Hoe omgaan met een wereld van migratie? Uitdagingen voor de verkleurende welvaartsstaat en -stad Workshop Publieksmoment woonbeleidsplan Vlaanderen Dr. Dirk Geldof Gastprofessor HUB-Ehsal, docent Artesis, lector Karel de Grote-Antwerpen OCMW-raadslid voor Groen! te Antwerpen 29 november 2011. www.dirkgeldof.be 1
Een inleiding in drie delen Migratie in beeld Een focus op Antwerpen, of een stad in verandering Een sociologische kijk op migratieprocessen en de impact op onze steden Op zoek naar de verborgen stad Of een stad in de wereld Uitdagingen voor sociaal beleid en voor het woonbeleid Over de nood aan betaalbaar wonen en aan interculturalisering www.dirkgeldof.be 2
1. Ruimtelijke spreiding migratie, gemeten naar nationaliteit Migratie naar Niet-Belgen in Brussel en Vlaanderen, 2008, in %. www.dirkgeldof.be 3
Nieuwkomers naar vestigingsplaats, 2008, Vlaanderen www.dirkgeldof.be 4
Antwerpen: een beeld van een stad 492.000 (officiële) inwoners 405.000 Belgen (82%) 86.000 niet-belgen (18%) waarvan 12.500 Marokkanen 4.500 Turken +/- 8.000 Nederlanders Bijna 170 nationaliteiten Maar kijken naar officiële bevolkingscijfers per nationaliteit verbergt een steeds groter stuk van de reële stad www.dirkgeldof.be 5
Na een halve eeuw stadsvlucht naar sterke bevolkingstoename Door migratie Door vergroening Steeds meer kinderen met wortels in migratie Witte stadsvlucht blijft bestaan => snelle verkleuring van de stad => en dualisering => we onderschatten de transitie nog! www.dirkgeldof.be 6
2. Op zoek naar de reële diversiteit Naar een kosmopolitische steden, in Vlaanderen en in Europa Migratierisico s hoog op de agenda Paul Scheffer: migratieprocessen zijn processen van vervreemding voor wie migreert en voor mensen in de ontvangende samenleving Onzekerheid Bij wie migreert Bij de autochtonen www.dirkgeldof.be 7
Onze wijken & steden veranderen in een globaliserende wereld Global cities (Saskia Sassen, e.a.) Bij ons: steden in een globaliserende wereld Glokalisering (Robertson en anderen) Groeiende etnische diversiteit, in belangrijke mate gelinkt aan sociale achterstelling Steeds vaker schieten officiële cijfers en sociologische studies tekort om de snel veranderende realiteit in onze steden te vatten De verborgen stad groeit www.dirkgeldof.be 8
Oude manieren van kijken naar een nieuwe realiteit De werkelijkheid verandert sneller dan onze denkkaders We blijven met zijn allen denken in termen van wij-en-zij wij zowel als zij Daardoor (h)erkennen we onvoldoende de complexere realiteit Beck: we zijn de multiculturele maatschappij voorbij We leven in kosmopolitische steden www.dirkgeldof.be 9
Voorbij het methodologisch nationalisme Openingsreferaat Beck Unsichere Zeiten (congres Deutsche Gesellschaft für Soziologie, 6/10/2008, Jena) Beck: Die Neuvermessung der Ungleichheit unter den Menschen: Soziologische Aufklärung im 21. Jahrhundert. (Suhrkamp 2008) Met een kosmopolitische blik op zoek naar de reële stad Kosmopolitisch niet als een normatief begrip Maar als een empirische categorie www.dirkgeldof.be 10
Kijken met een kosmopolitische blik Voorbij het wij-zij-denken: meer mengvormen en meervoudige identiteiten Afnemende bruikbaarheid van termen nationaliteit & etniciteit Van of/of naar en/en-denken: aandacht voor ambivalentie Transnationaliteit als derde weg Eerste moderniteit etnisch homogene natiestaten Tweede moderniteit ambivalentie en kosmopolitische realiteit www.dirkgeldof.be 11
Zijn onze steden kosmopolitisch? Antwerpen als case het verschil tussen de officiële en de reële stad De officiële bevolkingscijfers +/-492.000 inwoners +/- 86.000 niet-belgische nationaliteit 170 nationaliteiten, waaronder +/- 12.500 mensen met Marokkaanse nationaliteit 8.000 Nederlandse staatsburgers 4.500 Turkse onderdanen... www.dirkgeldof.be 12
De stad achter de (nationaliteits)cijfers Wat met derde generatie: velen automatisch Belg Wat met naturalisaties? Niet alle Belgen zijn wit Ruim 30.000 Antwerpse vreemdelingen werden Belg tussen 2001 en 2008 Wat met asielzoekers? Enkele duizenden asielzoekers in de stad die toegewezen zijn/waren aan andere OCMW s (het vroegere spreidingsplan) www.dirkgeldof.be 13
De stad achter de cijfers (2) verder op zoek naar zichtbaar verborgen groepen Illegalen, uitgeprocedeerden, mensen die het land moeten verlaten maar mogen blijven omdat de landen van herkomst nog niet veilig zijn, EU-onderdanen met toeristenvisum: wettelijk verblijf, vaak illegale arbeid Vele duizenden Poolse winkels, vzw s, www.dirkgeldof.be 14
De regularisaties geven een beeld van de verborgen stad (2000) De campagne van 2000 4.872 aanvraagdossiers in Antwerpen > 7.000 mensen Hoe en waar overleefden zij? 1 aanvraag per 100 inwoners voor heel de stad 1 aanvraag per 20 inwoners in bepaalde wijken www.dirkgeldof.be 15
De regularisaties geven een beeld van de verborgen stad (2009) De campagne van 2009: 7.283 aanvraagdossiers in Antwerpen > 10.000 mensen Hoe en waar overleefden zij? Continuïteit en verandering Verschuivingen in nationaliteiten Marokko en Turkije blijven dominant, maar evolueren tegengesteld Marokko van 21,5 naar 32% van alle aanvragen Turkije van 8,1% naar 5,5% => andere dynamieken!!! Nieuwe EU-lidstaten niet meer via regularisatie China in de top 10 Verschuivingen tussen buurten www.dirkgeldof.be 16
Regularisatie als volgmigratie? Waar concentreert etniciteit zich? Ruimtelijke concentratie van etniciteit in dezelfde wijken Eigen wijk eerst etnische groepen concentreren zich ten dele in bepaalde stadsdelen Marokkanen: Borgerhout dominant Turken: Zuid, Oud-Berchem Roma: Deurne-Noord, Merksem volgmigratie via Huwelijksmigratie & gezinshereniging Intra-EU-migratie asielprocedures én illegale migratie gevolgd door regularisaties www.dirkgeldof.be 17
De stad achter de cijfers (4): van foto naar film, of de demografische evolutie Vergrijzing, Vergroening, Verkleuring Kinderen kleuren de stad Meer dan de helft van de kinderen in het lager onderwijs intra-muros heeft geen Nederlandse als thuistaal Bevolkingsprognoses SVR Naar 600.000 Antwerpenaren in 2028 Maar regularisatie (en volgmigratie regularisatie) NIET meegerekend! En een 4 de V van Verarming? Sociale én etnische breuklijnen én mengvormen Structurele achterstelling erkennen Woondruk aan de onderkant stijgt zeer sterk www.dirkgeldof.be 18
De uitdaging: managen van de reële diversiteit Hoe etniciteit verrekenen, zonder mensen op hun afkomst vast te pinnen? Hoe op cultuurverschillen inspelen, zonder te culturaliseren? Leefbaarheid en sociale mix vereisen voldoende capaciteit, waar de krapte vandaag sterk toeneemt Uitdagingen voor sociaal beleid én voor woonbeleid www.dirkgeldof.be 19
3. De stad verkleurt. Uitdagingen voor sociaal beleid District Buurt L070 L070 M0MA K214 M0PA Buurten worden ingekleurd volgens hun score op de index van kansarmoede (laagste score = 4, hoogste score = 20) 4-6 7-10 11-14 15-17 18-20 Buurten met minder dan 100 inwoners zijn wit gelaten L090 L022 L000 L011 L111 District Hoboken District Antwerpen District Bezali L17- L18- L100 L122 12MQ K271 K2MN K272 P590 K1MN P590 P500 J94- P100 P589 P392 District K175 P12- P111 P03- Ekeren P192 J923 P04- P23- P02- P01- P05- P20- J901 P09- P00- P22- J912 P21- J881 K174 J932 P291 P242 Q30- K173 Q2PA Q39- J81- Q233 K172 Q212 Q14- District Q13- K171 Q2AA Q201 Merksem Q12- Q11- District Q222 Q242 Q091 Q10- Q241 Antwerpen Q04- J80- Q012 Q03- Q001 Q17- J80- Q021 J873 Q052 J820 Q072 R172 R19- B73- J072J85- Q49- R180 B791 H84- R101 H8MJ B721 B742 J072 H83- R110 J84- J83- H4MJ R13- R12- R21- R20- A15- H43- H41- H44- C491 B752 A081A01- H40- R04- B824 B701 A13- C45- R03- R05- R29- C41- S2MJ R22- R23- A00- C21- C42- R02- A11- C44- R01- C22- R24- A03- C23- C43- S31- A02- S20- R00- B813 B71- A10- C20- A081 S04- S28- R28- A14- C28- S30- A22- A21- R099 A04- S05- A12- C31-C25- S03- A05- S11- C24- S00- C29- S01- R39- R35- B782 E19- E15- S02- S10- R44- E122E131 E14- D33- D30- R30- E551 D34- D38- R34- S12- R31- R44- G552 D32- D31-D35- T39- E50- S13- R32- E53- G53- E5MJ T30- R33- D41- S41- R43- D42- G51- T20- S19- R401 E521 G59- T05- G522 T01- S42-S43- R42- R482 T04- T00- T22- F6MJ F6NJ F223 G54- T02- T09- T03- R41- V391 T21- F11- T24-T23- F21- F12- F60- V322 F64- T25- T13- T180 R47- V391 V11- T14- V12- F62- F61- G72- G780 T19-T10- U22- T111 V14- F65- G73- T412 V04- District V10- U21- T12- V373 V05- G74- T42- V312 V01- V13- U20- G75- U10- U11- U30- Borgerhout V03-V00- V19- U33- District V301 U31- V02- V20- V21- U01- U32- V07- U03- U00- V29- Berchem V07- U09- V099 V22- U68- U02- U60- U41- V23- U43- U57- U69- U40- U5MA U47- U5PA Index van kansarmoede District Wilrijk District Deurne Het OCMW wordt ook een integratiedienst Zie Monica De Coninck Bijna 70% van de cliënten van andere etnische afkomst + dringende medische hulp aan mensen zonder wettig verblijfsstatuut + groeiende groep EU-onderdanen die geweigerd wordt voor steun => Zijn sociaal werkers voorbereid op zo n diverse en snel evoluerende hulpvragers? Bestaande MA s Pas afgestudeerde? Ook in sociale woonmaatschappijen? www.dirkgeldof.be 20
Ook CAW s zien hun doelgroep veranderen 3 centra voor Algemeen welzijnswerk in Antwerpen Metropool, De Terp, De Mare Intake:onthaal in 2009 44% etnisch culturele minderheden Vgl. 28% in 2004 Begeleiding 39% etnisch culturele minderheden Vgl. 25% in 2004 2011: de kaap van de 50%? www.dirkgeldof.be 21
Quid sociale huisvestingsmaatschappijen? Wachtlijsten naar nationaliteit versus zicht op etniciteit? Verkleuring stedelijke armoede in een context van (historische) grootschalige complexen Groeiende (demografische en migratie-)druk onderaan de woningmarkt versus beperktere aangroei Taal: hefboom voor emancipatie en middel voor communicatie, of drempel voor recht op wonen Groeiende nood aan woonbegeleiding: nood aan (verdere) interculturalisering van sociale diensten www.dirkgeldof.be 22
Vereisen andere doelgroepen andere competenties en methodieken? Ten dele wel Zelfde structurele problemen van maatschappelijke en persoonlijke kwetsbaarheid Mét een bijkomende etnisch-culturele dimensie Die we nog te vaak niet durven benoemen Werken vanuit kennis van de leefwereld: enkel voor autochtone mensen in armoede? Structuur én cultuur verbinden in een krachtgericht perspectief => Nood aan interculturele competenties Diversiteit in personeel nog zeer beperkt Voldoende kennis van interculturele methodieken? www.dirkgeldof.be 23
Toenemende etnische diversiteit en het groeiende verschil tussen formele en reële stad Formele stad/buurt Structuur (ongelijkheid, armoede, onderwijs, ruimtelijke concentratie ) Dominante onderzoeks- en beleidsfocus????????????? Informele stad/buurt Cultuur (attitude, integratiebereidheid, rol geloof/islam, ) sterker zoeken naar integrale benaderingen Etniciteit wordt een cruciaal element Met meer oog voor informele processen en kosmopolitische realiteiten in onze steden www.dirkgeldof.be 24
Interculturalisering als dé uitdaging voor sociaal beleid Wat betekent gedeeld en volwaardig burgerschap in een kosmopolitische samenleving? En hoe krijgen we dat? Zorgen we dat niet de herkomst, maar de toekomst ons bindt? Migratie kan alleen een verrijking zijn wanneer we er goed mee omgaan, voorbij de vrijblijvendheid. En kan/wil/durft de sociale sector de stap voorbij de multiculturele vrijblijvendheid zetten naar een echte interculturalisering en naar volwaardig burgerschap Naar krachtgerichte en empowerende hulpverlening Met rechten, plichten en verantwoordelijkheden Maar ook met respect voor de cultuur en leefwereld van mensen www.dirkgeldof.be 25
Meer lezen? Zie Onzekerheid. Over leven in de risicomaatschappij 3de geactualiseerde druk (november 2011) Zie ook artikel Nood aan interculturalisering. Steden verkleuren sneller dan sociaal werk http://www.dirkgeldof.be/system/files/2011+2+alert+nood+aan+int erculturalisering.pdf Tijd voor vragen meer info: www.dirkgeldof.be Reacties: dirk.geldof@ocmw.antwerpen.be www.dirkgeldof.be 26