Update: wat nu het Verenigd Koninkrijk uit de EU wil stappen? Vraag & antwoord Nu de Britten in het referendum van 23 juni ervoor hebben gekozen om geen lid te blijven van de Europese Unie (brexit) is er een week later nog veel onduidelijk. Op de financiële markten is het stof inmiddels redelijk neergedaald, maar vooral op politiek gebied is er nog veel mis. In deze update geven we onze visie en antwoorden op de belangrijkste vragen. Wat gaat er nu gebeuren? Het antwoord hierop is er na de brexituitslag niet gemakkelijker op geworden. De Britse premier David Cameron heeft aangegeven dat hij zal aftreden en daarom niet het brexittraject met de Europese Unie (EU) zal begeleiden. Hierdoor is er nog veel onduidelijkheid. Om te beginnen op politiek vlak. Het Verenigd Koninkrijk (VK) lijkt zich op dit moment in een politiek vacuüm te bevinden. De conservatieve partij zal op zoek moeten gaan naar een nieuwe leider. Deze zal naar verwachting op zijn vroegst begin september worden gekozen. Pas daarna zou het VK een formeel verzoek tot het beëindigen van het EU- lidmaatschap kunnen indienen. Ook is het mogelijk dat de Britten tussentijds nog verkiezingen houden als het politieke landschap in het VK verder gaat wankelen. Dit is niet ondenkbaar, gezien de interne verhoudingen met bijvoorbeeld de Schotten en de Noord-Ieren. In dit geval zou er in theorie ook nog een tweede brexitreferendum kunnen komen. Die kans hierop lijkt overigens erg klein. Simon Wiersma is sinds 2009 Investment Manager bij het ING Investment Office. Simon werkte eerder als vermogensbeheerder, portefeuillemanager en beleggingsstrateeg. Hij heeft verschillende beleggingsopleidingen afgerond en studeerde Commerciële Economie aan de Hogeschool Alkmaar.
Hoe reageert de rest van de EU? Er heerst bij de EU-leiders vooral teleurstelling over de uitkomst van het referendum. Tegelijkertijd heeft de keuze van de Britten voor een brexit in een aantal Europese landen geleid tot een oproep voor een EU-referendum. Hierdoor lijkt ook de politieke stabiliteit in de rest van de EU af te brokkelen. En dat is geen prettig vooruitzicht met de verkiezingen die volgend jaar in onder meer Duitsland, Frankrijk en Nederland op stapel staan. In deze landen spelen dezelfde sentimenten als degene die tot de brexit hebben geleid. De beslissingen die de EU de komende tijd zal nemen zullen deze sentimenten sterk beïnvloeden. Meer dan ooit zal de politiek hierdoor ook invloed hebben op onze beleggingskeuzes. De EU heeft tot op heden aangegeven geen informele of formele onderhandelingen te beginnen voordat de Britten een formeel verzoek tot een brexit bij de Europese raad hebben ingediend. Dat is zo vastgelegd in artikel 50 van het verdrag van Lissabon. Tot die tijd kunnen de overige 27 leden van de EU alleen informele voorbereidingen treffen. Ze hebben aangegeven haast te willen maken met de onderhandelingen, al lijken ze de Britten een paar maanden de tijd te gunnen om in eigen land orde op zaken te kunnen stellen. Hoe gaat een brexit plaatsvinden? Of het uiteindelijk ook tot een brexit komt is dus nog niet helemaal zeker. Evenals hoe dit proces zal verlopen. Nooit eerder heeft een EU-lidstaat zijn lidmaatschap opgezegd, er is dus geen precedent. Er kan pas onderhandeld worden over de voorwaarden nadat de Britten dit formeel kenbaar hebben gemaakt. Wanneer dit gaat gebeuren is nu de grote vraag. Mogelijk aan het einde van dit jaar, na de conferentie van de conservatieve partij in oktober. Nadat de Britten een formeel verzoek tot uittreding van de EU hebben ingediend, volgt een onderhandelingsperiode van twee jaar. Als er na twee jaar onderhandelen nog geen overeenkomst is gesloten, eindigt het lidmaatschap automatisch. Eventueel kan er gestemd worden over een verlenging van de onderhandelingsperiode. Als er wel een overeenkomst wordt gesloten kunnen daar de bestaande modellen voor gebruikt worden, zoals de verdragen die er nu al zijn tussen de EU en bijvoorbeeld Zwitserland, Noorwegen, IJsland, en Turkije. De EU heeft al aangegeven dat er voor de Britten geen soepele uitzonderingsregels worden gemaakt. Ook kan het VK er voor kiezen om de regels te volgens van het Wereldhandelsorganisatie. Wat nu het Verenigd Koninkrijk uit de EU wil stappen- Vraag & antwoord juli 2016 2
Wat zijn de economische gevolgen? In de aanloop naar en gedurende de onderhandelingsperiode zal er veel politieke en daardoor ook economische onzekerheid zijn. Tegen deze achtergrond zullen vooral in het VK de investeringen afnemen en het consumentenvertrouwen een deuk oplopen. Zo heerst op dit moment veel onzekerheid over de toekomst van de financiële sector in de Londense City, waar mogelijk veel banen op het spel staan. Hierdoor zal de Britse economie onder druk komen te staan. Een lagere wisselkoers van het Britse pond kan dit slechts gedeeltelijk compenseren. De economen van het ING economisch bureau verwachten dat de groei van de Britse economie hierdoor in 2017 1%- 1,5% lager kan uitvallen dan voor de brexit. De groei kan nog verder worden gedrukt als Schotland besluit onafhankelijk te willen worden. De onzekerheid over brexit zal ook een drukkend effect hebben op de economische groei van de eurozone. Vooral landen die relatief veel exporteren naar of afhankelijk zijn van investeringen uit het VK (Nederland, België en Ierland) zullen daar hinder van ondervinden. Voor de eurozone heeft het ING economisch bureau de groeiverwachting voor de komende twee jaar met 0,3% (per jaar) verlaagd. In welke mate de groei uiteindelijk zal worden beïnvloed hangt af van of het een vechtscheiding wordt of een vriendelijkere variant. Behalve de directe en indirecte economische gevolgen heeft de brexit ook invloed op duurzaamheid. Jochen Harkema, onze analist duurzaam beleggen, schreef er een column over. Wat doen de centrale banken? Zowel de Europese Centrale Bank (ECB) als de Bank of England (BoE) hebben al aangegeven voor voldoende liquiditeit in het financiële systeem te zorgen. We verwachten dat de Bank of England later dit jaar extra stimuleringsmaatregelen zal aankondigen. We gaan uit van een renteverlaging van 0,25%. Een iets hogere inflatie, door een lagere wisselkoers van het Britse pond, zal de BoE niet tegenhouden. De ECB zal naar verwachting een verlenging van het huidige opkoopprogramma aankondigen. Speculaties in de markt over extra stimulering door de ECB vinden we op dit moment op basis van recente economische cijfers erg voorbarig. De Bank of Japan zal waarschijnlijk op korte termijn nieuwe stimuleringsmaatregelen aankondigen om de wisselkoers van de Japanse yen te verzwakken en de export gedreven economie een duw in de rug te geven. Op de financiële markten wordt inmiddels voor 2018 géén renteverhoging door de Amerikaanse centrale bank (de Fed ) ingeprijsd. Dat lijkt ons wat overdreven, tenzij de huidige goede economische omstandigheden in de Verenigde Staten door een brexit, of om andere redenen, sterk verzwakken. We sluiten daarom een renteverhoging door de Fed later dit jaar zeker nog niet uit. Wat nu het Verenigd Koninkrijk uit de EU wil stappen- Vraag & antwoord juli 2016 3
Wat betekent dit voor de financiële markten op de korte termijn? De eerste reacties op de financiële markten waren zoals we deze van tevoren hadden ingeschat. Vrijdag 24 juni, de dag van de uitslag van het referendum, was een echte risk-off - dag. De wisselkoers van het Britse pond schoot omlaag, net als de wereldwijde aandelenkoersen. De risicopremies op bedrijfsobligaties liepen op. Vooral aandelen uit de financiële sector werden hard geraakt. Analist Jan Kleipool van het Investment Office heeft een sectorcommentaar gepubliceerd waarin hij de gevolgen voor de financiële sector van een brexit analyseert. De prijs van goud en veilig geachte staatsobligaties liep op. De koersdaling van aandelen werd overigens wel sterk gedempt door de valutakoersen. De MSCI World AC index (wereldwijde aandelenindex) verloor op 24 juni slechts 2,75% (total return in euro), mede door een sterkere wisselkoers van de dollar tegenover de euro. Inmiddels lijkt het stof op de financiële markten enigszins te zijn neergedaald. Goud staat nog steeds op een mooie winst van ruim 5%, maar ook wereldwijde vastgoedaandelen zijn sinds de brexituitslag gestegen (+3,2%). Onderaan staan het Britse pond en de FTSE 100 Index(-5,3%, in euro). In ponden staat de FTSE 100 Index op een winst van 3,3%. De MSCI World AC Index staat 0,2% hoger dan het slot van 23 juni. Wat nu het Verenigd Koninkrijk uit de EU wil stappen- Vraag & antwoord juli 2016 4
en op de langere termijn? Wat betekent de uitslag voor het beleggingsbeleid van ING? We verwachten dat op de iets langere termijn het huidige negatieve sentiment van beleggers langzaam weer plaats zal maken voor aandacht voor de fundamentele ontwikkelingen. En die zijn op dit moment helemaal zo slecht nog niet. Mits de onderhandelingen over een brexit redelijk voorspoedig verlopen en de roep om een exit uit de EU in andere landen niet enorm gaat overheersen. In dit scenario, dat wij nu de hoogste kans geven, zal de risicobereid van beleggers weer toenemen. In reactie hierop zal de wisselkoers van het Britse pond wat kunnen herstellen, net als de aandelenkoersen, en zullen de rentes op veilige staatsobligaties stijgen. Verder zullen de spreads (risico-opslagen) op bedrijfsobligaties en staatsobligaties van zuidelijke eurolanden weer afnemen. In de aanloop naar het referendum hebben we ondanks de redelijke fundamentele economische ontwikkelingen geen uitgesproken posities ingenomen voor wat betreft onze tactische assetallocatie. De neerwaartse risico s vonden we daarvoor iets te groot. De val van de wereldwijde aandelenkoersen (in euro s) in reactie op het brexit was redelijk mild en veel koersen zijn inmiddels weer sterk hersteld. Wel zijn de rentes op staatsobligaties behoorlijk gedaald. We verwachten echter dat deze vanaf de huidige niveaus niet heel veel verder zullen dalen. Na de uitslag van het brexitreferendum zijn beleggers door de toegenomen onzekerheid massaal gevlucht in staatsobligaties. Dit heeft, naast de hoop op extra stimulering door de centrale banken, geleid tot een naar onze mening overdreven neerwaartse beweging van de rente. We zijn daarom geneigd om het renterisico in de beleggingsstrategieën te verlagen. Wat nu het Verenigd Koninkrijk uit de EU wil stappen- Vraag & antwoord juli 2016 5
Meer weten? Kijk op ing.nl/beleggen Disclaimer Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling, geen beleggingsadvies noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in deze publicatie heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in deze publicatie kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. De waarde van uw belegging kan fluctueren. U kunt uw gehele inleg kwijtraken. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. ING Bank N.V. is statutair gevestigd te Amsterdam, handelsregister nr. 33031431 Amsterdam en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten AFM). ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V..