memo Aan Cc Van : College van Burgemeester en Wethouders : Gemeentesecretaris : Concerncontroller, Irene van t Walderveen Datum : 24 januari 2012 Betreft : onderzoek opbrengst verkoop aandelen NUON Inleiding Op 11 januari jl kreeg ik het verzoek om een onderzoek in te stellen naar de verantwoording van de door de gemeente Leiderdorp in 2009 verkochte NUON-aandelen aan Vattenfall. Dit verzoek volgde op de constatering door de afdeling Concernzaken, Cluster Begroting en Rekening, dat medio 2011 een lager bedrag werd ontvangen ( 6.542.597) dan waarop volgens de boeken werd gerekend ( 6.839.000). Uit het hierop door de afdeling Concernzaken, Begroting & Rekening, zelf ingestelde onderzoek kwam op 10 januari aan het licht dat de vordering op/lening aan Vattenfall voor de tranches 2011, 2013 en 2015 (zie ook verderop in het memo) voor een bedrag van circa 1 miljoen euro te hoog in de boeken zou staan. Hierop is de raad onmiddellijk in vertrouwen geïnformeerd en is mij het verzoek gedaan een onderzoek in te stellen. Situatieschets Op 31 december 2008 heeft de gemeente Leiderdorp 604.919 aandelen in energiebedrijf NUON. Deze aandelen staan eind 2008 voor een totaalbedrag van 471.683 (historische verkrijgingsprijs) op de balans. Het energiebedrijf NUON is opgesplitst in een productie- en leveringsbedrijf NV NUON- Energy en een netwerkbedrijf Alliander. De aandelen in NV NUON-Energy zijn door de aandeelhouders per 1 januari 2009 verkocht aan Vattenfall. De aandelen in Alliander zijn behouden. De verkooptransactie van de NUON-aandelen aan Vattenfall was voor de gemeente Leiderdorp een bijzondere en unieke transactie en kon/is dan ook niet volgens een standaard proces en/of procedure verlopen. Daarbij wordt vermeld dat de gemeente Leiderdorp, net als een aantal andere gemeenten, in de transactie vertegenwoordigd werd door de gemeente Leiden. Vanuit de gemeente Leiderdorp waren betrokken: de wethouder Financiën, het afdelingshoofd Concernzaken en een medewerker van het cluster Begroting en Rekening. Vanuit de gemeente Leiden was betrokken een adviseur Middelen en Control uit de Concernstaf. Voor mijn onderzoek heb ik met verschillende personen gesproken, documenten en stukken verzameld en bestudeerd en ben ik de verantwoording in de financiële administratie nagegaan. 1/6
Onderstaand volgt een opsomming van een aantal belangrijke documenten, stappen en gebeurtenissen in het gehele proces, die ik in mijn onderzoek verzameld heb en die aangeven hoe een en ander is verlopen. Zie ook de BIJLAGE, voor een cijferopstelling. maart 2009: berekeningsformulier Op basis van een berekeningsformulier vanuit de gemeente Leiden met de titel opbrengst per gemeente transactie NUON Vattenfall kan door het invullen van het aantal aandelen worden berekend wat de opbrengst van de verkooptransactie zal zijn en wanneer welke bedragen ontvangen zullen worden. Bovenaan het formulier wordt de waarschuwing gegeven: calculaties op basis van gegevens zoals bekend per 12 maart 2009, wijzigingen op basis van de definitieve transactiedocumentatie zijn mogelijk. Het berekeningsformulier geeft voor de gemeente Leiderdorp, op basis van 604.919 aandelen de volgende bedragen als te ontvangen koopsommen: in 2009 (voor 49% van de aandelen, netto) 18.603.000 in 2011 (voor 15%) 6.839.000 in 2013 (voor 15%) 6.839.000 in 2015 (voor 21%) 9.574.000 41.855.000 De ontvangst in 2009 is daarbij een netto koopsom onder aftrek van escrow en bijkomende kosten. De escrow is een bedrag dat bij de eerste uitbetaling wordt ingehouden, ter dekking van eventuele claims van Vattenfall op de verkopende aandeelhouders. Dit bedrag wordt, bij het uitblijven van claims, uitgekeerd in de jaren 2010 (50%), 2011 (25%) en 2012 (25%). Het totaal escrowbedrag bedraagt 1.768.000. Verder geeft het formulier de in de komende jaren te ontvangen dividendgelden (van 2%) op de nog niet overgedragen aandelen (tranches van 2011, 2013 en 2015) en een bedrag aan rente voor de periode van 01/01/2009 t/m 30/06/2009. 27 april 2009: overeenkomst verkoop aandelen Leiderdorp ontvangt als aandeelhouder een brief van NUON met de Nederlandse vertaling van de overeenkomst tot koop en verkoop van de aandelen. De in deze overeenkomst genoemde koopprijs per aandeel bedraagt 72,1408136. Vermenigvuldiging van dit bedrag met het aantal aandelen van Leiderdorp (604.919) geeft een verkoopopbrengst van 43.639.349. Als van dit bedrag de escrow wordt afgetrokken, komt het totaalbedrag uit op 41.871.349. Volgens de overeenkomst geschiedt de voltooiing ten kantore van Allen & Overy LLP. 28 april 2009; collegebesluit verkoop aandelen Collegeadvies en -besluit inzake het voornemen tot verkoop NUON aandelen. Hierin wordt een indicatie gegeven van de te verwachten kasstromen voor de gemeente Leiderdorp, gebaseerd op (in overeenstemming met) het berekeningsformulier van maart 2009. Afgezien van dividend, maar inclusief escrow, in totaal een bedrag van 43.620.000. 8 juni 2009: raadsvoorstel en besluit verkoop aandelen Raadsvoorstel en -besluit volgend op het collegebesluit van 28/04/2009 om de aandelen te verkopen. Er wordt besloten de verkoopopbrengst te storten in een nieuw te vormen reserve opbrengst verkoop aandelen nuon en een bestedingsplan later separaat aan de raad voor te leggen. 2/6
24 juni 2009: berekeningsformulier (aangepast) Er komt een mail vanuit de gemeente Leiden met een aangepast rekenmodel opbrengst NUON. Deze mail is voor de gemeente Leiderdorp gericht aan een medewerker van het cluster Begroting en Rekening en het afdelingshoofd Concernzaken. Deze mail is op 10 januari 2012 nogmaals toegestuurd vanuit de gemeente Leiden, naar aanleiding van het verzoek van het cluster Begroting en Rekening van Leiderdorp aan Leiden om mee te denken over het verschil in koopsomopbrengst dat medio 2011 werd ontvangen (zie onder inleiding). Het aangepaste berekeningsformulier van juni 2009 geeft de volgende bedragen als te ontvangen koopsommen: in 2009 (voor 49% van de aandelen, netto) 19.614.000 in 2011 (voor 15%) 6.546.000 in 2013 (voor 15%) 6.546.000 in 2015 (voor 21%) 9.164.000 41.870.000 Bij het op 10 januari 2012 doorsturen van het berekeningsformulier wordt door de gemeente Leiden opgemerkt, dat het bedrag dat in het nieuwe berekeningsformulier staat opgenomen als te ontvangen in 2011, (nagenoeg) overeenstemt met de daadwerkelijke ontvangst medio 2011 van 6.542.597. Een belangrijk verschil tussen de berekeningsformulieren van maart en juni 2009 is het volgende: In de gehele transactie spelen ook nog een extra kapitaalstorting c.q. versterking van het eigen vermogen van het Alliander-gedeelte (totaal 400 miljoen, voor Leiderdorp 1.768.000) en een bijdrage in de transactiekosten (voor Leiderdorp 200.000). Het verschil tussen de twee berekeningsformulieren tussen de verschillende tranches (totaal tellen de tranches op tot nagenoeg hetzelfde bedrag van krap 42 miljoen euro) zit in deze posten. In het berekeningsformulier van maart 2009 zijn de extra kapitaalstorting en transactiekosten in zijn geheel in mindering gebracht op de eerste tranche. In het berekeningsformulier van juni 2009 zijn de extra kapitaalstorting en transactiekosten verdeeld over de vier tranches (49, 15, 15 en 21%). 1 juli 2009: nota van afrekening 1 e tranche Leiderdorp ontvangt de nota van afrekening van Allen & Overy voor de betaling van de koopprijs aandelen NV NUON Energy door Vattenfall. De afrekening luidt als volgt: Bruto koopsom 296.410 aandelen 21.372.424,48 2% rente over bruto koopsom (01/01-30/06/2009) 213.724,24 21.586.148,72 Aftrek voor aandeel in Escrowbedrag 1.768.887,42 Te ontvangen netto koopsom 19.817.261,30 Let op: het bedrag netto koopsom is hier inclusief de rentevergoeding voor de periode 01/01-30/06/2009 van 213.724. Exclusief deze rente komt de netto koopsom uit op 19.603.537. NB: In de afrekening van Allen & Overy wordt gewerkt met een prijs per aandeel van 72,1042626 (21.372.424,48 / 296.410). Hierin zit een klein verschil met de waarde per aandeel genoemd in de overeenkomst, zoals toegestuurd op 27 april 2009. Voor Leiderdorp gaat het om een verschilbedrag van 22.110 op de gehele transactie van bijna 44 miljoen euro. 3/6
28 juli 2009: notitie over aanwending NUON-opbrengst Het afdelingshoofd Concernzaken heeft een notitie geschreven, die ingaat op de mogelijke bestemming en aanwending van de opbrengsten uit de verkooptransactie van de aandelen NUON. In de notitie wordt uitgegaan van de bedragen en tranches zoals deze op het berekeningsformulier van maart 2009 staan, het collegebesluit van 28 april en het raadsvoorstel van 8 juni. 14 september 2009: raadsvoorstel en besluit over aanwending NUON-opbrengst In overeenstemming met de notitie en bijbehorend collegebesluit van 28/07/2009 inzake de bestemming en aanwending van de verkoopopbrengst aandelen NUON neemt de raad een besluit over de bestemming. In het raadsvoorstel wordt daarbij melding gemaakt van de discussie die nog speelt met de accountant, of de verkoopopbrengst in zijn geheel in 2009 moet worden verantwoord of in de jaren dat de gelden ontvangen worden (de verschillende tranches). Omdat hierover, ook tussen de verschillende accountantskantoren, verschillend wordt gedacht, is deze vraag in regionaal verband voorgelegd aan de commissie BBV (Besluit Begroting en Verantwoording). 30 oktober 2009: boeking in de financiële administratie Coda Met documentdatum 30/10/2009 wordt in Coda een memoriaalboeking verwerkt inzake de totale verkoopopbrengst aandelen NUON. De eerder gemaakte boeking bij de ontvangst van de tranche per 1 juli 2009 wordt tegengeboekt en meegenomen in de totaalboeking van de opbrengst. Als opbrengst wordt verantwoord: Netto koopsom ontvangen per 01/07/2009 19.603.537 (rente van 01/01-30/06 213.724 wordt als rente verantwoord) Nog te ontvangen tranches 2011, 2013 en 2015 23.252.257 Waardestijging vd aandelen Alliander ivm extra kapitaalstorting 1 1.768.887 44.624.681 De ingehouden escrow van 1.768.000 is in 2009 niet als opbrengst verantwoord. Dit vindt plaats in de jaren van daadwerkelijke ontvangst van deze bedragen. De ontvangst van de bedragen is namelijk afhankelijk van eventuele claims van Vattenfall op de oude aandeelhouders. Inmiddels zijn in 2010 en 2011 bedragen (zonder aftrek van claims) ontvangen en als opbrengst verantwoord en aan de reserve opbrengst verkoop aandelen nuon toegevoegd. De opbrengst van 44.624.681 is gestort in de reserve opbrengst verkoop aandelen nuon. De netto koopsom per 1 juli van 19.603.537 is (samen met de rentevergoeding) per bank ontvangen (het banksaldo is toegenomen). Het bedrag van de nog te ontvangen tranches van 23.252.257 is als lening aan Vattenfall op de activazijde van de balans opgenomen. Het bedrag van de waardestijging aandelen Alliander (door de extra kapitaalstorting) is op de activazijde van de balans opgenomen in de boekwaarde van de betreffende aandelen. Constatering: Bij de boeking van de nog te ontvangen tranches (c.q. de lening aan Vattenfall) is uitgegaan van de bedragen zoals die zijn opgenomen in het berekeningsformulier van maart 2009 en in de college- en raadsvoorstellen en -besluiten. Dit is niet juist. Er had uitgegaan moeten worden van de tranches zoals opgenomen in het aangepaste berekeningsformulier van juni 2009. Hierdoor zijn zowel de verkoopopbrengst in 2009 (gestort in de reserve verkoop aandelen nuon) als de lening aan Vattenfall voor een bedrag van 1.007.232 te hoog verantwoord. 1 De verwerking van deze post ad. 1.768.887 in de financiele administratie heeft plaatsgevonden in maart 2010 bij het opmaken van de jaarrekening over 2009 en zit niet in de begrotingswijziging van 12/2009. 4/6
14 december 2009: begrotingswijziging besteding NUON-opbrengst In deze door de raad vastgestelde begrotingswijziging wordt een belangrijk deel van de in de nuon-reserve gestorte verkoopopbrengst aangewend zoals op 14 september 2009 door de raad besloten. mei 2010: jaarrekening 2009 en accountant In het voorjaar van 2010 is de jaarrekening over 2009 samengesteld. Verkoopopbrengst aandelen NUON: De accountant heeft bij zijn controle van de jaarrekening niet gezien dat de lening aan Vattenfall en de verkoopopbrengst van de aandelen NUON (gestort in de reserve verkoop aandelen nuon) voor 1 miljoen euro te hoog zijn opgenomen. Boekwaarde van de aandelen Alliander: Op 31/12/2008 bedroeg de boekwaarde van de aandelen NUON 471.683 Af: het gedeelte van de boekwaarde dat betrekking heeft op het verkochte deel van NUON (als kosten/last in de exploitatie van 2009 verwerkt) 334.895 Bij: de extra kapitaalstorting 1.768.000 Boekwaarde/historische verkrijgingsprijs aandelen Alliander 31/12/2009= 1.904.788 Bij het samenstellen van de jaarrekening heeft in de regio een discussie gespeeld over de boekwaarde van de aandelen Alliander. De gemeente Leiden heeft de boekwaarde van de nieuwe aandelen Alliander per 31/12/2009 gesteld op het bedrag van de boekwaarde van de oude aandelen NUON per 31/12/2008. Dit conform de eerder aangehaalde notitie van de commissie BBV over de verkooptransactie, waarbij de commissie aangeeft dat dit kan. De gemeente Leiderdorp heeft de boekwaarde van de oude aandelen NUON gesplitst en de extra kapitaalstorting van 1.768.000 in de boekwaarde van de aandelen Alliander verwerkt (en als extra opbrengst verantwoord). Dit is door Leiderdorp expliciet met de accountant afgestemd en goedgekeurd. Hierbij wil ik de kanttekening plaatsen dat bij wisseling van accountant, een volgende accountant mogelijk een andere mening kan zijn toegedaan. Dit zou dan kunnen leiden tot een afboeking van de boekwaarde (met een extra last in de exploitatie tot gevolg). 27 juni 2011: nota van afrekening 2 e tranche Leiderdorp ontvangt de nota van afrekening van Allen & Overy inzake de aandelenoverdracht van de tweede tranche NV NUON Energy aan Vattenfall. De afrekening is als volgt: Bruto koopsom 90.738 aandelen 6.542.596,58 Hierbij wordt ook een bedrag van 65.425,97 inzake meeverkocht dividend vergoed (2% dividend over de tranche per 01/07/2011 voor de periode van 01/01-30/06/2011) en wordt ook het dividend over 2010 betaalbaar gesteld. De ontvangen bruto koopsom wordt als aflossing op de lening Vattenfall verwerkt in Coda. 5/6
augustus 2011 Bij het berekenen van de te begrote interne rente op de lening aan Vattenfall constateert het cluster Begroting en Rekening dat de lening aan Vattenfall per 31/12/2015 niet op nul loopt. Er is een verschil van 296.403 ( 6.839.000 minus 6.542.597). Er wordt contact gezocht met de gemeente Leiden om een verklaring te vinden voor dit verschil. 10 januari 2012 Na herhaald verzoek ontvangt het cluster Begroting en Rekening op 10 januari 2012 een mail uit Leiden met het aangepaste berekeningsformulier en de constatering dat er bij de bepaling van de hoogte van de lening aan Vattenfall door Leiderdorp is uitgegaan van het achterhaalde berekeningsformulier van maart. Conclusie Er is in 2009 een administratieve fout gemaakt waarbij de lening aan Vattenfall voor een te hoog bedrag van 1.007.232 op de balans is opgenomen. Dit bedrag is teveel aan opbrengst verkoop aandelen NUON verantwoord en gestort in de reserve verkoop aandelen nuon. De lening aan Vattenfall zal in de jaarrekening over 2011 met 1.007.232 moeten worden afgewaardeerd. Conform het BBV kan dit verlies in de jaarrekening over 2011 niet als onttrekking uit de reserve verkoop aandelen nuon worden verwerkt. Het bedrag van 1.007.232 zal derhalve ten laste van het resultaat van 2011 komen. 6/6