Zorg voor je gezondheid! Gedrag en gezondheid: de nieuwe ordening Discussienota uitgebracht door de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Den Haag, april 2010
= = = = = = = = = = = = = = o~~ç=îççê=çé=sçäâëöéòçåçüéáç=éå=wçêö= Postbus 19404 2500 CK Den Haag Tel 070 340 50 60 Fax 070 340 75 75 E-mail mail@rvz.net URL www.rvz.net `çäçñçå= Ontwerp: Vijfkeerblauw Fotografie: Eveline Renaud Druk: Koninklijke Broese & Peereboom Uitgave: 2010 ISBN: 978-90-5732-219-8 U kunt deze publicatie bestellen via onze website (www.rvz.net) of telefonisch via de RVZ (070 340 50 60) onder vermelding van publicatienummer 10/05. Raad voor de Volksgezondheid en Zorg =
fåüçìçëçéö~îé= p~ãéåî~ííáåö= R= N t~~êçã=çéòé=çáëåìëëáéåçí~\= T O aé=o~~ç=éçåééêí=òáàå=üççñçëíéääáåöw=úî~å=òò=å~~ê= ÖÖÛK= NM P ráíç~öáåöéå=éå=ãçöéäáàâüéçéå==omnm=ó=omom= NO 3.1 Een substantieel groeiende, maar vooral veranderende zorgvraag 12 3.2 Meer medische mogelijkheden en meer kennis daarover bij het publiek 14 3.3 Een kritischer zorgconsument. Een burger op zoek naar gezondheid 15 3.4 Een dubbele rem op dit groeipotentieel: de arbeidsmarkt en het zorgbudget 18 3.5 Conclusies 19 Q aé=çêáøåí~íáé=çé=òçêö=éå=òáéâíé=ëåüáéí=íéâçêí= OM R lé=òçéâ=å~~ê=ééå=çêáøåí~íáé=çé=öéçê~ö=éå== ÖÉòçåÇÜÉáÇW=Úå~~ê=îçêÉå>Û= OQ S aé=åáéìïé=çêçéåáåö=áë=çìë=úî~å=òò=å~~ê=ööûk== j~~ê=üçé=åì=îéêçéê\= OS 6.1 GG concreet 26 6.2 En wat doen zorgverzekeraars en overheid? 34 6.3 Wat besparen wij hiermee? 35 6.4 Explicitering van de aannames 36 T píéääáåöéå=îççê=çé=çáëåìëëáé=áå=çé=òçêöëéåíçê= PT 7.1 Inleiding 37 7.2 Stellingen 37 Bijlagen 1 Relevant deel van het RVZ-Werkprogramma voor 43 2009 2 Verantwoording van de procedure ter voor 45 bereiding van dit document 3 Schema problemen en oplossingen 49 4 Lijst van afkortingen 51 5 Literatuurlijst 53 Overzicht publicaties RVZ aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= P=
héêå=î~å=çé=çáëåìëëáéåçí~= In de zorgsector moeten en de vraag en het aanbod een andere weg inslaan. Niet meer, zoals tot nu toe, kiezen voor zorg en ziekte (zz), maar voor gedrag en gezondheid (gg). Van zz naar gg dus. Welk probleem lost dit advies op? De zz-aanpak past niet meer bij de zorgvrager van de komende tien jaar. Mensen kloppen niet in de eerste plaats aan om zorg bij ziekte. Zij willen gezond blijven. Zij willen meedoen in de samenleving. Dat betekent een ander aanbod. Wat zijn de gevolgen voor de consument? Dit vraagt veel meer dan nu van de eigen verantwoordelijkheid voor de gezondheid. De burger is in deze aanpak niet meer, zoals nu, een passieve consument van zorg. Nee, hij is een actieve burger op zoek, soms samen met de zorprofessional, naar gezondheid en naar kansen om mee te doen in de samenleving. Het betekent wel dat de burger meer zelf moet betalen voor zijn zorg. Maar ook dat hij meer beloond wordt voor gezond gedrag. Wat zijn de gevolgen voor de zorgverlener? Die zijn enorm. Dit nieuwe denken vereist een volstrekt andere manier van werken. Sneller en actiever ingrijpen. Veel meer aandacht voor preventie. Naar voren denken! Een gerichtheid op de samenleving. En vooral ook: de patiënt coachen bij het zelfmanagement. Wat kost het? In wezen kosten de voorstellen in deze discussienota geen geld. Men - zorgaanbieders, zorgverzekeraars en overheid - moet hun geld anders inzetten. Zij moeten investeren in gg, niet in zz. Na verloop van tijd, waarschijnlijk tussen nu en vijf jaar gaat dit geld opleveren. Wat is nieuw? Heel veel in deze discussienota is nieuw. De gg-aanpak bijvoorbeeld. Maar ook het inloopcentrum, de 50 medisch-specialistische netwerken, de rol van de huisarts, de prestatiebeloning, de preventiebonus. En nog veel andere ideeën in deze nota. aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= Q=
Zorg voor je gezondheid! Gedrag en gezondheid: de nieuwe ordening p~ãéåî~ííáåö= You don t need a weatherman to know which way the wind blows. Bob Dylan Tussen 2010 en 2020 neemt de vraag naar zorg aanmerkelijk toe, onder andere vanwege de vergrijzing. Zij verandert ook van karakter, doordat chronische aandoeningen het beeld van de gezondheidszorg gaan bepalen. In 2020 zal het aantal mensen met een chronische aandoening het aantal mensen met een tijdelijke aandoening ver overtreffen. Dat heeft grote gevolgen. Meer mensen zijn levenslang ongezond, met problemen op meerdere terreinen en met beperkingen op het vlak van maatschappelijke participatie. Dat is niet goed voor Nederland en niet goed voor henzelf. Voor een kennismaatschappij die steeds hogere eisen stelt aan zijn mensen stelt, is een gezonde, goed opgeleide bevolking een conditio sine qua non. Mensen die chronisch ongezond zijn lopen een toenemende kans dat zij maatschappelijk op achterstand worden gesteld. Het voorkomen van chronische aandoeningen wordt een belangrijke opgave voor de gezondheidszorg. Verder kan de gezondheidszorg door vroeg in te grijpen veel doen om erger te voorkomen als mensen toch een chronische aandoening krijgen. Er kan op dit gebied steeds meer en dankzij de toegenomen communicatiemogelijkheden zijn mensen daarover ook beter geïnformeerd. Dat is belangrijk, omdat het eigen gedrag en de eigen leefstijl een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van chronische aandoeningen, maar ook bij het beloop ervan. Goed leren omgaan met de eigen chronische aandoening of die van een huisgenoot heeft een grote impact op de uiteindelijke gevolgen. Een extra reden om in te zetten op het voorkomen van chronische aandoeningen en het beperken van de gevolgen ervan is het vooruitzicht van beperkte personele en financiële middelen. De komende tien jaar kunnen handen aan het bed extra vraag naar zorg niet meer opgevangen. De zorg zal beter en efficiënter moeten worden en mensen zullen voor aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= R=
verzorging en begeleiding een groter beroep moeten doen op hun eigen netwerk. De gezondheidszorg zal de komende tien jaar een grote veranderingsslag moeten maken: van ziekte en zorg (zz) naar gezondheid en gedrag (gg). En dat is dan ook de hoofdstelling van deze nota: van zz naar gg. Dit betekent: naar voren denken. Wat je doet, eerder, sneller en beter doen. Voor de ziekte uit denken. Deze verandering vatten we in vijf punten samen: Oriëntatie van de zorg: gedrag en gezondheid Locatie en situering van de zorg: thuis, wijk, 2.0 Reikwijdte en focus: van mono- naar multimorbiditeit Aan de voordeur van de zorg: expertise en actie De achterdeur van de zorg: continuïteit De belangrijkste verandering is een culturele: het verleggen van de focus naar gezondheid en gedrag. En deze verandering - hier raken wij aan de kern van de zaak - geldt voor de zorgaanbieder, maar zeker ook voor de zorgvrager. Beiden moeten de weg naar gg inslaan. Voor beiden heeft het enorme gevolgen. Heel veel verandert daardoor: je beloning, je vergoeding, je rechten en je plichten. Zij zullen het samen moeten doen, als coproducenten van gezondheid. Deze verandering zal verankerd moeten worden in de organisatie van de zorg en in het gedrag van alle betrokken. Wat daarvoor nodig is, gaat de Raad verkennen in een debatronde in 2010. Later dat jaar brengt de Raad hierover advies uit, een advies dat zal focussen op dat wat de komende kabinetsperiode in gang moet worden gezet. Als inzet voor de debatronde heeft de Raad in hoofdstuk 6 een aantal concrete suggesties voor veranderingen uitgewerkt. Suggesties over Gezondheid 2.0, inloopcentra, poortzorg, nazorg, medische netwerken, kwaliteitsnormen, het basispakket en innovatie. Deze discussienota eindigt met een aantal uitdagende stellingen. Biology loves differences. Society hates it. Milton Diamond aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= S=
N = t~~êçã=çéòé=çáëåìëëáéåçí~\== In en rond de zorgsector doen zich ingrijpende veranderingen voor. Ingrijpende veranderingen In de sector verandert de vraag naar zorg. Niet alleen in omvang, ook van inhoud. Veranderingen in gang gezet door de demografie (vergrijzing), door de epidemiologie (meer chronisch zieken), maar ook door economische (toenemende welvaart) en culturele (opleidingsniveau, media) ontwikkelingen. Het zijn veranderingen die de zorgvraag een volstrekt ander aanzien geven. En in toenemende mate zullen geven. Wij staan pas aan het begin van deze verandering. in de vraag naar zorg Dat is de zorgvraag. Maar ook aan de aanbodszijde zal in het nu komende decennium het een en ander gebeuren. Normaal gesproken zullen de medische mogelijkheden toenemen en op een aantal terreinen waarschijnlijk in een positieve stroomversnelling raken. Maar tegelijkertijd remmen twee factoren de groei af: te weinig mensen om het werk te doen en te weinig geld om de groei te bekostigen. maar ook in het aanbod Dat speelt zich af in de zorgsector. Rond die sector zien wij even ingrijpende veranderingen. Het internet geeft informatie en zet aan tot kiezen: de burger, niet de producent of de overheid aan het stuur. Stijgende zorgpremies maken die burger, hoog opgeleid als hij is, en met de hulp van internet, tot een steeds kritischer consument. En hij moet steeds langer en ook steeds intensiever deelnemen aan productieve en sociale activiteiten. Hij moet bijvoorbeeld langer doorwerken. Deze omgevingsfactoren versterken elkaar en zij interacteren met de factoren die in de zorgsector werkzaam zijn. en in de maatschappij Dit is het beeld dat de komende tien jaren zal kleuren: 1. een substantieel groeiende, maar vooral ook veranderende zorgvraag, 2. meer medische mogelijkheden en meer kennis daarover bij het publiek, 3. een kritischer zorgconsument en burgers op jacht naar gezondheid, 4. tegelijkertijd een dubbele rem op het uitgroeipotentieel: de arbeidsmarkt en het zorgbudget. De vier belangrijkste veranderingen op een rij aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= T=
De interactie van deze ontwikkelingen heeft, normaal gesproken, een groot effect op de inrichting van het zorglandschap. Op de ordening in de zorgsector. Op de manier waarop het aanbod zich richt op de vraag. Maar of dit zal gebeuren en of dit geluidloos en probleemloos op een natuurlijke wijze zal gebeuren weten wij niet. Er zijn twijfels. De bestaande ordeningen en de daaraan verbonden belangen, de manier waarop de zorgsector wordt gestuurd en bestuurd staan een noodzakelijke aanpassing in de weg. Zij veroorzaken ruis tussen vraag en aanbod. En dat kan er toe leiden dat, als er niets verandert, op zichzelf normale en vooral autonome krachten werkzaam in en rond de zorgsector eerder negatieve spanning dan positieve groei oproepen. Verzet de zorgsector zich Dat moeten wij, om allerlei redenen, zien te voorkomen en daarin ligt de missie van deze discussienota. Met de nota wil de RVZ bijdragen aan een soepel aanpassing van de zorgsector aan de uitdagingen en mogelijkheden van 2020. Hij hoopt met het advies discussie los te maken in de zorgsector en binnen de overheid. Discussie over vragen als wat komt er op ons af?, wat gaan wij daaraan doen en wat is daarvoor nodig? Deze discussie organiseert de RVZ zelf in de loop van 2010. De resultaten ervan krijgen een plaats in een advies met als titel De strategische zorgagenda 2010-2020. Het beschrijft de keuzes voor de komende twee kabinetsperioden. of verandert ze mee? In dit stuk staat dus de richting centraal. De route beschrijft de Raad in zijn advies later dit jaar. De Raad wil dat de zorgsector mee verandert Deze discussienota heeft als onderwerp nieuwe ordeningen in de zorg. Onder ordening verstaat de RVZ: - de organisatie en de inrichting van het zorgaanbod (de voorzieningen); - de vormgeving van het zorgstelsel (financiering, bekostiging, kwaliteitsbeleid); - het functioneren van de vraagzijde (patiënt en patiëntenvereniging). Over het derde aspect brengt de Raad gelijktijdig een afzonderlijk advies uit. Dit rapport gaat over de richting Het nu volgende moet dus discussie oproepen. Met dat doel voor ogen, heeft de Raad voor deze opbouw gekozen. De nota opent met een statement (hoofdstuk 2). Dat doet dienst als de hoofdstelling, die de basis is voor een aantal meer concrete substellingen voor de discussie. De hoofdstelling krijgt onderbouwing in de hoofdstukken 3 tot en met 6. De substellingen staan in het slothoofdstuk. aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= U=
Over de route volgt later een advies Deze nota is gebaseerd op een aantal achtergrondstudies: - Een nieuwe ordening door het naar voren schuiven van de zorg (Significant). - Van eerste lijn naar primaire gezondheidsondersteuning (RVZ). - Resultaten internetenquêtes Flycatcher en Nivel. - Moderne patiëntenzorg in Nederland: 7 jaar later (RVZ). - RIVM-gegevens. - Leefstijl en de zorgverzekering (RVZ). aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= V=
O aé=o~~ç=éçåééêí=òáàå=üççñçëíéääáåöw=úî~å=òò=å~~ê= ÖÖÛK= De RVZ heeft, om deze nota te kunnen schrijven, een grote hoeveelheid research gedaan. Hij heeft met veel mensen in de zorgsector gesproken. Dit heeft conclusies opgeleverd die in een hoofdstelling zijn te vangen: De richting: Aanbod en vraag in de zorgsector, in het bijzonder burgers, patiënten en zorgprofessionals, moeten, door interne en externe ontwikkelingen met een autonoom en dwingend karakter, veranderen en wel van een oriëntatie op zorg- en ziekte (zz) naar een oriëntatie op gezondheid en gedrag (gg).van zz naar gg. Van zorg en ziekte naar gezondheid en gedrag De weg naar deze hoofdstelling markeert de Raad in de volgende hoofdstukken. Verkort, ziet deze weg er zo uit. Waarom deze richting? - Cumulatie en interactie van processen in politiek en samenleving, aan de vraagzijde en op wetenschappelijk en technologisch terrein veroorzaken uitdagingen en mogelijkheden voor de zorgsector. Daarop zal zij een antwoord moeten vinden. De uitdagingen en mogelijkheden zijn namelijk van autonome en dwingende aard. - De zorgsector probeert op dit moment het antwoord te vinden in de organisatie en de ordening (de cultuur en de structuur) van het op zorg en ziekte (zz) gerichte aanbod. Dit aanbod zal, in steeds sterkere mate, niet in staat blijken een passend antwoord te formuleren op de uitdagingen en mogelijkheden. Organisatie en ordening, structuur en cultuur passen niet meer bij de opdracht van 2020. - Wij zullen op zoek moeten naar een andere organisatie en een andere ordening en wel een die zich richt op gezondheid en gedrag (gg). In de gg-gedachte is wel het antwoord te vinden op de uitdagingen en mogelijkheden. Op de complexiteit en op de paradoxen van de processen in en rond de zorgsector. Dat leggen we in de volgende vier hoofdstukken uit De Raad zal deze driebaansweg van zz naar gg nu verder uitwerken. Hij is overtuigd van de noodzaak deze weg af te leggen. Maar het is hem ook duidelijk dat dit een gedaanteverandering is. Een ingrijpende en lastig regisseerbare transitie, die keuzes en prioriteiten nodig maakt. Veranderen van richting is lastig aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= NM=
In de gegeven situatie, gekenmerkt door een complexe verandering van publieke en private posities, gekenmerkt ook door aanbodgeïnduceerde marktimperfecties, een niet eenvoudige taak. Aan één succesvoorwaarde kan de Raad voldoen en dat is het schetsen van een bestemmingsplan voor de af te leggen weg. De weg van zorg naar gezondheid en gedrag. maar noodzakelijk aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= NN=
P ráíç~öáåöéå=éå=ãçöéäáàâüéçéå== OMNM=Ó=OMOM= Het complex van uitdagingen en mogelijkheden voor de zorgsector 2010-2020 ziet er zo uit. 1. Een substantieel groeiende, maar vooral veranderende zorgvraag. 2. Meer medische mogelijkheden en meer kennis daarover bij het publiek. 3. Een kritische zorgconsument en burgers op zoek naar gezondheid. 4. Tegelijkertijd een dubbele rem op dit groeipotentieel: de arbeidsmarkt en het zorgbudget. Wij werken deze vier punten nu verder uit. De vier belangrijkste veranderingen en hun gevolgen PKN béå=ëìäëí~åíáééä=öêçéáéåçéi=ã~~ê=îççê~ä=îéê~åçéêéåçé= òçêöîê~~ö= De discrepantie van vraagoverschot en aanbodschaarste in de zorgsector zal toenemen. De vraag naar zorg neemt (ceteris paribus) toe door de vergrijzing, maar meer nog door de in 3.2 en 3.3 te bespreken ontwikkelingen in het zorgaanbod en in de samenleving (bron: RIVM). Meer vraag dan aanbod Maar het komend decennium zal niet alleen een grotere kwantitatieve kloof tussen vraag en aanbod te zien geven. Een mogelijk nog grotere uitdaging voor de zorgsector biedt de veranderende zorgvraag. Die creëert een groeiende kwalitatieve kloof tussen toekomstige vraag en bestaand aanbod. en aanbod dat niet langer bij de vraag past De verandering van zorgvraag is grosso modo het resultaat van de relatief sterke toename van chronische ongezondheid, dus ziekte. Chroniciteit als verschijnsel verdringt de niet-chronische (acute en electieve) zorgvragen op de zorgverleningsmarkt. Oorzaken: de vergrijzing, maar in feite meer nog ons vermogen sterfte uit te stellen in combinatie met een snellere detectie van ongezondheid. Resultaat: sterke toename van het aantal in ongezondheid geleefde jaren. Dit is de kern van de zaak. omdat chronische aandoeningen sterk toenemen aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= NO=
q~äéä=pkn= o~åöçêçé=òáéâíéä~ëí=áå=omom= Rangorde Ziekte/doodsoorzaak Aantal 1 Coronaire hartziekten 413.000 2 Beroerte 276.000 3 Angststoornissen 216.000 4 Diabetes mellitus 210.000 5 Longkanker 200.000 6 COPD 193.000 7 Depressie 176.000 8 Artrose 157.000 9 Dementie 136.000 10 Privé-ongevallen 121.000 Toelichting: deze rangorde is gebaseerd op een demografische projectie van de DALY s van 2007. Hierbij wordt uitgegaan van een ongewijzigde levensverwachting t.o.v. 2007. Bron: RIVM, 2010. De gevolgen van de verschuiving aan de vraagzijde zijn groot. Dit heeft grote gevolgen a. Naast compressie van ongezondheid, expansie. Dit relatief nieuwe verschijnsel openbaart zich al op jonge leeftijd (de zorgvragen van 0-20 jarigen nemen toe). De kans op langdurige chroniciteit neemt toe. Resultaat: levenslange ongezondheid, die door de opeenvolgende levensfasen heen loopt (waardoor de zorgvragen steeds een andere vorm aannemen). Levenslang wordt langer: de levensverwachting neemt toe (zie ook punt b!). Veel mensen levenslang ongezond b. Levenslange beperkingen, vaak relatief lichte, maar wel invaliderende. Beperkingen vooral op het vlak van waarneming en cognitie en van participatie en mobiliteit, juist daar dus waar de maatschappelijke eisen aan het individu toenemen. Beperkingen genereren andere vragen dan de traditionele zorgvragen. En soms is er, ondanks de beperking, geen zorgvraag. aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= NP=
met beperkingen c. Een toename van multimorbiditeit én van multiproblematiek. Het aantal zorgvragers dat meer dan één ziekte heeft neemt toe, het aantal mensen met problemen op verschillende terreinen - arbeid, wonen, opvoeding - ook. In dergelijke situaties is het moeilijk de causaliteit vast te stellen en dus de juiste interventie in te stellen. en problemen op verschillende terreinen d. De gedragsgerelateerdheid van ongezondheid wordt zichtbaarder. Doordat wij meer weten en doordat wij meer (van elkaar) zien. De samenleving is transparanter geworden. Gedrag kan gerelateerd zijn aan het ontstaan van ongezondheid en ziekte (roken en longkanker), maar is dat vaker nog aan het beloop daarvan, bijvoorbeeld diabetes en dieet (Bron: RIVM). In de literatuur legt men een verband tussen leefstijl en beloop, tussen gedrag en zorgresultaat, tussen individuele keuzen en gezondheid (onder meer gehoorschade, COPD, gewrichtsklachten en diabetes in relatie tot mp-spelers, roken, te weinig bewegen respectievelijk eetgedrag). Eigen gedrag heeft hierop grote invloed Dit zijn de gevolgen van de verschuiving aan de vraagzijde. Een ingrijpende verschuiving, wat niet betekent dat alle zorgvragen verdwijnen of veranderen. Er zal, ook in 2020, ziekte zijn en behoefte aan zorg, acute, electieve of chronische. Waar het om gaat, is dat dominante trends aan de vraagzijde - van sociaal-culturele en van epidemiologische aard - ons oproepen met andere antwoorden te komen. Heel concreet: het aantal mensen met een chronische aandoening zal in 2020 het aantal mensen met een niet-chronische aandoening verre overtreffen. En verder zien wij dat ook in de acute en in de curatief-electieve zorg de meeste patiënten tegenwoordig een chronische aandoening hebben. Andere vragen, andere antwoorden nodig PKO jééê=ãéçáëåüé=ãçöéäáàâüéçéå=éå=ãééê=âéååáë=ç~~êçîéê= Äáà=ÜÉí=éìÄäáÉâ= Niet alleen de zorgvraag, ook het zorgaanbod verandert. De komende tien jaren zullen op drie terreinen meer mogelijkheden ontstaan voor diagnostiek, behandeling en zorg. Mogelijkheden nemen toe - Op het terrein van de detectie van afwijkingen en de vroegdiagnostiek van ziekte en stoornis: door screening, monitoring en de groeiende kennis over risicofactoren en oorzaken van ongezondheid, maar ook door individu-specificiteit (DNA). Detectie, diagnostiek en screening gaan naadloos over in (primaire) preventie (bijvoorbeeld bij hart- en aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= NQ=
vaatafwijkingen). Dit betekent dat ook op het terrein van de (primaire) preventie de mogelijkheden voor kosteneffectieve interventie zullen toenemen. Meer te voorkomen - In de behandeling van ziekten en stoornissen, in het bijzonder de medicamenteuze interventies. In de literatuur bestaat voorzichtig optimisme over vorderingen op het terrein van (neuro)degeneratieve aandoeningen (Alzheimer, Parkinson, kanker). Het resultaat zal dan vooralsnog niet herstel zijn, maar in ieder geval wel beheersing. Meer te behandelen - De thuiszorgtechnologie, de (medische) hulpmiddelen en e health/telemedicine zullen een sterke groei te zien geven. Deze groei zal waarschijnlijk omgekeerd evenredig zijn aan en interacterend zijn met de krimp van personele en financiële middelen. Schaarste aan middelen, in combinatie met ruimte en risico bij zorgaanbieders, stimuleert technologische innovatie. Hier ligt een groot reservoir aan mogelijkheden (bronnen: achtergrondstudie Ottes, advies Gezondheid 2.0, studie Frissen). En een uitnodiging aan de overheid een stapje terug te doen. Meer technologische hulpmiddelen Interessant is dat op al deze drie terreinen de technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen tenderen in de richting van individualisering van zorg (personalized medicine, PwC, 2009). Dit zal zowel de vraag als het aanbod van zorg ingrijpend veranderen. Meer maatwerk Bij deze toekomstverwachting passen een paar kanttekeningen. Bevorderend voor innovatie zijn enkele autonome ontwikkelingen: internationalisering van de zorgsector (wegvallende grenzen en daarmee beperkingen) en het stijgend opleidingsniveau van de bevolking. Belemmerend voor innovatie is de bestaande bekostigingssystematiek van de zorg. Hoe per saldo de uitkomst van autonome bevorderende en politieke belemmerende factoren zal zijn, is onzeker, al mag men verwachten dat toenemende druk op arbeid en budget uiteindelijk ten voordele van technologische innovatie zal zijn. maar tempo van innovatie moeilijk te voorspellen PKP béå=âêáíáëåüéê=òçêöåçåëìãéåík=béå=äìêöéê=çé=òçéâ=å~~ê= ÖÉòçåÇÜÉáÇ= In de omgeving van de zorgsector spelen zich processen af die van invloed zijn op de zorgvraag, maar ook op de interactie van zorgvraag en zorgaanbod. Maatschappelijk belang van zorg neemt toe aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= NR=
- Sterk stijgende zorgpremies zullen het komend decennium de zorgconsument en de verzekerde kritischer maken. Toenemende transparantie en keuzemogelijkheden, maar ook de twee hierop volgende processen (internet en arbeid), versterken dit effect. Hoe meer de consument moet betalen aan de zorg en hoe scherper hij zich hiervan bewust is (transparantie van individuele lasten, bijvoorbeeld de AWBZ-premie), hoe kritischer hij de resultaten van de zorguitgaven in termen van gezondheidswinst zal beoordelen. Men moet zich realiseren dat de huidige groeivoet het zorgbudget binnen tien jaar het grootste collectieve uitgavenkader zal maken. Dat plaatst dit budget in het volle licht van de politieke en maatschappelijke schijnwerpers. Grootste uitgavenpost - Het internet (in het bijzonder 2.0/3.0 generaties, de sociale media) zal dit versterken. Zie verder het RVZ-advies Gezondheid 2.0 en de achtergrondstudie van Frissen. Burgers zullen een reële countervailing power gaan vormen die het optreden van zorgaanbieders steeds meer zal beïnvloeden. Willen en kunnen komen, als het gaat om kiezen en om zelfmanagement, samen in deze countervailing power. Zie onder meer de enquête van Flycatcher in opdracht van de RVZ, www.rvz.net; zie ook de opstelling van een aantal patiëntenorganisaties. Countervailing power neemt toe - Nederlanders moeten langer doorgaan met werken en de noodzaak de arbeidsproductiviteit te verhogen neemt toe. Het belang van gezonde werknemers én het belang van gezond ouder worden dringen zich dus steeds sterker aan ons op. Dit roept bij burgers, bij werkgevers, bij werknemers de behoefte op om financiële arrangementen voor arbeid (pensioen), wonen (hypotheek), sociale zekerheid en zorg te combineren. Dit kan leiden tot nieuwe fiscale en (particuliere) verzekeringsprodukten die aan de levensloop zijn gekoppeld. De relatie tussen levensverwachting (die oploopt) en pensioenvoorziening (de premie mag niet oplopen) speelt hier uiteraard in mee (zie het rapport-goudswaard, 2010). Gezonde werknemers zijn productiever - De verschillen in opleidingsniveau en in gezondheid nemen toe. Er ontstaan nieuwe achterblijvers, met problemen op een aantal gebieden. De nadruk op participatie, productie en gezondheid maakt health illiteracy zichtbaarder. En vergroot het beperkend effect van ongezondheid. Het belang van gezond opgroeien in een kennissamenleving wordt urgenter. Gezondheid geeft maatschappelijk voorsprong Eén ding springt in het oog. Dat is de verandering van rol: de zorgconsument wordt aangesproken op zijn rol van burger. Aangesproken door zijn directe omgeving, door zijn werkgever, door zijn verzekeraar, aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= NS=
maar in de eerste plaats door zichzelf. Hij ziet zichzelf (zie ook Flycatcher, 2010) in de eerste plaats als handelend burger van een samenleving, in staat omstandigheden te beïnvloeden. Zo ontstaat effectieve vraag naar gezondheid. Effectieve vraag naar preventie. Patiënt wordt kritische burger aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= NT=
Figuur 3.1 Hoe stelt u zich op als het gaat om uw gezondheid? Bron: Flycatcher Internet Research PKQ béå=çìääéäé=êéã=çé=çáí=öêçéáéçíéåíáééäw=çé=~êäéáçëj ã~êâí=éå=üéí=òçêöäìçöéí= Tegelijkertijd stuit de - door de zojuist genoemde drivers gestimuleerde - groei van het zorgaanbod op steeds grotere belemmeringen. In de eerste plaats zijn de grenzen van het arbeidspotentieel al in zicht en die grenzen komen steeds dichterbij (bronnen o.m. RVZ, Prismant, Nivel). Maatregelen om de personeelsvoorziening te verbeteren zijn weliswaar nodig en mogelijk, maar op termijn niet toereikend, als men blijft uitgaan van de bestaande zorgconcepten (zoals handen aan het bed ). Arbeidsmarkt wordt krapper De tweede belemmering is het zorgbudget. Dat bestaat op dit moment grotendeels uit collectieve middelen, komt dus tot stand door politieke besluitvorming. Er is (begin 2010) geen enkele reden te verwachten dat het budget gelijke tred zal houden met de vraagontwikkeling. Integendeel, de zorgsector zal waarschijnlijk extra bezuinigingen opgelegd krijgen. Rem op collectieve uitgaven aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= NU=
PKR `çååäìëáéë= De uitdagingen en de mogelijkheden waarmee de zorgsector het komend decennium wordt geconfronteerd zijn ingrijpend, van blijvende aard, elkaar versterkend en voor een belangrijk deel autonoom. Zij zijn gedeeltelijk ook nieuw. En zij hebben een gemeenschappelijk kenmerk: hun bijdrage aan de afnemende specificiteit - en daarmee stuurbaarheid - van de zorgsector. Nieuwe ordeningen zijn nodig Hoe dan ook, de gecombineerde kracht van de uitdagingen en mogelijkheden dwingt ons na te denken over het juiste antwoord. Alles bij het oude laten is geen optie. Dat zou de houdbaarheid van het zorgstelsel in gevaar brengen. En omdat dit stelsel inmiddels is uitgegroeid tot een vitaal onderdeel van de samenleving, is dat niet acceptabel, want ontwrichtend en destabiliserend. Alles bij het oude laten is geen optie Op zoek dus naar nieuwe ordeningen. Dat is de opgave in de resterende hoofdstukken. Nieuwe ordeningen die een disruptive solution for health care moeten bieden (Christensen, 2009). Want de gecombineerde uitdagingen en mogelijkheden in dit hoofdstuk hebben disruptieve trekken. Meer van hetzelfde - meer zorg, meer dokters, meer bedden - is dan niet de oplossing. Dus op zoek aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= NV=
Q aé=çêáøåí~íáé=çé=òçêö=éå=òáéâíé=ëåüáéí=íéâçêí= Deze ontwikkelingen zijn ingrijpend en dwingend. In de gegeven situatie is het zorgaanbod vaak niet meer in staat tot een adequate reactie. Want wat is het geval? Zorgaanbod niet adequaat a. Een sterke groei van de zorgvraag, maar een blijvende beperking van de financiële en de personele middelen. b. Een sterke toename van het aantal chronisch zieken, maar in de zorgsector is het curatief denken dominant (in plaats van het Chronisch zieken model). cáöììê=qkn= c. Steeds meer behoefte aan (persoonlijke) dienstverlening, in het bijzonder advies en ondersteuning bij maatschappelijke participatie, maar het aanbod is primair (groepsgerichte) zorgverlening. d. Steeds meer mensen met een blijvende en levenslange beperking, maar het zorgaanbod is nog steeds georiënteerd op de episodische ziekte/stoornis. Levensloop en -fasen spelen in de ordening van het aanbod geen rol. Dat zou wel moeten. e. Steeds meer multimorbiditeit, maar de zorgverlening is verbrokkeld, concentreert zich op de enkelvoudige aandoeningen. Naast multimorbiditeit, steeds meer multiproblematiek, waarvoor hetzelfde geldt. aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= OM=
f. Ongezondheid is steeds vaker gedragsgerelateerd en -beïnvloedbaar, maar de zorgverlening (en het zorgstelsel) is nog steeds gedragsneutraal. Voor de burger is er geen relatie tussen profijt en gedrag. g. De kennis in de samenleving over ongezondheid neemt toe, alsmede de noodzaak tot vroegtijdig ingrijpen (bv. bij diabetes bij kinderen of bij schizofrenie), maar het zorgsysteem (in het bijzonder de eerste lijn) is hierop niet toegerust. Kan dat heel vaak ook niet zijn, omdat nu eenmaal veel ongezondheid buiten het zorgsysteem ontstaat en in stand wordt gehouden. Kijk maar naar deze tabel Tabel 4.1 zorgvraag 2020 (gg) `çåñêçåí~íáé=îê~~ö=ãéí=îê~~ö~~åäçç= zorgaanbod 2010 (zz) - chronisch ziekenmodel - persoonlijke dienstverlening - aan huis en mobiel - levenslange beperkingen - levensloop benadering - multimorbiditeit - gedragsgerelateerde ongezondheid - relatie profijt-gedrag - vroegtijdig interveniëren; interventionisme, aanvallend - burger - curatieve zorg - groepsgerichte zorgverlening - in instelling en statisch - episodische ziekten - fragmentarisch, leeftijdspecifiek - enkelvoudige aandoeningen - gedragsneutrale zorgverlening - geen relatie profijt-gedrag - afwachten, piepsysteem; visit care, defensief - patiënt/consument De conclusie moet zijn dat door zijn oriëntatie op zorg en ziekte het zorgaanbod anno 2010 niet is ingesteld op de, deels disruptieve, uitdagingen en mogelijkheden van 2020. De zz-oriëntatie is niet toekomstbestendig. Oriëntatie op zorg en ziekte schiet tekort Alles wijst erop dat wij een beweging op gang moeten brengen: van zorgsector naar zorg voor gezondheid en gedrag. Daarvoor is urgentie, maar daaraan is ook behoefte, kijkend naar 2020. De zeven contrasten hierboven geven inhoud aan de beweging. De zorgsector van 2010 is overwegend afwachtend en defensief (visit care), klacht- en piepgericht, zij definieert de klant als zorgconsument en laat zich niet leiden door sociale patronen. Verbrokkeld als zij is, daartoe ook niet in staat. Zorg voor gezondheid en gedrag is anders: actief, als het moet interventionistisch, aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= ON=
patroonherkennend, een partner van zijn klant, de burger, bijdragend aan participatie. Oriëntatie op gezondheid nodig In de praktijk moet dit betekenen een beweging naar voren. In alle fasen van het proces - publieke gezondheid, preventie, eerste hulp, diagnostiek, behandeling, zorg, nazorg - moet men naar voren bewegen. Eerder, sneller en gerichter handelen. Voorkomen van ongezondheid, van recidive, van onnodige beperkingen en achteruitgang en van vermijdbare bijwerkingen. In de achtergrondstudie van Significant (2010) is dit nader onderbouwd. Batige zorg is naar voren gerichte zorg. Voorkomen is beter dan genezen Figuur 4.2 nu Voorportaal, maatschappelijk domein (participatie, welzijn) Zorg Gezond Kwetsbaar Niet-chronische beperking/aandoening/ziekte Chronische aandoening toekomst Voorportaal, maatschappelijk domein (participatie, welzijn) Zorg Bron: Significant 2010 De komende jaren verbreedt zich, ceteris paribus, de kwantitatieve en kwalitatieve kloof tussen vraag en aanbod. Dit zal tot oplopende spanningen leiden in de zorgsector. De trends in de omgeving - hogere lasten burger, internet, langer doorwerken, segmentatie - zullen dit proces versterken. Kloof tussen vraag en aanbod wordt groter Dit zou in een marktconforme situatie zorgaanbieders stimuleren de oriëntatie op de zorgvraag te vergroten. Op de werkvloer treffen wij dit gedrag dan ook aan. Daar zien wij veel innovatie, dat wil zeggen vraagoriëntatie. Zie Frissen (2010) en Ottes (2010). In diagnostiek en behandeling zien wij een permanente ontwikkeling in de richting van patiëntvriendelijkheid, effectiviteit en doelmatigheid. Voorbeelden: case aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= OO=
management, Thomashuizen (géén aanbiedersinitiatief!), thuiszorgtechnologie en domotica, multiprobleemoplossingen, internettherapie, telemedicine, nieuwe beroepen, wijkgerichte programma s, nieuwe medicijnen. Innovatie in het aanbod nodig Het zijn pogingen het aanbod beter op de vraag af te stemmen. Pogingen de kloof tussen vraag en aanbod te overbruggen. In feite werkt men aan wat een systeemfout kan worden genoemd. De ordening van de patiëntenzorg op de werkvloer, op instellings- en op stelselniveau staat op een aantal terreinen vraaggerichtheid in de weg. Het gaat dan om echelonnering, het onderscheid tussen extra- en intramuraal, de beroepenstructuur, om de relatie tussen preventie en zorg, die tussen psychische en somatische aandoeningen en ten slotte om de verhouding van de formele zorgarbeid ten opzichte van de informele en ten opzichte van zelfmanagement. Maar het gaat ook om financiering van zorg en om bekostiging en kwaliteitsnormering van zorgaanbod. En om de gewenste, maar ontbrekende samenhang van zorg, arbeid en sociale zekerheid. Maar dan ook nieuwe ordeningen Het innovatief vermogen van de werkvloer, van de wetenschap en van de technologie is in de zorgsector groot. Maar de ervaringen met innovatie in de zorgsector leren dat belemmeringen een stelselmatig karakter hebben. Belangen, in het bijzonder die van aanbieders, en ordeningen lopen op dit moment in de zorgsector parallel. Binnen de bestaande - zz-georiënteerde en aanbodgestuurde - ordening kan de noodzakelijke innovatie en transitie richting 2020 niet tot stand kan komen. Het innovatief vermogen van de werkvloer, het belangrijkste middel om de noodzakelijke verandering teweeg te brengen, verliest het van de ordening van het aanbod. Wij moeten dus op zoek naar nieuwe ordeningen. want oude ordeningen belemmeren innovatie aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= OP=
R lé=òçéâ=å~~ê=ééå=çêáøåí~íáé=çé=öéçê~ö=éå=öéj òçåçüéáçw=úå~~ê=îçêéå>û= Wij beschreven uitdagingen en mogelijkheden. Deze sloegen neer in zeven contrasten, die een beweging veronderstellen (zie hoofdstuk 4). Daarvan kan men de contouren van toekomstig zorgaanbod afleiden. De veranderende zorgvraag is sturend: chroniciteit, levenslange beperkingen, multimorbiditeit, expansie van ongezondheid en gedragsgerelateerdheid. Contouren van nieuw aanbod Wij maken nu de volgende stap. De zeven contrasten, met hun gemeenschappelijk kenmerk naar voren, werken wij uit in vijf statements. Deze laten de contouren van een gg-systeem zien. met orientatie op gezondheid - Oriëntatie: gedrag en gezondheid Van zorg en ziekte (zz) naar gezondheid en gedrag (gg). En: van zorgconsument naar actieve, zij het soms beperkte, burger. Gezondheid bevorder je primair met marktprikkels. Gedrag en gezondheid - Locatie en situering: thuis, wijk, 2.0 De thuissituatie (breed te definiëren) is uitgangspunt voor zorgleverantie, dat wil zeggen: de zorg respecteert de sociale context van de cliënt en zijn wens regie over het leven te behouden. Zorg aan huis impliceert in de praktijk wijkgerichtheid van zorg: een verbintenis van zorg met wonen, werken en mobiliteit. Thuis is voor veel burgers het internet, gezondheid 2.0, meer dan een locatie. Dit betekent mobiele dienstverlening. Tegelijkertijd impliceert zorg aan huis ook een oriëntatie op het individu. En daarmee op persoonlijke dienstverlening. Thuis, wijk, 2.0 - Reikwijdte en focus: van mono naar multi Aandacht voor multimorbiditeit en voor multiprobleem-situaties. Men zou, zoals in sommige regio s is gebeurd, horizontale dwarsdoorsneden op de bestaande verticale zorgkokers moeten formeren: psychische, somatische en sociale aspecten in samenhang benaderd. Dit ten behoeve van specifieke multiprobleemsituaties. En geestelijke en somatische zorg moet men integreren (decategorialiseren). Hetzelfde geldt voor de jeugdzorg. Meervoudig - De voordeur: expertise en actie Meer (specialistische) expertise in de vroegste fase van het zorgproces is noodzakelijk. Expertise van gedrag en gezondheid en van risico s en risicogroepen aan de poort van het systeem. Een daarop geënte aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= OQ=
programmatische én interventionistische, naar buiten gerichte benadering. De burger kan zich drempelloos wenden tot een inloopcentrum en tot digitale gezondheids- en zorgportalen. Voorbeeld: een consultatiebureau voor ouderen. Screening en monitoring zijn standaardactiviteiten voor zorgverleners. De door- en toegeleiding naar specifiek zorgaanbod vraagt veel aandacht. Dit is een kwetsbaar moment in de huidige situatie. Expertise en actie - De achterdeur: continuïteit Nazorg moet een centrale functie worden. De verantwoordelijkheid van de zorgverlener moet direct zijn verbonden met patiënt en probleem (in plaats van met organisatie). Continuïteit van zorg in het proces, maar zeker ook in de levensloop. Zorg en revalidatie/resocialisatie moeten één systeem van handelen vormen, met bijzondere aandacht voor arbeid en wonen. Zorg op de overgangen (bijvoorbeeld van ziekenhuis naar huis) is een centrale opgave voor het zorgstelsel. Transmuraal moet regulier zijn. Kwaliteit is continuïteit. Continuïteit = aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= OR=
S = aé=åáéìïé=çêçéåáåö=áë=çìë=úî~å=òò=å~~ê=ööûk= j~~ê=üçé=åì=îéêçéê\= In hoofdstuk 2 formuleerde de RVZ zijn hoofdstelling: van zz naar gg. Dit is de het bestemmingsplan 2020. Het is nog in globale termen neergezet: de contouren en veranderingsrichtingen in het vorige hoofdstuk. Wij zullen het nu moeten inkleuren met concrete suggesties. Hoe zou de sector er in 2020 moeten uitzien, redenerend vanuit de uitdagingen en mogelijkheden uit hoofdstuk 3 en de contouren uit hoofdstuk 5? Concrete suggesties In bijlage 3 zijn de nu volgende suggesties gekoppeld aan de in hoofdstuk 4 beschreven contrasten tussen vraag en aanbod. SKN dd=åçååêééí= a. Er is veel meer positieve aandacht van zowel de overheid als de veldpartijen nodig voor de mogelijkheden van het internet (Gezondheid 2.0, zie een apart advies van de RVZ, februari 2010). Initiatieven die erop zijn gericht om zorgprofessionals en zorgconsumenten (en soms burgers) samen tot gepersonaliseerde preventie, zorg en ondersteuning te laten komen, verdienen directe en actieve ondersteuning. Belemmeringen in de bekostiging en de financiering van de zorg zouden zo snel mogelijk moeten verdwijnen. Alle partijen moeten Gezondheid 2.0 actief uitdragen. Gezondheid 2.0 kan op veel terreinen traditionele vormen van zorg vervangen: substitutie van oud door nieuw (voorbeeld: de geestelijke gezondheidszorg). Zelfmanagement is hierbij een van de hoofddoelen: gewenst voor en door de patiënt, maar ook profijtelijk voor de zorgprofessional, voor de zorginstelling, voor de zorgverzekeraar en voor de overheid. Iets dat zo profijtelijk is, zou men krachtig, ook financieel, moeten stimuleren. Personal health records (phr s) dragen bij aan een adequaat zelfmanagement. Phr s zijn de persoonlijke gezondheidsdossiers van de burger. Het helpt hem zelf en thuis gezondheid te bevorderen en ongezondheid te bestrijden (bijvoorbeeld zelfcontrole van bloeddruk, suikerspiegel of gewicht). Phr en EPD (het dossier van de professional) communiceren digitaal met elkaar. Dit is een randvoorwaarde voor de transitie van zz naar gg Gezondheid 2.0 aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= OS=
Figuur 6.1 Bron: RVZ, Gezondheid 2.0, 2010. b. Gemeenten creëren inloopcentra ten behoeve van preventie, zelfmanagement en participatie. Wij kunnen leren van andere landen, bijvoorbeeld van Spanje (Catalonië) en van het Verenigd Koninkrijk. Centrum staat hier niet voor locatie, concentratie en centralisatie. Het gaat om de functie en om de beschikbaarheid. Inloopcentra liggen in de loop van burgers: winkelcentrum, bibliotheek en school. Naar verwachting kan de functie in de komende jaren voor een groot deel digitaal worden aangeboden: het virtuele loket. Kerndisciplines in de centra zijn: verpleegkunde, maatschappelijk werk, diëtetiek, psychologie en fysiotherapie. Een wijkverpleegkundige heeft de leiding. De kerndisiciplines ontwikkelen gezamenlijk multidisciplinaire gedragsinterventies. Focus is zelfmanagement en gedragsverandering. Zelfmanagement is primaire en secundaire preventie. Het is ook zelfsturing van het zorgproces, bijvoorbeeld de beïnvloeding van wachttijden. Gemeente en zorgverzekeraar zijn cofinancier; de gemeente is, op basis van de Wmo en de Wet publieke gezondheid, verantwoordelijk. Woningcorporaties dragen bij aan de huisvesting. Gemeenten die inloopcentra oprichten, ontvangen een preventiebonus (zie ZorgmarktAdvies, 2010). Deze komt over een met een deel van de besparingen die als gevolg van het in loopcentrum optreden in de zorgverzekeringen (Zvw en AWBZ). Zorgverzekeraars die met gemeenten investeren in inloopcentra, aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= OT=
ontvangen een vergelijkbare bonus (uit het Zvw-fonds). Het inloopcentrum is een loket gepositioneerd als voorportaal voor de zorgsector. Een adequate benutting door de burger van dit voor portaal, bijvoorbeeld in de vorm van zelfmanagement, zou men moeten honoreren met kortingen in de sfeer van de zorgverzekering (bijvoorbeeld met behulp van het eigen risico of in de aanvullende verzekering). De inloopbonus. Inloopcentra Inloopcentra Er zijn in Engeland zo n 93 inloopcentra. De inloopcentra van de NHS zijn makkelijk toegankelijk. Iedereen kan binnenlopen om eenvoudige aandoeningen en verwondingen te laten behandelen. Denk aan ontstekingen, huidaandoeningen, breuken, kneuzingen, buikpijn, schaaf- en snijwonden, blaren en dergelijke. Inloopcentra worden meestal geleid door een verpleegkundige. Men kan zonder afspraak binnenlopen. De meeste centra zijn 365 dagen per jaar en ook buiten kantooruren open. De centra zien ongeveer 3 miljoen mensen per jaar en blijken een succesvolle aanvulling op de gewone eerstelijnszorg. In sommige centra werken zowel artsen als verpleegkundigen. Het is echter niet de bedoeling dat ze chronisch zieken of patiënten met acute levensbedreigende aandoeningen behandelen. De centra hebben ook een belangrijke sociale functie. Zij slaan een brug tussen zorg en samenleving. In de centra krijgen de Centra voor jeugd en gezin en Consultatiebureaus voor ouderen een plek. Er zijn veel meer interventies nodig, gericht op de gezondheidsrisico s van 0-20 jarigen en die van 60 H J ers. Gezond opgroeien en gezond ouder worden de primaire maatschappelijke targets van de centra. Dit veronderstelt een actieve screeningsfunctie op biomedische (bloeddruk), maar ook op sociale (vroeg alcoholgebruik) determinanten. Vroegdetectie impliceert nauwe samenwerking met politie, justitie en onderwijs. De screeningsfunctie krijgt gestalte in samenwerking van inloopcentrum en huisarts (punt c). Hier komen twee functies samen: inloop en screening. In feite praktiseert het inloopcentrum een community oriented consultatiebureaugedachte, maar dan voor alle levensfasen. Deze gedachte is in de kern sociaal-medisch van aard en onder meer gericht op het verkleinen van sociaal-economische gezondheidsverschillen. met consultatiebureaus Een inloopcentrum herbergt een, deels digitale, winkel voor genees- en hulpmiddelen, medical devices en thuiszorgtechnologie op maat. Deze winkel biedt advies en ondersteuning (persoonlijke dienstverlening) aan mensen met een beperking. Gezondheid is participatie en de dienstverlening is primair daarop gericht. Zij wordt daarop ook afgerekend en gehonoreerd. De dienstverlening is afkomstig uit de AWBZ-instellingen. Burgers die kans zien met ernstige beperkingen zelfstandig te blijven wonen - en zo residentiële zorg voorkomen - worden hiervoor beloond (fiscaal, gemeentelijke heffingen, zorglasten). aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= OU=
Hetzelfde geldt voor gemeentelijke investeringen hierin. De AWBZ levert de financiële middelen. en hulpmiddelen Figuur 6.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellin gen over nieuwe vormen van zorgverlening? Bron: Flycatcher Internet Research c. Inloopcentrum en poortwachtersfunctie zijn functioneel verwant. Het zijn de naar voren geschoven posten van het gg-systeem. Het inloopcentrum richt zich tot de burger, de poortwachter tot de patiënt. Specialistische expertise moet beschikbaar zijn in en rond de poort (depressie, kinder- en jeugdpsychiatrie, diabetes, verstandelijke beperking, dementie etc.). Dit is van belang voor vroegtijdige onderkenning van chroniciteit. Die expertise koppel je aan adequate, dat wil zeggen traploze doorgeleiding. Dit impliceert dat diagnostiek en behandeling tot één systeem behoren. Systematische screeningsprogramma s en telemonitoring worden de burger actief aangeboden. Diagnostiek kan voor een deel digitaal plaatsvinden. De bekostiging van deze programma s is functioneel, op basis van zorgstandaarden met een wettelijke grondslag. En regulier onderdeel van de zorgstandaard is een interventionistische aanpak van risicogroepen als een aspect van de publieke gezondheid. Zorgverzekeraars kunnen zich zo profileren op het terrein van de Wet publieke gezondheid en de Wet maatschappelijke ondersteuning (namens de gemeente en samen met de GGD). GG betekent: samenwerking van zorgverzekeraars en gemeenten. Poortzorg krijgt een bredere invulling De rol van de huisarts in de poortwachtersfunctie is meervoudig: onderscheid medisch/niet-medisch bij klachten van patiënten, eerste aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= OV=
integrale screening (psychisch en somatisch), medische zorg in brede zin en de coördinatie van het medisch proces (medicatie!). De verpleegkundig specialist is normaal gesproken de case manager van de chronisch zieke. De medisch specialist is beschikbaar in de nabijheid van de poortwachtersfunctie voor medisch consult en aanvullende diagnostiek onder meer bij complicaties (psychiatrie, dermatologie, oogheelkunde, cardiologie). Omgekeerd benut de medischspecialistische zorg veel meer dan nu de kennis van de huisarts. Videoconferencing en digitale diagnostiek kunnen hierbij helpen. Kennisuitwisseling vervangt echelonnering. Aan de poort van de zorgsector werkt men in wendbare, outreaching sociaal-medische teams van verschillende disciplines (medisch, verpleegkundig, paramedisch). Zij hebben doorzettingsbevoegdheid in probleemsituaties. De poortwachtersfunctie kan, net zoals het inloopcentrum, digitaal worden aangeboden. Van zz naar gg is ook: loskomen van locatiedenken. waardoor ook de rol van de huisarts breder wordt De zorgverzekeraar koopt de poortzorg niet in op basis van prestatiebekostiging. Inkoopcriterium is gezondheidswinst maal ernst en urgentie. Gezondheidswinst realiseer je door het bevorderen, het beschermen en behouden van gezondheid en door het actief bestrijden van ongezondheid. Dit alles moet je belonen. Zorgverzekeraars die gezondheidswinst expliciet definiëren in termen van meedoen kunnen een beroep doen op aanvullende middelen, afkomstig uit de Wmo en uit de Wet publieke gezondheid. Bovendien zou de ex ante verevening in de zorgverzekering als belangrijke parameter moeten hebben: van zz naar gg. En verder leent een collectieve verzekering zich heel goed voor gg-arrangementen. Werkgevers zullen hierin zijn geïnteresseerd. Een functionele band tussen arbozorg en poort/inloopcentrum ligt voor de hand. Zorgverzekeraars die collectieve contracten met werkgevers afsluiten waarin veel preventie is opgenomen zouden een volgend jaar een relatief hoge ex ante uitkering moeten krijgen (vergelijk de preventiebonus voor de gemeente). Deze geven zij door aan de werkgever. Gezondheidswinst inkoopcriterium voor poortzorg d. Er is een grote behoefte aan regionale verpleegdiensten ten behoeve van integrale en continue zorgverlening aan ernstig en chronisch zieken in de thuissituatie. Wijkverpleging en ziekenhuis in één voor- en nazorgdienst. Zorgproducten moeten ook in zelfstandige verpleegkundige termen gedefinieerd kunnen worden. In de nazorg zal veel meer aandacht moeten ontstaan voor revalidatie en resocialisatie als een onderdeel van de zorgstandaard. Zorgverleners zijn altijd medeverantwoordelijk voor de nazorg. Borging van continuïteit is een kerntaak. Overdrachten en overgangen zijn het probleem van de hulpverlener, niet, zoals nu, van de zorgvrager. Borging continuïteit van zorg wordt kerntaak aáëåìëëáéåçíáíáé=wçêö=îççê=àé=öéòçåçüéáç>= PM=