Ondervoeding bij ouderen Caroline Boomkamp Klinisch geriater Bernhoven
Inhoud Definities Screening en assessment Prevalentie Oorzaken Gevolgen Behandeling van ondervoeding
Definitie geriatrische patiënt Kwetsbaar/wankel evenwicht Hoge leeftijd Ziektebeelden en of handicaps Grote individuele variabiliteit Zelfredzaamheid, mobiliteit en kwaliteit van leven versus verlenging van levensduur
Definitie ondervoeding Onbedoeld gewichtsverlies? Te laag gewicht?
Definitie ondervoeding Ondervoeding heeft het karakter van een geriatrisch syndroom en is daarmee een multifactoriële aandoening; ondervoeding bij de geriatrische patiënt kenmerkt zich door tenminste functieverlies en ongewenst gewichtsverlies en/of een acute of chronische disbalans tussen inname en verbruik Expert opinion
Ondervoeding Belangrijke bedreiging in de zelfredzaamheid en kwaliteit van leven Voorkómen danwel zoveel mogelijk herwinnen Preventie, vroeg herkennen én behandelen
Vaststellen van (risico op) ondervoeding Comprehensive Geriatric Assessment (CGA) Mini Nutritional Assessment (MNA) Case-finding (screening) met gevalideerd instrument poliklinisch MNA-sf klinisch MUST of SNAQ Altijd volledig assessment van voedingstoestand bij positieve screening. Klinisch ernstig ziek is en verwachting 3 dagen sterk verminderde inname (50% van zijn behoefte), maatregelen nemen ter voorkoming.
Definitie CGA Multidisciplinair Opsporen, beschrijven, verklaren Capaciteiten en zorgbehoeften Individueel zorgplan Cognitie, mobiliteit en zelfredzaamheid Vier domeinen; somatiek, psychisch, sociaal en functioneel Doel: bevorderen zelfredzaamheid en kwaliteit van leven
Drie syndromen Wasting of Starvation : verlies aan zowel spier- als vetmassa door een tekort aan voeding Cachexie: verlies aan spiermassa met of zonder verlies van vetmassa, wordt veroorzaakt door een onderliggende inflammatoire ziekte zoals kanker of COPD Sarcopenie: verlies van spiermassa en spierfunctie, meestal leeftijd gerelateerd, niet alleen door voeding, beweging
Prevalentie 32-61% Buitenland ziekenhuis: 23-39% Thuiszorg: 14% Buitenland samenleving 6%
Oorzaken, vaak meerdere tegelijk Acute of chronische disbalans inname-behoefte Inname Opname Behoefte Verlies Anorexia of ageing
Geneesmiddelen Anorexie bv. door anticonvulsiva, benzodiazepines, digoxine, levodopa, metformine, neuroleptica, opioïden, SSRI s, theofylline, Droge mond: anticholinergica, antihistaminica, lisdiuretica, Dysgeusie en/of dysosmie: allopurinol, ACE-inhibitoren, antibiotica, anticholinergica, calciumantagonisten, ijzer, levodopa, metformine, nitroglycerine, opioïden, spironolacton, statines, terbinafine, Dysfagie: antibiotica, bisfosfonaten, corticosteroïden, levodopa, NSAID s, theofylline, Nausea en/of braken: antibiotica, bisfosfonaten, digoxine, dopamine-agonisten, hormonale substitutietherapie, ijzer, levodopa, metformine, metronidazol, opioïden, SSRI s, statines, tricyclische antidepressiva, cholinesteraseremmers
Gevolgen
Wat doen wij op de poli geriatrie? Verpleegkundige samen met arts: Medische voorgeschiedenis Speciële anamnese en heteroanamnese (verminderde eetlust, verminderde reuk of smaak, gewichtsverlies, misselijkheid, braken, diarree, kauwen slikproblemen) Functionele anamnese (zorgafhankelijkheid) Sociale anamnese (alleen wonen of het ontbreken van een mantelzorger) Lichamelijk onderzoek (mager, ingevallen gelaat, droge oksel, laag gewicht en BMI) Klinimetrische meetinstrumenten Laboratorium onderzoek en ECG
MNA-sf
Poli geriatrie 1e half jaar 2016 Screeningspercentage 94% (362/385 patiënten) 59% 12-14 (normale voedingstoestand) 32% 8-11 (risico op ondervoeding) 9% 0-7 (ondervoed)
Overige screening? BMI, bovenarmomtrek, kuitomtrek, handknijpkracht, anamnestisch gewichtsverlies
Behandeling Behandelplan voedingsinterventie interventies op de oorzakelijke factoren van ondervoeding
Behandeling Toegang Omgeving (Toe)zicht Frequentie Extra energie- en eiwit (gewone) voeding snacks en/of Drinkvoeding Monitor het gewichtsbeloop
Behandeling Vast onderdeel van (1 e ) polikliniek consult. Uitleg belang en vervolg Foldermateriaal Diëtiste inschakelen Er is geen indicatie voor sondevoeding als er geen realistische kans op verbetering van de algehele conditie van de patiënt is.
Behandeling Formule van Harris en Benedict (+30% voor ziekte en activiteiten) of de FAO/WHO/UNU-formule voor vaststellen energiebehoefte minimaal een hoeveelheid eiwit van 1,2 g eiwit/kg lichaamsgewicht (nierfalen 0.8 g) minimale inname van 1700 ml/dag drinkvocht vitaminen en mineralen niet standaard suppleren (m.u.v. vitamine D) Refeeding syndrome
Take home Ondervoeding: multifactoriële aandoening. belangrijke bedreiging in de zelfredzaamheid en kwaliteit van leven vele gevolgen vergt alertheid/screening tijdige aanpak nodig
Literatuur Richtlijn ondervoeding bij de geriatrische patiënt 2013 (http://www.stuurgroepondervoeding.nl/wpcontent/uploads/2015/02/richtlijn-ondervoeding-geriatrischepatient-2013.pdf) Richtlijn comprehensive geriatric assessment Geneesmiddelenbrief, jaargang 17, nr. 4, november 2010 http://www.mna-elderly.com/