De blauwe kern De professionele basis bij conflict en gevaar 1
De blauwe kern De professionele basis bij conflict en gevaar 2 3
Altijd de 6 stappen van de Blauwe Kern De blauwe kern gaat over het politiekundig denken en handelen in conflict- en gevaarsituaties, ook als die zich ogenschijnlijk nog niet hebben aangediend. Het is de basis van de inhoud van het vak: wat moet je ALTIJD DOEN om een (potentiële) conflict- of gevaarsituatie OP DE BEST MOGELIJKE WIJZE aan te pakken? Dit dient vervolgens ook altijd herkenbaar te zijn in de wijze waarop het denken en handelen in dergelijke situaties wordt ingekaderd, geregeld en georganiseerd, zoals in beleid, regels, referentiekaders, modellen, convenanten, instructies, protocollen, procedures enzovoort. Het zou net zo goed de rode, witte, oranje of groene kern kunnen heten, want het gaat, onderverdeeld in zes stappen, om universele basisprincipes die voor iedereen gelden en in iedere situatie toepasbaar zijn, los van omvang of reikwijdte van het probleem, of de voorbereidingstijd. Er is bij getrainde meesters in vechtsporten en in de topsport bijvoorbeeld vast gesteld, dat zij (on)bewust deze stappen binnen een seconde maken; vaak hebben wij meer tijd. Bijvoorbeeld de aanrijtijd bij een onvoorzien incident of de aanloop van een evenement. Het maakt niet uit of je generalist, specialist of leidinggevende bent: beginpunt van het denken en handelen is het probleem of de situatie zelf en niet de eigen organisatie of jezelf als individu. Problemen kennen geen grenzen. Uitgangspunt van het handelen dient dan ook altijd het probleem of de situatie zelf te zijn. Van daaruit kan naar binnen gekeken worden: wat betekent het voor mij en mijn organisatie in samenhang met anderen. Door de blauwe kern in alle situaties toe te passen, iedere dag weer, treedt als vanzelf het leer/ trainingseffect op dat nodig is om onder druk, in complexe situaties, als het er echt om spant, de principes automatisch en intuïtief als vanzelf toe te kunnen passen. Als burger ga je de blauwe kern ook gebruiken in privé-situaties! Je begint altijd met het op basis van informatie helder in beeld krijgen van de feitelijke of te verwachten situatie (zonder dat al direct aan de orde komt welke maatregelen genomen zouden moeten worden). Op basis van risico-analyses vorm je altijd verschillende scenario s over hoe de situatie zich verder zou kunnen ontwikkelen. Na het bepalen van de beïnvloedingsmogelijkheden stel je je een doel. De aanpak van conflict- en gevaarsituaties is niet alleen een zaak van jou; er zijn altijd ook andere partners bij betrokken, ieder met eigen verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Een netwerkanalyse moet duidelijk maken hoe de rollen in onderlinge samenhang vervuld worden en hoe informatie tussen de verschillende partners uitgewisseld wordt. Als dat duidelijk is, kunnen de in onderlinge samenhang te nemen maatregelen aan de orde komen en kunnen opties voor interventies geformuleerd worden. Ook voor de te plegen inzet moeten verschillende scenario s ontwikkeld worden waarbij rekening gehouden moet worden met de mogelijke effecten van de te nemen maatregelen op het verloop van de gebeurtenissen (en de daaraan verbonden risico s). Gedurende het gehele proces is het van belang te blijven kijken wat er feitelijk gebeurt en in hoeverre interventies daadwerkelijk de verwachte effecten hebben. Het is een illusie dat het gedrag van mensen volledig te controleren zou zijn. Wel is het mogelijk op basis van een goed inzicht in wetmatigheden in menselijk gedrag en interacties tussen mensen de loop van de gebeurtenissen positief te beïnvloeden. Want, dat is belangrijk om te beseffen: je hebt steeds te maken met mensen. Mensen die, bewust of onbewust, keuzes maken. Mensen die in interactie zijn met elkaar. Mensen die op een of andere manier relaties hebben met elkaar. Mensen die, bewust of onbewust, signalen uitzenden en opvangen en met elkaar communiceren. Politiekundig handelen richt zich op het beïnvloeden van mensen en keuzes die mensen maken. Op een manier die veilig en verantwoord is. Veilig voor politiemensen en burgers en verantwoord dat wil zeggen in overeenstemming met de beginselen van een democratische rechtsorde. 4 5
Stap 1 Stap 2 Waarneming en beeldvorming Formuleer een doel en doe een netwerkanalyse Begin met het vergaren van informatie en het zo goed mogelijk inschatten van de situatie of het probleem. Kijk, luister, neem waar, blijf dicht bij de feiten en stel jezelf en anderen vragen: Wat is er aan de hand? Wat zijn de achtergronden? Wat voor kennis is er beschikbaar over de situatie? Wat voor ervaringskennis is voorhanden bij mij of bij anderen? Wat valt er te verwachten? Wat zijn risico s? Op welke conflict- en gevaarssignalen moet geanticipeerd worden? Het gaat bij deze stap nog niet om wat je denkt dat er moet gebeuren of hoe je vindt dat er opgetreden moet worden door jezelf of door anderen. Het gaat puur om de beeldvorming. Invoelend vermogen is daarbij van belang: verplaats jezelf in de schoenen van degenen die bij de situatie of het probleem betrokken zijn en wat voor hen van belang is, wat voor emoties bij hen een rol spelen. Waarom gedraagt die persoon, in die groep, in die menigte, zich zo? Houd er rekening mee dat de situatie of het probleem zich uiteindelijk anders ontwikkelt dan het meest waarschijnlijke, realistische scenario dat je voor ogen hebt: het kan mee- (het best case scenario) of tegenvallen (het worst case scenario). Hou zelfs altijd rekening met een nooduitgang ; wat doe je als je overvallen wordt door een situatie, waarop je je niet hebt voorbereid. Organiseer veiligheid, ruimte en tijd om je op de nieuwe situatie te kunnen richten. Als je een beeld hebt van de situatie of het probleem en van de risico s, formuleer dan een realistisch doel: wat zou je willen bereiken? Ga vervolgens na welke personen en instanties nog meer betrokken zijn bij het probleem. In de meeste situaties sta je er namelijk niet alleen voor; kijk goed en denk goed na wie je partner zou kunnen zijn. Die ken je vaak al, maar kan zich ook onverwacht aandienen in de situatie. Ga na wat hun kennis en functie is en op welke wijze zij, aanvullend aan jezelf, een rol spelen of kunnen spelen. Schat in wat ze kunnen en mogen. Ga ook na of alle betrokkenen hetzelfde beeld hebben van de situatie of het probleem en of er overeenstemming bestaat over het te bereiken doel. Houd rekening met de interactie tussen verschillende personen en instanties: welke belangentegenstellingen bestaan er, op welke wijze communiceren ze me met elkaar, zijn ze gewend samen te werken? En ga je voor hetzelfde doel? Deze stap wordt vaak onderschat en soms overgeslagen, omdat je door de druk van het moment denkt dat je er alleen voor staat, of dat je (politie)organisatie dat denkt. 6 7
Stap 3 Stap 4 Wat moet, mag en kan? De strategisch/tactisch/ operationele benadering Uitgaand van de situatie/het probleem: ga na wat er in juridische zin aan de hand is, welke specifieke bevoegdheden of plichten je hebt om het probleem aan te pakken en welk juridisch instrumentarium je ter beschikking hebt om het doel te bereiken. Betrek daarbij ook de bevoegdheden en plichten die anderen hebben! Wat voor niet-juridische middelen zijn nodig en staan ter beschikking om maatregelen te treffen? Zijn de benodigde competenties aanwezig? Zo nee, wie beschikt wel over de benodigde competenties? Cruciaal voor het professioneel en veilig optreden is of je je doel kunt bereiken en mag bereiken. Schat dus ook de acceptatie van je aanpak goed in. Als duidelijk is wat het probleem is, wie er allemaal bij betrokken zijn, welk doel je wilt en kunt bereiken en wat het juridisch kader is, kan er nagedacht worden over maatregelen om het probleem/ de situatie te beïnvloeden en het doel daadwerkelijk te bereiken. Daarvoor dienen eerst beleidsuitgangspunten geformuleerd te worden: onder welke voorwaarden vindt het optreden plaats. Vervolgens moeten strategische keuzes gemaakt worden: op welke wijze wil je het doel bereiken, met inachtneming van de beleidsuitgangspunten? Handhaving van de democratische rechtsorde zal daarbij steeds centraal staan. Een belangrijke strategische notie is dat versterking van gewenst gedrag (orde) vaak effectiever is dan bestrijding van ongewenst gedrag (verstoringen van de orde). Betrek beide altijd in je aanpak! Vanuit de strategische keuzes worden vervolgens tactische opties uitgewerkt: welke middelen zet je op welke manier in? Daarbij ga je in eerste instantie uit van het meest waarschijnlijke scenario, maar houd je in je voorbereidingen ook rekening de mogelijkheid dat het anders loopt. Je gaat dus ALTIJD uit van meerdere scenario s en hoe je die zal trachten te beïnvloeden, als zij zich voordoen. Hou zelfs ALTIJD rekening met een nooduitgang ; wat doe je als je overvallen wordt door een situatie, waarop je je niet hebt voorbereid. Organiseer veiligheid, ruimte en tijd om je op de nieuwe situatie te kunnen richten. 8 9
Stap 5 Dynamisch gedrag bij toepassing Bij het maken van de strategische keuzes en de uitwerking van de tactische opties is het belangrijk rekening te houden met drie fases in het optreden: de voorbereiding, de daadwerkelijke beïnvloeding/ het nemen van maatregelen en de afhandeling. Om het gewenste effect te bereiken en stress te voorkomen is in alle fasen de kwaliteit van de interactie met alle betrokkenen van groot belang: duidelijk en helder communiceren, differentieren op basis van het gedrag dat betrokkenen daadwerkelijk vertonen, vriendelijk en doortastend zijn. Ook voor de te plegen inzet moeten verschillende scenario s ontwikkeld worden waarbij rekening gehouden moet worden met de mogelijke effecten van de te nemen maatregelen op het verloop van de gebeurtenissen (en de daaraan verbonden risico s). Hierbij is het ook belangrijk jezelf en je partners te kennen als het gaat om persoonlijke stressreacties en hoe je daarmee omgaat. Ook stresshantering kun je leren! En kennis van angst en vrees, en het omgaan met bijbehorende natuurlijke signalen is daarbij een voorwaarde. Deze verschillende inzetscenario s en het noodplan garanderen een optimaal succesvol en veilig optreden! Bij de daadwerkelijke uitvoering van maatregelen is het van belang steeds te blijven denken dat situaties voortdurend aan verandering onderhevig zijn: zorg dat je de middelen en het invoelend vermogen hebt om te blijven zien of en hoe de situatie verandert. Zorg dat je de mogelijkheid hebt om snel te schakelen, zowel op operationeel niveau als op tactisch strategisch niveau (als zich toch een ander scenario ontwikkelt dan je gedacht had). Goed getimede, vroegtijdige interventies zijn van belang. En in de interactie met betrokkenen geldt ook hier weer: duidelijk en helder communiceren, differentiëren op basis van het gedrag dat betrokkenen daadwerkelijk vertonen, vriendelijk en streng, duidelijk en doortastend zijn. Ben je bewust van de boodschappen die je non-verbaal uitstraalt. Houd steeds oog voor het perspectief van degenen waar je mee in interactie bent: verplaats je ook in hun schoenen. Ben je bewust wat voor hen van belang is en wat al dan niet een rol speelt bij de keuze die ze maken om te vechten, te vluchten of te verzoenen. Wees je bewust van je focus en je overzicht; ze kunnen niet zonder elkaar! Je moet als het ware met je ene oog inzoomen op de actie en met je andere overzicht houden, om tijdig en veilig te kunnen variëren tussen je verschillende mogelijkheden. Check dus continu bij jezelf en je partners deze perspectieven op de situatie. Actie-intelligent snel kunnen schakelen, onder grote druk, is topsport en dit dynamisch gedrag kun je alleen laten zien, als je geestelijk en lichamelijk fit bent. 10 11
Stap 6 Evaluleren = Leren Tot slot Deze stap gaat niet over allerlei onderzoeken, inspecties en evaluaties die normaliter na incidenten plaatsvinden. Bij professioneel denken en handelen hoort verantwoording afleggen. Maar een gebeurtenis levert daarnaast altijd, vooral ook als het goed gaat, leermomenten en nieuwe inzichten op. Evalueren is daarom ALTIJD van belang voor jezelf en de mensen, waarmee je werkt of gewerkt hebt, met als doel een leven lang leren. Je bent dus continu aan het leren, in de voorbereiding, de actie en de afhandeling. Je kunt dit zelf doen, door bewust in al de stappen gerichte leervragen te stellen, je kunt je ook laten evalueren, op de punten die jij belangrijk vindt. Zo n waarneming van anderen, zo n second opinion, zo n tegenspreker en coach, gericht op versterking van goede werkwijzen, blijkt de kwaliteit van de stappen te versterken. Dit leerproces maakt de zes stappen tot een doorlopende cyclus. Elk optreden in elke situatie wordt zo een realitytest voor de volgende keer. Als je deze stappen meer en meer hanteert en intraint, garandeert dit een optimale, succesvolle en veilige benadering van conflicten en gevaarlijke situaties; het wordt een professioneel instinct. Je leert veel meer anticiperen, waardoor je stress voorkomt en zelfs onder druk rust en beheersing bewaart. Het Lectoraat Openbare Orde & Gevaarbeheersing poogt door nader onderzoek naar deze universele principes nog meer te weten te komen over achtergronden van deze wetmatigheden. De toepassing van de blauwe kern is inmiddels in opleidingen van de Politieacademie toegepast en succesvol gebleken. Studenten hebben er zelfs goede ervaringen mee opgedaan in hun privé-situatie. Autorijden, uitgaan, evenementenbezoek, een familie- of buurtconflictje, een reis, sporten als je het (on)bewust goed doet of gedaan hebt, doe je het volgens deze universele stappen. Veel succes toegewenst met de vertaling van de principes op situaties, waar je vanuit je rol bij betrokken kunt raken. Oefen en train er veel mee, in simulaties of in de daadwerkelijke praktijk. 12 13
Colofon Uitgave Politieacademie Datum December 2010 Oplage 1000 exemplaren Opdrachtgever / producent Lectoraat Openbare Orde & Gevaarbeheersing Productiebegeleiding Communicatie & Marketing Fotografie Politieacademie / Hollandse Hoogte / Fons Sluiter Vormgeving Mixed Media, Bussum Drukwerk OBT, Den Haag 2010 Politieacademie Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. 14 15
10-223 www.politieacademie.nl 16