Werkbaar werk Zelfstandige ondernemers

Transcriptie

1 Werkbaar werk Zelfstandige ondernemers oktober 2009 Profiel voor zelfstandige ondernemers die in 2007 een groei of uitbreiding van hun activiteit verwachten Werkbaarheidsprofiel voor de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen op basis van Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2007 Inleiding In het Pact van Vilvoorde spraken de Vlaamse regering en sociale partners af dat ze er niet enkel willen naar streven dat meer mensen op actieve leeftijd volwaardige werk hebben (werkzaamheidsgraad) maar ook dat de kwaliteit van het werk (werkbaarheidsgraad) verbetert. Om die kwaliteit of de werkbaarheidsgraad cijfermatig in beeld te brengen ontwikkelde Stichting Innovatie & Arbeid de werkbaarheidsmonitor. In 2007 werd een eerste meting (schriftelijke bevraging) uitgevoerd bij een representatief staal van de Vlaamse zelfstandige ondernemers. Een vervolgmeting is gepland in In deze nota brengen we de belangrijkste gegevens samen voor de zelfstandige ondernemers die voor de nabije toekomst (3 à 5 jaar) een groei of uitbreiding van de activiteit verwachten. We vergelijken de gegevens met deze van de zelfstandige ondernemers die verwachten dat het huidige niveau behouden zal blijven en deze die een vermindering of stopzetting van de activiteit verwachten.

2 Beschrijving van de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen volgens de werkbaarheidsmonitor Volgens de werkbaarheidsmonitor 2007 verwacht bijna 50% van de zelfstandige ondernemers (in hoofdberoep) in de nabije toekomst een groei of uitbreiding van de activiteit: 13,6% verwacht een sterke groei of uitbreiding van de activiteit en 35,6% verwacht een beperkte groei of uitbreiding van de activiteit. In bijlage zijn een aantal beschrijvende tabellen opgenomen. Hieruit blijkt dat er geen verschil is tussen mannen en vrouwen. Wel vinden we bij de jongeren, de hoger opgeleiden en de zelfstandige ondernemers met personeel relatief meer ondernemingen die in de nabije toekomst een groei of uitbreiding verwachten van het niveau van de activiteit. In de horeca vinden we dan weer het grootste aandeel vermindering of stopzetting van de activiteit. Figuur 1: Verdeling van de zelfstandige ondernemers naar verwacht niveau van groei in de nabije toekomst 7,9 5,1 13,6 sterke groei of uitbreiding van de activiteit beperkte groei of uitbreiding van de activiteit behoud van het huidig peil 37,8 35,6 beperkte vermindering van de activiteit sterke vermindering of stopzetting van de activiteit 2. Werkbaarheidsgraad van de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen De werkbaarheidsgraad is als volgt gedefinieerd: Het aandeel van de zelfstandige ondernemers met kwaliteitsvol werk op het vlak van zowel werkstress, motivatie, leermogelijkheden als de werk-privébalans.

3 3 3 De werkbaarheidsgraad voor de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen bedraagt 49,6%. Dat betekent dat net niet de helft van de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen werk heeft waaraan het kwaliteitslabel werkbaar werk kan worden toegekend. De overige zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen worden met één of meerdere knelpunten geconfronteerd. De werkbaarheidsgraad voor de zelfstandige ondernemers die het niveau van hun activiteit behouden zien in de nabije toekomst, bedraagt 47,8%. Voor de zelfstandige ondernemers die een vermindering of stopzetting verwachten ligt de werkbaarheidsgraad lager nl. op 39,7%. Figuur 2: Procent van groeiers met werkbaar werk -met (één of meerdere) 2,5%,3% geen 19,8% één werkbaarheidsknelpunt 49,6% twee 27,8% drie vier Bron: Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2007 voor zelfstandige ondernemers, SERV-Stichting Innovatie & arbeid Figuur 3: Procent van zelfstandige ondernemers die behoud van huidige activiteit verwachten met werkbaar werk -met (één of meerdere),4% 5,8% geen 19,0% één werkbaarheidsknelpunt 47,8% twee drie 27,0% vier Bron: Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2007 voor zelfstandige ondernemers, SERV-Stichting Innovatie & arbeid

4 4 4 Figuur 4: Procent van zelfstandige ondernemers die behoud van huidige activiteit verwachten met werkbaar werk -met (één of meerdere) 3,5% 9,6% geen 22,3% 39,7% één werkbaarheidsknelpunt twee drie 24,9% vier Bron: Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2007 voor zelfstandige ondernemers, SERV-Stichting Innovatie & arbeid 3. Werkbaarheidsknelpunten voor zelfstandige ondernemers met groeiverwachting In de werkbaarheidsmonitor staan vier facetten van kwaliteit van de arbeid centraal: werkstress, motivatie, leermogelijkheden en werk-privébalans: Werkstress geeft aan in welke mate (mentale) vermoeidheid door psychosociale arbeidsbelasting leidt tot spanningsklachten en verminderd functioneren. Motivatie duidt aan in welke mate zelfstandige ondernemers door de aard van het werk betrokken zijn op hun werk dan wel gedemotiveerd raken. Leermogelijkheden belicht de kansen tot competentieontwikkeling: het gaat om de mate waarin zelfstandige ondernemers door de dagdagelijkse ervaring op de werkplek hun competenties al dan niet op peil kunnen houden en verder ontwikkelen. De werk-privébalans geeft aan in welke mate de taakeisen in de werksituatie al dan niet belemmerende effecten hebben op het handelen in de thuis situatie. Voor elk van de vier werkbaarheidsaspecten zijn grenzen bepaald die aangeven of de situatie al dan niet problematisch is. In de onderstaande grafiek tonen we voor elk van de vier werkbaarheidsaspecten voor welk aandeel van de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen de situatie problematisch is. We vergelijken de cijfers met deze voor de zelfstandige on-

5 5 5 dernemers die verwachten dat het niveau van hun huidige activiteit behouden zal blijven en deze die een stopzetting of vermindering van de activiteit verwachten. Figuur 5: Werkbaarheidsknelpunten voor de verschillende niveaus van toekomstige activiteit (% van zelfstandige ondernemers) werkstress 35,9 35,7 42,9 motivatieproblemen 5 9,4 18,2 onvoldoende leermogelijkheden 1,8 6,8 18 problemen werk privé balans 34,8 32,5 37, groei activiteit behoud niveau activiteit vermindering of stopzetting activiteit Bron: Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2007 voor zelfstandige ondernemers, SERV-Stichting Innovatie & arbeid Voor slechts een kleine minderheid van de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen stelt er zich een probleem op het vlak van leermogelijkheden en/of motivatie. 95% van de groeiers hebben boeiend werk, 98% vindt in zijn werk voldoende kansen om zijn competenties op peil te houden en te ontwikkelen. Werkstress en werk-privé-balansproblemen zijn duidelijk de belangrijkste knelpunten voor de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen. Voor 35,9% van de zelfstandige ondernemers is de situatie op het vlak van werkstress problematisch en voor 34,8% is er een problematische werk-privé-balans. 4. Werkbaarheidsrisico s voor zelfstandige ondernemers met groeiverwachting Eens men de omvang van de werkbaarheidsproblematiek in beeld gebracht heeft komt uiteraard ook de vraag hoe werkbaarheidsproblemen ontstaan, wat werk werkbaar of onwerkbaar maakt. Het is immers pas door zicht te krijgen op de oorzaken van die problemen dat men ook weet waaraan gesleuteld moet worden om de werkbaarheid te verbeteren.

6 6 6 De Vlaamse werkbaarheidsmonitor peilt daarom ook naar de kernfactoren in de arbeidssituatie die de kwaliteit of werkbaarheid van werk bedreigen of bevorderen. Het gaat om vier werkaspecten die we hieronder kort omschrijven: Werkdruk: verwijst naar de belasting van werk in termen van kwantitatieve taakeisen zoals het werkvolume, het werktempo en de tijdslimieten die opgelegd worden. Emotionele belasting: belasting door contactwerk zoals les geven, het verzorgen van patiënten, het overtuigen van klanten of het aansturen van medewerkers. Emotionele belasting zou men de kwalitatieve kant van werkdruk kunnen noemen. Afwisseling in het werk: geeft aan in welke mate de arbeidstaken een zinvol geheel vormen, een creatieve inbreng vereisen en de vaardigheden en capaciteiten van de zelfstandige ondernemer benutten. Bij onvoldoende afwisseling spreken we over routinematig werk. Arbeidsomstandigheden: mate waarin men tijdens het werk te maken heeft met veiligheids- en gezondheidsrisico s zoals lawaaihinder, extreme temperaturen, gevaarlijke stoffen, lichamelijk zware taken, enz. Ook voor deze vier werkbaarheidsrisico s zijn grenzen bepaald die aangeven of de situatie al dan niet problematisch is. In de onderstaande figuur tonen we voor elk van deze werkbaarheidsrisico s voor welk aandeel van de zelfstandige ondernemersgroep de situatie problematisch is. We vergelijken de cijfers met deze voor de zelfstandige ondernemers die verwachten dat het niveau van hun huidige activiteit behouden zal blijven en deze die een stopzetting of vermindering van de activiteit verwachten. Figuur 6: Werkbaarheidsrisico s voor de verschillende niveaus van toekomstige activiteit (% van zelfstandige ondernemers) hoge werkdruk 39,2 43,1 50,7 emotioneel belastend werk 25,5 31,2 31 routinematig werk 4,8 9,9 14,6 belastende arbeidsomstandigheden 13,9 19,6 23, groei activiteit behoud niveau activiteit vermindering of stopzetting activiteit Bron: Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2007 zelfstandige ondernemers, SERV-Stichting Innovatie & arbeid

7 7 7 Hoge werkdruk (50,7%) en emotionele belasting (31,2%) vormen de twee belangrijkste risicofactoren voor de zelfstandige ondernemers die in de toekomst een groei of uitbreiding van het niveau van hun activiteit verwachten. 4,8% onder hen heeft te kampen met een routinematig werk en 13,9% werkt onder belastende arbeidsomstandigheden. 5. Risicoprofiel voor werkstress bij zelfstandige ondernemers met groeiverwachting Werkstress kan uiteraard allerlei oorzaken hebben. In de arbeidssituaties zijn verschillende risicofactoren voor werkstress. In de onderstaande grafiek wordt de ernstgraad van vier werkbaarheidsrisico s in de arbeidssituatie geïllustreerd voor zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen. Een risico is ernstiger naarmate er meer zelfstandige ondernemers mee geconfronteerd worden en er een grotere kans is dat de zelfstandige ondernemers door dit risico werkstressproblemen krijgen. Figuur 7: problematische werkstress en risico s in de arbeidssituatie (zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen) 2007 impact op werkstress belastende arbeids omstandigheden emotioneel belastend werk hoge werkdruk routinematig werk 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% % van de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen Bron: Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2007, SERV-Stichting Innovatie & arbeid Leeswijzer: de figuur geeft de ernstgraad weer voor vier risicofactoren voor werkstress. Deze ernstgraad wordt door 2 elementen bepaald: 1. percentage zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen dat met een risicofactor te maken heeft. Zo zijn er bij deze zelfstandige ondernemers meer met hoge werkdruk dan met routinematig werk. 2. impact van risicofactor. Het werkstressrisico ligt hoger bij hoge werkdruk dan bij routinewerk.

8 8 8 Hoge werkdruk is duidelijk de meest ernstige risicofactor voor werkstress. Hoge werkdruk komt bij de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen niet alleen vaak voor, maar het verhoogt ook aanzienlijk de kans op werkstress. Meer dan de helft van de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen werkt onder hoge werkdruk. Verder valt op dat een ruime groep van zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen te maken krijgen met emotioneel belastend werk. Ook dit is, in beperktere mate, een risicofactor voor werkstress. 6. Risicoprofiel voor werk-privé-balansproblemen bij zelfstandige ondernemers met groeiverwachting De hoge werkdruk is de belangrijkste risicofactor voor de werk-privé-balans. Deze risicofactor komt vaak voor en verhoogt daarenboven aanzienlijk het risico op een onevenwicht in de werk-privé-balans. Ook lange werkdagen (meer dan 50 uur per week) vormen een risicofactor voor de werk-privé-combinatie waar meer dan 60% van de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen mee geconfronteerd worden. Figuur 8: problematisch werk-privé-balans en risico s in de arbeidssituatie (zelfstandige ondernemingen met groeiverwachtingen) impact op onevenwicht werk-privé emotioneel belastend werk hoge werkdruk meer dan 50 uur per week 1 belastende arbeids omstandigheden 0 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% % zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen Bron: Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2007, SERV-Stichting Innovatie & arbeid

9 9 9 Leeswijzer: de figuur geeft de ernstgraad weer voor vier risicofactoren voor onevenwicht in de werk-privé-balans. Deze ernstgraad wordt door 2 elementen bepaald: 1. percentage zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen dat met een risicofactor te maken heeft. Zo zijn er meer zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen met hoge werkdruk dan er zijn die emotioneel belastend werk doen. 2. impact van risicofactor. Zo ligt het risico op een onevenwicht in de werk-privé-balans hoger bij hoge werkdruk dan bij belastende arbeidsomstandigheden. Besluit Bijna 50% van de zelfstandige ondernemers (in hoofdberoep) verwacht in de nabije toekomst een groei of uitbreiding van de activiteit: 13,6% verwacht een sterke groei of uitbreiding van de activiteit en 35,6% verwacht een beperkte groei of uitbreiding van de activiteit. Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen. Wel vinden we bij de jongeren, de hoger opgeleiden en de zelfstandige ondernemers met personeel relatief meer ondernemingen die in de nabije toekomst een groei of uitbreiding verwachten van het niveau van de activiteit. Werkbaar werk houdt in dat je door het werk gemotiveerd wordt en voldoende kansen krijgt om bij te leren. Het houdt ook in dat je er niet overspannen van wordt en dat er ruimte blijft voor het gezin, vrienden en hobby s. Bij bijna de helft van de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen (46,9%) zit dat goed, ze hebben kwaliteitsvol of werkbaar werk. Werkstress en problemen in de werk-privé-balans vormen de belangrijkste knelpunten voor de zelfstandige ondernemers met groeiverachtingen. Op het vlak van motivatie en leermogelijkheden is het werk voor de overgrote meerderheid (meer dan 90%) ok. Niet alle zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen worden in dezelfde mate met problemen geconfronteerd. De concrete arbeidssituatie bepaalt mee de werkbaarheid van het werk. In dat verband zijn er bij de zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen een aantal risicofactoren waar een groot deel mee te kampen krijgt: de werkdruk (50,7%), emotionele belasting (31,2%). Zelfstandige ondernemers met groeiverwachtingen worden in hun arbeidssituatie in veel minder geconfronteerd met problemen op het vlak van afwisseling (4,8%) of met belastende arbeidsomstandigheden (13,9%). In het informatiedossier Vlaamse Werkbaarheidsmonitor zelfstandige ondernemers Indicatoren voor de kwaliteit van de arbeid op de Vlaamse arbeidsmarkt 2007 vindt u bijkomende informatie over de resultaten van de werkbaarheidsmonitor voor de zelfstandige ondernemers. Dit informatiedossier en ook alle andere informatie over de werkbaarheidsmonitor kan u raadplegen en gratis downloaden via De Vlaamse werkbaarheidsmonitor is een initiatief van de Vlaamse sociale partners en werd ontwikkeld door Stichting Innovatie & Arbeid met de financiële steun van VIONA en het Europees Sociaal Fonds

10 10 10 Bijlage 1: Kenmerken van ondernemingen met groeiverwachtingen Figuur 9: niveau van toekomstig niveau van activiteit naar geslacht man n= ,2% 37,1% 13,7% vrouw n=635 48,8% 39,8% 11,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% groei van de activiteit behoud huidige peil vermindering of stopzetting van de activiteit Chi 2 =2,897, p=0,235 Er is geen verschil naar geslacht. Figuur 10: niveau van toekomstige activiteit naar leeftijdscategorieën 55+ n=323 28,8% 34,7% 36,5% n=307 31,9% 50,2% 17,9% n=737 46,4% 43,8% 9,8% n=581 63,0% 32,2% 4,8% <= 29 n=213 76,1% 19,7% 4,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% groei van de activiteit behoud huidige peil vermindering of stopzetting van de activiteit Chi 2 =335,586, p=0,000

11 11 11 Zoals verwacht is bij de jongeren (-30 jaar) het aandeel de zelfstandige ondernemers die een groei van de activiteit verachten het grootst (76,1%). Toch verwachten ook 28,8% van de 55+ een groei van het niveau van hun toekomstige activiteit. Figuur 11: niveau van toekomstige activiteit naar opleidingsniveau hoger onderwijs n= ,2% 35,5% 10,3% hoger secundair n=605 51,1% 37,5% 11,4% lager secundair n=429 33,8% 44,3% 21,9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% groei van de activiteit behoud huidige peil vermindering of stopzetting van de activiteit Chi 2 =66,016, p=0,000 Het grootste aandeel vermindering of stopzetting van de activiteit vinden we bij de zelfstandige ondernemers met als hoogste diploma of getuigschrift lager secundair. Deze zelfstandige ondernemers kennen het kleinste aandeel met een verwachte groei of uitbreiding van de activiteit.

12 12 12 Figuur 12: niveau van toekomstige voor de verschillende sectoren alle sectoren n= ,3% 37,7% 13,0% vrije beroepen n=526 46,3% 41,3% 12,4% horeca n=155 41,9% 34,2% 23,9% bouw n=311 47,6% 43,7% 8,7% handel n=427 48,9% 35,6% 15,5% landbouw n=153 55,6% 28,1% 16,3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% groei van de activiteit behoud huidige peil vermindering of stopzetting van de activiteit Chi 2 =41,861, p=0,000 Het aandeel van de vermindering of stopzetting van de activiteit is het hoogst bij de horeca en het laagst in de bouw. De landbouw kent het grootste aandeel zelfstandige ondernemers die een groei of uitbreiding van de activiteit verwachten. Figuur 13: Volgen van bijscholing naar niveau van toekomstige voor de activiteit vermindering of stopzetting van activiteit n=286 69,9% 30,1% behoud van huidige peil n=834 65,5% 34,5% groei activiteit n= ,2% 45,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Chi 2 =37,311; p=0,000 geen bijscholing bijscholing

13 13 13 Zelfstandige ondernemers die een groei of uitbreiding verwachten in de nabije toekomst hebben in het voorbije jaar relatief vaker deelgenomen aan een bijscholing. Figuur 14: Ondernemingsomvang (personeel versus geen personeel) naar niveau van toekomstige activiteit vermindering of stopzetting van activiteit n=285 64,6% 35,4% behoud van huidige peil n=836 63,0% 37,0% groei activiteit n= ,9% 48,1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% geen personeel wel personeel Chi 2 =30,399, p=0,000. Zelfstandige ondernemers die een groei of uitbreiding van de activiteit verwachten hebben relatief gezien meer dan de andere categorieën personeel in dienst.