VNG/COA project Ondersteuning gemeenten bij ves:ging opvangloca:es voor asielzoekers Kennisconferen:e Noord-Holland Noord Van vluchteling naar medelander Kees Lammers 10 juni 2016 1
Inleiding Het project Ondersteuning gemeenten bij de ves:ging van opvangloca:es voor asielzoekers is een samenwerking van de VNG en het COA (start september 2015, afronding juni 2016). Het project was aanvullend op de bestaande ini:a:even van het PlaTorm Opnieuw Thuis en het OTAV (OndersteuningsTeam Asielzoekers en Vergunninghouders). De focus van het project heew gelegen op het bestuurlijke besluitvormingsproces voor de ves:ging van een opvangloca:e in een gemeente en de communica:e daarover met de gemeenteraad en inwoners. Met 17 gemeenten zijn interviews gehouden over het proces van besluitvorming en communica:e binnen de gemeente met raad en omwoners. Deze gesprekken waren met de bestuurder (veelal burgemeester en soms wethouder) en de projectleider van de gemeente. In provincie Noord-Holland gesproken met Alkmaar, Den Helder en Heerhugowaard. In de gesprekken is het besluitvormingsproces doorlopen en gevraagd naar het waarom van bepaalde keuzes. Nadruk lag op de geleerde lessen van de gemeente. Dit konden lessen zijn waar ze tevreden over waren en die ze zouden adviseren aan andere gemeenten of lessen die ze een volgende keer anders zouden doen. Met een aantal organisa:es naast de VNG en COA - die belangrijke netwerken binnen gemeenten hebben zijn gesprekken gevoerd. Het betrof hier Nederlands Genootschap voor Burgemeesters (NGB), Wethoudersvereniging en Vereniging Projectmanagement Nederlandse Gemeenten (VPNG). Sinds de start van het VNG/COA-project hebben de nodige ontwikkelingen plaatsgevonden die invloed hebben gehad op het vreemdelingenvraagstuk en ook op het VNG/COA-project (o.a. Bestuursakkoord, gebeurtenissen in Parijs en Keulen, informa:eavonden die in de media veel aandacht krijgen). 2
Algemene constateringen (uit gesprekken met gemeenten (bestuurders en projectleiders)) Veel besluitvormings- en communica:etrajecten over de ves:ging van opvangloca:e gaan goed. Veel onbekendheid met het fenomeen asielzoeker/vergunninghouder. Onbekend maakt onbemind. Beeldvorming wordt sterk bepaald door wat in de (landelijk) media komt. Dit komt niet overeen met werkelijkheid. Posi:eve ervaringen komen (te) weinig aan bod in media. Kracht van de herhaling kan hier een mo^o zijn. Veel overeenkomsten (o.a. beeldvorming en weerstand) met andere NIMBY-trajecten ( not in my backyard ). Groot verschil is de landelijke (media)aandacht. Elke gemeente heew zijn eigen lokale democra:e. Gemeenten gaan verschillend om met de besluitvorming in college en/of raad, die allen kunnen werken. De rol van de burgemeester is cruciaal in het haalbaar en acceptabel krijgen. Gemeenten vragen :jdens besluitvormingsprocedures weinig tot geen advies aan collega s of andere par:jen. Gemeenten vinden hun eigen wiel uit. Bestuurders/projectleiders delen ervaring en kennis rela:ef weinig met andere gemeenten. Samenwerking tussen gemeente en COA gaat redelijk tot goed. Bij aantal gemeenten heew COA geen goed imago. VNG wordt weinig geconsulteerd gedurende het besluitvormingsproces. Goede evalua:es van doorlopen processen en procedures worden weinig gedaan. Door de ontwikkeling van OTAV (en uitbreiding diensten), het afsluiten van het Bestuursakkoord en de introduc:e en werking van regionale regietafels zijn enkele, maar niet alle, onderdelen van bovenstaande constateringen verbeterd. 3
Samenvacng geleerde lessen (1) (uit gesprekken met gemeenten) De geleerde lessen zijn opgedeeld in vier categorieën. Hieronder een (sterk) verkorte weergave. 1. Strategie: Maak een bewuste keuze als college wie het besluit gaat nemen (door college of door raad). De rol van burgemeester is cruciaal. Gemeentebesturen zouden meer voorbereid moeten zijn op een eventuele vraag voor de ves:ging van een opvangloca:e. Dit kan o.a. in de vorm van een passage in het collegeprogramma. Een goede rela:e met COA, VNG (OTAV) helpt. Personen met ervaring in en met opvangloca:es heew toegevoegde waarde. Investeer (fors en vanaf het begin) in communica:e. Denk aan volledigheid en transparan:e, volgorde van betrokken par:jen informeren/betrekken, helderheid waarover wel en niet gesproken kan worden. 2. Regie: Zorg voor een goede en strakke regie bij bestuurder en projec^eam. Afstemming hierover met COA is nodig. Een kortere doorloop:jd is aan te bevelen om een helder besluit te hebben en onzekerheid (snel) te reduceren. Eensgezindheid in het college over dit vraagstuk draagt bij aan een goed en voortvarend proces. Maak afspraken binnen het college en met de raad over wie wat mag doen. Door vooraf hier helderheid over te hebben kan dit de doorloop:jd posi:ef beïnvloeden. Afspraken (en korte lijnen) met ambtelijk projec^eam is nodig. Binnen het ambtelijk projec^eam dienen verschillende disciplines aanwezig te zijn en organiseer tegenspraak. 4
Samenvacng geleerde lessen (2) (uit gesprekken met gemeenten) 3. (Delen van) Kennis en ervaringen: Zorg als bestuurder dat je goed voorbereid bent en kennis hebt van de opvang. Organiseer werkbezoeken aan gemeenten met een AZC, inventariseer wat mogelijkheden zijn binnen eigen gemeentegrenzen, werk kansen (sociaal, cultureel, economisch) uit en heb oog voor zorgen in eigen gemeente. Ervaringen uit het verleden met de opvang heew een posi:ef effect op de beeldvorming en besluitvorming. Het hebben van facts en figures is belangrijk. Evalueer doorlopen trajecten met elkaar. 4. Communica:e: Vanaf het begin een communica:eadviseur mee laten doen. Social media goed in de gaten houden en proac:ef op acteren. Ga (direct) het gesprek aan met personen die nega:ef over vluchtelingen en opvang spreken (persoonlijk contact werkt). Organiseer de posi:eve geluiden ( rolmodellen / ambassadeurs ) in de gemeente. Veiligheid en angst zijn aanwezig bij dit vraagstuk, feitelijke ervaringen/werkelijkheid zijn anders. Neem dit serieus en verstrek feiten. Beeldvorming kan (posi:ef) beïnvloed worden door bezoeken bij opvangloca:es elders. Nega:eve publiciteit heew ook (nega:ef) effect op andere gemeenten in de buurt en in het land. 5
Adviezen voor vervolg S:muleer het leren van elkaar. Door meer proac:eve kennis- en ervaringsoverdracht tussen gemeenten onderling en andere par:jen (o.a. COA, VNG/OTAV) kan meer geprofiteerd worden van elkaars (leer)ervaringen. Belangrijk hierbij is dat vooral het gesprek hierover met elkaar wordt gevoerd. Daarnaast is het vastleggen in handreikingen, checklist en factsheets goed. Verbeter rela:enetwerk tussen betrokken par:jen. Dit heew betrekking op de rela:e tussen COA en gemeenten, maar ook op het netwerk tussen VNG, COA en andere belangenorganisa:es (NGB, Wethoudersvereniging, VPNG, Vereniging van gemeentesecretarissen, Vereniging van raadsleden, G4, G32, PlaTorm31, enz.). Facts and Figures toegankelijker maken. Er is veel onbekendheid en grote behoewe aan overzichtelijke informa:e die eenduidig is en gemakkelijk opvraagbaar. Er is veel informa:e, erg verspreid, niet al:jd consistent en las:g te ontsluiten. De kracht van de herhaling is belangrijk. Onderzoek (en publiceer) de effecten van de opvang van asielzoekers. Gemeenten en het COA hebben bijna 30 jaar ervaring met opvang van asielzoekers/vergunninghouders en toch blijkt de (publieke) beeldvorming over de opvang asielzoekers niet overeen te komen met de prak:jk. Borg kennis en ervaringen voor de korte en middenlange termijn. Op welke wijze kan de kennis en ervaringen worden vastgelegd zodat deze voor nu, maar ook voor later (over 5 10 jaar) weer gebruikt kunnen worden. Op deze wijze hoew straks het wiel niet opnieuw te worden uitgevonden. 6
Sugges:es uit Advies- en ac:elijst Organiseren buddy-systeem / piket-dienst ( twinning ) onder bestuurders (gevraagd en ongevraagd). Hierbij wordt (pro)ac:ef een (ervaren) bestuurder gekoppeld aan een bestuurder van een gemeente die in een wervingstraject zit of gaat doorlopen. Dit kan ook voor projectleiders. (Blijf) bijeenkomsten organiseren waar best prac:ces en gezamenlijke vraagstukken worden uitgewisseld. Proac:ef organiseren en aanbieden van bezoeken aan opvangloca:es. Menigeen is nog nooit op een centrum geweest. Door rondleidingen aan te bieden kan de beeldvorming (posi:ef) worden beïnvloed. Laat gemeenten met een opvangloca:e (in samenwerking met COA) periodiek (eenmaal per (half) jaar?) een bijeenkomst organiseren voor de regio over de opvang in haar gemeente. Verzamelen en voorzien van een leeswijzer van bestaande onderzoeken en ar:kelen over inzet poli:e en criminaliteit en ves:ging van opvangloca:es. Verzamelen en voorzien van een leeswijzer van bestaande onderzoeken en ar:kelen over effecten op sociaal, cultureel en economisch gebied van een opvangloca:es in en gemeente. Op basis van de verzamelde onderzoeken en ar:kelen (poli:e, criminaliteit, effecten voor een gemeenten) bepalen welke wi^e vlekken er zijn of actualisa:es nodig zijn. Introduceren structurele evalua:es van doorlopen trajecten met gemeenten. Door een format te ontwikkelen voor een dergelijke evalua:es wordt meer gestuurd op het doen van een dergelijke evalua:e. Doelstelling is het ophalen van geleerde lessen, wat is goed gegaan en wat kan een volgende keer beter? 7