Leren door werken De integratie van leren op school en in het bedrijf Opleiding Officemanagement Friesland College Jeroen Onstenk en Ceel Kleiss CINOP, s-hertogenbosch
Colofon Titel: Auteurs: Met dank aan: Tekstredactie: Ontwerp/opmaak: Foto s: Leren door werken : De integratie van leren op school en in het bedrijf Jeroen Onstenk en Ceel Kleiss Team Officemanagement, cursisten en bedrijven van het Friesland College Hilda Scholten (Friesland College) José van den Berg (CINOP) Petra Schulte Evert van de Biezen Rob Schoteldraaijer Uitgave: CINOP, s-hertogenbosch Oktober 2004 CINOP 2004 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever. ISBN 90-5003-438-1 Centrum voor innovatie van opleidingen Friesland College, Postbus 1585 Expertisecentrum Innovatie 5200 BP s-hertogenbosch Postbus 1781 Telefoon: 073-6800800 8901 BC Leeuwarden Fax: 073-6123425 E-mail: h.scholten@fcroc.nl www.cinop.nl www.frieslandcollege.nl EvdB-04099/041008
Vooraf Een mens leert vooral in de praktijk: door te doen en te reflecteren op situaties die voor hem belangrijk zijn. Dit is een belangrijke reden voor het Friesland College om te kiezen voor praktijkgestuurd leren en om samen met CINOP Expertisecentrum een aantal praktijksituaties in het onderwijs te beschrijven en analyseren. De opleiding Officemanagement experimenteert met verschillende aanpakken waarvan het kenmerk is dat er geleerd wordt door te werken op echte werkplekken. Bedrijven krijgen een substantiële rol in de opleiding, onder andere via het aanbieden van vacatures als praktijkleerplaats. Het zoekproces dat het gevolg is van deze keuze is spannend. Leren vindt niet plaats in een volledig gecontroleerde en vooraf gestructureerde omgeving, maar antwoorden moeten in de praktijk worden gevonden, vaak met vallen en opstaan.wat is een goede rolverdeling tussen school en bedrijf; hoe spelen docenten in op de vragen van cursisten; wat betekent het om de cursist zelf te laten kiezen/sturen; wat moeten school en bedrijf van elkaar weten? Dit zijn enkele van de vragen die in deze brochure aan de orde komen. Het proces is niet af, de beschrijving is een momentopname, een weergave van een dagelijkse praktijk in het Friesland College. Reflectie op deze ervaringen maakt doorgaande ontwikkeling mogelijk en helpt het Friesland College en ook geïnteresseerde collega s verder op weg met het vormgeven van zinvol, effectief en praktijkgestuurd leren.voor CINOP Expertisecentrum is het een goed voorbeeld van hoe praktijk en theorie elkaar kunnen versterken. Reflectie op praktijkervaringen geeft een impuls aan de verdere ontwikkeling van leren dat praktijksturing als vertrekpunt neemt. Analyse en publicatie van praktijkervaringen als die van het Friesland College leveren een bijdrage aan de verrijking van de praktijktheorie competentiegericht leren en opleiden, waarin leren in en gevoed door de praktijk een cruciale bouwsteen is. Friesland College Liesbeth Vos, vice-voorzitter College van Bestuur CINOP Expertisecentrum Cees Doets, directeur Oktober 2004
Inhoudsopgave 1 Inleiding 1 2 Het onderwijsconcept praktijkgestuurd leren 3 3 Praktijkgestuurd leren bij Officemanagement 7 Het concept 7 De opleiding 8 Praktijk 13 4 Ervaringen en conclusies 17 LEREN DOOR WERKEN
1Inleiding Deze brochure geeft een beeld van de ontwikkeling en vormgeving van praktijkgestuurd leren in de opleiding Officemanagement van het Friesland College. De tekst is gebaseerd op een onderzoek, uitgevoerd in opdracht van het Friesland College en CINOP Expertisecentrum. Het Friesland College werkt met een onderwijsconcept waarin twee uitgangspunten centraal staan: praktijkgestuurd leren (praktijksituaties zijn uitgangspunt voor elk leerproces); contractrelatie tussen de cursist, de school en het bedrijf. Uit deze uitgangspunten volgen niet alleen tal van consequenties voor de inrichting van het onderwijs, maar er komt ook uit naar voren dat een bredere en actievere rol van bedrijven in inrichting en uitvoering van de opleidingen zeer belangrijk is. Daarbij probeert het Friesland College nieuwe concepten en vormen uit. Deze zijn hier voor de opleiding Officemanagement in beeld gebracht. Het betreft een momentopname van een vernieuwing waar de opleiding nog middenin zit. In het onderzoek is een aantal activiteiten uitgevoerd. Via analyse van documenten (leerplan, onderwijs- en examenreglement, afspraken, informatie voor cursist en bedrijven enzovoort) en een gesprek met de teamleider zijn feitelijke gegevens rond de opleiding Officemanagement in kaart gebracht. Vervolgens is informatie verzameld via gesprekken met of observaties van relevante actoren: bedrijven, unitleiding, teamleider, docenten en cursisten.voor de gesprekken is een gespreksleidraad ontwikkeld, waarin met beperkte variaties een vergelijkbare lijst thema s aan de orde komt. Daarbij hebben we gesproken met organisaties en bedrijven die in het eerste jaar twee dagen praktijkleren aanbieden. In de gesprekken ging het over de achtergronden en overwegingen voor het aanbieden van een stageplaats, al of niet op basis van vacaturevervulling; de organisatie van het leerproces in het bedrijf en de ervaringen met begeleiding, beoordeling, overdracht tussen cursisten in dezelfde functie, contacten met school, verschillen tussen cursisten, organisatie van het werk enzovoort. LEREN DOOR WERKEN 1
Daarnaast hebben de teamleider, de direct betrokken docenten en enkele andere docenten input geleverd. Ook maakten we gebruik van notities en artikelen van het Friesland College. Bij de teamleider en docenten stonden vragen centraal rond de plaats van de BPV in de opleiding (omvang, inhoud, doorwerking in en verbinding met schools leren), de consequenties en overwegingen van lerend werken/bpv via vacaturestage en de ervaringen met begeleiding, beoordeling, toedeling van cursisten naar praktijkleerplekken. Ook ging het over de overdracht tussen cursisten in dezelfde baan, contacten met het bedrijf, omgaan met wensen van en verschillen tussen cursisten. Verder zijn vijf cursisten geïnterviewd. Gespreksonderwerpen waren: hun visie op plaats en belang van BPV in de opleiding (omvang, inhoud, verbinding met schools leren), de consequenties en overwegingen van lerend werken/bpv via vacaturestage en vooral de ervaringen met praktijkkeuze, inhoud, begeleiding in het bedrijf en op/door school, beoordeling, overdracht tussen cursisten in dezelfde baan, contacten met het bedrijf enzovoort. De resultaten van de documentanalyse en gespreksrondes zijn in de vorm van stellingen, conclusies en aanbevelingen besproken op een bijeenkomst met vertegenwoordigers van de bedrijven, de teamleiding en docenten. Ze zijn verwerkt in deze brochure. In hoofdstuk 2 wordt het door het Friesland College gekozen onderwijsconcept praktijkgestuurd leren beschreven. Hoofdstuk 3 laat zien hoe dit concept vorm krijgt in het eerste jaar van de opleiding Officemanagement. In hoofdstuk 4 vindt reflectie daarop plaats.we richten de focus vooral op de ervaringen van cursisten en leerbedrijven.tevens worden conclusies geformuleerd bij de ervaringen. Deze zijn in dialoog tussen Friesland College en de CINOP-onderzoekers totstandgekomen. 2
2Het onderwijsconcept praktijkgestuurd leren Een mens leert als hij reflecteert op zijn gedrag in situaties die voor hem belangrijk zijn. Het Friesland College heeft in 1996 gekozen voor een nieuw onderwijsconcept: praktijkgestuurd leren.twee pijlers van dat concept zijn: De praktijk stuurt het onderwijs. Er is een contractrelatie tussen de cursist, de school en het bedrijf. Voor de beroepsopleidingen van het Friesland College houdt het concept in dat cursisten vanaf het begin van hun opleiding te maken hebben met de beroepspraktijk. Doe je een secretaresseopleiding, dan ben je vanaf dag 1 secretaresse. Er is sprake van een contractrelatie waarbij elke partij verantwoordelijkheid heeft. De opleiding is niet vrijblijvend. STURING DOOR PRAKTIJKVRAGEN In praktijkgestuurd leren bepalen en sturen praktijkvragen elke stap in het leerproces. Dat is mogelijk als iedere cursist de kans krijgt om ervaringen op te doen in levensechte praktijksituaties, of dat nu in een bedrijf, een instelling of maatschappelijk relevante werkplek is. In de praktijksituaties trainen cursisten ambachtelijke vaardigheden, verwerven ze kennis en ontdekken leervragen. De vanouds bekende stage, tegenwoordig aangeduid als beroepspraktijkvorming (BPV), maakt onderdeel uit van dit geheel van praktijkervaringen. GOEDE RELATIE MET BEDRIJVEN Het Friesland College zoekt bedrijven en instellingen die werkplekken willen leveren voor cursisten. Dat zullen deze bedrijven eerder doen, als zij er belang bij hebben om direct betrokken te zijn bij opleidingen en leerprocessen. Men wil cursisten zo opleiden dat ze goed zijn voorbereid op een sterk veranderende arbeidsmarkt. Dat betekent opleiden voor beroepen waar vraag naar is in het (regionale) bedrijfsleven. Het Friesland College werkt dan ook zoveel mogelijk samen met het bedrijfsleven. Zo wil het Friesland College afspraken maken over het vervullen van bestaande vacatures en zorgen voor een goede matching tussen de vraag van het bedrijf en de LEREN DOOR WERKEN 3
(leer)vraag van de cursist. Het bedrijf wil iemand met bepaalde competenties en de cursist heeft wensen en verwachtingen over wat hij in het bedrijf kan leren. RELATIECONTRACT Het Friesland College ziet cursisten als (beginnende) beroepsbeoefenaars en collega s. Dat betekent dat men ernaar streeft dat cursisten leren om zelf keuzes te maken en zelf (mede)verantwoordelijk te zijn voor hun leerproces. Begeleiding is hierbij heel belangrijk, zinvolle werkplekken ook. Het omgaan met cursisten als toekomstige collega s betekent dat de relatie met cursisten niet vrijblijvend is. Cursist, opleiding en bedrijf zijn alledrie verantwoordelijk, dus duidelijke afspraken zijn een must. Een relatiecontract tussen cursist, school en bedrijf levert in de visie van het Friesland College de beste leerprocessen, leerinhouden, leeromgevingen en beoordelingssituaties op. KERN VAN EEN BEROEP Basis voor een leertraject zijn (kern)competenties. In overleg met de praktijkverlenende bedrijven wordt aan deze competenties gewerkt. De competenties zijn zowel gericht op de technischambachtelijke aspecten van het beroep als op adequaat gedrag in werk en loopbaan. Iedere (kern)competentie bestaat uit kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten. In gesprek met de beroepsmensen worden kritische beroepssituaties bedacht, die de kern vormen van waar het in een bepaald beroep om gaat. Ze vragen van iemand kennis en vaardigheden, maar vooral persoonlijke kwaliteiten (een belangrijke succesfactor in een loopbaan). De kritische beroepssituaties vormen de basis voor het diploma. Ze zijn vanaf de eerste dag bij de cursisten bekend. Omdat persoonlijke kwaliteiten zo belangrijk zijn in werk en loopbaan wordt er veel aandacht besteed aan het herkennen en ontwikkelen van persoonlijkheidsaspecten die van belang zijn voor het zelfstandig vormgeven aan de loopbaan, het je kunnen binden en het op je eigen manier kunnen functioneren in een sociale omgeving. VAN BEGINNER NAAR EXPERT De coach-begeleiders ontwerpen leer- en ontwikkellijnen om stappen in het leerproces zichtbaar te maken. Cursisten maken zich elke stap eigen. Zo kunnen ze eigenaar worden van hun leerproces. Het initiatief komt gedurende de opleiding steeds meer bij hen te liggen. Leer- en ontwikkellijnen beschrijven hoe de ontwikkeling van beginner naar expert eruit ziet. Elk leertraject wordt opgebouwd rond enkele leer- en ontwikkellijnen. Ontwikkellijnen zijn gebaseerd op de (kern)competenties voor een beroep. Ze geven vorm aan iemands persoonlijke ontwikkeling. Leerlijnen richten zich op voor het beroep relevante kennis of vaardigheden. 4
BEGELEIDING Prestaties Om competent te worden werken cursisten aan prestaties. Een prestatie is een bondig geformuleerde, uitdagende, (zelf te kiezen) opdracht waaraan een kleine groep cursisten een korte periode kan werken. De opdracht heeft een externe opdrachtgever en een zekere complexiteit. Reflectie voor, tijdens en na afloop van het werken aan een prestatie is de sleutel tot het leren. Zicht hebben op het eigen gedrag en de effecten ervan, vormen de kern van reflectie. Beoordeling en begeleiding zijn erop gericht dit te bevorderen. Portfolio In een portfolio verzamelt een cursist alles wat hij van belang vindt om te laten zien over zijn leerproces. Het is een map met de prestaties die hij geleverd heeft, de kritische beroepssituaties die aan de orde zijn geweest en alles wat hij zelf illustratief vindt voor zijn ontwikkeling. Hierbij wordt de cursist begeleid door een coach-begeleider. Portfolio: ontwikkeling in beeld LEREN DOOR WERKEN 5
6
3Praktijkgestuurd leren bij Officemanagement Secretaresse of managementassistent worden is secretaresse of managementassistent zijn. In iedere unit van het Friesland College vullen de teams op eigen wijze het onderwijsconcept praktijkgestuurd leren in. Zo ook het team van Officemanagement binnen de unit mbo Zakelijke Dienstverlening. Men wil cursisten opleiden tot competente vakvrouwen. Cursisten die de opleiding starten, zijn vanaf de eerste dag secretaresse. Dat betekent in de visie van het team dat je je ook als een secretaresse gedraagt én dat je zo snel mogelijk kennismaakt met het echte secretaressewerk. Het concept De kern van de visie van Officemanagement is: vakvrouw worden is vakvrouw zijn. Daarin komt zowel tot uitdrukking dat de opleiding cursisten vanaf het begin wil zien als beroepsbeoefenaars, als dat ze veel aandacht wil besteden aan de persoonlijke kwaliteiten. De opleiding Officemanagement wil hier met name voor zorgen door veel aandacht te besteden aan de bedrijfscultuur in betekenisvolle situaties en opdrachten. De cursisten produceren (in plaats van consumeren) en ze kunnen kiezen, ondersteund door een herkenbare structuur. Op basis van deze visie heeft vervolgens de onderwijsvernieuwing plaatsgevonden via de ontwikkeling van leeren ontwikkellijnen, meer coaching in de opleiding, methodische werkbegeleiding (MWB) voor eerstejaars, onderscheid maken in training, coaching, reflectie en leergroepen. Belangrijk is de opbouw rond prestaties en projecten. Er is een nieuwe structuur in de opleiding gebracht. Zittenblijven is verdwenen; cursisten moeten een bepaald programma hebben doorgewerkt voor ze overstappen naar de volgende fase. Keuzevakken zijn ondergebracht in profielen voor de opleiding secretaresse en managementassistent. Derdejaarscursisten werken aan een afstudeerproject. Om dit te kunnen realiseren is er hard gewerkt aan teamvorming. In het docententeam staan nu alle neuzen dezelfde kant op. Er is een vaste teammiddag, waarop collega s elkaar ontmoeten. LEREN DOOR WERKEN 7
Docenten zijn coach/begeleider of trainer/vakspecialist, of combineren dat. Scholing voor docenten richtte zich op het onderwijsconcept: coaching, cursisten leren reflecteren, het ontwikkelen van leer- en ontwikkellijnen. Het Friesland College heeft de afgelopen jaren hierin flink geïnvesteerd.veel docenten zijn bereid zich te ontwikkelen en de nieuwe onderwijsvormen uit te proberen. Wij zijn immers allemaal juffen en meesters en willen een ander vertellen hoe ze een probleem op moeten lossen. Docenten die 25 jaar lang klassikaal onderwijs hebben gegeven, moeten ineens coach zijn en cursisten zelf oplossingen laten zoeken.wij moeten bij wijze van spreken met onze handen op de rug gaan staan. En af en toe een pleister op onze mond plakken. Of liever gezegd: een ander type commentaar en feedback geven. Er zijn natuurlijk ook nog toekomstplannen van het team Officemanagement. Ze willen het concept verder uitwerken door vorm te geven aan anders beoordelen, meer vraaggestuurd te werken, nog sterker van consumeren naar produceren te gaan en verschillen tussen cursisten te honoreren. De opleiding De opleiding Officemanagement leidt op tot secretaresse (niveau 3) en junior officemanager (niveau 4). De cursisten kunnen zich specialiseren in medisch, juridisch en internationaal secretaresse of directiesecretaresse.vooral naar juridisch (directie)secretaresses is veel vraag vanuit het werkveld. De unit Officemanagement sluit direct aan bij de dynamische arbeidsmarkt. Er zijn bijvoorbeeld regelmatig contacten met beroepsverenigingen van secretaresses. NIVEAU Op basis van de intake en de vooropleiding wordt bepaald of een cursist de opleiding op niveau 3 of 4 gaat doen. In april/mei van het eerste jaar wordt gekeken op welk niveau de cursist dan functioneert en wordt een keuze voor het vervolg gemaakt. Het verschil in niveau zit in de complexiteit van de taken, maar vooral in de houding en persoonlijke kwaliteiten. Het heeft bijvoorbeeld sterk te maken met de mate van zelfstandigheid waarin een cursist werkt. De opleiding duurt voor beide niveaus drie jaar. Iedere cursist kan een versneld traject van twee jaar volgen.vooral cursisten met een havo-vooropleiding doen dit. KLASSEN EN GROEPEN Het rooster is de afgelopen jaren op de schop gegaan: Niet meer een uurtje Duits, dan een uurtje Engels en vervolgens twee uur Nederlands. Nee, we werken in dagdelen van half negen tot half een en van één tot vijf. Een goede invulling van die dagdelen lukt de ene keer beter dan de andere. Het eerste jaar bestaat nu uit twee groepen van ongeveer dertig cursisten. Een groep wordt onderverdeeld in twee leergroepen en drie methodische-werkbegeleidinggroepen (MWB). In de MWB vindt reflectie op de praktijkdagen plaats (zie pagina 10 en 11). Zo bevat de opleiding methodische werkbegeleiding, vakken en vaktechnische aspecten. Dat komt aan bod door 8
coaching, door instructie in leergroepen en in trainingen. De vakken zijn deels (nog) sterk aanbodgericht georganiseerd. Officemanagement biedt ze nu nog aan, los van de leervragen van cursisten. De vaktechnische aspecten als spelling, Excel/Access, representativiteit en dergelijke worden meer vraaggericht georganiseerd in de leergroepen. Een aantal vakken volgen de cursisten in het talenpracticum en studiecentrum. We hebben de afgelopen jaren al een hele serie traditionele lessen geschrapt.we geven nu nog twee uur groepsgewijs tekstverwerken, waar er vroeger zes uur per week op het rooster stonden. Als het aan mij ligt, besteden we er nog minder instructietijd aan. Met een studiewijzer, zelfstudie in het studiecentrum en door veel echte praktijkopdrachten te doen, zijn ze aan het eind van de opleiding zeer vaardig met tekstverwerken. De docenten en de onderwijsassistent geven in de eerste maand van de opleiding vóór alle cursisten de praktijk ingaan voorbereidende trainingsbijeenkomsten, zoals een telefoontraining, een intensieve training typevaardigheid, vergadertechniek en een workshop representatie. De cursisten vinden dit belangrijk en een nuttige hulp in hun praktijk. Kunt u uw naam even spellen? LEER- EN ONTWIKKELLIJNEN Officemanagement ontwikkelt momenteel keuzeaanbod op basis van geïnventariseerde leervragen. Cursisten kunnen zich dan inschrijven. Hiervoor werkt het team met leer- en ontwikkellijnen. Leerlijnen gaan over beroepsrelevante vakinhouden (kennis, vaardigheden), ontwikkellijnen betreffen persoonlijke bekwaamheden. Er zijn voor het eerste jaar leerlijnen ontwikkeld. De ontwikkellijnen zijn al vastgesteld voor de drie leerjaren: een doorlopende ontwikkellijn van persoonlijke kwaliteiten. LEREN DOOR WERKEN 9
De kerncompetenties van een beroep zijn door de het team zelf uitgewerkt in leer- en ontwikkellijnen. Het gedrag van een beginner en van een expert worden omschreven in concrete aandachtspunten. Op de leerlijnen staan de vaardigheden en de kennis van een vak omschreven. De huidige leerlijnen voor de opleiding Officemanagement zijn: Archiveren en post verwerken Computervaardigheden Mondelinge communicatie/telefoon/balie Notuleren Plannen en organiseren/regelen Schriftelijke communicatie Tekstverwerken Leerlijn mondelinge communicatie/telefoneren De beginner weet niet wie er aan de telefoon is, maakt geen of onvolledige telefoonnotities. De expert echter begroet de klant correct, maakt volledige notities, maar blijft ook rustig als er zich tegelijkertijd andere werkzaamheden aandienen. In de ontwikkellijnen zijn de attidudes en persoonlijke kwaliteiten van de (directie)secretaresse beschreven. De ontwikkellijnen voor de opleiding Officemanagement zijn: Feedback geven/ontvangen Flexibiliteit Nauwkeurigheid Oplossingsgericht handelen Pro-actief handelen Reflecteren Representativiteit Zelfbewust zijn Ontwikkellijn pro-actief handelen De beginnend (directie)secretaresse heeft een zeer beperkt beeld wat tot haar taken behoort. Ze wacht af tot ze werk krijgt. Ze werkt in het hier en nu. De expert onderneemt echter zelf initiatief, kijkt om zich heen en vraagt anderen. 10
METHODISCHE WERKBEGELEIDING (MWB) Een belangrijk onderdeel in het programma is de methodische werkbegeleiding, die in het eerste half jaar eens per week plaatsvindt en in het tweede half jaar eens per twee weken. Een MWBsessie duurt ongeveer twee uur en is vooral gericht op reflectie op de praktijkdagen. De cursisten bespreken de ervaringen op hun werkplekken, bijvoorbeeld omgaan met kritiek. Ze horen dan van elkaar hoe ze tegen soortgelijke problemen aanlopen en welke oplossingen ze vinden. Ook controleren ze het werk van elkaar. Hun studieplanning, absentie, knelpunten en ervaringen in de opleiding kunnen ook onderwerp van de MWB zijn. Er vindt ook een transfer vanuit de praktijk naar instructie plaats, bijvoorbeeld hoe kritiek op elkaar te leveren in de les. De cursisten kunnen gedeeltelijk zelf de inhoud van de methodische werkbegeleiding bepalen. De sessies worden begeleid door een docent van de opleiding. De methodische werkbegeleiding functioneert ook als leeromgeving voor het verwerven van secretariële competenties. Elke cursist moet één keer per acht weken de sessie notuleren en is de keer daarop de voorzitter. De voorzitter stelt ook de agenda op. De eerstejaars hebben van tevoren geen instructie gehad in vergaderen en notuleren. Toen de eerste cursist in september voor de eerste keer notuleerde, was er amper sprake van een lay-out. De tweede keer waren de notulen per agendapunt ingedeeld. De derde keer waren de agendapunten genummerd en spraken ze elkaar aan op taalfouten. Ze maken er een sport van om taalfouten bij elkaar op te sporen. Het Groot Secretaressedictee Een slimme notulist laat haar werk, voordat ze het inlevert, door een andere cursist controleren. Na ongeveer tien weken leveren ze heel goede notulen. Een secretaresse moet de Nederlandse taal voortreffelijk beheersen. Ze leren van elkaar en wij geven af en toe aanwijzingen, LEREN DOOR WERKEN 11
bijvoorbeeld over formeel en informeel taalgebruik. Per toerbeurt zijn de cursisten voorzitter.van de week vroeg ik of de voorzitter na enige discussie over een bepaald agendapunt dit punt wilde samenvatten. Bij het volgende agendapunt vroeg de notulist om de samenvatting. De methodische werkbegeleiding is ook belangrijk voor het docententeam. Na de MWB s vindt er een sturende vergadering plaats, waarin MWB-docenten met elkaar de stand van zaken bespreken. ROL DOCENTEN: VOORAL COACHING Het team Officemanagement bestaat uit zeven personen, die merendeels in deeltijd werken. Docenten geven deels nog groepsgewijs instructie, maar werken sinds de invoering van het nieuwe onderwijsconcept veel meer één-op-één of met kleine groepen.van de cursisten wordt zelfstandigheid en zelfstudie verwacht. Je zult ergens die tijd vandaan moeten halen. Dus moet je ook onderdelen schrappen of soms juist met zeer grote groepen werken. Het team wil cursisten actief laten nadenken en reflecteren op houding en gedrag via coaching. Coaching vormt de kern: tijdens de begeleidingsgesprekken op de praktijkplek of bij de stage (BPV), op de terugkomdagen en in de methodische-werkbegeleidinggroepen. Deze manier van onderwijs is intensief. De docent moet alert blijven op problemen, zoals conflicten bij het samenwerken of mislukte opdrachten. De docenten merken dat het veel energie en tijd kost om het concept praktijkgestuurd leren aan de cursisten uit te leggen. De tweedejaarscursisten werken beter dan de eerstejaars, omdat ze het concept beter begrijpen. De aansluiting bij de bedrijven is er met dit concept op vooruit gegaan, alleen al omdat iedereen begrippen gebruikt die ook in het bedrijf worden gehanteerd, zoals POP. Docenten zijn enthousiast over praktijkgestuurd leren. Ze halen veel werkplezier uit hun rol van coach, maar ook uit die van trainer/vakspecialist. PORTFOLIO EN POP De cursisten krijgen, mede door hun praktijkervaringen en de feedback van de coachende docenten, geleidelijk beter zicht op hun sterke en zwakke punten. Het is de bedoeling dat eerstejaars op basis van hun werkervaringen en leer- en ontwikkellijnen een portfolio opbouwen. In het kader van feedback en begeleiding wordt er gezorgd voor vertraagde tijd. Dit houdt in dat de cursisten regelmatig een individueel gesprek met een docent hebben. Dan worden twee sterke en twee zwakke punten in de ontwikkel- en leerlijnen aangegeven en wordt besproken welke twee punten de cursist wil ontwikkelen. Dit wordt vastgelegd in het persoonlijk ontwikkelplan (POP). Het is een contract dat de cursist met zichzelf aangaat. Het is de bedoeling dat het POP ook wordt besproken in de bedrijven. 12
Portfoliogesprek BEOORDELEN Bij dit andere concept van opleiden hoort anders beoordelen, waarbij de prestaties en opdrachten centraal staan. We moeten leren loslaten om van tevoren in eindtermen te denken. Daar kijken we aan het eind van een prestatie naar. Dan blijkt dat het elke keer weer meevalt. Er zijn altijd meer eindtermen afgetoetst dan we vooraf dachten. Toetsen zijn geschrapt. Er is ingezet op integraal beoordelen en gestart met aanleg van het portfolio, waarin de cursisten hun ontwikkeling aan kunnen tonen. Portfolio past goed als beoordelingsinstrument en cursisten experimenteren met het samenstellen van hun portfolio s. Ze stoppen er bijvoorbeeld telefoonnotities in die ze op de werkplek hebben gemaakt, echte brieven die ze hebben geschreven, notulen, e-mailberichten, een memo of een videoband van een telefoongesprek. De map geeft een goed beeld van de ontwikkeling van een cursist. Het Friesland College wil het bedrijfsleven betrekken bij de eindbeoordeling van de cursisten in de zogenaamde panelgesprekken. Een lastige vraag blijft voor het college hoe je individuen wat het schooldeel betreft beoordeelt, terwijl de groep een prestatie heeft geleverd. GOED OP WEG Op school is er veel veranderd. De teamleider: Als ik nu na drie jaar rondloop, zie ik dat we resultaat hebben. Ik zie groepjes meiden heel actief aan de slag. Ze hebben lol in hun opdrachten, ze confronteren elkaar, ze vinden het leuk om de theorie erbij te halen. Het snoep is verdwenen, de tassen zijn van tafel, de jassen zijn uit. Alleen het gevecht tegen kauwgom moet nog iedere dag gevoerd worden. LEREN DOOR WERKEN 13
Praktijk Het aandeel praktijk is in de opleiding uitgebreid.twee dagen per week in het eerste leerjaar en gedurende 20 weken vier dagen per week in leerjaar 2 en 3. De kwaliteitseisen aan praktijkbedrijven zijn verhoogd. In 2002 startte het experiment met de vacature-praktijkplek. In 2003 is de vacature-praktijkplek onderdeel van de opleiding geworden. Sindsdien zijn er bij Officemanagement twee soorten praktijkplekken: de vacature-praktijkplek en de gewone praktijkplekken. Friesland College werft onder bedrijven waar het voor de tweede- en derdejaarsstages al contacten mee heeft. Bedrijven melden zich ook wel spontaan. Sommige cursisten brengen zelf praktijkplekken in.veel cursisten werken op het Friesland College zelf. In totaal zijn er ongeveer 40 praktijkplaatsen, waarvan 20 binnen of gerelateerd aan het eigen Friesland College.Van de 20 buiten Friesland College zijn er in 2003 ongeveer 10 nieuw. De praktijkorganisaties wisselen nogal, soms zijn het eenmalige praktijkplaatsen. Ook in de volgende leerjaren neemt de praktijk een grote plek in: Jaar 1 2 3 Praktijk 2 dagen in de week gedurende het gehele jaar eerste half jaar 20 weken (4 dagen), één maal per 4 weken terugkomdag (reflectie) tweede half jaar 20 weken (4 dagen), één maal per 4 weken terugkomdag (reflectie) Praktijkgehalte Officemanagement Daarnaast wordt het tweede en derde jaar ingevuld met veel prestaties of projecten. Deze brochure gaat in op de praktijk in het eerste jaar. DE VACATURE-PRAKTIJKPLEK Een speciale vorm van praktijk is de vacature-praktijkplek. Het is een praktijk die via de vervulling van een bij een bedrijf bestaande vacature wordt ingevuld. In de vorm van een experiment is de unit hier in het schooljaar 2002/2003 mee begonnen. In 2003/2004 werken negen (van de zestig) cursisten op een vacature-praktijkplek. Zes cursisten lopen praktijk bij de educatieve afdelingen van twee asielzoekerscentra (AZC s). De vacature-praktijkplek voor drie andere cursisten is bij verschillende afdelingen van het Friesland College zelf (Educatie, Administratief Serviceteam, Personeelszaken). De organisaties die een vacature-praktijkplek aanbieden krijgen twee cursisten voor de prijs van één werknemer, of zoals bij de AZC s: voor acht uur werk betalen ze vier uur. De werkgever betaalt het minimumloon aan het team. Cursisten krijgen geen salaris, maar extra begeleiding. Het team heeft hiervoor een speciale medewerker (onderwijsassistent) aangesteld, 14
betaald met het geld van de bedrijven (werkgevers). De onderwijsassistent bezoekt elke vacature-cursist een keer per twee of drie weken. De andere cursisten krijgen één keer per praktijkperiode (een half jaar) bezoek van een docent, tenzij zich een probleem voordoet. De cursisten op een vacature-praktijkplek krijgen aan het eind van hun praktijkperiode een bonus, door de afdeling te betalen uit het vacaturegeld. Bij het gewone praktijkbedrijf krijgen de eerstejaars van het bedrijf soms een praktijkvergoeding, soms een cadeau of bonus bij vertrek. In principe zou de unit wel meer vacature-praktijkplekken willen. Er zijn er nog geen ideeën hoe het aantal uitgebreid zou kunnen worden. OFFICE FOR YOU Een ander goed voorbeeld van praktijkgestuurd leren is het werken op het secretariaatsbureau van de unit Officemanagement zelf: Office for You (gewone praktijkplek). De stagiairs ontvangen s morgens een aantal opdrachten, waar ze van begin tot het eind verantwoordelijk voor zijn (prestaties). Als ze vastlopen, vragen ze hulp aan de tweedejaars of aan een docent-coach. ( ) Die docent zegt dan niet wat ze moeten doen, maar stelt vragen ( ). Een docent, die coach is, laat cursisten zélf oplossingen zoeken. En die coach vraagt door. Soms hebben ze specialistische hulp nodig. Dan zoeken ze een vakspecialist, bijvoorbeeld een ICT-docent of een docent secretariaatspraktijk. Of ze pakken een boek, waarin staat hoe je mailings en etiketten maakt. Trial-and-error is een beproefde methode. Zelf oplossingen zoeken is een belangrijk gegeven. Het bedrijfsleven vraagt dat ook van zijn medewerkers. De clou van het geheel is natuurlijk dat een cursist die een keer zelf heeft uitgezocht hoe je een mailing moet maken, dat de volgende keer ook kan. Werkoverleg bij Office for You LEREN DOOR WERKEN 15