Functionele AgroBiodiversiteit (FAB) voor natuurlijke plaagbeheersing Marian Vlaswinkel Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Sector Akkerbouw, Groene Ruimte en Vollegrondsgroenten (PPO-AGV) 22 oktober 2010 Marian.vlaswinkel@wur.nl
Zó werkt plaagbeheersing in de praktijk 95% van de praktijk
Waarom zijn we niet klaar? Gewasbescherming niet altijd afdoende Resistenties, beschikbare middelenpakket, nieuwe ziekten en plagen, kosten en risico s Neveneffecten op natuur en milieu ongewenst Kaderrichtlijn water, biodiversiteit Maatschappelijk verantwoord ondernemen imago Functionele Agrobiodiversiteit (FAB) als een bijdrage aan duurzame gewasgezondheid
Natuurlijke bestrijding van plagen In NL ongeveer 17.500 soorten insecten Ongeveer 100 landbouwkundige plagen van belang Er vindt een enorme regulatie plaats! Bewijs b.v.: breedwerkende gewasbeschermingsmiddelen die plagen veroorzaken Chemische gewasbescherming: zichtbaar, voorspelbaar, goedkoop, verzekeringspremie Natuurlijke plaagbeheersing uit beeld verdwenen, maar ook: de noodzakelijke randvoorwaarden uit het oog Positieve uitzondering: geïntegreerde fruitteelt!
Insecten in Nederland totaal ca. 17500 Geschatte aantallen insectensoorten in NL totaal circa 17500 overige insecten Maximaal 100 plaagsoorten (0,5%) w antsen cicaden bladluizen e.d. 1000 kevers 4000 dag- & nachtvlinders 2250 4000 4500 bijen, w espen, mieren e.d. vliegen en muggen
Functionele Agro-Biodiversiteit Kan natuur helpen om plagen te bestrijden? Afkomstig uit Engelse akkerrand projecten (jacht!) beetle banks Correlaties tussen landschap rondom bedrijf en plaagdruk in het gewas Onderzoek naar mengteelten, ondergroei, en hagen Biologische landbouw, aanleg bloemenranden en kopakkers
Insectenplagen: beheersingstrategie 3 stappen voor geïntegreerde aanpak: preventie vaststellen noodzaak tot ingrijpen ingreep in volgorde doorlopen samenhang van maatregelen!
Lange en korte termijn Preventie Monitoring en beoordeling Ingrijpen Korte termijn Uitgangsmateriaal Raskeuze Cultuurmaatregelen Scouting, herkenning Vallen, vangplaten Schadedrempels Chemische bestrijding Biologische bestrijding Mechanisch e.a. Lange termijn Hygiëne Vruchtwisseling Functionele Biodiversiteit Computermodellen Waarschuwingssystemen = preventie?
Functionele agro-biodiversiteit (FAB) Meer biodiversiteit (natuur) meer natuurlijke vijanden een betere, natuurlijke plaagonderdrukking Relatief nieuw begrip, maar oude wijsheid (fruit!) Sluit goed aan bij beleid rond biodiversiteit in brede zin, en bij duurzame landbouw Geeft landbouw kans om imago op te poetsen
Recent onderzoek geeft onderbouwing (Eénjarige) bloemenranden om sluipwespen en zweefvliegen te stimuleren Ned. Instituut Oecologisch Onderzoek (NIOO) Wäckers & Winkler Sluipwespen en zweefvliegen veel effectiever met nectar Bloemensoorten verschillen in geschiktheid en toegankelijkheid van nectar (voor sluipwespen én voor vlinders) Keuze bloemensoorten stuurt het effect op sluipwespen en koolvlinders, maar over beperkte afstand maatwerk
FAB in een notendop loopkevers en spinnen overwinteren in akkerranden in de lente trekken zij de gewassen in en vreten daar de eerste bladluiskolonies en rupsenplagen weg
Exponentiele groei zonder ingreep Voorbeeld: bladluizen in graan Schadedrempel Sluipwespen, zweefvliegen e.a. rovers ruimen de bladluisplaag verder op Rovers uit de randen vertragen de groei van bladluispopulaties akkerrand Lente Bloemenrand Zomer
Natuurlijke vijanden van plagen Sluipwespen Zweefvliegen + larven Gaasvliegen + larven
Natuurlijke vijanden van plagen Lieveheersbeestjes en hun larven Roofwantsen Minder bekend: de op de bodem levende rovers! (Vaak nachtactief) Spinnen Loopkevers Kortschildkevers
Onderzoek aan akkerranden in Nagele (O.B.S.) BIOdivers onderzoeksysteem met randen (12 ha, 21 % rand) BIOintensief contrôle systeem zonder randen (12 ha, 5 % rand)
Drie belangrijkste vragen onderzocht: Overwinteren rovers in de akkerranden? Helpen rovers bladluisgroei te remmen? Zorgen vijanden voor beheersing van de plaag? Winter Lente Zomer
% shoots stengels infested met bladluizen with aphids Helpen natuurlijke vijanden om bladluisplagen te onderdrukken? Bladluizen in zomertarwe 70 60 50 40 Systeem zonder akkerranden BIOdivers systeem met akkerranden 30 20 10 0 46% 2002 40% 2003 29% 2004 38% % onderdrukking t.o.v. het controle systeem 2005
% stengels met bladluizen % shoots infested with aphids Helpen natuurlijke vijanden om bladluisplagen te onderdrukken? Bladluizen in aardappel 70 60 50 40 Systeem zonder akkerranden BIOdivers systeem met akkerranden 30 20 10 0 65% 2002 43% 2003 15% 2004 54% 2005 % onderdrukking t.o.v. het controle systeem
FAB Hoeksche Waard Rotterdam Dordrecht Strijensas 5 akkerbouw bedrijven 300 hectare 2005-2007
FAB Hoeksche Waard Kreken, sloten Dijken Bosjes Boomgaarden 2005 Meerjarige graskruiden randen (overwintering) Eenjarige bloemenranden (nectar en stuifmeel aanbod)
Bodem fauna in grasranden (1 e jaar) 100 500 1000 1500 200 Aantallen per vangplek per 14 dagen Overige groepen Grote loopkevers Overige kevers Kleine loopkevers Kleine kortschildkevers Grote kortschildkevers Spinnen Grote verschillen tussen bedrijven!! Oorzaken?
aantal/blad Invloed bloemen en natuurlijke vijanden op bladluis 2 met bloemstroken controle bladluizen 1 0 1 2 3 4 telling Met eenjarige bloemstroken meer natuurlijke vijanden en minder bladluizen in gewas
Samenvattend Bladluisplagen in granen en consumptie aardappel kunnen meestal door natuurlijke vijanden worden onderdrukt In andere gewassen (b.v. kool) zijn we nog zoekende Functionele agrobiodiversiteit is geen wondermiddel voor alles! Functionele biodiversiteit betekent anders gaan kijken naar de beestjes in het gewas en naar de (on)kruiden op het bedrijf
FAB als een politiek troetelkindje? FAB aantrekkelijk voor beleidsmakers! Minder gewasbescherming, schoner water, mooier landschap, recreatie, biodiversiteit, duurzame landbouw Hoge verwachtingen van resultaten (on)realistisch? FAB is een hulpmiddel, geen wondermiddel!
Wat kun je hiermee in de praktijk? Functionele biodiversiteit betekent anders gaan kijken naar het bedrijf en de omgeving, naar de beestjes in het gewas en de (on)kruiden op het bedrijf Ondernemers leren het meeste van zelf zien en ervaren wat er leeft en wat de effecten van natuurlijke plaagbeheersing zijn Werkvormen zoals excursies, demo s en leren in groepen zijn essentieel!
Dank voor uw aandacht Marian.vlaswinkel@wur.nl Wageningen UR