Gezondheidsbeleid op het werk: strategie voor de toekomst

Gezondheidsbeleid op het werk: strategie voor de toekomst Vannyvel Joeri, Senior Stafmedewerker Gezond werken 1

Structuur opleiding Voorstelling VIGeZ Uitdagingen voor onze arbeidsmarkt Inzetten op werkvermogen en gezondheid van werknemers Duurzame gedragsverandering Overzicht Doelgroepen Gezondheidsbeleid op het werk Van acties naar beleid: opdrachten Groepsbespreking en ervaringsuitwisseling Voorstelling van Gezond Werken en Jobfit KMO 2

Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie vzw (VIGeZ) Expertisecentrum voor Gezondheidsbevordering & Ziektepreventie (partnerorganisatie van Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid) Aanbod naar bedrijven: Ontwikkeling en coördinatie methodieken/projecten Beleidsondersteuning Informatie- en adviesverstrekking Vormingen op vraag/maat Sensibilisatie werknemers/personeel over het integrale gezondheidsbeleid, beweging, sedentair gedrag, tabakspreventie, gezonde voeding en mentale gezondheid Uitgebreid netwerk van bedrijfsgerelateerde partners: Unizo, VDAB, Prebes, Voka, Co-Prev, Idewe, Mensura, Securex, ABVV, ACV, VVVB, VVIB, paritaire vormingsinstituten (IPV, ), www.vigez.be www.gezondwerken.be 3

Uitdagingen voor onze arbeidsmarkt 4

De bevolkingspiramide in België Bron: WHO Regional Office for Europe (2004d) and United Nations (200) 5

Vergrijzing van de beroepsbevolking Bron: VN 6

Vergrijzing van de beroepsbevolking 7

8

Werkzaamheidsgraad Vlaams gewest 9

Werkzaamheidsgraad Vlaams gewest 10

Haalbaarheid werken tot pensioen Bron: Haalbaarheid om tot het pensioen door te werken. Stichting Innovatie en Arbeid, 2015 11

Haalbaarheid werken tot pensioen Bron: Haalbaarheid om tot het pensioen door te werken. Stichting Innovatie en Arbeid, 2015 12

Haalbaarheid werken tot pensioen Bron: Haalbaarheid om tot het pensioen door te werken. Stichting Innovatie en Arbeid, 2015 13

Werknemers/personeel onvoldoende fit en gezond 14

Werkbaarheidsmonitor 2013 Bron: SERV, 2013 15

Werkbaar werk sector onderwijs (2004-2013) 16

Werkbaar werk sector onderwijs (2013) 17

Werkbaar werk en haalbaarheid werken tot pensioen Bron: Haalbaarheid om tot het pensioen door te werken. Stichting Innovatie en Arbeid, 2015 18

Werkbaar werk en haalbaarheid werken tot pensioen 19

Werkbaar werk en gezondheid 20 Bron: Kwaliteit van werk en werkgelegenheid in België, HIVA 2012

Impact van gezondheid op verzuim 21

Impact van werkstress op verzuim 22

Kortdurend verzuim neemt toe 23

Kosten kortdurend verzuim Bron: Ziekteverzuim in België, SD Worx (2013) 24

Impact stress en burn-out op verzuim Mannelijke werknemers met ernstige burn-out waren gemiddeld 93 dagen afwezig (bron: Ahola K. et al. 2008) 25

Impact stress en burn-out op presenteïsme Lagere productiviteit Ineffectiviteit Verminderde werktevredenheid Verminderde inzet voor de job en/of de organisatie Conflicten Bron: EU Health Programme 2008-2013 26

Kosten stress en burn-out 27

Impact van mentale gezondheid op verloop 28

Impact werkstress op verloop 29

Kosten mentale ongezondheid Bron: Strategische verkenning - Versterken van mentaal kapitaal in de werksetting, Trimbos instituut 2012 30

Impact werkstress op loopbaanperspectief 31

Weinig of geen kwaliteitsvol gezondheidsbeleid op het werk Drempels? Gebrek aan overtuiging Kostprijs ligt te hoog Workload ligt te hoog Onvoldoende opgeleid Tijdsgebrek Bron: VIGeZ Indicatorenmeting 2012 32

Gezondheidsbeleid naar sectoren Bron: VIGeZ Indicatorenmeting 2012 33

Inzetten op werkbaar werk én werkvermogen van werknemers 34

Determinanten van werkvermogen 35

Determinanten van werkvermogen Bron: Finnish Institute of Occupational Health, 2010 36

Hoe knelpunten op gezondheid -verdieping herkennen? 37

Hoe knelpunten op gezondheid -verdieping voorkomen/ herstellen? 38

Zelf aan de slag met werkvermogen 39

Opdracht 1 40

Gezondheid Status, determinanten: gedrag en omgeving 41

Gezondheidsstatus van de Vlaamse bevolking 55 % van de mannen en 40 % van de vrouwen kampt met overgewicht (vooral in de sectoren bouw, voeding, metaal, chemie en transport) 23 % van de Vlaamse bevolking (ouder dan 15 jaar) vertoont psychologische problemen 54,5 % van de volwassenen beweegt te weinig om er gezondheidsvoordelen aan over te houden Slechts 8 % van de Belgen geeft aan veel op het werk te bewegen 23 % van de Vlamingen rookt 18 % van de mannen vertoont problematisch alcoholgebruik, bij vrouwen gaat het om 6 % Vlaamse volwassenen zitten gemiddeld 8,3 uur stil Bron: Gezondheidsenquête 2008 42

Beweeggedrag van de Vlaamse bevolking Percentage van de bevolking (van 15 jaar en ouder) dat minstens 30 minuten per dag aan lichaamsbeweging (matig tot intensief) besteedt, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, België, 2008 Vlaams Gewest. Bron: Gezondheidsenquête 2008 43

Voedingsgedrag van de Vlaamse bevolking 44

Gezondheidsstatus - determinanten 45

ASE-model voor gedrag/leefstijl beïnvloeding OMGEVING INDIVIDU Attitude Barrières Sociale invloed Gedragsintentie Gedrag Eigen effectiviteit Vaardigheden 46 Bron ASE: Kok, 1997; Bandura 1977 Bron TTM: Prochaska & Diclemente, 1992

Welke factoren beïnvloeden het gedrag? Attitude Wat? Houding/verwachting t.a.v. gedrag + afwegen van de voor- en nadelen. Bv. Gezond eten is niet lekker. Ik voel me te dik om te sporten. Rechtstaand werken is vreemd. Ik werk efficiënter na een stevige lunchwandeling. 47

Welke factoren beïnvloeden het gedrag? Sociale invloed Wat? Waargenomen gedrag van anderen en ervaren sociale norm (=peer). Bv. Mijn collega eet elke dag een stuk fruit. Mijn collega s komen allemaal met de auto naar het werk. Niemand neemt ooit de trap op het werk. 48

Welke factoren beïnvloeden het gedrag? Eigen effectiviteit Wat? Inschatting van het eigen vermogen om het gewenste gedrag te stellen (=geloof in eigen kunnen). hangt af van: Vroegere ervaringen Observatie van anderen Overtuiging Lichamelijke gewaarwording Bv. Ik ben altijd goed geweest in sport. Terug meer gaan bewegen zal mij dus zeker lukken. Mijn gewicht is te hoog. Ik ga vanaf nu 3 keer in de week het snoepen laten. Mijn collega s kijken niet raar op wanneer ik rechtstaand telefoneer. Op die manier het zitten onderbreken zie ik zeker zitten. 49

Welke factoren beïnvloeden het gedrag? Individu: Persoonlijke vaardigheden/kennis Wat? De competenties die het mogelijk maken gezond gedrag te stellen. Bv. KENNIS Niet weten hoe op een gezonde manier te bewegen (hoe lang? Welke intensiteit?) Informatie op voedingsetiketten niet begrijpen VAARDIGHEDEN Omwille van beperkte(re) sociale vaardigheden niet graag in groeps- of clubverband bewegen Er niet in slagen om bewegen in te passen in de agenda (time management, gezinsverplichtingen, ) Weinig probleemoplossend vermogen/coping bij onverwachte gebeurtenissen (vb. sluiting park, loopschoenen vergeten) 50

Welke factoren beïnvloeden het gedrag? Barrières Wat? De barrières die het stellen van het gedrag belemmeren Bv. FYSIEKE OMGEVING Gebrek aan controle over het voedingsaanbod op het werk SOCIALE OMGEVING Collega s drinken allemaal frisdrank tijdens de lunch VAARDIGHEID Gezond eten klaarmaken vraagt (te) veel tijd en is niet combineerbaar met het werk ATTITUDE Idee dat gezond eten niet smaakt KENNIS Gebrek aan info over wat gezonde voeding is Bron: Eurobarometer (2010) 51

Conclusie: Gedragsverandering is complex! Gedrag wordt beïnvloed door tal van diverse factoren/determinanten Gezondheidsgedrag aanpakken = aandacht voor verschillende doelgroepen = complex web van persoonlijke en omgevingsfactoren bekijken = mix van interventies over een langere periode 52

Aandacht voor doelgroepen op het werk 53

Doelgroep: kortgeschoolden Gedragsdeterminanten gezonde voeding ATTITUDE Kortgeschoolden vinden groenten en fruit minder een deel van evenwichtig eetpatroon dan hoger opgeleiden Nuttigen meer frisdrank Focus op vermageren Kortgeschoolden vinden vaker dan hoogopgeleiden gezonde voeding niet lekker Kortgeschoolden vinden het veranderen moeilijk: Smaak en vertrouwdheid zijn belangrijk 54

Doelgroep: kortgeschoolden Gedragsdeterminanten lichaamsbeweging ATTITUDE Bij kortgeschoolden is er een lagere motivatie voor gebruik van actief transport (vb.fietsen naar het werk) Bij kortgeschoolden is er een verhoogde kans op een laag zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen OMGEVINGSDETERMINANT Bij kortgeschoolden is er een verhoogde kans op zoeken naar sociale erkenning 55

Doelgroep: oudere werknemers (55+) Gedragsdeterminanten gezonde voeding ATTITUDE Willen meer genieten van hun maaltijd Vinden het makkelijker dan jongeren om gezond te eten Gewichtstoename met de leeftijd, staan meer open voor het belang ervan Hebben hun (ongezonde) eetgewoonten of bereidingsmethoden 56

Doelgroep: oudere werknemers Gedragsdeterminanten lichaamsbeweging ATTITUDE Bewegen is voor de jongere mensen en NIET meer voor ons! Risicoperceptie: kans op blessures, overbelasting en oververmoeidheid Zijn minder competitief ingesteld, plezier primeert Sociale aspect tijdens sportenj/bewegen is belangrijker Laagdrempelige initiatieven, niet te intensief/sportief (vb stappen, fietsen) 57

Doelgroep: onregelmatige werktijden Gedragsdeterminanten gezonde voeding KENNIS Werknemers met onregelmatige werkuren grijpen s nachts naar suiker- en vetrijke voeding en nuttigen vaak een calorierijk avondmaal. ATTITUDE Nemen te weinig tijd voor de maaltijden Drinken veel cafeïne Eten uit vermoeidheid Slaapstoornis -> chronisch vermoeid Gezondheidsklachten: vermoeidheid, maag- en darmklachten, nerveuze klachten (hoofdpijn, depressie, prikkelbaarheid) OMGEVINGSDETERMINANT Werknemers met onregelmatige werkuren zijn afhankelijk van voedingsaanbod: vaak enkel (ongezonde) snack- en drankenautomaat 58

Doelgroep: onregelmatige werktijden Gedragsdeterminanten lichaamsbeweging Mensen met onregelmatige werktijden hebben veelal lagere opleidingsachtergrond en zijn dus minder overtuigd van belang van bewegen buiten het werk (zie eerder) De openingsuren van beweegfaciliteiten zijn vaak moeilijk te combineren met hun onregelmatige werktijden Actief transport vergt een extra inspanning gezien de onregelmatige werktijden (koud, donker, gevaarlijkere situaties, ) 59

Doelgroep: werknemers met gezondheidsrisico s Gedragsdeterminanten gezonde voeding en beweging ATTITUDE Zijn zich niet altijd bewust van de gezondheidsrisico s die ze lopen Zien vaak de relatie niet tussen hun leefstijl/gedrag en hun gezondheid (en de gekoppelde gezondheidsrisico s) 60

Van acties naar gezondheids beleid op het werk 61

2. Omgevingsinterventies MIX VAN INTERVENTIES/ACTIES IS CRUCIAAL! 62

Welke mix van interventies? - Educatie (voorlichting en sensibilisatie): motiveren tot gezond gedrag bij werknemers door te informeren, sociale steun te voorzien, in te spelen op waarden en normen en vaardigheden te versterken - Omgevingsinterventies: structurele maatregelen in de organisatie nemen die gezond gedrag kunnen uitlokken (laagdrempelig en gezond aanbod) of rechtstreeks beïnvloeden (gezonde omgeving) - Beleid, afspraken en regelgeving: het maken, integreren en hanteren van voorschriften of officiële afspraken rond gezondheid in het algemene beleid van de organisatie - Zorg en begeleiding: voorzien van zorg- en begeleidingstrajecten die een gezonde leefstijl bevorderen bij werknemers met specifieke gezondheidsrisico s 63

Opdracht 2 64

Van losse acties naar een gezondheidsmatrix 65

Voordelen voor werknemers en werkgevers (ENHWP 2004, Making the case for workplace health promotion) 66

Voordelen voor werkgevers 67 bron: Health Enhancement Research Organization (HERO), 2015

Voordelen voor werkgevers (ROI) Return on Investment (4-5jaar)= per geïnvesteerde 1 is er 3 tot 5 return door lager ziekteverzuim en betere productiviteit Bron: Promoting active ageing in the workplace, Ilmarinen; European Agency for Safety and Health at Work, 2012 68

Ervaringsuitwisseling en bespreking 69

Kadermethodiek Gezond Werken = portaalsite, frame voor uitwerking en gebruik GBW = erkend door departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin = in lijn met Vlaamse beleidsmodel Gezondheid en Werk beleidsinstrument: 7-stappen aanpak http://www.gezondwerken.be/gezondheidsbeleid/stappenplan/ materialen acties good practices informatie per gezondheidsthema Link naar: instrumenten/methodieken Jobfit, Jobfit kmo, nv gezond, 10.000 stappen, Bike to Work, Fit in je Hoofd, WWW.GEZONDWERKEN.BE 70

Kadermethodiek Gezond Werken WWW.GEZONDWERKEN.BE 71

Efficiënt gezondheidsbeleid op het werk (cfr. WHO rapport WHO Healthy Workplace framework and model 2010) Projectmatige aanpak met visie op lange termijn (3 à 5 jaar) (cfr. 7-stappenplan) Betrokkenheid en participatie van zowel management als werknemers Aandacht voor het empoweren van werknemers, met respect voor individuele keuzevrijheid van de werknemer Mix van interventies/acties: - voorlichting) - facilitatie (voorziening) - pleitbezorging (voorschriften) - zorg en begeleiding Multidisciplinaire aanpak (voeding, beweging, tabak, mentaal welbevinden, ) Koppeling aan het globale en strategische beleid van de organisatie (vb. welzijn, duurzaamheid, personeel, diversiteit, mobiliteit, ) 72

Meer info Joeri Vannyvel Stafmedewerker gezond werken joeri.vannyvel@vigez.be 02/422 49 37 @VIGeZine #gezondwerken Groep gezond werken www.gezondwerken.be, nieuwsbrief gezond werken, www.jobfit.be, www.nvgezond.be 73