Vroege herkenning en behandeling van ondervoeding in het ziekenhuis
|
|
- Dina Vedder
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Vroege herkenning en behandeling van ondervoeding in het ziekenhuis Uitgangspunten: Vroege herkenning: - binnen 24 uur na opname - hoogrisicopatiënten tijdens polikliniekbezoek Snelle en optimale behandeling aangepast aan de omstandigheden en wensen van de patiënt
2 Ziektegerelateerde ondervoeding is een groot probleem in de Nederlandse ziekenhuizen en is te herkennen aan onbedoeld gewichtsverlies en/of een te laag lichaamsgewicht bij ziekte % van de ziekenhuispatiënten is bij opname ondervoed. De gevolgen van ziektegerelateerde ondervoeding zijn ernstig. Complicaties ten gevolge van ondervoeding hebben onder andere een langzamer herstel en langere opnameduur tot gevolg. Het tijdig inzetten van de behandeling draagt bij aan de gezondheidstoestand van de patiënt. Afname gewicht en spiermassa Verminderde wondgenezing/toename kans decubitus Meer kans op infecties (verminderde darmwerking en verlaagde weerstand) Hogere mortaliteit Ondervoeding Langere opnameduur Meer kans op complicaties Hogere behandelingskosten Meer kans op complicaties
3 Stroomschema ondervoeding kliniek Screening bij opname Niet ondervoed Matig ondervoed Ernstig ondervoed Algemene monitoring: Regelmatig wegen Inname globaal bijhouden Energie- en eiwitverrijkte maaltijden Tussentijdse verstrekkingen < 24 uur diëtist in consult < 48 uur behandelplan ingezet 5e opname dag: evaluatie inname Overdracht stroomschema kliniek
4 Screeningsinstrumenten kliniek In Nederland is consensus over het gebruik van twee screeningsinstrumenten. De screening dient binnen 24 uur na opname afgenomen te worden, zodat de behandeling snel kan starten. Tip: neem het screeningsinstrument op in de (digitale) verpleegkundige anamnese. SNAQ is een snel en eenvoudig screeningsinstrument Beantwoord de vragen en tel de scores per vraag bij elkaar op De scores Bij 0 of 1 punt is er geen sprake van ondervoeding Bij 2 punten is er sprake van matige ondervoeding Bij 3 of meer punten is sprake van ernstige ondervoeding
5 MUST Stap 1: bereken de Body Mass Index Stap 2: beoordeel het gewichtsverloop Stap 3: onderken het effect van acuut ziek zijn lengte (m) BMI gewicht (kg) BMI Score > , < 18,5 2 Overige factoren Score Is de patiënt ernstig ziek en (kans op) > 5 dagen geen voedselinname 2 Gewichtsverlies Score < % 1 > 10% MUST is een diagnostisch instrument om de voedingstoestand te bepalen Beantwoord de vragen en tel de scores per vraag bij elkaar op De scores Bij 0 punten is er geen sprake van ondervoeding Bij 1 punt is er sprake van matige ondervoeding Bij 2 of meer punten is sprake van ernstige ondervoeding Naast de SNAQ en de MUST zijn er meer screeningsinstrumenten, zoals de SGA, MNA en de MNA-SF. Zie voor meer informatie over deze instrumenten screeningsinstrumenten
6 Beleid gedurende de opname voor alle patiënten Algemene monitoring van de voedingstoestand bestaat uit 3 aspecten: 1. Verpleegkundige en voedingsassistent monitoren dagelijks de voedselinname met behulp van Meet & Weet wat je patiënt eet 2. Verpleegkundige weegt de patiënt volgens het weegbeleid van de afdeling (1 à 2 keer per week op een gekalibreerde weegschaal) 3. Verpleegkundige neemt de voedingstoestand mee als vast onderdeel in visite, multidisciplinair overleg (MDO) en overdracht Tips: Zorg voor optimale toepassing van anti-misselijkheidsmedicatie en pijnmedicatie Neem preventieve maatregelen bij behandelingen waar grote voedingsproblemen zijn te verwachten
7 Multidisciplinaire taakverdeling Taken van de verpleegkundige Screenen op ondervoeding bij opname Wegen en monitoren van de intake en voedingsproblemen bij alle patiënten Voedingsassistent inschakelen bij matige / ernstige ondervoeding (Via arts) diëtist inschakelen bij ernstige ondervoeding Voedingstoestand meenemen als vast onderdeel in visite, MDO en overdracht Helpen met eten indien de patiënt dit niet zelf kan Taken van de voedingsassistent Patiënt stimuleren voldoende te eten Voldoende tijd geven voor de maaltijd Aandacht besteden aan de sfeer Een oplossing bieden als de patiënt bijv. gedurende de maaltijd weg is voor onderzoek Helpen met eten indien de patiënt dit niet zelf kan Globaal bijhouden of de patiënt eet en drinkt wat wordt aangeboden Met diëtist/verpleegkundige overleggen Zorgen voor voorraadbeheer van het assortiment verstrekkingen niet ondervoed
8 Beleid gedurende de opname voor matig en ernstig ondervoede patiënten Naast de algemene monitoring van de voedingstoestand is van belang: 1. Verpleegkundige informeert de voedingsassistent over de maaltijden en tussentijdse verstrekkingen 2. Geef energie- en eiwitverrijkte maaltijden volle producten, extra nagerecht, verrijking van soep en nagerecht 3. Geef drie tussentijdse verstrekkingen per dag streef naar 200 kcal en 5-10 gram eiwit per tussentijdse verstrekking zorg voor voldoende variatie: hartig en zoet, warm en koud, denk ook aan de consistentie Taken van de arts Voedingstoestand betrekken in medische geschiedenis, anamnese en behandeling Globale diagnostiek toepassen (BMI, gewichtsverlies, voedingsproblemen, biochemie, ziekte) en vastleggen in dossier Diëtist inschakelen Voedingstoestand volgen door navraag (visite/mdo) Voedingstoestand opnemen in ontslagbrief Taken van de diëtist Diagnostiek, behandeling, evaluatie en evt. transmurale overdracht Diagnostiek toepassen (BMI, gewichtsverlies, biochemie, voedingsproblemen, ziekte) Behandelplan inzetten < 48 uur na opname en evalueren op dag 5 en evt. bijstellen van de behandeling Vervolgen m.b.v. uitgebreidere diagnostiek (lichaamssamenstelling, functionele parameters zoals knijpkracht en kwaliteit van leven)
9 Beleid gedurende de opname voor ernstig ondervoede patiënten Naast de algemene monitoring van de voedingstoestand, de tussentijdse verstrekkingen en de verrijkte hoofdmaaltijden is van belang: 1. Verpleegkundige of arts schakelt binnen 24 uur na opname de diëtist in 2. De diëtist zet binnen 48 uur na opname een behandelplan in 3. De diëtist evalueert op dag 5 de inname van de patiënt op dag 4 van opname Tips: Gebruik voor de berekening van de inname de gegevens van de globale monitoring en vul deze aan met informatie van de patiënt Geef zo nodig postoperatief sondevoeding Overweeg preventieve plaatsing van een PEG als grote voedingsproblemen te verwachten zijn Voedingsbehandelplan Algemene afdeling Geef energie overeenkomstig energieverbruik: meet of bereken de ruststofwisseling (calorimetrie of Harris en Benedict 1984) en vermeerder dit met 30% voor activiteit 1,5-1,7 gram eiwit / kg / dag (reken bij een BMI > 27 met een gewicht bij BMI van 27) Intensive Care Geef energie overeenkomstig energieverbruik: meet of bereken de ruststofwisseling (calorimetrie of Harris en Benedict 1984) en vermeerder dit met 10% activiteit en 20% ziektefactor 1,2 gram eiwit / kg / dag (reken bij een BMI > 27 met een gewicht bij BMI van 27) ondervoed
10 Advies en evaluatie behandelplan Onderstaand schema is te gebruiken om een behandelplan in te stellen nadat de diagnose ondervoeding is gesteld en om op dag 5 en volgens schema de behandeling te evalueren. Inname vs. Advies Evaluatie en actie behoefte 100% van de Energie- en eiwitrijke Globale monitoring van behoefte voeding (verrijkte hoofd- inname door voedingsmaaltijden, tussentijdse assistent / verpleegverstrekkingen en evt. kundige drinkvoeding) % van Energie- en eiwitrijke < 48 uur: behoefte met de behoefte voeding (verrijkte hoofd- inname gedekt? maaltijden, tussentijdse Continueren of aanvullen verstrekkingen en evt. met drinkvoeding drinkvoeding) 50-75% van Drinkvoeding of < 48 uur: behoefte met de behoefte sondevoeding inname gedekt? Continueren of overgaan op sondevoeding < 50% van Volledige of aanvullende < 48 uur: behoefte met de behoefte sondevoeding, indien inname gedekt? mogelijk drinkvoeding Continueren of orale voeding (drinkvoeding) indien mogelijk
11 Voorbeeld opklimschema sondevoeding Bepaal soort en hoeveelheid sondevoeding o.b.v. de energie- en eiwitbehoefte van de patiënt. Bepaal de opbouwsnelheid met behulp van onderstaand schema. Wanneer? Hoe snel? (pompstand) Risico op refeeding syndroom*: Voorzichtig opklimschema: - Langdurig verminderde intake < 72 uur op voedingsdoel (> 1 week 0-50% van behoefte) Dag 1: stand 20 - Onbedoeld gewichtsverlies Dag 2: stand 40 (> 5% in 1 maand) Dag 3: eerste 6 uur stand 60, - BMI < 17 kg/m 2 daarna gewenste pompstand - Verhoogd verlies en/of verminderde absorptie (ernstig braken, ernstige diarree, verteringof malabsorptiestoornis) Chirurgische gastrostomie of jejunostomie geplaatst in de afgelopen 24 uur Kortdurend verminderde intake: Standaard opklimschema: Afgelopen 3 dgn 0-50% van behoefte < 48 uur op voedingsdoel Onbedoeld gewichtsverlies Dag 1: stand 40 (< 5% in 1 maand) Dag 2: eerste 6 uur stand 60, daarna gewenste pompstand Overige patiënten Snel opklimschema: < 24 uur op voedingsdoel Dag 1: eerste 6 uur stand 40, daarna gewenste pompstand * Monitor de elektrolytenstatus, vochtbalans en klinische conditie en suppleer thiamine NB: pompstand = hoeveelheid SV / aantal uur waarin gevoed wordt per dag (bovenstaande standen zijn gebaseerd op 24 uur voeden per dag) Ontwikkeld door: VU medisch centrum advies en evaluatie
12 Voorbeeld rapportage en overdracht ondervoeding Bevindingen t.a.v. voedingstoestand: Antropometrische gegevens huidig gewicht : kg gebruikelijk gewicht : kg lengte : m gewichtsverloop : % / kg gewichtsverlies in 1 maand % / kg gewichtsverlies in 6 maanden BMI : kg/m 2 conclusie : matige / ernstige ondervoeding Bevindingen t.a.v. inname versus behoefte Inname Energie: Kcal Eiwit: gram Behoefte Energie: Kcal Eiwit: gram Probleemdefinitie: oorzaken: verminderde inname (kauw- slikproblemen, voedselaversies / smaakveranderingen, misselijkheid, braken, eetlustvermindering, ontlastingpatroon) en eventuele onderbouwing t.a.v. berekende behoefte (verliezen, ziektefactor, etc). Doelstelling dieetbehandeling korte termijn: lange termijn: Behandelplan: Vervolgbehandeling / afspraken Ontwikkeld door: Máxima Medisch Centrum
13 Stroomschema ondervoeding polikliniek Screening hoogrisicopatiënten Niet ondervoed Matig ondervoed Ernstig ondervoed Geen actie Voorlichting en folder Energie- en eiwitverrijkte maaltijden Tussentijdse verstrekkingen Regelmatig wegen < 1 werkdag diëtist in consult < 3 werkdagen behandelplan ingezet < 5 werkdagen start behandeling Evaluatie inname: Acute patiënt: < 5 werkdagen Chronische patiënt: < 10 werkdagen Vervolg screening Bij opname Bij volgend polikliniekbezoek stroomschema polikliniek
14 De prevalentie op de polikliniek is relatief laag (5-6%). Uit onderzoek blijkt dat de prevalentie bij de volgende patiëntengroepen boven het gemiddelde ligt: - patiënten met een chronische ziekte, zoals COPD, MDL-aandoeningen - patiënten met een oncologische aandoening - patiënten die een operatie moeten ondergaan - ouderen Voor deze groepen is screening op de polikliniek te overwegen. Screenen op de polikliniek is mogelijk met: + BMI Afkappunten + punten < 60 jaar: BMI < 18,5 : 3 punten BMI 18,5-20 : 2 punten > 60 jaar: BMI < 20 : 3 punten BMI : 2 punten of BMI Score > , < 18,5 2 Gewichtsverlies Score < % 1 > 10% 2 Overige factoren Score Is de patiënt ernstig ziek en (kans op) > 5 dagen geen voedselinname 2 Let op: MUST maakt geen onderscheid in leeftijdsgroepen en heeft een lage positief voorspellende waarde* (MUST: 55 vs SNAQ+BMI: 95) *Te veel patiënten worden onterecht als ondervoed aangemerkt.
15 Advies en evaluatie behandelplan polikliniek Onderstaand schema is te gebruiken om een behandelplan in te stellen nadat de diagnose ondervoeding is gesteld en om volgens schema de behandeling te evalueren bij patiënten op de poliklinkiek. Behandeling Eiwit: 1,2 1,7 gram eiwit/kg lichaamsgewicht (bij BMI > 27 rekenen met gewicht bij BMI 27) Energie: minimaal H&B (1984) + toeslag 30% voor activiteit Inname vs. Advies Evaluatie en actie behoefte 100% van de Energie- en eiwitrijke Patiënt houdt inname zelf behoefte voeding (verrijkte hoofd- bij en neemt bij problemen maaltijden, tussentijdse contact op met de diëtist. verstrekkingen en evt. drinkvoeding) Screening bij opname in de kliniek of bij volgend polikliniek bezoek % van Energie- en eiwitrijke < 10 werkdagen: behoefte de behoefte voeding (verrijkte hoofd- met inname gedekt? maaltijden, tussentijdse Continueren of aanvullen verstrekkingen en evt. met drinkvoeding drinkvoeding) 50-75% van Drinkvoeding en/of < 5 werkdagen: behoefte met de behoefte sondevoeding inname gedekt? Continueren of overgaan op sondevoeding < 50% van Volledige of aanvullende < 2 werkdagen: behoefte met de behoefte sondevoeding, indien inname gedekt? Continueren mogelijk drinkvoeding of orale voeding(drinkvoeding) indien mogelijk behandeling polikliniek
16 Verantwoording Deze handleiding is tot stand gekomen in samenwerking met ziekenhuizen die hebben deelgenomen aan het door ZonMw gefinancierde project: Vroege herkenning en behandeling van ondervoeding in Nederlandse ziekenhuizen. In opdracht van de Stuurgroep Ondervoeding ontwikkeld door: Anja Evers (Stuurgroep Ondervoeding / AAnzet tot verandering) Hinke Kruizenga (Stuurgroep Ondervoeding / VUmc) Eva Leistra (Stuurgroep Ondervoeding / VUmc) ziekenhuis@stuurgroepondervoeding.nl Met dank aan en Abbott Nutrition Fresenius Kabi Nestlé Healthcare Nutrition Nutricia Advanced Medical Nutrition Meer informatie Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande toestemming van de Stuurgroep Ondervoeding.
Vroege herkenning en behandeling van ondervoeding in Nederlandse Verpleegen Verzorgingshuizen ACHTERGRONDINFORMATIE
Vroege herkenning en behandeling van ondervoeding in Nederlandse Verpleegen Verzorgingshuizen ACHTERGRONDINFORMATIE December 2008 INLEIDING Uit de LPZ meting van 2007 blijkt dat in verpleeg- en verzorgingshuizen
Nadere informatieScreening en behandeling van ondervoeding: een MUST voor verpleegkundigen
Screening en behandeling van ondervoeding: een MUST voor verpleegkundigen Renaldo Secchi 3 juni 2010 Inhoud Introductie Wat is ondervoeding? Gevolgen van ondervoeding? Prevalentie van ondervoeding Voeding
Nadere informatieWat is ondervoeding? Oorzaken van ondervoeding
16-11-2011 Inhoudsopgave Voorwoord De Vierstroom heeft ervoor gekozen om het screeningsinstrument, de SNAQrc (Short Nutritional Assessment Questionnaire for Residential Care) te implementeren in de strijd
Nadere informatieBetter in, better out, goede voeding voor en na een operatie bij ouderen. zaterdag 15 maart 2014, Marion Theuws
Better in, better out, goede voeding voor en na een operatie bij ouderen zaterdag 15 maart 2014, Marion Theuws Wie werkt er samen met een diëtist? Wie houdt rekening met voeding bij de behandeling? Slaat
Nadere informatieOndervoeding bij ouderen
Ondervoeding bij ouderen Caroline Boomkamp Klinisch geriater Bernhoven Inhoud Definities Screening en assessment Prevalentie Oorzaken Gevolgen Behandeling van ondervoeding Definitie geriatrische patiënt
Nadere informatieVERPLEEGKUNDIGE ZORG. 3.2 Ondervoeding
3.2 Ondervoeding Het probleem van ziektegerelateerde ondervoeding in ziekenhuizen is al jaren bekend. De prevalentie is hoog (20-40 procent bij volwassenen en kinderen) en zonder systematische screening
Nadere informatieZiek zijn en voeding. Informatie voor de ondervoede patiënt
Ziek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt Deze folder is bedoeld voor patiënten en familieleden van patiënten waarbij ondervoeding is geconstateerd. Het doel is u schriftelijk te informeren
Nadere informatie8.2 Ondervoeding. 72 Inspectie voor de Gezondheidszorg
8.2 Ondervoeding Het probleem van ziektegerelateerde ondervoeding in ziekenhuizen is al jaren bekend. De prevalentie is hoog (20-40 procent bij volwassenen en kinderen) en zonder systematische screening
Nadere informatieVoeding & Dementie. Inge Cantatore, zelfstandig gevestigd dietist
Voeding & Dementie Inge Cantatore, zelfstandig gevestigd dietist Inhoud programma Voeding bij dementerende ouderen Ondervoeding Wanneer ben je ondervoed? Prevalentie ondervoeding Screenen/Diagnostiek Wat
Nadere informatiePROJECTPLAN Vroege herkenning en behandeling ondervoeding in revalidatiecentra
PROJECTPLAN Vroege herkenning en behandeling in revalidatiecentra Voorbeeldversie A. Inleiding en deelnemende afdelingen Inleiding Ondervoeding is sinds 2010 een prestatie indicator voor de revalidatiecentra.
Nadere informatieIn onderstaande beslisboom is het stappenplan voor het gebruik van de SNAQ 65+ schematisch weergegeven.
Het screeningsinstrument: SNAQ 65+ (geschikt voor revalidatie) Screenen op ondervoeding dient bij voorkeur op de dag van opname in het revalidatiecentrum te gebeuren. De vragen en acties uit het screeningsinstrument
Nadere informatieDieetadvies tijdens en na oncologische behandelingen. Tinne Roodhooft- Onco- diëtiste AZ Herentals Lies Schrauwen Onco diëtiste AZ Turnhout
Dieetadvies tijdens en na oncologische behandelingen Tinne Roodhooft- Onco- diëtiste AZ Herentals Lies Schrauwen Onco diëtiste AZ Turnhout Overzicht Taak oncodiëtiste Ondervoeding bij kanker Voedingsadvies
Nadere informatieZiek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt met een natrium- en/of vochtbeperkt dieet
Ziek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt met een natrium- en/of vochtbeperkt dieet Deze folder is bedoeld voor patiënten met een natrium en/of vochtbeperkt dieet waarbij ondervoeding
Nadere informatieAanpak van ondervoeding bij kanker: screening, sonde- en bijvoeding. Sanne Mouha Competentiecentrum klinische voeding
Aanpak van ondervoeding bij kanker: screening, sonde- en bijvoeding Sanne Mouha Competentiecentrum klinische voeding Inhoud Inleiding Screening Aanpak na screening Energie-en eiwitrijke voeding Drinkvoeding
Nadere informatieOndervoeding. Een aanpak waar we mee aankomen
Ondervoeding Een aanpak waar we mee aankomen 14 maart 2011 Programma Wat is ondervoeding? Behandeling door de diëtist Onze producten bij ondervoeding Wat is ondervoeding? Ondervoeding treedt op bij onbedoeld
Nadere informatieRisico op ondervoeding bij ziekte tijdens opname
DIETETIEK Risico op ondervoeding bij ziekte tijdens opname Deze folder is voor u en uw familieleden bestemd, omdat bij u (risico op) ondervoeding is geconstateerd. In deze folder is te lezen wat ondervoeding
Nadere informatieA Behandelt u patiënten met voetwonden? ja nee* B Is de uitkomst van patiënten met diabetische ja nee voetwond(en) geregistreerd?
Inclusiecriteria: Patiënten geclassificeerd met de Texasclassificatie. Per patiënt wordt de wond met de ernstigste graad aan enig been geteld, mocht er sprake zijn van een recidief nadat de wond volledig
Nadere informatieKennisclip Signaleren van ondervoeding bij dementie. Kathleen Paal, diëtist MoveDis, voedings- en bewegingspraktijk
Kennisclip Signaleren van ondervoeding bij dementie Kathleen Paal, diëtist MoveDis, voedings- en bewegingspraktijk Inhoud 1. Hoe vaak komt ondervoeding voor? 2. Oorzaken en gevolgen van ondervoeding 3.
Nadere informatie222 - Hoofdproces zorgpad ondervoeding eerstelijn (versie: 2) Processchema. Schema 1: Pagina-1. Pagina 1 van 6
Processchema Schema 1: Pagina-1 Pagina 1 van 6 START Patiënt meldt zich bij eerste lijn De huisarts / POH / assistente / wijkverpleegkundige screent risicopatiënten op ondervoeding met de MUST of de SNAQ.
Nadere informatieGewicht in kg. Lengte in m. 5 % gewichtsverlies binnen 1 maand
Bijlage 1 Samenwerkingsafspraken diëtisten binnen DBC COPD GHC 1. Criteria voor verwijzing naar diëtist Afspraken over diëtetiek welke gefinancierd worden binnen de DBC hebben alleen betrekking op dieetadvisering.
Nadere informatieOndervoeding. 1.1 Begrippen
1 Ondervoeding Wanneer is er sprake van ondervoeding? Welke soorten ondervoeding zijn er? En wat is eraan te doen? Voor een antwoord op deze en andere vragen volgt eerst een uiteenzetting van de diverse
Nadere informatieOndervoeding in revalidatiecentra Resultaten, discussie en afspraken. Projectteam: Dorijn Hertroijs Coby Wijnen Hinke Kruizenga
Ondervoeding in revalidatiecentra Resultaten, discussie en afspraken Projectteam: Dorijn Hertroijs Coby Wijnen Hinke Kruizenga Aanleiding onderzoek Ondervoeding sinds 2010 prestatie indicator (PI) voor
Nadere informatieDiëtetiek. Ondervoeding, wat doen we eraan. Afdeling: Onderwerp:
Afdeling: Onderwerp: Diëtetiek 1 in het Ikazia Ziekenhuis? Bij het horen van ondervoeding zullen veel mensen denken aan ontwikkelingslanden. Toch komt ondervoeding ook in het welvarende Nederland voor
Nadere informatieOndervoeding, wat doen we eraan Diëtetiek
Ondervoeding, wat doen we eraan Diëtetiek Beter voor elkaar 2 Ondervoeding, wat doen we eraan in het Ikazia Ziekenhuis? Bij het horen van ondervoeding zullen veel mensen denken aan ontwikkelingslanden.
Nadere informatieBasisvoedingszorg: terug naar de essentie. Bart Geurden RN, PhD
Basisvoedingszorg: terug naar de essentie Bart Geurden RN, PhD INHOUD Inleiding Het ideale voedingsbeleid Barrières Toekomst Inleiding Definitie Ondervoeding is een voedingstoestand waarbij een tekort
Nadere informatieVoeding: een onderdeel bij de oncologische behandeling. Paulien Voogt Verpleegkundig specialist intensieve zorg voedingszorg
Voeding: een onderdeel bij de oncologische behandeling Paulien Voogt Verpleegkundig specialist intensieve zorg voedingszorg Onderwerpen Kort voorstel Waarom voeding een onderdeel is van je oncologische
Nadere informatieOuderen en ondervoeding
Ouderen en ondervoeding Rens Henquet, Kaderarts ouderengeneeskunde Angela van Liempd, Huisarts/medisch directeur RCH Ellen Mathijssen, Diëtist De Wever Inleiding Casus Ondervoeding in de huisartsen praktijk,
Nadere informatieOndervoeding bij ouderen
Ondervoeding bij ouderen Dr. Harriët Jager-Wittenaar Senior onderzoeker Lectoraat Transparante Zorgverlening Hanzehogeschool Groningen Leeruitkomsten Aan het einde van deze workshop: Kunt u ondervoeding
Nadere informatieSignalering van ondervoeding in de eerstelijnszorg en thuiszorg
Signalering van ondervoeding in de eerstelijnszorg en thuiszorg 1. Achtergrond Ziektegerelateerde ondervoeding komt voor in alle sectoren van de gezondheidszorg en heeft grote gevolgen voor een patiënt.
Nadere informatieToolkit Ondervoeding
Doel Het vaststellen van (risico op) ondervoeding. Het aanbieden van de juiste interventies ter preventie of behandeling van ondervoeding. Achtergrond Definitie Ondervoeding is een voedingstoestand, waarbij
Nadere informatieROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES. Gebracht door Nadieh Verhoest
ROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES Gebracht door Nadieh Verhoest Programma Nationaal kankerplan Kankercachexie Voedingsplan bij cachexie Andere voedingsrichtlijnen Nationaal kankerplan L. Onkelinx
Nadere informatieVoedingskundige ondersteuning bij ALS
Voedingskundige ondersteuning bij ALS Post-HBO cursus Voeding bij Spierziekten 4 juni 2009 Nicole Broekman-Peters, diëtist UMCU en De Hoogstraat Contact: n.broekman-peters@umcutrecht.nl Inhoud Diëtistisch/methodisch
Nadere informatieHandreiking. Risico op ondervoeding
Handreiking Risico op ondervoeding Handreiking Risico op ondervoeding Doelgroep Ouderen met: - Aanwijzingen voor (risico op) ondervoeding. ¹ - Risicofactoren voor ondervoeding: Multimorbiditeit. ¹ ² Polyfarmacie.
Nadere informatiePrior studie Voedingsproblemen bij slokdarmkankerpatiënten
Prior studie Voedingsproblemen bij slokdarmkankerpatiënten Caroline van Opdorp, diëtist St Antonius 27-09-2018 Onderwerpen Huidig zorgpad / Prior Casus Productinformatie 2 Huidig zorgpad Aanmelding via
Nadere informatieVoedingbijhoofdhals-en slokdarmkanker: Wanneer aanvullende voeding opstarten?
Voedingbijhoofdhals-en slokdarmkanker: Wanneer aanvullende voeding opstarten? Peter Schepens Diëtist Oncologie AZ Sint-Lucas Brugge Inhoud 1. Belang van screening op de voedingstoestand van de patiënt
Nadere informatieScreening en behandeling van ondervoeding
Richtlijn Screening en behandeling van ondervoeding Versie juni 2011 Redactieraad: Cora Jonkers Schuitema, diëtist voedingsteam AMC, Amsterdam Mariël Klos, voedingsverpleegkundige Gelre ziekenhuizen, Apeldoorn
Nadere informatieVoeding bij kanker. Rolverdeling diëtist, patiënt en verpleegkundige. Multidisciplinaire Zorg: Samen Werken. Liesbeth Haverkort MSc - 10 januari 2014
Voeding bij kanker Rolverdeling diëtist, patiënt en verpleegkundige Multidisciplinaire Zorg: Samen Werken Liesbeth Haverkort MSc - 10 januari 2014 Rolverdeling en interactie patiënt - diëtist - verpleegkundige
Nadere informatieOndervoeding of risico op ondervoeding in het revalidatiecentrum Revalidatiecentrum Breda
Ondervoeding of risico op ondervoeding in het revalidatiecentrum Revalidatiecentrum Breda Inleiding Ondervoeding is een veel voorkomend probleem bij mensen in revalidatiecentra. Ruim 1 op de 3 mensen is
Nadere informatieHet Refeeding Syndroom
Het Refeeding Syndroom Presentatie t.b.v. symposium Voeding op leeftijd Neeltje Nabuurs, diëtist 29 september 2016 Waarom? 14-15% ondervoed op 1 e opnamedag (meting NPOZ 2015) Refeeding kan fatale gevolgen
Nadere informatieZakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen
Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen Onder redactie van: G.A.E.G. van Asseldonk BSc J.J. van Duinen MSc M. Former-Boon R. van
Nadere informatieTabel 6. Overzicht van gevalideerde (screenings)instrumenten voor (risico op) ondervoeding
Tabel 6. Overzicht van gevalideerde (screenings)instrumenten voor (risico op) ondervoeding Screeningsinstrument + ontwikkelaar Onderdelen Setting waarin gevalideerd Validiteit Benodigde tijd Subjective
Nadere informatieWorkshop Ondervoeding
Workshop Ondervoeding Voedingsadviezen bij kanker Inge Cantatore 13-10-2016 Inhoud programma LESA Landelijke eerstelijns samenwerking afspraken Wanneer ben je ondervoed? Soorten ondervoeding Screenen op
Nadere informatieOndervoeding bij kanker
Ondervoeding bij kanker Wat mag u verwachten van de zorg bij ondervoeding? Wat kunt u zelf doen om ondervoeding te voorkomen of tegen te gaan? Deze brochure is de patiëntenversie van de multidisciplinaire
Nadere informatie12-10-2012. Voedingszorg rondom de COPD-patiënt. 2. In welke gold klasse valt mevrouw?
Voedingszorg rondom de COPD-patiënt Landelijk Diëtisten Netwerk COPD (LDN COPD) Gonnie Geraerts Heleen Froon Paula van Melick Anke Kalisvaart 1. Welke gegevens vraag je na en welke antropometrie voer je
Nadere informatieVoedingszorg rondom de COPD-patiënt
Voedingszorg rondom de COPD-patiënt Landelijk Diëtisten Netwerk COPD (LDN COPD) Gonnie Geraerts Heleen Froon Paula van Melick Anke Kalisvaart 1. Welke gegevens vraag je na en welke antropometrie voer je
Nadere informatieOndervoeding bij ziekte tijdens opname
Ondervoeding bij ziekte tijdens opname Deze folder is voor u en uw familieleden bestemd, omdat bij u (risico op) ondervoeding is geconstateerd. In deze folder is te lezen wat ondervoeding is, wat de oorzaak
Nadere informatieDe screening en (dieet)behandeling van ondervoeding in het Diakonessenhuis Utrecht/Zeist
De screening en (dieet)behandeling van ondervoeding in het Diakonessenhuis Utrecht/Zeist Een analyse van de screening en (dieet)behandeling van ondervoeding in het Diakonessenhuis Utrecht/Zeist, het schrijven
Nadere informatieOndervoeding,wat doen we eraan
Ondervoeding,wat doen we eraan Diëtetiek Beter voor elkaar 2 Ondervoeding, wat doen we eraan in het Ikazia Ziekenhuis? Bij het horen van ondervoeding zullen veel mensen denken aan ontwikkelingslanden.
Nadere informatieMEER AANDACHT VOOR ONDERVOEDING Marian de van der Schueren DGO, 5 oktober 2018
MEER AANDACHT VOOR ONDERVOEDING Marian de van der Schueren DGO, 5 oktober 2018 Context en enquete Gezond eten met ouderen Enquete DGO leden (n=109) Vervolgstappen, wat gaan we zelf doen? Taskforce Gezond
Nadere informatieRisico op ondervoeding tijdens opname
Risico op ondervoeding tijdens opname Ondervoeding door ziekte, een behandeling of een operatie is in het ziekenhuis een veelvoorkomend probleem. Ongeveer één op de drie patiënten heeft een risico op
Nadere informatieOndervoeding bij Ouderen 14/11/2013. S. Lonterman; Klinisch Geriater
Ondervoeding bij Ouderen 14/11/2013 Inhoud Presentatie Definitie Ondervoeding Verschillende schalen Ouderen Centrum & Ondervoeding HagaZiekenhuis & Ondervoeding Eigen Onderzoek Voedingsgebied Supplementen
Nadere informatieKwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans
1 Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergoot op negatieve gezondheidsuitkomsten (functiebeperkingen,opname
Nadere informatieVoedingsmanagement in de Psychiatrie
Voedingsmanagement in de Psychiatrie Anneke van Hellemond, diëtist Anneke Wijtsma, diëtist 1 Inhoud presentatie Voedingsproblemen Overgewicht Metabool syndroom Verwijzen naar gespecialiseerd diëtist Behandelwijze
Nadere informatie11/6/2006. Oorzaken. Screening in de Geriatrie. Ondervoeding is frequent. Dienst BMI Albumine <3.5 g% Prof Dr M.Vandewoude G 15-40 16-60
11/6/006 Screening in de Geriatrie Prof Dr M.Vandewoude Universitair Centrum Geriatrie Ondervoeding is frequent Dienst BMI Albumine
Nadere informatieOndervoeding bij kanker
Ondervoeding bij kanker Wat mag u verwachten van de zorg bij ondervoeding? Wat kunt u zelf doen om ondervoeding te voorkomen of tegen te gaan? WAAR KUNT U INFORMATIE EN STEUN VINDEN? Vrijwilligers bij
Nadere informatieHHS Workshop Ondervoeding en chronische nierschade. Verminderen Chronische Nierschade. Leerdoelen
8-0-00 Workshop Ondervoeding en chronische nierschade Verminderen Chronische Nierschade Hans van Overbeeke, specialist ouderengeneeskunde Maria Lutke Schipholt Pouderoijen, dietiste Ton v.d. Maas, internist-nefroloog
Nadere informatieBeademen: kan het nog beter? De rol van voeding
Refereeravond Multidisciplinaire route naar detubatie Beademen: kan het nog beter? De rol van voeding 17 juni 2014, Geertje Raemakers-van Driel, diëtist Inleiding doel voeden op IC eiwitstofwisseling,
Nadere informatieMalnutritie. Screening en Behandeling. Bart Geurden, RN, PhD
Malnutritie Screening en Behandeling Bart Geurden, RN, PhD INHOUD 1. Inleiding en probleemstelling 2. Definitie van malnutritie 3. Komt dit vaak voor: prevalentie 4. Wat zijn oorzaken en gevolgen van malnutritie
Nadere informatieCasus oudere vrouw met COPD
Casus oudere vrouw met COPD Een casus: Mevrouw de Wit 73 jarige vrouw 2003 tot 2005 herhaalde heupfracturen, kunstheup links Osteoporose Sinds een aantal jaren COPD gold 3, matige ziektelast Echtgenoot
Nadere informatieGOEDE VOEDING, GEZOND LEVEN, SNELLER GENEZEN INFORMATIE VOOR PATIËNTEN DIE EEN OPERATIE ONDERGAAN
GOEDE VOEDING, GEZOND LEVEN, SNELLER GENEZEN INFORMATIE VOOR PATIËNTEN DIE EEN OPERATIE ONDERGAAN FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Voeding doet meer dan u denkt! Goede voeding is van levensbelang om gezond
Nadere informatieImplementatie van GLIM criteria en Sarcopenie richtlijn in de praktijk. Heidi Zweers
Implementatie van GLIM criteria en Sarcopenie richtlijn in de praktijk Heidi Zweers Disclosure-slide Geen belangenverstrengeling te melden CV Lid van NAP PhD student voeding bij Mitochondriële ziekten
Nadere informatieOndervoeding een zaak van gewicht
Ondervoeding een zaak van gewicht 2 Inleiding Ondervoeding door ziekte komt in het ziekenhuis veel voor. Daarom besteedt ook de Ommelander Ziekenhuis Groep, locatie Lucas hier extra aandacht aan onder
Nadere informatieDe NVD heet je van harte welkom bij deze sessie!
De NVD heet je van harte welkom bij deze sessie! Onderzoeksresultaten ondervoeding op de revalidatie afdeling in het verpleeghuis Judith van Zwienen Hoe is het allemaal begonnen Eerste DV&V award Aanleiding
Nadere informatie27/09/2018. Casus. Impact van chirurgie. Impact van voeding. thv spijsverteringsstelsel postoperatief voedingsbeleid. anesthesie herstel
Ingrijpen op de foregut : wat als het begin van het eetkanaal verstoord wordt? Perspectief van de diëtist Floor Wynants - Eveline Vanhalewyck Competentiecentrum klinische voeding Voeding Chirurgie Impact
Nadere informatieHet stappenplan. Gewichtsverlies minder dan 4 kg 4 kg of meer. Bovenarmomtrek. Eetlust en functionaliteit. Behandelbeleid.
1 2 3 4 Gewichtsverlies minder dan 4 kg 4 kg of meer Bovenarmomtrek Eetlust en functionaliteit Behandelbeleid 25 cm of meer goede eetlust en/of functionaliteit niet ondervoed weinig eetlust én verminderde
Nadere informatieDienst geriatrie Gevecht tegen ondervoeding. Informatiebrochure voor de patiënt en de familie
Dienst geriatrie Gevecht tegen ondervoeding Informatiebrochure voor de patiënt en de familie INLEIDING Met ouder worden veranderen uw dagelijkse activiteiten en gewoonten. Het is niet altijd eenvoudig
Nadere informatieKwetsbare ouderen lekker goed gevoed. NVZ Themaconferentie kwetsbare ouderen Nancy Janssen, diëtist Ziekenhuis Gelderse Vallei
Kwetsbare ouderen lekker goed gevoed NVZ Themaconferentie kwetsbare ouderen Nancy Janssen, diëtist Ziekenhuis Gelderse Vallei 2016-06-23 VMS kwetsbare ouderen Screeningsbundel voor een vroegtijdige herkenning
Nadere informatieFrailty en ondervoeding doet (veel) vallen
www.hhzhlier.be 1 h.-hartziekenhuis vzw Frailty en ondervoeding doet (veel) vallen Ann Gryp, Hoofdverpleegkundige geriatrie Frailty Frailty heeft te maken met kwetsbaarheid. Frailty zegt iets over de ernst
Nadere informatieOndervoeding, wat doen we eraan
Afdeling: Onderwerp: Diëtetiek Ondervoeding, wat doen we eraan 1 ? Bij het horen van ondervoeding zullen veel mensen denken aan ontwikkelingslanden. Toch komt ondervoeding ook in het welvarende Nederland
Nadere informatieoncologiepatiënt Screening en diagnose Behandeling ondervoeding Nazorg, follow up Comfortvoeding / als de ziekte niet meer behandeld wordt
Screening en diagnose ondervoeding Nazorg, follow up Comfortvoeding / als de ziekte niet meer behandeld wordt Contactpersoon Zorgpad: m.debruin-3@umcutrecht.nl 1 www.raedelijn.nl : S creening U komt bij
Nadere informatieHenri is nooit speciaal ziek geweest. Hij rookt dagelijks enkele sigaretjes en hij drinkt nog regelmatig zijn pintjes.
Henri 86 jaar Henri is een jaar geleden opgenomen in het woonzorgcentrum. Henri is nooit speciaal ziek geweest. Hij rookt dagelijks enkele sigaretjes en hij drinkt nog regelmatig zijn pintjes. Thuis ging
Nadere informatieOndervoeding: een niet te onderschatten probleem
Ondervoeding: een niet te onderschatten probleem Wat is ondervoeding? Geen trek, geen zin, stress, misselijkheid, angst, emoties, enz. Er zijn tal van redenen om minder te gaan eten. Voor u het weet, is
Nadere informatieFasen zorgpad. Verwijzing / screening Diagnose Behandeling: eventueel nader uit te splitsen Nazorg, follow up Terminale fase. 1
Fasen zorgpad Verwijzing / screening Diagnose : eventueel nader uit te splitsen Nazorg, follow up Terminale fase 1 www.raedelijn.nl 7-9-2017 Zorgpad: screening en diagnose U komt bij arts, verpleegkundige
Nadere informatieGezondheidsraad. 29 november Daan Kromhout Commissievoorzitter Vicevoorzitter Gezondheidsraad. Gezondheidsraad
Gezondheidsraad 29 november 2011 Gezondheidsraad Daan Kromhout Commissievoorzitter Vicevoorzitter Gezondheidsraad Het adviesproces Adviesaanvraag: 18 augustus 2009 7 vergaderingen van multidisciplinaire
Nadere informatieOp krachten blijven. korte uitleg over medische drinkvoeding
Op krachten blijven korte uitleg over medische drinkvoeding Op krachten blijven is belangrijk... Een fit en sterk lichaam is belangrijk voor uw algehele gezondheid en helpt u onafhankelijk en mobiel te
Nadere informatieVoorstellen. Wanneer naar de diëtist?
Voorstellen COPD Nut van goede voeding Aafke Hermsen, diëtist Karin Janssen-van Hemmen, kaderhuisarts astma/copd i.o. Agenda owanneer naar de diëtist? olichaamssamenstelling ogewichtsverandering onut van
Nadere informatieEiwitrijke voeding voor ouderen
Eiwitrijke voeding voor ouderen Dr. Canan Ziylan, voedingswetenschapper Onderzoeker Kenniscentrum Zorginnovatie Docent HBO Verpleegkunde Midden-Delfland en de gezonde stad, 9 april 2018 Hoe vaak komt ondervoeding
Nadere informatieWerkgroep 4 Meetinstrumenten en meetmethodes
Werkgroep 4 Meetinstrumenten en meetmethodes Werkgroepleden Astrid Lanslots, diëtist Thuiszorg Mark en Maas Martin van Leen, verpleeghuisarts en manager Advies- en BehandelCentrum Avoord Zorg & Wonen Inleiding
Nadere informatieDe rol van voeding bij wondzorg. Bo Delesie, diëtiste
De rol van voeding bij wondzorg Bo Delesie, diëtiste 2 Belang goede voedingstoestand Essentieel voor goede wondheling Ondervoeding = vertraagde wondheling Verkorte duur wondheling Ondervoeding = >risico
Nadere informatie19/10/2017 INHOUDSTAFEL SARCOPENIE IN DE REVALIDATIE
SARCOPENIE IN DE REVALIDATIE Silke Droeshout, diëtiste Revalidatieziekenhuis Inkendaal 24/10/2017 INHOUDSTAFEL 1. Revalidatieziekenhuis Inkendaal 2. Prevalentie revalidatie 3. Praktijk 4. Casus 5. Link
Nadere informatieGezond gewicht. Wat kunt u er zelf aan doen? altijd dichtbij. Vraag ons gerust om advies.
Gezond gewicht Wat kunt u er zelf aan doen? Vraag ons gerust om advies altijd dichtbij www.alphega-apotheek.nl Gezond gewicht De meeste mensen willen graag een aantal kilo s afvallen. Maar is dat wel nodig?
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Ondervoeding. in het ziekenhuis Afdeling Diëtetiek
PATIËNTEN INFORMATIE Ondervoeding in het ziekenhuis Afdeling Diëtetiek Ondervoeding bij ziekte Ondervoeding door ziekte is in ziekenhuizen een veel voorkomend probleem. Ongeveer 1 op de 4 patiënten is
Nadere informatieSNAQ AFDELING DIËTETIEK FRANCISCUS GASTHUIS
SNAQ AFDELING DIËTETIEK FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Tijdens het opnamegesprek heeft de verpleegkundige een aantal vragen gesteld over uw voedingstoestand. Deze vragen gingen over eetlust, onbewust gewichtsverlies
Nadere informatieNutricia biedt meer. Persoonlijk advies van Nutricia Medische Voedingsservice
Nutricia biedt meer Persoonlijk advies van Nutricia Medische Voedingsservice Misschien heeft u na het lezen van deze brochure nog vragen of behoefte aan meer informatie. Uw arts of diëtist kan u meer informatie
Nadere informatiePatient-Generated Subjective Global Assessment (PG-SGA): nuttige app voor de bepaling van de voedingstoestand? Belangenverstrengeling: geen
Disclosure belangen spreker Patient-Generated Subjective Global Assessment (PG-SGA): nuttige app voor de bepaling van de voedingstoestand? Belangenverstrengeling: geen Christa Nagel, diëtist, 22-03-16
Nadere informatieGezond gewicht. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Gezond gewicht Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Overgewicht 3 Oorzaken 4 Gezond gewicht 4 Tailleomvang 5 Voorkomen van overgewicht 6 Wat kun je
Nadere informatie19/10/2017. Overview. 1. Inleiding. 1. Inleiding 2. Zin en onzin van diëten 3. Voedingsinterventie 4. Casus Gust. Vele studies met zelfde besluit
Sarcopenie: In beweging Kathleen Gerits, diëtiste Competentiecentrum klinische voeding Overview 1. Inleiding 1. Inleiding Vele studies met zelfde besluit Beweging Voeding algemene richtlijnen: Adequate
Nadere informatieDiab-eten. Voeding en hartchirurgie. Jacobien Hiemstra Diëtist, St Antonius Ziekenhuis 9 april 2013
Diab-eten Voeding en hartchirurgie Jacobien Hiemstra Diëtist, St Antonius Ziekenhuis 9 april 2013 Inhoud Belang goede voedingstoestand De voedingstoestand van diabeten Risico s intake bij diabeten Gevolgen
Nadere informatieVoorkomen van ondervoeding bij volwassenen
Voorkomen van ondervoeding bij volwassenen Inleiding Ondervoeding door ziekte komt in het ziekenhuis veel voor. Daarom besteedt ook de Ommelander Ziekenhuis Groep hieraan extra aandacht. Ziek zijn is topsport
Nadere informatieLaatste inzichten over voeding bij kanker. Dr. Sandra Beijer, diëtist / senior onderzoeker Integraal Kankercentrum Nederland
Laatste inzichten over voeding bij kanker Dr. Sandra Beijer, diëtist / senior onderzoeker Integraal Kankercentrum Nederland Een paar vragen. Hoe vaak komt ondervoeding bij kanker voor? Bij welke tumoren
Nadere informatiedr. Bianca Buijck en Martijn van Gemst
dr. Bianca Buijck en Martijn van Gemst Symposium Honger voor Revalidatie dinsdag 19 februari 2019 Evoluon Eindhoven www.zorgboog.nl/symposium-grz Honger voor revalidatie: hoe vanzelfsprekend is eten in
Nadere informatieVoedingsadvies bij kanker door de diëtist
Voedingsadvies bij kanker door de diëtist IKR-netwerk Diëtetiek september 2002 Integraal Kankercentrum Rotterdam Postbus 289 3000 AG Rotterdam (010) 440 58 00 Inhoud 1. Inleiding 2 2. De voedingstoestand
Nadere informatie6.3 Niet-medicamenteuze symptomatische behandeling: voedingsinterventies
588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 6.3 Niet-medicamenteuze
Nadere informatieOp krachten komen met medische drinkvoeding
Op krachten komen met medische drinkvoeding Uw arts of diëtist heeft u geadviseerd om medische drinkvoeding te gebruiken. In deze brochure vindt u hier meer informatie over. Op krachten blijven is belangrijk
Nadere informatieParkinson en voeding. Melissa van der Plaats, diëtist Meander Medisch Centrum, voorheen ook Norschoten
Parkinson en voeding Melissa van der Plaats, diëtist Meander Medisch Centrum, voorheen ook Norschoten Wie ben ik? Diëtist Norschoten te Barneveld / Meander Medisch Centrum te Amersfoort Sinds 2012 aangesloten
Nadere informatieEvaluatie van de kwaliteitsindicatoren ondervoeding bij kinderen in Nederlandse ziekenhuizen
Evaluatie van de kwaliteitsindicatoren ondervoeding bij kinderen in Nederlandse ziekenhuizen Resultaten van de enquête uitgevoerd onder kinderartsen, verpleegkundigen, diëtisten en kwaliteitsmedewerkers
Nadere informatieCASUÏSTIEK: GEWICHTSVERLIES NA TOTALE MAAGRESECTIE, HOE VERDER? Marcia Sodiko Diëtist 1e en 2e lijn (Diëtistenpraktijk Vitaal en Reinier de Graaf)
CASUÏSTIEK: GEWICHTSVERLIES NA TOTALE MAAGRESECTIE, HOE VERDER? Marcia Sodiko Diëtist 1e en 2e lijn (Diëtistenpraktijk Vitaal en Reinier de Graaf) CASUS 74 jarige man, st. na juni 2015 totale maagresectie
Nadere informatie