. Alle rechten voorbehouden. TW-EU-2013-34349. Januari 2014.