DE LESVOORBEREIDING (voor het 1 e en 2 e modeltraject)

DE LESVOORBEREIDING (voor het 1 e en 2 e modeltraject) 1 ALGEMENE GEGEVENS (VOORBLAD) 1.1 Oriëntatiegegevens Op de eerste, voorgedrukte bladzijde van de voorbereiding worden alle rubrieken nauwgezet ingevuld. 1.2 Leerplan Hier wordt verwezen naar de graad, de titel en het nummer van het leerplan van het onderwijsnet waarin je stage loopt. Daarnaast worden ook een aantal vakgebonden en eventueel vakoverschrijdende eindtermen voluit genoteerd. 1.3 Leervak De naam van het vak, bv. biologie. 1.4 Lesdoelstellingen Dit zijn de doelen die de leerkracht op het einde van de les wil bereiken. Er moet voldoende aandacht zijn voor een evenwichtige, harmonische persoonlijkheidsvorming waarbij cognitieve, dynamisch affectieve en psychomotorische doelstellingen voldoende aan bod komen. Het is tevens belangrijk dat je in je lesvoorbereiding nagaat of de geformuleerde doelstellingen (waar mogelijk) gericht zijn op: - het toepassen (en later integreren) qua gedragsniveau; - methodes en attitudes qua inhoudscategorie; - vrij algemene en algemene vorming qua transfergraad. 1.5 Onderwerp(en) Hier wordt het onderwerp genoteerd waarover les gegeven wordt. Dit is de titel van de les. bv. de invloed van roken op longkanker. 1.6 Beginsituatie De gegevens die hier genoteerd worden moeten relevant zijn in functie van de gestelde doelen. Naast het aangeven van de reeds verworven kennis, inzichten vaardigheden en attitudes, kan ook aangegeven worden in welke mate de leerlingen reeds vertrouwd zijn met de gebruikte didactische werkvormen. Men kan ook informatie m.b.t. de samenstelling van de klas toevoegen of belangrijke situationele informatie. Je geeft dus info over de algemene en de specifieke beginsituatie. voorbeelden: - 3 allochtone leerlingen - refter wordt gebruikt als turnzaal - er zijn 2 ovens beschikbaar - de leerlingen komen net terug van GWP - leerlingen weten wat action painting is Inhoud en vormgeving van de lesvoorbereiding p 1 van 10

Formuleer de beginsituatie in termen van wat de leerlingen al kunnen en dus niet in termen van wat ze nog niet kunnen. Een veel gemaakte fout is dat men het begin van de les verwart met de didactische beginsituatie! De inrichting van het begin van de les is een organisatorische keuze die de leerkracht maakt en ligt dus in zijn/haar handen. Voorbeeld: "Tijdens de speeltijd legt de leerkracht het werkbundeltje en de atlassen op de leerlingen hun bank" of "De leerkracht maakt afspraken rondom het verloop van het groepswerk". De didactische beginsituatie van de leerlingen, de school, ligt niet in zijn/haar handen: men kan deze niet veranderen en dient er dus sowieso rekening mee te houden in de les. Voorbeeld: "De leerlingen zijn niet stil te krijgen, morgen houden de zesdes 100 dagen " of "De leerlingen hebben vorig jaar de werking van de nieren niet meer gezien". 2 MIDDENPAGINA: DE 4 KOLOMMEN De kolommen bieden de kans tot het verticaal lezen van elke rubriek. Op die manier krijgt men een overzicht van de verschillende lesfasedoelstellingen (logische opbouw, moeilijkheidsgraad, variatie in gedragsniveau), de leerinhouden, de variatie in didactische werkvormen,variatie in vraagstelling (verschillende gedragsniveaus), Even belangrijk is het horizontaal lezen van de lesvoorbereiding. Per lesmoment kunnen de verschillende componenten van het didactisch model op elkaar worden betrokken. - Wat wil men bereiken? Over welke doelen gaat het? (kolom 1) - Hoe wil men die bereiken? Met welke leerstof? (kolom 2) - Wat doet de leerkracht om die doelen te bereiken? (kolom 3) - Wat doen de leerlingen om die doelen te bereiken? (kolom 4) 2.1 De verschillende lesfasen Zorg ervoor dat in het lesverloop steeds 3 hoofddelen terug te vinden zijn: - inleiding - kern - slot Een overhoring, een aanknoping met de vorige les, een aansluiting met de actualiteit, een situering van het lesonderwerp in een ruimer kader en een probleemstelling zijn mogelijkheden om een les in te leiden. In de kern geef je zeer duidelijk de opeenvolgende fasen weer door middel van subtitels. Het volstaat uiteraard dat je deze éénmaal noteert (in kolom 3). Zorg er door het gebruik van nummering, kleuren, omkaderen, onderstrepen,... voor dat deze subtitels duidelijk in het oog springen (handig als je voor de klas de draad van je verhaal verliest). Een slot is altijd kort en omvat nooit nieuwe leerinhouden. Een herhaling van de les, een evaluatie, het invullen (individueel of klassikaal) van werkstructuren en een aanknoping met de volgende les behoren tot de mogelijkheden. Per lesfase worden de lesfasedoelstellingen, de leerinhoud, de activiteiten van de leerkracht en de activiteiten van de leerlingen op gelijke hoogte ingevuld. De lesfasen kunnen van elkaar worden onderscheiden door het trekken van een horizontale lijn. Inhoud en vormgeving van de lesvoorbereiding p 2 van 10

2.2 Lesfasedoelstellingen (kolom 1) Hier staan de doelstellingen die de leerkracht per lesfase wil bereiken. Deze lesfasedoelstellingen zijn concreter geformuleerd dan de lesdoelstelling op het voorblad. Probeer door je formulering aan te geven welke vorm van beheersen je nastreeft: reproduceren, of productief toepassen. Het formuleren van lesfasedoelstellingen is gebonden aan een aantal regels: - formuleer observeerbaar gedrag; - omschrijf de leerinhoud concreet. 2.3 Leerinhouden (kolom 2) De formulering van de leerinhoud moet gestructureerd en schematisch gebeuren. Definities worden voluit genoteerd. Onderstreep de nieuwe begrippen. Om onnodige uitweidingen te voorkomen kan soms verwezen worden naar een handboek, een artikel of een bijlage. 2.4 Didactische werkvormen (kolom 3 en 4) In deze 2 kolommen staat beschreven op welke manier de doelstellingen worden nagestreefd. 2.4.1 ACTIVITEITEN LEERKRACHT (KOLOM 3) Noteer voor elke lesfase: - een passende subtitel; - de gekozen didactische werkvorm en eventueel een schatting van de tijd nodig voor de betrokken fase; - de media en de manier van aanwenden; - vragen; - opdrachten voor de leerlingen; - (indien relevant) de organisatievorm (klassikaal, in groep, individueel). Antwoorden op de gestelde vragen moeten niet worden vermeld als ze reeds in de kolom leerinhouden terug te vinden zijn. 2.4.2 ACTIVITEITEN LEERLINGEN (KOLOM 4) Leerlingenactiviteiten worden genoteerd naast elke lesfase en telkens zich een wijziging in het leerlingengedrag voordoet. Je hoeft dus niet naast elke vraag "antwoorden" te noteren, als meerdere vragen elkaar opvolgen. Leerinhouden Activiteiten leerkracht Activiteiten leerlingen Machtsverheffen is een wiskundige bewerking, waarbij een getal (de factor of het grondtal van de machtsverheffing) herhaaldelijk met zichzelf wordt vermenigvuldigd. onderwijsgesprek: - Wat is een machtsverheffing? antwoorden Inhoud en vormgeving van de lesvoorbereiding p 3 van 10

3 LAATSTE BLAD 3.1 Bordschikking Vaste rubrieken zoals agenda schrijf je het best op het zijbord (meestal links). Het bordschema bevat alle nieuwe termen en stelt de leerinhouden zo kort en zo visueel mogelijk voor. Vermijd dus het gebruik van volzinnen. Besteed de nodige aandacht aan de schikking, het schrift en de tekeningen. Vergeet de titel van de les niet! 3.2 Media & Bronnen Om het nodige materiaal te kunnen klaarzetten voor de les, inventariseer je de nodige media in een afzonderlijke rubriek. Hier noteer je ook de geraadpleegde bronnen. Bronnen moeten juist en volledig vermeld worden. Alleen een verwijzing naar het handboek of het internet is onvoldoende. Inhoud en vormgeving van de lesvoorbereiding p 4 van 10

L E S V O O R B E R E I D I N G Hogeschool Gent Faculteit Mens en Welzijn Academiejaar: 201-201 Campus Ledeganck K. L. Ledeganckstraat 8 Tel. 09 243 93 50 9000 Gent Fax 09 245 71 26 Datum: Lesuur: Volgnr. v.d. les: Naam student: Afdeling: Pedagoog: Vakleraar: Naam mentor: School: Klas: Aantal lln.: Leerplan/ET: Leervak: Lesdoelstellingen: Onderwerp(en): Beginsituatie: Inhoud en vormgeving van de lesvoorbereiding p 5 van 10

LESFASEDOELSTELLING LEERINHOUDEN LESGANG EN DIDACTISCHE WERKVORMEN ACTIVITEITEN LEERKRACHT ACTIVITEITEN LEERLINGEN BORDSCHIKKING MEDIA & BRONNEN Inhoud en vormgeving van de lesvoorbereiding p 6 van 10

4 FORMULERING VAN DE DOELSTELLINGEN Wij staan er op dat de doelstellingen zo uniform mogelijk geformuleerd worden op een lesvoorbereiding. Op die manier is er zo weinig mogelijk ruimte voor (verkeerde) interpretatie, vaagheid, verwarring, Behalve sommige dynamisch affectieve doelstellingen (zie verder) en doelstellingen op het gedragsniveaus integreren, kunnen de meeste doelstellingen volgens volgende standaardformule gevormd worden: Je start met De leerlingen kunnen + het inhoudsniveau + het beoogde gedragsniveau Bijvoorbeeld De leerlingen kunnen: - het verband tussen klimaat en plantengroei... uitleggen - een lied in de juiste toon... starten - de stelling van de congruentie van de driehoeken... bewijzen - de samenstelling van het parlement... weergeven - zinnen met een onderwerp, persoonsvorm en zinsdeel... vormen - spontaan zorg en respect voor de natuur... tonen - van suikerrietstengels een panfluit... knutselen. Hieronder vijf basisregels die jullie in acht nemen bij het maken van een lesvoorbereiding. 4.1 Formuleringsregels voor cognitieve en psychomotorische lesdoelen 1) Formuleer de doelstelling steeds in termen van leerlingengedrag. (dus nooit: bijbrengen, aanleren, omdat dit leraarsgedrag is) 2) Formuleer het leerlingengedrag operationeel, met andere woorden geef een aanduiding van het beoogde observeerbare gedrag door gebruik van een actief werkwoord. (dus nooit: weten, kennen, begrijpen, inzien, ) 3) Geef een concrete omschrijving van de inhoud, met andere woorden specificeer de leerinhoud (dus nooit: de belangrijkste, de essentiële, omdat dit relatieve begrippen zijn) 4) Formuleer een doelstelling zo beknopt, eenvoudig en enkelvoudig mogelijk. 5) Indien van toepassing: vermeld onder welke voorwaarden of condities de leerlingen het gedrag moeten manifesteren. - Welke informatie krijgt de leerling? (vb. met een gegeven omtrek) - Welk materiaal of hulpmiddel mag hij hanteren? (vb. met behulp van zakrekenmachine) - Welke beperking wordt hem opgelegd? (vb. op een blinde kaart) Inhoud en vormgeving van de lesvoorbereiding p 7 van 10

Voorbeelden Geef de activiteit van de leerling aan, niet deze van de leerkracht. niet: kennis bijbrengen van de windstreken. wel: de windstreken benoemen. Zorg dat de doelstelling op zichzelf kan bestaan Elke doelstelling apart moet volledig begrijpbaar zijn zonder voorkennis over de les niet: de oefeningen uitwerken. wel: de berekening van de oppervlakte van het parallellogram in oefeningen toepassen. Een doelstelling bevat dus steeds zeker twee elementen: een leerinhoud waarmee de leerling iets moet doen én een passend werkwoord dat de activiteit van de leerlingen aanwijst. niet: de communicerende vaten. wel: het principe van de communicerende vaten toepassen. niet: de stelling van congruentie der driehoeken inzien. wel: de stelling van congruentie der driehoeken bewijzen. Geef slechts één gedragsniveau en één inhoudsniveau aan per doelstelling niet: de formule voor de oppervlakteberekening van het parallellogram kunnen geven en gebruiken. wel: de formule voor de oppervlakteberekening van het parallellogram kunnen geven. de formule voor de oppervlakteberekening van het parallellogram kunnen gebruiken. niet: aangeven dat een balk een lichaam is bestaande uit zes vlakken die lo;odrecht op elkaar staan en dat alle kubussen ook balken zijn (begrip èn relatie) wel: aangeven dat een balk een lichaam is bestaande uit zes vlakken die loodrecht op elkaar staan. Aangeven dat alle kubussen ook balken zijn. Vermijd vage, onduidelijke, dubbelzinnige termen en onvolledigheden niet: de belangrijkste wereldsteden op de kaart aanduiden. wel: New York, Parijs, Moskou, Londen, Tokio en Peking op de wereldkaart aanduiden. niet: de klarinet herkennen. wel: de klarinet auditief herkennen. Hou de inhouden in de formulering van de doelstellingen beknopt niet: aangeven dat democratie volksregering via volksvertegenwoordiging inhoudt. wel: het begrip democratie kunnen omschrijven. Een verdere uitwerking van de inhoud vind je immers in de kolom leerinhouden naast de lesfasedoelstellingen. Inhoud en vormgeving van de lesvoorbereiding p 8 van 10

Enkele voorbeelden van operationele, observeerbare werkwoorden Op gedragsniveau weten cognitief: aanduiden, aangeven, herinneren, lokaliseren, opnoemen, opsommen, registreren, reproduceren. psychomotorisch: betasten, gewaarworden, horen, imiteren, kijken naar, namaken, proeven. dynamisch affectief: herbeleven, openstaan voor, vatbaar zijn voor, aannemen, aanvaarden, goedvinden, luisteren, toegankelijk zijn,verdragen. Op gedragsniveau inzien cognitief: aantonen, bewijzen, de essentie onderscheiden, verschil aangeven, het verband aanduiden, identificeren, met eigen woorden zeggen, omschrijven, uiteenzetten, typeren, vergelijken. psychomotorisch: aantonen, beproeven, demonstreren, (de)monteren, proberen. dynamisch affectief: beamen, beluisteren, bijtreden, begrip opbrengen, gemotiveerd zijn, instemmen met, onderschrijven, gevoelig zijn voor, zich verwonderen over. Op gedragsniveau toepassen cognitief: afleiden, aanvullen, beoordelen, berekenen, evalueren, illustreren, ontdekken, ontwerpen, produceren. psychomotorisch: construeren, (de)monteren, maken, modelleren, opbouwen, uitvoeren, vaardig gebruiken, zich bedienen van. dynamisch affectief: aanbevelen, bespreken, helpen, interpreteren, meewerken, overleggen, appreciëren, genieten van, getroffen zijn, sfeer opwekken, overleggen, smaken, overtuigen, protesteren. Op gedragsniveau integreren cognitief: spontaan, uit eigen beweging, uit zichzelf psychomotorisch: spontaan doen, vakmanschap demonstreren, zonder aarzelen demonstreren. dynamisch affectief: bewonderen, geboeid zijn door, ontroerd zijn door, grote belangstelling tonen voor, verdedigen, vrijwillig dienst verlenen, zich identificeren, ongedwongen samenwerken, diep respect hebben voor, geloven in, meehelpen, een voorbeeld zijn van. Inhoud en vormgeving van de lesvoorbereiding p 9 van 10

4.2 Het formuleren van dynamisch affectieve doelstellingen De eindtermen wijzen op het belang van een harmonische persoonlijkheidsontwikkeling. Naast de cognitieve en psychomotorische doelstellingen moeten ook de dynamisch affectieve doelstellingen bepaald worden. Typisch voor dynamisch affectieve doelstellingen is: - ze zijn vaak slechts op langere termijn te bereiken; - de resultaten van sociaal-emotionele leerprocessen zijn moeilijker te evalueren dan cognitieve leerprocessen; - sociaal-emotionele doelen moeten in teamverband gerealiseerd worden; - de beginsituaties van de leerlingen op sociaal-emotioneel vlak zijn erg verschillend. Het komt ons daarom voor dat we aan de formulering van deze doelen niet dezelfde eisen kan stellen als aan de formulering van cognitieve en psychomotorische doelstellingen. Soms kan het werkwoord kunnen niet toegevoegd worden. Voorbeelden - De leerlingen zijn bereid hun mening te herzien. - De leerlingen tonen uit eigen beweging volhardende inzet. - De leerlingen dragen zorg voor hun medemens. We stellen het volgende voor: noteer vooraan op het voorblad van je lesvoorbereiding, bij de lesdoelstellingen de gewenste attitude en omschrijf deze attitude concreter in de bewuste lesfase onder de rubriek lesfasedoelstellingen. Voorbeeld Algemeen lesdoel: - De leerlingen hebben zin voor orde en nauwkeurigheid. Lesfasedoelstellingen: - De leerlingen schrijven netjes in hun schrift. - De leerlingen doen een proef ter controle van het gevonden resultaat. - De leerlingen bergen materiaal na gebruik onmiddellijk en netjes op. DOORDENKER Beraadslaag voordat gij handelt opdat U geen onzinnige handelingen verricht. Slechts een dwaas zal zonder nadenken handelen. Pythagoras. Inhoud en vormgeving van de lesvoorbereiding p 10 van 10