Inspiratiebijeenkomst Vakdocenten hebben de toekomst M CCA EXPERTISENETWERK CULTUUREDUCATIE Vakdocenten hebben de toekomst Donderdag 24 februari 2011, Amsterdam Op 16 februari 2011 organiseerde Mocca een inspiratiebijeenkomst voor alle kunstvakdocenten in het primair onderwijs. De bijeenkomst vond plaats in de Poesjkinzaal in de Hermitage. Er waren 31 vakdocenten. Het was een inspirerende bijeenkomst en het was meteen duidelijk dat er echt een behoefte leeft onder vakdocenten om uit te wisselen. De reden dat Mocca deze bijeenkomst organiseerde was omdat vakdocenten tegenwoordig geen gegeven meer zijn in het onderwijs. Binnen de scholen die nog vakdocenten hebben spelen ze echter een belangrijke rol in de cultuureducatie die de kinderen op deze scholen krijgen. Daarnaast leeft er onder vakdocenten een behoefte aan uitwisseling. Ze willen leren van elkaar hoe ze zaken die ze tegenkomen in hun werk kunnen oplossen. In het welkomstwoord van directeur van Mocca Peggy Brandon werd dit ook uiteengezet: Vakdocenten zijn bijzonder en moeten gekoesterd worden. Ze zijn de specialisten die in het onderwijs invulling geven aan creativiteit. En die ontwikkeling van de creativiteit van een volgende generatie is belangrijker dan ooit te voren. Voor Mocca zijn vakdocenten belangrijke pilaren in de school. Vakdocenten zorgen dat schoonheid en beleving een plek krijgen in de school en binnen het team. Dat zien wij in onze contacten en dat wordt ook gezien door de beleidsmakers in cultuur. Verder sprak Peggy nog over enkele trends in de cultuureducatie in Amsterdam: Cultuureducatie blijft belangrijk! Op cultuur wordt bezuinigd maar niet op cultuureducatie. Zeker in samenhang met burgerschap. Cultureel erfgoed en ambachten De aandacht voor ambachten en cultureel erfgoed biedt enorme kansen voor beeldende vorming, maar ook voor muziek en toneel. Van stoelen maken tot vilten, van fluit spelen tot dans, steeds meer scholen zoeken de kennismaking met juist deze disciplines. Basispakket muziek, cultureel erfgoed en beeldende vorming De gemeente ziet een belangrijke rol voor vakdocenten in het basisonderwijs en heeft een eerste schets neergelegd waar vakdocenten een belangrijke rol hebben bij de kennismaking met erfgoed, beeldende vorming en muziek. De wens is een uur per week per vak en dat kan niet zonder specialisten in de school die het zelf uitvoeren of laten uitvoeren. Pilot Muziekeducatie Met de pilot muziekeducatie op 7 Amsterdamse scholen worden in de loop van dit jaar bekeken hoe een raamleerplan er uit moet zien. Ook dat staat of valt met de inzet van vakdocenten. De andere disciplines volgen de komende jaren. Peggy Brandon 1
Als er geen vakdocenten zijn mist het onderwijs De eerste stelling waarover gesproken werd was Als er geen vakdocenten zijn mist het onderwijs. De zin is op heel veel verschillende manieren afgemaakt door de vakdocenten. Een van de vakdocenten stelde: Dan mist de school de jus! Dan is het alleen maar droge kost!. Een andere vakdocent zei: Dan mist de school kleur, want de vakdocent inspireert de leerlingen maar ook groepsleerkrachten!. De vakdocenten raakten niet uitgepraat over het feit dat ze erg nodig zijn in de school. Dat vinden zij allemaal, in tegenstelling tot sommige collega groepsleerkrachten. Er kwam regelmatig naar voren dat de groepsleerkrachten denken dat als de leerlingen bevo, gym of drama hebben gehad de leerlingen de hele ochtend niks hebben gedaan. Met deze instellingen hebben de vakdocenten veel moeite. Wat verder opviel was dat er door de vakdocenten gekeken werd naar de meerwaarde van de vakdocent voor de school zelf en de leerling. Naast les in kunst en cultuur mist het onderwijs onder andere verder te kijken dan taal en rekenen en mist de school het gezicht en het hart. Daarnaast kan een vakdocent de ik van de leerling stimuleren en krijgen de kinderen kansen om te ontdekken wat hun talenten zijn. De leerlingen leren zich uitdrukken en oplossingen te bedenken. Hieronder het volledige overzicht van de antwoorden van de vakdocenten. Als er geen vakdocenten zijn mist het onderwijs Les in kunst en cultuur De jus! Dan is het droge kost! kleur, want de vakdocent inspireert de leerlingen, maar ook de groepsleerkracht. Wij kennen de kinderen beter dan de meeste andere leerkrachten. Wij hebben ze meerdere jaren als leerling Veel, ondanks dat de vakdocent de groepsleerkracht lui maakt Het gezicht en het hart Kansen om te leren Het verder kijken dan taal en rekenen- Verdieping, verbreding, samenhang en leren kijken Expertise en diepgang in het kunstvak De ander met andere ideeën Een deel van de inhoud en kansen 2
Als er geen vakdocenten zijn mist het onderwijs (vervolg) Het uitgaan van het wel kunnen Experimenteren talentontwikkeling op een positieve manier Durf om ruimer te denken en te kijken Kennis van cultuur De leerkracht om verder te gaan. Culturele intelligentie Op een andere manier werken en leren Kennismaken met de kunstdisciplines door het te doen Kunstbeschouwing Aankleding van de school. Een vakdocent die de ik van de leerling stimuleert en helpt ontwikkelen Begeleiding van het creatieve proces Iemand die kijkt naar de talenten van de kinderen en hun mogelijkheden kansen voor de leerlingen om te ontdekken wat hun talenten zijn. Manieren om zich uit te drukken voor de leerlingen. Iets om trots te laten zien aan ouders en kinderen. Creativiteit, loskomen van gebaande paden. creativiteitsontwikkeling, vrolijkheid, voldoening, respect en durf. Brede ontwikkeling Interesse in de omgeving van de leerlingen het ontwikkelen van sociale vaardigheden van de leerlingen. Leren formuleren (zelfreflectie). De mogelijkheid voor leerlingen om de eigen stem vinden. Dat leerlingen ontdekken waar ze ook goed in zij behalve taal en rekenen. Een handreiking voor groepsleerkrachten Inspiratie en bevlogenheid voor de groepsdocenten De mogelijkheid voor leerlingen die weinig kansen hebben of geen studiebollen zijn om hun geluk wel uit kunst en cultuur te halen 3
Hoe maak je je werk zichtbaar binnen en buiten de school? Hoe maak ik mijn werk zichtbaar binnen de school en buiten de school? In het eerste ronde tafel gesprek ging het over wat het onderwijs mist als het geen vakdocenten heeft. Maar hoe maak je deze meerwaarde zichtbaar binnen, maar ook buiten de school? Een veel gehoord probleem is dat groepsleerkrachten niet betrokken zijn en een houding hebben van dat ze dat ook kunnen. Daarom is belangrijk om binnen de school de meerwaarde van de vakdocent te laten zien. Als je zichtbaar kan maken wat er binnen de kunstvakken gedaan wordt en welke doelen er bereikt worden, dan wordt de meerwaarde van kunstonderwijs door vakdocenten misschien meer erkend binnen en buiten de school. In deze tweede ronde tafelsessie werd gesproken over de vraag hoe je als vakdocent jouw werk zichtbaar kan maken binnen en buiten de school. Hier kwamen heel veel ideeën en suggesties uit naar voren. Loes Tonneijck van de 5e Montessorischool Watergraafsmeer vertelde aan haar tafel dat zij de groepsleerkrachten op haar school workshops geeft om zelf creatieve lessen te kunnen verzorgen. Leerkrachten kunnen haar zo een handje helpen, raken betrokken bij cultuureducatie en zien het nu in van kunst en cultuur op school. Alle lessen bewaart Loes in mappen die op een centrale plek staan, zodat de groepsleerkrachten hier altijd gebruik van kunnen maken. Stap 1: vitrinekast kopen! Beeldmateriaal in school/plekken creëren Zorgen dat de groepsleerkracht het vakgebied serieus neemt en deze houding overbrengt op de leerling Idols programma op de school Presentatie: centraal thema Als vakdocent constant aanbieden. Exposities Openbare les / presentatie van de afgeronde producten van de leerlingen waar ouders kunnen komen kijken. Een idee is om dit 1 keer per 8 weken te doen of eens per maand bij de maandafsluiting. nieuwsbrieven/portfolio of kunstmap (aan het eind van de schoolperiode mee) Algemene ouderavond gebruiken om producten te presenteren Leerlingen geven dramales aan ouders. Bazaar van zelfgemaakte spullen organiseren voor de ouders van de kinderen. Parade idee op school. In elke klas een voorstelling. Andere scholen uitnodigen. Kinderboekenweek-krant Buurtprojecten waarbij de bewoners in de buurt betrokken worden. Of bijvoorbeeld de werknemer van een museum. Gebruik de buurt. Kinderkunstroutes. Weblog tentoonstellen om zichtbaar te zijn voor ouders en politiek. Film/video-opnames maken en vervolgens aan ouders tonen. Studiedag voor collega s organiseren Via de schoolwebsite: laat wat de kinderen doen van via de website zien 4
Onderwerpen toekomstige bijeenkomsten De inspiratiebijeenkomst eindigde met een rondvraag geleid door Dominique Almeida om te inventariseren of er ten eerste behoefte was aan een vervolg bijeenkomst en ten tweede wat dan gespreksonderwerpen konden zijn. Dat er behoefte was aan een vervolgbijeenkomst was tijdens deze inspiratiebijeenkomst al snel duidelijk. Gespreksonderwerpen voor een volgende bijeenkomst die genoemd werden door de aanwezige vakdocenten waren: Collegiale consultatie Vakinhoudelijke thema s Vak overstijgend werken Visie ontwikkeling Websites/weblog/forum Zichtbaarheid van het vak binnen de school en in de buurt Methodisch werken uitdiepen Wetenschappelijk onderzoek ICT training Organisatie & strategie Met politiek aan de tafel zitten Eigenaar van eigen vak Met groepsleerkrachten aan tafel 5
Bijlage Presentatie Jolanda van Metelen Vakdocent op de Dorus Rijkersschool Ik werk als bevo-/muziekleerkracht op de DorusRijkersschool in Amsterdam Noord. Acht jaar geleden ben ik als zij-instromer op deze school begonnen. Na het behalen van mijn Pabo diploma kreeg ik samen met een collega een eigen klas. Ook werd ons toen door de interim directeur gevraagd of wij het vak Beeldend Vormen weer op de kaart wilden gaan zetten. We kregen hier een eigen lokaal en budget voor! Wij zijn samen deze uitdaging aan gegaan en hebben het eerste jaar ons als doel gesteld de kinderen en collega s weer enthousiast te krijgen voor dit vak. De kinderen waren al meteen enthousiast; bij de collega s duurde het wat langer. Helaas ging mijn naaste collega na een jaar weg en werd mij de vraag gesteld of ik Bevo alleen wilde gaan geven, maar nu zonder eigen klas ernaast. Ik vond het heel spannend om dit alleen te gaan draaien, maar het is gelukt. Deze presentatie richt ik mij voornamelijk op de Bevolessen binnen onze school. Zowel de Bevo- als de muzieklessen staan bij ons op school op het lesrooster. Ik werk met een twee- wekelijks rooster voor de Bevolessen. Alle klassen (op groep 3 na) hebben één keer in de twee weken anderhalf uur les. Zo heb ik genoeg tijd voor een instructie, de verwerking, een nabespreking en om samen met de kinderen op te ruimen. De groepen drie hebben elke week Bevo lessen. Ik heb een eigen lokaal, waar ik kan doen en laten wat ik wil. De directie laat mij geheel vrij! Ook kan ik elk jaar in overleg met onze directeur nieuwe materialen bestellen. Ik probeer ook veel met kosteloos materiaal te werken. Wat dit betreft heb ik een goede samenwerking met onze conciërge. Die komt altijd met de meest mooie materialen, die hij weer ergens gevonden of zelf over heeft. Onze school stond in een achterstands buurt. Op het moment wordt de wijk grondig gerenoveerd, waardoor we ook een ander populatie kinderen op school krijgen. Voorheen kregen we alleen allochtone leerlingen binnen (voornamelijk van Turkse en Marokkaanse afkomst), de laatste tijd komen er ook kinderen uit andere delen van de wereld de school binnen. We hebben nu zo n 22 nationaliteiten bij ons op school. Het verschil in creatieve achtergrond tussen deze leerlingen is duidelijk te merken. Veel kinderen bij ons op school missen de basis die ze nodig hebben om te ontdekken waar hun talenten liggen. D.m.v. cultuureducatie proberen wij onze kinderen success te laten ervaren en de creativiteit, het zelfvertrouwen en het zelfbewustzijn te ontwikkelen. Helaas hebben de meeste kinderen nog steeds geen schaar, lijm of kleurpotloden thuis. Deze achterstand is duidelijk te merken tijdens de Bevolessen. Een deel van onze leerlingen gaat, voor ze bij ons op school komen, naar de voorschool. Op deze manier hopen we de achterstanden, zowel op cognitief als creatief gebied, weg te werken. Bevo- en muziek lessen worden door de ouders ook vaak niet als volwaardige vakken gezien. Het beeld dat ze er niets leren heerst helaas nog. Ik ben dan ook in samenwerking met onze oudercontact functionaris bezig om hier verandering in te brengen. Zo heb ik een paar maanden geleden tijdens een muziekles voor de kleuters de ouders erbij uitgenodigd. De ouders die in de les verschenen, waren erg enthousiast en verbaasd over wat we in de les deden. Ze zagen hoeveel er met taal gewerkt werd tijdens een muziekles. Eén van de ouders had na de les ook zeker het plan om het kind aan te gaan melden op de muziekschool. Deze samenwerking wil ik zeker met andere klassenlagen en bij de Bevolessen gaan realiseren. 6
Bijlage Bij het plannen van mijn lessen bedenk ik ook lessen, die de ene keer gericht zijn op het eindproduct en de volgende keer op het proces gericht zijn. Dit ben ik gaan doen omdat ik bemerkte dat onze ouders heel erg naar het eindproduct kijken. Als zij het eindproduct er niet uit vinden zien wordt het werkstuk van het kind niet eens mee naar huis genomen, maar belandt het regelmatig in de bosjes om de school. Ik heb bemerkt dat als ze het eindproduct wel mooi vinden de waardering van het werk van hun kind vanzelf gaat komen. Ook probeer ik erg te stimuleren dat de werken binnen onze school opgehangen worden. Onze leerlingen vinden gauw dat wat ze maken niet mooi is. Het zelfvertrouwen op dit gebied kan nog veel beter. Hier zie ik al een duidelijke ontwikkeling in. Een leerling van groep 8 heeft mee gedaan met de jaarlijkse Fiep Westendorp illustratie wedstrijd en is vierde geworden van de veertig deelnemende scholen. Dat geeft toch een kick! Onze school is een brede school waarbinnen Kunst en Cultuur en talentenontwikkeling een belangrijke plek inneemt. Hier hebben wij bewust voor gekozen. De meeste leerlingen zullen van huis uit niet gewend zijn om naar een museum te gaan. Dit doen wij wel als school. De kinderen krijgen na acht jaar DorusRijkers school toch genoeg culturele bagage mee voor hun verdere leven. Een aantal voorbeelden van hoe wij op school werken. Met de groepen drie hebben wij een geweldig project over Vincent van Gogh. Ik geef in samenwerking met de leerkrachten een aantal beeldend vormen lessen over Vincent van Gogh. De leerkrachten vertellen over zijn leven en het project sluiten wij af met een bezoek aan het Van Gogh Museum. Hier krijgen de kinderen een toer van een uur aangeboden, waarin een dame uit de tijd van Vincent van Gogh de kinderen een aantal schilderijen laat zien. De kinderen zijn altijd erg enthousiast en weten ook veel over de schilderijen te vertellen. Ze hebben het nog weken over het bezoek aan het museum. Een collega die komt vragen of ik de begrippen plattegrond en schutkleuren in de bevolessen wil behandelen. In de hoop dat deze begrippen voor de kinderen duidelijk worden. Afstemming met de leerkrachten van groep 3 aan het begin van de schooljaar met het aanleren van de eerste woorden. Momenteel werken we aan een leerlijn muziek, drama dans en bevo met alle vakleerkrachten en de leerkracht van groep 8. We gaan kijken waar de verbindingen tussen de vakken kunnen liggen en hoe dit zijn weerslag kan krijgen in de musical van groep 8. Er is een start gemaakt met een verslag van de dramalessen bij het schoolrapport. Dit willen we verder uitwerken voor de andere kunst- en cultuurvakken, zodat er een nieuw rapport ontstaat met losse bijlagen. Ik zit als Bevoleerkracht in verschillende commissies, zoals de techniek, musical en de brede school werkgroep. Vooral in de laatste werkgroep kun je als vakleerkracht veel betekenen. Tijdens de projecten binnen onze school sluit ik met de Bevolessen aan bij het thema. Zo zijn onze leerlingen op verschillende disciplines bezig met het onderwerp van het project. 7
Bijlage Als je het bovenstaande hoort zal je denken dat de samenwerking met alle collega s goed verloopt, maar het blijft moeilijk om een aantal collega s bij de lessen te betrekken. Een aantal collega s ondersteunt mij bij de lessen en doet en helpt enthousiast mee, maar er is ook een aantal dat het ziet als extra tijd die ze aan andere zaken kunnen besteden. Met deze houding heb ik het wel eens moeilijk en ik hoop nog steeds dat dit verandert. Ook stoor ik me aan het feit dat er gezegd wordt dat er niet gewerkt is als de kinderen een creatief vak hebben; alsof ze daar niet hard werken. Het idee dat rekenen en taal alleen werken is heerst zelfs nog op een school waar kunst en cultuur hoog in het vaandel staat. Aan het eind van het schooljaar is het weer spannend is of ik het schooljaar erop weer Bevo en muziek kan gaan geven. Ik sta op de formatie gewoon als leerkracht en niet zoals de gymleerkracht als vakleerkracht. Wat wel erg positief is dat de keuze van het team bij ruimte in de formatie toch naar Bevolessen door een vakleerkracht uitgaat. Waar ik mij ook over verbaas is dat bij elke training/scholing voor het team de aanbiedende instanties absoluut geen rekening houden met vakleerkrachten. Tijdens de scholing voor woorden in de weer was er niets voor ons geregeld. De scholing is ook erg moeizaam gegaan. Lesbezoeken kregen we wel, maar nabesprekingen gingen moeilijk met de vakleerkrachten, want wij konden niet onder lestijd weg van onze klassen. Onze lessen zijn toch moeilijk over te nemen. Uiteindelijk hebben de gymleerkracht en ik besloten om de training wel mee te doen, meer niet het assessment te gaan doen, want wij konden hierdoor niet voldoen aan alle eisen. Wat ik net al aangaf: al ben ik een onderdeel van het team, ik mis wel eens een collega waar ik mee over de problemen, waar ik bij de bevo tegen aan loop, kan praten. Zo heb ik een paar jaar geleden contact gezocht met Machteld van de IJpleinschool en wij hebben nu regelmatig contact. Tot slot wil ik nog even kwijt dat ik elke dag nog geniet van onze leerlingen. Het enthousiasme waar ze mee binnen komen, aan de slag gaan en steeds meer gaan presteren. Als de leerlingen b.v. na een les over Keith Haring de volgende dag enthousiast komen vertellen dat ze op internet informatie zijn gaan zoeken geeft mij dat zeer veel voldoening! Of als een groep acht aan het eind van het schooljaar aangeeft dat ze goede herinneringen aan de Bevo- en muzieklessen hebben dan weet ik zeker dat we het goed doen! 8
Bijlage Contactgegevens aanwezige vakdocenten De contactgegevens van de vakdocenten hebben wij niet in de online versie opgenomen in verband met privacy. Mocht een vakdocent de contactgegevens van de collega vakdocenten willen hebben, kunnen ze Martijn Pool mailen (martijn@mocca-amsterdam.nl) en die zal ze toesturen. Aanwezig vanuit Mocca Peggy Brandon (directeur) Ben Hekkema (accountmanager onderwijs) Thijs van der Vossen (accountmanager onderwijs) Kiran Sukul (accountmanager cultuur) Martijn Pool (accountmanager cultuur) Dominique Almeida M CCA EXPERTISENETWERK CULTUUREDUCATIE Kleine Gartmanplantsoen 21 1017 RP Amsterdam T 020-620 9567 info@mocca-amsterdam.nl www.mocca-amsterdam.nl www.cultuurkaartamsterdam.nl 9