Maandag 18 mei 2015 Supernova Jaarbeurs Utrecht 1
De nieuwe zorgplicht Flexibele arbeidskrachten en aansprakelijkheid opdrachtgever 2
Werkgeversaansprakelijkheid is een soep van rechtspraak. Ruim honderd jaar is het wettelijke stelsel niet meer herzien. De sociale zekerheid brokkelt af en een betere bescherming van werknemers is op zijn plaats. Ik probeer u door het moeras van werkgeversaansprakelijkheid te loodsen. 3
Juridisch kader: arbeidsomstandighedenwetgeving De basis van de zorgplicht van de werkgever zijn de verplichtingen die zijn vastgelegd in de Arbowet. Veiligheidsbeleid Risico-inventarisiatie en evaluatie, plan van aanpak. Maar van de werkgever kan meer worden verlangd dan de verplichtingen van de Arbo-wet 4
Artikel 7:658 lid 1: De werkgever is verplicht de lokalen, werktuigen en gereedschappen waarin of waarmee hij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden alsmede voor het verrichten van de arbeid zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. 5
Werkgever ontkomt alleen aan aansprakelijkheid in drie gevallen: 1. Hij bewijst dat hij zijn zorgplicht is nagekomen 2. Opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer 3. Geen causaal verband tussen schending zorgplicht en schade 6
Het klassieke wetsbegrip van artikel 7:658 BW spreekt over In de uitoefening van zijn werkzaamheden. Hoe zit het met: - Bedrijfsuitjes? - Meningvorm privé en werktijd? - Verkeersgerelateerde schade tijdens werktijd? 7
Schade buiten de werkplek, maar wel gelinkt aan het werk Stichting Reclassering Nederland (HR 22 januari 1999, NJ 1999/534) KLM/ De Kuijer (HR 18 maart 2005, NJ 2009/328) M/V Communicatie/Van den Brink (HR 17 april 2009, LJN BH1996) het rollerskate-arrest 8
In de uitoefening van zijn werkzaamheden Ruim begrip, maar wel beperkt door zeggenschap en invloed van de werkgever. Sociaalpsychiatrisch medewerker die op vrijdagavond thuis wordt bezocht door cliënt en 40 klappen met een ijzeren hamer krijgt 7:658 BW biedt geen grond om werkgever aansprakelijk te houden. 9
Mengvorm privé en werktijd Geohydroloog werkzaam bij TNO. Tezamen met andere werknemers geplaatst in Jemen. Gaan in weekend naar een gevaarlijke provincie (negatief reisadvies). Ontvoering met post traumatsche stress. TNO niet aansprakelijk. KLM wel aansprakelijk voor letsel van gezagsvoerder tijdens wachttijd in Ivoorkust. Ongeluk tijdens taxirit naar restaurant. Dwarslaesie. Door samenhang met werk kan werkgever aansprakelijkheid zijn voor schade. 10
KLM had de navolgende verplichtingen volgens de Hoge Raad: Het tot een minimum terugbrengen van de risico s voor de werknemer (bijv. door het verzorgen van eigen vervoer of het verschaffen van informatie over goede vervoerders) en vervolgens, voor zover het risico zich toch verwezenlijkt; Het voor haar rekening nemen daarvan (evt door sluiten adequate verzekering); Het effectief waarschuwen van de werknemers voor de bijzondere risico s en de mogelijke gevolgen ervan. 11
Gerechtshof Den Haag 7 mei 2013 ECLI:NL:GHDHA:2013:1294 Wanneer een werknemer bij zijn werk is blootgesteld aan voor de gezondheid gevaarlijke stoffen, moet het door de werknemer te bewijzen oorzakelijk verband worden aangenomen, indien de werkgever heeft nagelaten de maatregelen te treffen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt (Vgl. HR 17 november 2000, ECLI:NL:HR:2000:AA8369). 12
Hoge Raad 5 december 2014 ECLI:NL:HR:2014:3519 Indien de plaats waar de werkzaamheden worden verricht eraan in de weg staat dat de werkgever direct toezicht houdt op de naleving van de door hem gegeven instructies, dient deze aanvullende veiligheidsmaatregelen te treffen. Relevante omstandigheden van het geval zijn in dit kader: - de aard van de werkzaamheden - de kans dat zich een ongeval zal voordoen - de ernst die de gevolgen van een ongeval kunnen hebben - de mate van de bezwaarlijkheid van de te nemen veiligheidsmaatregelen 13
vervolg De zorgplicht van de werkgever beoogt geen absolute waarborg te scheppen voor de bescherming van de werknemer, maar gelet op de ruime strekking van de zorgplicht mag niet snel worden aangenomen dat de werkgever daaraan heeft voldaan en bijgevolg niet aansprakelijk is voor door de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden geleden schade. 14
Geen uitvoering werkzaamheden dan ook geen toepassing 7:658 BW Nieuwe grondslag: Goed werkgeverschap Artikel 7:611 BW: De werkgever en de werknemer zijn verplicht zich als goed werkgever en goed werknemer te gedragen. 15
Art. 7:611 BW In de jurisprudentie is een ruime invulling aan het begrip goed werkgever gegeven. Art. 7:658 BW is de lex specialis t.o.v. de lex generalis: art. 7:611 eerst dient gekeken te worden of art. 7:658 BW soelaas biedt voor de werknemer. Indien zeggenschap ontbreekt komt art. 7:611 BW aan de orde, dit is bijvoorbeeld het geval bij schade opgelopen: - Tijdens bedrijfsuitjes; - Bij werk gerelateerde bedreiging en mishandeling; en - Bij verkeersdeelname. 16
Bedrijfsuitjes HR 17 april 2009, LJN BH1996: het rollerskate-arrest : Letsel door workshop rollerskaten na werktijd op de marmeren vloer van de receptie: Onvoldoende nauwe band tussen de uitoefening van de door haar te verrichten werkzaamheden en de festiviteit. Geen aansprakelijkheid o.g.v. art. 7:658 BW, maar de werkgever heeft onvoldoende gedaan om haar werknemers te beschermen tegen het gevaar van vallen tijdens workshop, dus wel aansprakelijkheid op grond van art. 7:611 BW. 17
Schade opgelopen bij deelname aan het wegverkeer in het kader van uitvoering werkzaamheden Kooiker/Taxicentrale Nijverdal (HR 1 februari 2008, NJ 2009/331) Maatzorg/Van der Graaf (HR 12 december 2008, JAR 2009/15) TNT/Wijenberg (Vallende Postbode, HR 11 november 2011, NJ 2011, 597) De Rooyse Wissel/Hagens (HR 11 november 2011, NJ 2011, 598) 18
De verzekeringsplicht op basis van art. 7:611 BW Op grond van de redelijkheid en billijkheid is de werkgever gehouden zaakschade te vergoeden. (Arrest Bruinsma/Schuitmaker HR 16 oktober 1992, LJN ZC0717 r.o. 3.3) In een latere uitspraak is bepaald dat dit ook geldt voor letselschade (HR 12 januari 2001, LJN AA9434 r.o. 3.7) In de 1-februari-arresten wordt de werkgeversaansprakelijkheid voor verkeersongevallen onder art. 7:611 BW beperkt door de verzekeringsplicht. Werkgever voldoet ook aan zijn verzekeringsplicht als hij zijn werknemers financieel in staat stelt zelf een verzekering af te sluiten. 19
Aansprakelijkheid voor verkeersongevallen Werkgever is nimmer aansprakelijk voor schade woon-werkverkeer. Privé situatie. De aansprakelijkheid van de werkgever o.g.v. art. 7:611 BW is niet onbeperkt. Kooiker/Taxicentrale. Zwaar letsel, blijvende arbeidsongeschiktheid. Taxicentale was verzekerd conform CAO eis. Verzekering dekte slechts beperkt. Schade was veel hoger. HR: dat verzekering conform CAO is afgesloten, betekent niet automatisch dat het een behoorlijke verzekering betreft. 20
Hoge Raad Kooiker/Taxicentrale: De omvang van deze verplichting zal van geval tot geval nader vastgesteld moeten worden met in achtneming van alle omstandigheden, waarbij in het bijzonder betekenis toekomt aan de in de betrokken tijd bestaande verzekeringsmogelijkheden waarbij mede van belang is of verzekering kan worden verkregen tegen een premie waarvan betaling in redelijkheid van de werkgever kan worden gevergd en de heersende maatschappelijke opvattingen omtrent de vraag voor welke schade (zowel naar aard als naar omvang) een behoorlijke verzekering dekking dient te verlenen. 21
Volgens de Hoge Raad in het Maatzorg/Van der Graaf arrest geldt de verplichting een verzekering af te sluiten voor de werknemers die: - als bestuurder van een motorvoertuig bij verkeersongeval betrokken raken; - als fietser of voetganger schade lijden als gevolg van een meerzijdig ongeval; en - als fietser schade lijden als gevolg van een eenzijdig ongeval. 22
Onderscheid gemotoriseerde en ongemotoriseerd verkeersdeelnemers en voetgangers Maatzorg/Van der Graaf verzorgingshulp bij hulpbehoevenden thuis. Dat doet zij op de fiets. Val vanwege gladheid en letsel. Art. 7:658 BW nvt: wederom geen zeggenschap en invloed werkgever. Geldt de verzekeringsplicht ook voor (eenzijdig) ongemotoriseerde verkeersongevallen? Ja, geen reden om onderscheid te maken. Wederom wordt bijzondere betekenis gegeven aan de bestaande verzekeringsmogelijkheden. 23
De rem erop: 11/11/11 Memorabele datum, niet alleen om te trouwen maar voor de Hoge Raad reden om twee belangrijke arresten te wijzen, die de rem zetten op de aansprakelijkheid van de werkgever. > TNT (vallende postbode) en TBS kliniek Rooyse Wissel 24
Postbode valt als gevolg van gladheid. Hoge Raad: eenzijdig voetgangersongeval op de openbare weg valt niet onder de verzekeringsplicht van de werkgever. Hoewel de afbakening arbitrair is, geldt dat struikelen of uitglijden naar zijn aard niet een bijzonder risico is waarvoor de werkgever aansprakelijk is. Risico van struikelen of uitglijden is ook niet eenvoudig verzekerbaar tegen een betaalbare premie. 25
TBS kliniek De Rooyse Wissel Sociotherapeut wordt door een patiënt vastgepakt en herhaaldelijk geslagen, onder meer op zijn hoofd. Arbeidsongeschikt, baanverlies en WAO. Schade is EUR 300.000. HR: De plicht van de werkgever vormt geen absolute waarborg voor de ondernemer, maar heel veel scheelt het niet. TBS klinieken hebben vaak ambtenaren in dienst, waarbij de therapeuten een eigen wettelijke voorziening hebben. Daar betaalt de werkgever (lees: de Staat) alles. Kliniek moet betalen vanwege rechtsgelijkheid & billijkheid. 26
Vervolg De Rooyse Wissel: HR: geen verzekeringsplicht van de kliniek. Die plicht ziet alleen op plaatsen waar de werkgever geen of beperkte invloed heeft, zoals het verkeer. 27
De flexibele schil (uitzendkrachten, oproep- of invalkrachten en alle overige werknemers zonder vast dienstverband) bij bedrijven wordt steeds dikker CBS: flexibele schil meer dan 30% beroepsbevolking 28
Definitie flexibel inzetbaar personeel voor deze presentatie: ZZP ers Arbeidskrachten die zonder al te veel materiële investeringen te hebben gedaan werkzaamheden verrichten die voorheen vooral op basis van een arbeidsovereenkomst werden uitgevoerd. CBS: 11% beroepsbevolking ZZP er 29
900.000 Aantal ZZP'ers 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 30
Enkele feiten over ZZP ers: Aantal: 808.000 (in 2000: 445.000) 48% van de nieuwe ZZP ers was een kwartaal eerder nog werknemer 56% is verplicht aanwijzingen op te volgen 63% mag zich niet laten vervangen 20% accepteert ongewenst werk 43% realiseert een jaarwinst < EUR 10.000 Gemiddeld inkomen EUR 33.000 25% van de ZZP ers > 75% omzet bij één opdrachtgever 50% onverzekerd 31
De Wet Aanpak Schijnconstructies is een uitwerking van het sociaal akkoord dat op 11 april 2013 met sociale partners is gesloten. Het wetsvoorstel is op 27 februari unaniem door de Tweede Kamer aangenomen en verankert het recht op het wettelijk minimumloon voor flexwerkers (ingeleend personeel) 32
Art. 7:658 lid 4 BW: Hij die in de uitoefening van zijn beroep of bedrijf arbeid laat verrichten door een persoon met wie hij geen arbeidsovereenkomst heeft, is overeenkomstig de leden 1 tot en met 3 aansprakelijk voor de schade die deze persoon in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt. 33
Tot 2012 zorgplicht van art. 7:658 lid 4 BW niet van toepassing op ZZP ers. Werkgever is alleen aansprakelijk in geval van uitzendkracht of stagiaire Bijv. Rb Zwolle, 28 november 2001 (NJ 2002, 253), Rb Rotterdam, 4 februari 2009, LJN BI7365; Hof Den Haag 22 april 2005 (JAR 2005, 170) Hof Arnhem 17 augustus 2010 (JAR 2010, 247), 34
Davelaar /Allspan Davelaar is ZZP er. Maakt staalconstructies en machines. Daarnaast revisie en reparaties van machines. Verliest zijn rechterbeen als gevolg van een ongeval op bij Royalspan, als onderaannemer van Allspan. Rechtbank en Hof: Davelaar kan geen beroep doen als ZZP er o.g.v. art. 7:658 lid 4 BW. 35
Davelaar/Allspan HR 23 maart 2012 (RvdW 2012/447): werkgever kan aansprakelijk zijn voor de schade na het bedrijfsongeval van de ZZP er. De werkgeversaansprakelijkheid strekt zich volgens de Hoge Raad ook uit over personen die buiten dienstbetrekking voor een opdrachtgever werkzaam zijn in de uitoefening van zijn beroep of bedrijf. De werkzaamheden van de ZZP er en de feitelijke werkzaamheden van de werkgever spelen hierbij een rol. Werkgevers moeten zorgen voor een veilige werkomgeving voor al het eigen en ingehuurde personeel. Schiet de werkgever hierin tekort, dan is hij zowel ten aanzien van het eigen personeel als ten aanzien van ingehuurde personeel, zoals een ZZP er, aansprakelijk. 36
Hoge Raad Davelaar/Allspan: Kleine zelfstandigen vallen niet categorisch buiten art. 7:658 lid 4 BW; ZZP er moet voor de zorg van zijn veiligheid afhankelijk zijn van zijn werkverschaffer; de werkzaamheden moeten zijn verricht in het kader van het beroep en bedrijf van de ander. Niet alleen de corebusiness. Als de werkzaamheden feitelijk tot de beroeps- of bedrijfsuitoefening behoren, is dat voldoende. (Reparatie van een vezelverwerkingsmachine ligt in het verlengde van verwerking resthout). 37
Gerechtshof Arnhem-Leeuwaarden 21 oktober 2014 ECLI:NL:GHARL:2015:8068 Een als zelfstandige werkzame bouwvakker overkomt een bedrijfsongeval tijdens het storten van beton op een bouwplaats. Aansprakelijkheid op grond van artikel 7:658 lid 4 BW? Het Hof verwijst naar HR 23 maart 2012 (Davelaar/Allspan) en oordeelt dat de bouwvakker in het onderhavige geval voor de zorg van zijn veiligheid (mede)afhankelijk was van appellante. 38
Voorts dient de vraag te worden beantwoord of de door de bouwvakker verrichte werkzaamheden hebben plaatsgevonden in de uitoefening van het beroep of bedrijf van appellante. Het Hof acht het voorshands voldoende aannemelijk dat het storten van beton dient te worden aangemerkt als werk dat wordt verricht in de uitoefening van het bedrijf van appellante. Appellante wordt tot tegenbewijs toegelaten. 39
Gerechtshof Arnhem-Leeuwaarden 26 augustus 2014 ECLI:NL:GHARL:2014:6672 Ook een hoofdaannemer van een bouwproject kan aansprakelijk zijn voor de schade opgelopen op de bouwplaats door een zelfstandige sub onderaannemer (ZZP er) en/of uitzendkracht van de onderaannemer. 40
Toetsingselementen volgens het Hof - Kunnen de werkzaamheden van het slachtoffer worden gelinkt aan de activiteiten van de hoofdaannemer? - Zijn ZZP ers en/of uitzendkrachten voor de veiligheid ook afhankelijk van de hoofdaannemer? 41
Psychische schade Centrale Raad van Beroep 15 februari 2007 ECLI:NL:CRVB:2007:AZ8837 De zorgplicht van de werkgever strekt zich mede uit tot het voorkomen van werkomstandigheden die psychisch ziekmakend zijn. Rechtbank Noord-Holland 24 december 2014 ECLI:NL:RBNHO:2014:12431 Het oorzakelijk verband tussen de werkzaamheden en de gezondheidsschade kan niet op basis van een vermoeden worden aangenomen indien het verband tussen die schade en de arbeidsomstandigheden het werk werd verricht te onzeker of te onbepaald is (Vgl. HR 17 november 2000, ECLI:NL:HR:2000:AA8369). 42
Waar moet het heen? Rol wetgever Ze durven het niet aan om in deze tijd van herstel van de crisis te komen tot uitbreiding van aansprakelijkheid dan wel een verplichting tot een verplichte vorm van directe verzekering. Regeerakkoord zegt niets. Verzekeraars, directe werknemersverzekering? Immuniteit voor de werkgever. Maar dat kan leiden tot verwaarlozing van de preventie. 43
Tips & tricks had ik u beloofd. U ziet dat we het te doen hebben met normen van de HR die steeds specifiek aangeven dat het erg casuïstisch is. Uiteraard moet er een goed beleid zijn en dat beleid moet dan intensief gehandhaafd worden. Maar uiteindelijk is er maar één tip te bedenken: Houdt uw verzekeringsportefeuille up-todate. 44
In case of questions. 45