5 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT Juli/Aug. 2008 jaargang 6 Met Locator en PDA het spoor op Trimble Gebruikersdag Leica Geosystems Geospatial Imaging wordt ERDAS Focus op Publieke Veiligheid www.gismagazine.nl
WWW.BENTLEY.NL BENTLEY. GIS VOOR ONTWERP, REALISATIE EN BEHEER VAN INFRASTRUCTUUR. Bentley levert, samen met haar partners, op open standaarden gebaseerde oplossingen voor beter en sneller netwerkontwerp en -beheer. Bentley s geïntegreerde GIS oplossingen voor ruimtelijk beheer en een duurzame infrastructuur zorgen voor een snelle ROI door optimalisatie van uw werkprocessen. Creëer en Beheer: Met Bentley Fiber, Electric en Gas worden ondergrondse netwerken op eenvoudige manier ontworpen en bijgehouden. Bentley Geospatial Server brengt ruimtelijke informatie uit verschillende bronnen samen via een unieke document management aanpak. Bent u benieuwd hoe u uw GIS nog beter voor uw organisatie kunt laten werken? Neem dan contact op via 0345 544 744. GIS PRODUCTEN Bentley Fiber Bentley Inside Plant Bentley Electric Bentley Gas Bentley Geo Web Publisher Bentley Geospatial Server Geo Web Publisher for Communications Bezoek ook ons Utilities & Telecommunications Seminar op 16 september 2008 in Hoofddorp. BENTLEY RECOGNIZED IN TOP 3 DARATECH GIS/GEOSPATIAL STUDY ADVANCING GIS FOR INFRASTRUCTURE SM 2008 Bentley Systems, Incorporated. Bentley, the B logo, Advancing GIS for Infrastructure, Bentley Fiber, Bentley Inside Plant, Bentley Electric, Bentley Gas, Bentley Geo Web Publisher, Bentley Geospatial Server, are either registered or unregistered trademarks or service marks of Bentley Systems, Incorporated or one of its direct or indirect wholly-owned subsidiaries. Other brands and product names are trademarks of their respective owners.
Colofon GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België. Directie/uitgever: Ruud Groothuis rgroothuis@gismagazine.nl Redactie: redactie@gismagazine.nl Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Hoofdredacteur: Remco Takken rtakken@gismagazine.nl Eindredacteur: Eric van Rees evanrees@gismagazine.nl Aan deze uitgave werkten mee: Paul Geurts Job van Haaften Dennis de Kool Lambert-Jan Koops Huibert-Jan Lekkerkerk Leny Ocasiones Ubo Pakes Joc Triglav Robin Wevers Met vaste bijdragen van: Erik Oostvogel Marc Vloemans Berend Vonk Miron Ziekman Advertentie-exploitatie: wwesterhof@gismagazine.nl Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Wilfred Westerhof Abonnementenservice: services@gismagazine.nl Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Jacqueline Bruinsma Vormgeving: Sander van der Kolk Druk: Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Uitgever: CMedia Productions B.V. Noordzijde 2b, 8302 GL Emmeloord Postbus 231, 8300 AA Emmeloord Tel: (0527) 619 000 It s the data, stupid! OK, de schoolvakanties zijn begonnen, maar zullen we toch nog één keertje zeuren over het onderwijs en de geo-sector? Goed, daar komtie. Kijk even scherp rond in de haven of, als je op de camping of in een huisje zit, check de bar bij het zwembad. Zijn er ook economieleraren? De kerels herken je vaak al op afstand. Bruin hoornen brilletje, Ed Nijpels-lok en zo n vlotte liberale rode broek. Bij vrouwelijke docenten is het iets lastiger, want die zijn over het algemeen gewoon representatief. Dit terzijde. Dit volkje heeft ons nodig! Zij begrijpen er namelijk helemaal niets meer van, en willen toch goed beslagen ten ijs komen in het nieuwe schooljaar. Wat is er aan de hand? Op de economie-pagina s in dagbladen en opinietijdschriften gonst het van de geo-activiteit. De bedrijven die de navigatiemarkt domineren hebben allemaal een link met Nederland. TomTom, de grootste fabrikant van losse navigatieapparaatjes, is Nederlands. Tele Atlas ook. Marktleider Navteq, onlangs overgenomen door Nokia, was tot 2004 in handen van Philips en een groep Nederlandse investeerders. Ook minder bekende bedrijven timmeren aan de weg. Het Rotterdamse AND claimt een derde plaats op de digitale kaartenmarkt. En het Amsterdamse Route66, maker van navigatiesoftware voor mobiele telefoons, sloot begin dit jaar een deal met Nokia. Nokia, Google en TomTom, dat begrijpt onze economieleraar nog wel. Wat in zijn optiek echter lastig te verklaren is, is de beurswaarde van de kaartleveranciers. Op eigen kracht maakten de kaartenmakers toch geen winst van betekenis? Middelbare scholieren (en hun docenten) moeten leren begrijpen dat er muziek zit in data-inwinning. Er valt nog ontzettend veel te bereiken (en geld te verdienen) met het bouwen van nieuwe, intelligentere navigatietoepassingen, het beheer van onze bomvolle ondergrondse infrastructuur, onze digitale wegenbestanden, 3D-weergaves en virtuele werelden. Alleen, dan moet je niet in je tienerjaren worden weggesluisd naar onderwijsfabrieken voor meao, heao of bedrijfskunde. Vooral de economieleraren kunnen daar iets aan doen. Aan ons de taak om eens een goede fles rosé open te trekken, en zo n pief iets bij te brengen over geo-informatie. Pak er gerust het GIS-Magazine bij. Dat van die ondergrondse RFID-bollen voor kabels en leidingen bij ProRail, dat weet hij of zij vast niet. En dan is er nog de rampenoefening Gelderland Midden. Brandweerwagens moeten met gillende sirenes hun routes vinden, terwijl anderen over precies dezelfde informatie en hetzelfde kaartbeeld kunnen beschikken. Iedereen kan het snappen. It s the data, stupid! Abonnementen: Uitgebreide informatie over een abonnement op GIS-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice. GIS-Magazine op Internet: www.gismagazine.nl ISSN 1571-7194 Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen en vermenig vuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Remco Takken, hoofdredacteur Copyright 2008 CMedia Productions B.V. 3
I n h o u d Data-inwinning Eelerwoude: GPS in bos, weiland en heide 6 Geospatial Services wereldwijd: Fugro 8 Integrated surveying en GIS op Trimble Gebruikersdag 12 Leica Geosystems Geospatial Imaging wordt ERDAS 14 Met Locator en PDA het spoor op 17 Veiligheid RIVM symposium GIS en infectieziekten 18 Pagina 6 Eelerwoude gebruikt GPS in het bos, het weiland en op de heide Alhoewel er nogal eens geklaagd wordt over de hoeveelheid natuur die Nederland rijk is, wordt er volop geknutseld aan het natuurlijke voorkomen van ons land. Eén van de partijen die daarbij betrokken is, is adviesbureau Eelerwoude. Uiteraard is hierbij het gebruik van GPS-apparatuur onontbeerlijk. RGI-project Brandweer 100% mobiel 20 Rampenoefening Gelderland Midden: Eagle One 22 GeoBrandweerzorg voor analyse, beheer en koppelen 25 Columns Erik Oostvogel: GPS in de Bush, en dan? 13 Marc Vloemans: Innoveren is (af-)leren 33 GIS Standaarden in de praktijk: KML 26 nwro schrijft nieuwe aanpak voor 28 Filippijnen leren archeologie en GIS in Nederland 30 Leren met Regiomonitor Amsterdam 36 GIS-Banenkrant komt uit in september 39 Evenementen BE Conference over BIM, BRIM en communiceren 46 Arcadis presenteert beheersysteem XEIZ 48 Intergraph Conferentie Experience the Power 50 Pagina 12 Integrated Surveying en GIS De Trimble Gebruikersdag is altijd speciaal. Er was ook weer genoeg te eten, drinken en te snoepen. Op de foto ziet u hoe een ingehuurde ijscoman/ goochelaar zijn klant met zijn razendsnelle linkerhand berooft van een ijshoorntje. Perspresentatie AutoCAD Map 3D 2009 52 Eerste Nationale Boombeheerdag in Arnhem 55 4
Presentatie nieuwe organisatie Pitney Bowes 56 GeoXchange platform voor discussie 58 Adverteerdersindex 66 Agenda 54 De Geograaf 43 Grootformaat 40 In het volgende nummer 66 Kort Nieuws 61 Lezersservice 66 Trainingswijzer 38 Resultaten delen en uitrollen Pagina 20 Een éigen congres, dat organiseer je niet zomaar en zeker niet zonder reden. Toch hebben Brandweer Nijmegen en de veiligheidsregio Kennemerland de grote broek aangetrokken door samen een congres te organiseren over het project Brandweer 100% mobiel. Projectleider Paul Geurts is trots en schreef een verslag. Pagina 25 Pagina 17 Voorplaat: Door bestaande en nieuwe technologieën te combineren heeft LINX een systeem ontwikkeld om het risico op graafschade te verkleinen. Het systeem bestaat uit ondergrondse ID Markers en een Locator (van 3M), een PDA met digitale kaart en een GPS (bijvoorbeeld de Mobile Mapper van Magellan), zie pagina 17. Analyse, beheer en koppelen Versie 3.0 van GeoBrandweerzorg is uit. Het is een softwarepakket waarmee inzichtelijk kan worden gemaakt hoe het met het brandweerzorgniveau staat in gemeentes. 5
Data-inwinning Peter Vossebeld in actie: revisiemetingen bij de Strandgaperbeek in Biddinghuizen. De beek is gegraven in de Flevopolder om kwelwater van het Veluwe - meer af te voeren. Veel rood voor rood en ruimte voor de natuur Eelerwoude gebruikt GPS in het bos, het weiland en op de heide Door: Lambert-Jan Koops Alhoewel er nogal eens geklaagd wordt over de hoeveelheid natuur die Nederland rijk is, wordt er volop geknutseld aan het natuurlijke voorkomen van ons land. Eén van de partijen die daarbij betrokken is, is adviesbureau Eelerwoude. Uiteraard is hierbij het gebruik van GPS-apparatuur onontbeerlijk. Eelerwoude is een landelijk opererend adviesbureau dat is gevestigd in het Overijsselse Goor en daarnaast nevenvestigingen heeft in het Brabantse Vorstenbosch en het Friese Oosterwolde. Bovendien zal er binnenkort een vestiging worden geopend in Bilthoven. Het bureau is gespecialiseerd in projecten in het landelijk gebied en werkt aan landgoederen, bossen, natuurterreinen, recreatieobjecten en parken. Andere activiteiten betreffen plattelandsvernieuwing en reconstructie van groene gebieden in en rond steden. Naast het ontwikkelen van groengebieden voert Eelerwoude ook het beheer over landgoederen, waarbij het bijvoorbeeld de bosexploitatie voor zijn rekening neemt. Ruimtelijke ordening Peter Vossebeld is junior adviseur cultuurtechniek bij adviesbureau Eelerwoude. Hij vertelt over de projecten waar hij de laatste tijd aan heeft gewerkt. Grofweg gezegd begint mijn werkgebied in de vrije natuur en eindigt aan de stadsrand. Zo heb ik net een project afgerond waarbij een beek werd hersteld. Daarnaast heb ik regelmatig te maken met veranderingen in de ruimtelijke ordening, waarbij het opvalt dat er momenteel veel rood-voor-rood -projecten worden opgestart. Een voorbeeld hiervan is een boerderij waarvan de bedrijfsactiviteiten worden gestaakt. De bij het boerenbedrijf behorende gebouwen, zoals stallen en schuren, worden dan afgebroken waarna er woningen voor in de plaats komen. Voorwaarde is wel dat er een bepaald bedrag geïnvesteerd wordt in ruimtelijke kwaliteit. Ook kunnen eigenaren van boerenbedrijven gebruik maken van andere regelingen om hun bedrijfsactiviteiten te beëindigen. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om een boerderij vanaf een bepaalde grootte om te zetten in een landgoed, wat verschillende fiscale voordelen biedt. Ook bij dergelijke projecten zijn wij als adviesbureau betrokken. 6
Petgaten Vossebeld voert verschillende taken uit bij Eelerwoude. Zo schrijft hij bestekken voor de verschillende projecten waar hij bij betrokken is. Één van die projecten is het opnieuw open maken van zogenaamde petgaten in het natuurgebied Oldematen, tussen Zwartsluis en Rouveen. Petgaten komen voor in het veenlandschap en worden ook wel veenplassen genoemd. De gaten zijn ontstaan door het afgraven van turf in veengebieden en hebben een karakteristieke, langgerekte vorm. In de loop der jaren zijn de gaten echter verland. De gaten zijn volgeraakt met plantenresten en dichtgegroeid met planten en bomen, met name elzen. Om het landschap weer zijn oude, open aanblik te geven is besloten om de petgaten weer in hun oude staat te herstellen. Hiervoor moet allereerst de exacte locatie van de gaten worden bepaald. Vossebeld doet dit door met een Topcon GPS-systeem in het veld de omtrekken van de gaten rechtstreeks in te voeren in een DWG-bestand. Dit met een GBKN-kaart als onderlegger, waardoor meteen duidelijk is waar de gaten zich bevinden. De data worden vervolgens verwerkt in AutoCAD 2008 Civil 3D. Vossebeld is redelijk tevreden over deze procedure. Omdat de data rechtstreeks in te lezen zijn, hoef ik niet veel te doen aan de nabewerking. Dat is een stuk makkelijker dan met de GPS en veldcomputer waar ik eerder mee werkte. Binnen ons bedrijf wordt namelijk ook MapInfo gebruikt, met name door de ecologen, en dat was ook het formaat waarin de veldcomputer de gegevens uitgaf. Die bestanden moest ik dus eerst omzetten in een AutoCAD-formaat, voordat ik ze verder kon bewerken. Flora en fauna Omdat het nieuwe GPS-systeem nog niet zo lang in gebruik is bij Eeler - woude, kijken Vossebeld en zijn collega s ook naar andere gebruiksmogelijkheden van het systeem. In de toekomst zullen we de GPS-ontvanger ook gebruiken voor het inventariseren van flora en fauna. Momenteel gebeurt dat nog met een kaart waarbij de veldmedewerker de gevonden hoeveelheden intekent, maar dat kan met GPS natuurlijk automatisch. Daarnaast zien we ook mogelijkheden om bijvoorbeeld bij grensgeschillen inventarisaties uit te voeren met behulp van GPS in plaats van het ouderwetse meetlint. Het systeem werkt weliswaar met een onnauwkeurigheid van zo n vijftig centimeter, maar dat is exact genoeg om te kunnen bepalen of er iets veranderd is aan de grens van een perceel. Bij dergelijke zaken gaat het namelijk niet om centimeters maar om meters die een perceel afwijkt van de kadastermaten. Ook voor andere projecten kan het van belang zijn om een perceel in te meten. Vossebeld: Op een landgoed in Die - penheim verzorgen we de pachtcontracten. Er is daar echter een project gestart om de beek die door het landgoed loopt te voorzien van natuurvriendelijke oevers. Dat houdt in dat de beek minder steile oevers krijgt. Door de hoek van de oever terug te brengen van 45 graden naar een graad of tien, krijgen allerlei plant- en diersoorten de ruimte om zich te ontwikkelen. Het minder steil maken van de oevers heeft wel tot gevolg dat er minder cultuurgrond beschikbaar is. Om er voor te zorgen dat de boeren het juiste pachtbedrag blijven betalen, meten we na afloop van een dergelijk project de percelen opnieuw in. Lambert-Jan Koops lkoops@gismagazine.nl is freelance schrijver van CAD-GIS gerelateerde artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.eelerwoude.nl en www.topcon.eu. Neem de regie in eigen hand en bepaal zelf hoe jouw toekomst er uit ziet als freelancer. Honderdduizenden Nederlanders gingen u al voor. Ben jij de volgende? GeoICT heeft de nodige ervaring en helpt graag jouw toekomst binnen het Geo-werkveld te coördineren. Met een ruim aanbod zien wij kansen in het benutten van jouw talent en toetsen de grenzen van de mogelijkheden op jouw kennisgebied. Bepaal zelf je toekomst en ga de uitdaging aan! Bel 030-600 11 16 en maak een afspraak of stuur een mail naar info@geoict.nl voorzien van je cv en eventuele wensen, dan nemen wij snel contact met je op. GeoICT Een petgat. 7
Data-inwinning Veranderingen in de geo-markt volgens Fugro Geospatial Services we Door: Eric van Rees Hoewel de activiteiten van Fugro s Geospatial Services relatief klein zijn vergeleken met de offshore surveying activiteiten, heeft deze recentelijk een snelle groei doorgemaakt, geholpen door de overnames van bedrijven als EarthData, Horizons en MAPS Geosolutions. Owen Goodman: Bijna iedereen kan erop getraind worden om data te verzamelen of projecten uit te zetten met gebruik van een GNSS-ontvanger. Dit zal de rol van de traditionele landmeter reduceren. Met meer dan 275 kantoren en ongeveer 12.000 werknemers wereldwijd, verzamelt, verwerkt en interpreteert Fugro data om de samenstelling van het aardoppervlak en haar ondergrond te karakteriseren. Als verlengstuk van deze activiteiten biedt Fugro supplementaire diensten zoals precisiepositioneringen, het testen van materialen en datamanagement services. Fugro s werkzaamheden zijn georganiseerd in drie divisies: Geotechnical, Survey en Geoscience. De Survey-divisie omvat twee hoofdonderdelen: Offshore en Geospatial Services. In de vroege jaren negentig lanceerde Fugro haar Survey-divisie en vandaag de dag neemt deze ongeveer de helft van de wereldwijde omzet voor haar rekening. Owen Goodman, Chief Operating Officer (COO) Geospatial Services brengt perspectief aan: Geospatial Services is relatief klein vergeleken met offshore survey. Tussen 2006 en 2007 heeft het echter een snelle groei doorgemaakt. Een deel hiervan was organisch, maar het merendeel valt te verklaren door de acquisitie van bedrijven als EarthData, Horizons en MAPS Geosystems. Vier hoofdactiviteiten Geospatial Services omvat vier hoofdactiviteiten: landmeetservices, GNSS-augmentatie, data-inwinning vanuit de lucht en geo-informatie-services. Landmeet-services omvatten typische landmeetactiviteiten, voornamelijk gefocust op de sectoren olie, gas, mijnbouw en civiele techniek. Fugro exploiteert een wereldwijd netwerk van GNSS-referentiestations en satellietzenders, gemonitord door twee controle-centra (die constant zijn bemand) om de nauwkeurigheid van GPS en Glonass (GNSS-augmentatie) te verbeteren voor klanten, die real-time positioneringnauwkeurigheden vereisen op het niveau van subdecimeter op wereldwijde basis. Eén van de belangrijkste toepassingen 8
Data-inwinning reldwijd voor deze service is machine-control. Data-inwinning vanuit de lucht omvat karteringsactiviteiten zoals LiDAR, luchtfotografie, fotogrammetrie en GeoSAR radar. Goodman ziet in de toekomst een grote potentiële markt voor Geo - spatial Information Services: Het is ons doel om ons op het gebied van landmeetservices meer en meer te gaan richten op het meer gespecialiseerde type service, zoals dimensional control, het monitoren van de aarde en het karteren van ondergrondse infrastructuur. Fugro s wereldwijde netwerk faciliteert wereldwijde projectmogelijkheden die Fugro in staat stelt om onze klanten overal ter wereld te ondersteunen bij ingenieursprojecten die gespecialiseerde landmeetservices vereisen. Voortbouwend op de bestaande en bewezen GNSS-augmentatie-activiteiten, verkent Fugro op dit moment synergiëen tussen GNSS-augmentatie en andere services binnen het geowerkveld. Goodman hierover: Wan - neer Galileo uiteindelijk beschikbaar komt, zijn we van plan de Galileosignalen te versterken als integraal onderdeel van ons GNSS-serviceaanbod. We zien mogelijkheden om onze andere geo-services effectiever te maken via GNSS. Commercieel gezien is GNSS-augmentatie een relatief kleine sector, maar een interessante voor Fugro, vooral omdat realtime positionering een belangrijke component van de vele diensten is die Fugro levert. Rol van de landmeter Goodman verwacht dat er in de komende jaren een aantal grote veranderingen zal gaan plaatsvinden op het gebied van landmeten en data-inwinning vanuit de lucht. Vandaag de dag zijn er in de landmeetsector veel kleinere bedrijven die opereren op een lokale of op z n best regionale basis. Ik denk dat de traditionele markt voor landmeten zich zal vernauwen. Waarom? Omdat bijna iedereen erop getraind kan worden om data te verzamelen of projecten uit te zetten met gebruik van een GNSS-ontvanger. Dit zal de rol van de traditionele landmeter reduceren. Er zullen minder concurrenten overblijven. En degenen die overblijven, zullen zich gaan specialiseren. De meer vooruitstrevende bedrijven doen dat al op gebieden als dimensional control, LiDAR mapping, enzovoorts. Data-inwinning vanuit de lucht is een ander gebied waarin waarschijnlijk een aantal grootschalige veranderingen zal optreden. De bredere verspreiding van geo-informatie dankzij Google, Microsoft en anderen, zorgt ervoor dat de vraag naar luchtfoto s en kaartproducten sterk groeit. De huidige Nintendo-generatie die hun games in 3D speelt, zal niet accepteren dat hun kartering, ontwerp- en locatie-informatie in minder dan drie dimensies kan worden bekeken en bewerkt. Dat betekent dat de vraag naar up-to-date, virtuele 3D-modellen zal stijgen. Overnames Recentelijk heeft Fugro een drietal bedrijven in de sector karteren en landmeten vanuit de lucht overgenomen: EarthData, Horizons en MAPS Geosystems. Eén van de redenen om EarthData over te nemen was GeoSAR, een dual-band radar karteringssysteem. Goodman verklaart de strategie achter deze acquisities: Met uitzondering van ons bedrijf FLI- MAP hadden we geen faciliteiten voor luchtfotografie in de Ameri - kaanse markt, dus moesten we ons richten op bedrijfsovername. Toe - valligerwijs overwoog de oprichter van EarthData zijn bedrijf te verkopen, en we meenden dat dit een goede aanvulling zou zijn voor Fugro. EarthData was een strategische overname om in één klap een sterke aanwezigheid op de Amerikaanse markt te veroveren. Daarnaast leverde dit ons technologieën op, zoals het GeoSAR radar karteringssysteem, en hun LiDAR verwerkende technologie, enzovoorts. GeoSAR is een uniek karteringssysteem gebaseerd op dualband (X- en P-band) radarzenders, gemonteerd in een vliegtuig. Wat interessant is aan dit systeem, is dat het kan karteren door de wolken heen, s nachts en door vegetatie. De X-band wordt gereflecteerd door de vegetatie en de P-band door de grond. Het Midden Oosten is een belangrijke geografische sector voor Fugro, die de laatste paar jaar is gegroeid door toegenomen opbrengsten uit olie en benzine. Je kunt je misschien wel voorstellen dat er veel werk is in de bouw- en landmeting in zich ontwikkelende staten als Dubai. Vanuit ons perspectief paste MAPS Geosystems een karteringsbedrijf met ook in het Midden-Oosten en Afrika een goede reputatie goed binnen onze strategie om onze karteringsactiviteiten wereldwijd te doen groeien. Ups en downs Gevraagd naar de focus van Fugro voor de lange termijn, zowel gericht op het doen van korte projecten als langdurige verbintenissen, is Good - man duidelijk: Het belangrijkste is voor het servicebedrijf om langetermijn-relaties aan te gaan en te onderhouden met klanten en om op een creatieve manier met kosteneffectieve oplossingen te komen. Voor mij is het logisch: wanneer je je klanten goed wilt bedienen, moet je in staat zijn om je capaciteiten aan te passen en bij te stellen omdat wensen en eisen veranderen. Ook is het belangrijk om een gespreide klantenkring te hebben, om niet te afhankelijk van een specifieke marktsector te zijn, want elke sector kent zijn ups en downs. Eric van Rees evanrees@gismagazine.nl is redacteur bij GIS-Magazine. Voor meer informatie: www.fugro.com 9
Sales Engineer Leica Geosystems B.V. is het verkoopkantoor in Nederland van de internationale organisatie Leica Geosystems, waarvan het hoofdkantoor gevestigd is in Zwitserland. Vanuit het kantoor in Wateringen zijn 20 medewerkers werkzaam. Leica Geosystems B.V. biedt hoogwaardige hardware en software oplossingen voor de Geodesie (Landmeten & GIS), Bouw, GWW en diverse industrieën. Het productgamma bestaat uit landmeetkundige producten zoals: Total Stations, GPS, lasers en waterpasinstrumten. Daarnaast verkopen zij onder andere totaaloplossingen voor kaartvervaardiging, Laserscanning, deformatiemetingen, industriële metingen, GPS netwerken en machinebesturing. Met vooruitstrevende technologische toepassingen profi leert Leica Geosystems zich als de toonaangevende leverancier van oplossingen in Data-inwinning en Geo Informatie. Ter uitbreiding van het Sales Team zijn wij op zoek naar een Sales Engineer. Dé perfecte combinatie van techniek en commercie Taken en verantwoordelijkheden: Onderhouden en ontwikkelen van commerciële relaties met overheden en ingenieursbureaus Verzorgen van presentaties en proefplaatsingen Binnen de probleemstelling van de klanten oplossingen aandragen en advies geven Uitbrengen van offertes Projectbegeleiding Profi el van de geschikte kandidaat: Kennis van de producten en/of branche Goede communicatieve eigenschappen Commercieel- en klantgericht kunnen denken Gemotiveerd en gericht op het behalen van goede resultaten Stressbestendig Goede beheersing van de Nederlandse en Engelse taal in woord en geschrift Wij verzoeken u vriendelijk uw cv via onze website in te sturen. U kunt de vacature vinden op basis van het referentienummer 138240. Uw sollicitatie wordt behandeld door Karlien Adam te Rotterdam. Een referentieonderzoek is onderdeel van onze procedure. Wereldwijd 149 kantoren in 25 landen www.michaelpage.nl
Vierde Internationale GPS navigatie rally Laat uw satellietnavigatiesysteem u vooral niet weerhouden om af en toe de weg te vragen aan toevallige voorbijgangers. Op 7 oktober 2008 wordt GPStechniek gekoppeld aan de enerverende ervaring van rallyrijden. Op deze dag strijden teams met elkaar en worden tevens alle navigatiesystemen die op dit moment op de markt zijn, getest. Door gebruik te maken van GPS èn mobiel internet krijgt het traditionele routeboek een andere dimensie! De rally bestaat uit twee wedstrijden; de normale competitie tussen de rallyteams en een wedstrijd tussen de gebruikte navigatiesystemen. De rallyteams krijgen tijdens elke etappe een navigatiesysteem dat ze moeten gebruiken en beoordelen. Tijdens de award-uitreiking krijgen niet alleen de winnende rallyteams prijzen, maar ook de best geteste en beoordeelde navigatiesystemen. De rally wordt verreden in zuidoost Brabant, Gelderland en Overijssel. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een ervaren- en een beginnersklasse. De beginnersklasse-route zal eenvoudiger en korter zijn dan die van de ervaren klasse. De startplaats zal het testcentrum van TNO zijn op de High Tech Automotive Campus in Helmond. De finishplaats is de High Tech Campus in Eind - hoven, het voormalige Nat Lab Terrein van Philips. De rally wordt uitgezet door de ervaren rallyrijders Maries Dinaux en Eric van Straaten. Deze rally is onderdeel van het European Navigation Event dat voor de vierde keer wordt georganiseerd en plaatsvindt op 7 en 8 oktober op de High Tech Campus in Eindhoven. www.navigationevent.com Ronald Verdoorn overleden (1949-2008) Bij het ter perse gaan van deze GIS- Magazine kreeg de redactie het droevige bericht omtrent het over - lijden van Ronald Verdoorn, oprichter/eigenaar van LNR Globalcom, bekend van het landelijke GPScorrectienetwerk LNR GlobalNET en actief als Leica-vertegenwoordiger voor de high-end-markt. Ronald kampte al enige tijd met gezondheidsproblemen, waardoor hij in 2007 genoodzaakt was zich terug te trekken uit de directie van zijn bedrijf. Toch komt zijn overlijden nog onverwachts. Met zijn niet aflatende energie, humor en doortastend ondernemerschap was Ronald een kleurrijk lid van de geo-gemeenschap en een geziene collega, partner en opdrachtnemer. GIS-Magazine wenst collega s en familie, in het bijzonder zijn vrouw Debby en zijn zoon Paul, veel sterkte toe. 11
prod_gism_05-2008:prod_gism_01-2005 14-07-2008 08:41 Pagina 12 Data-inwinning Trimble Gebruikersdag meer dan Trimble I n t e g ra t e d S u r ve y i n g e n G I S Door: Remco Takken De Trimble Gebruikersdag is altijd speciaal. Er was ook weer genoeg te eten, drinken en te snoepen. Op de foto ziet u hoe een ingehuurde ijscoman/ goochelaar zijn klant met zijn razendsnelle linkerhand berooft van een ijshoorntje. O p donderdag 29 mei 2008 organiseerden Geometius en Bartels Geodesie de tiende Trimble Gebruikersdag, in Inn Style te Maarssen. De inmiddels traditionele outdoor-activiteit voor de echte durfal betrof dit jaar het abseilen van een lange kabel. Ongeveer 270 bezoekers waren verder getuige van de introductie van de Trimble GPS Pathfinder ProXRT en de Trimble GeoExplorer 2008-serie op de Nederlandse markt. Voor het eerst waren er gescheiden tracks voor GPS-gebruikers uit de agrarische hoek. Fugro-Inpark is een prominent Trimble-gebruiker. Mart van Eekelen kwam vertellen over integrated surveying met de Trimble S6/R8, waarbij grondslag en topo gelijktijdig wordt ingemeten. Het is een manier van werken die uitermate geschikt is voor het inmeten van kabels en lei- dingen voor het KLIC, aldus Van Eekelen. Fugro zet het integrated surveying ook in bij profielmetingen voor waterschappen, GBKN-bijhouding en aktepostenmetingen met behulp van de Style Sheet Kadaster. De voordelen volgens Fugro: een kostenbesparing dankzij het werken met éénmansploegen, GPS- en Total Station-gegevens worden opgeslagen in één werkgeheugen, er bestaat een eenvoudige switch tussen beide. Het rechtstreeks in coördinaten meten zonder verwerking achteraf op kantoor. Nadelen zijn er echter ook: de éénmansploeg kan niet altijd voorkomen dat een Total Station omver wordt gelopen door een voorbijganger, bij verstoringen moeten alle niet verzekerde grondslagpunten opnieuw en er is een beperkte radioverbinding. Ook is de Bluetooth-verbinding niet altijd betrouwbaar. 12 Er was meer te zien en te horen dan alleen Trimble. Het middagprogramma bestond uit vijftien parallelsessies en diverse live-demonstraties. Zo presenteerde Ernst Eijkelenboom van ESRI Nederland de nieuwe ArcPad versie 7.1. ArcPad is de GIS-applicatie voor mobiel gebruik. In versie 7.1 wordt niet alleen gewerkt met de in de GIS-wereld bekende Shape-files, maar is er ook ondersteuning van het AXF-formaat, dat onder andere draait op Microsoft s SQL Server Compact Edition. Eijkelenboom deed bovendien uit de doeken waar ArcMobile voor staat. Het is een nieuw type applicatie, niet voor eindgebruikers, maar een ontwikkelomgeving voor applicaties die werken met services. Dat betekent dat implementatie vereist is van de ocassionally connected ArcGIS Server. Door gebruik te maken van caching werk je buiten in het veld, en als er verbinding is, stuur je de ingewonnen data door zonder naar kantoor terug te hoeven. De directe synchronisatie met de ArcGIS Server werkt van smartphone tot laptop. Jeroen Leussink van Arcadis vertelde over de inwinning van spoordeformaties aan de HSL-Zuid spoorlijn. JeanPaul Henry van 06GPS legde uit hoe de verwerking van de gevonden punten in zijn werk ging. Met het vroegtijdig constateren van deformaties aan de rails ben je in staat om tijdig maatregelen te nemen. De toegestane afwijking van vijf millimeter werd gecontroleerd op tien risicolocaties met nazettingen na graafwerkzaamheden. De inwinning, de vastlegging van de te meten punten, geschiedde met een Trimble 5700 en een Zephyr geodetic. Remco Takken rtakken@gismagazine.nl is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.geometius.nl.
Column GPS in de Bush, en dan? In gezelschap van kangoeroes, wilde paarden en dingo s banen we ons een weg door de ongerepte wildernis. Nou valt er van deze dieren niet zo veel te vrezen. Het belangrijkste is om ze met rust te laten. Vooral de kangoeroes met hun lieve voorkomen kunnen best onberekenbaar en gevaarlijk zijn. Ze hebben enorme kracht in hun achterpoten. Het is bekend dat kangoeroes goede boksers zijn, met hun lengte van twee meter. Plotseling trap ik op de rem. Gretig als ik ben, trek ik mijn camera om een foto te nemen van een grote slang die onze weg verspert. No worries, Erik, dat is een Python. Niet giftig, ik haal hem weg, zegt mijn collega. Hij wordt alsnog bijna gebeten. Ik vraag mezelf af wat te doen als iemand in The Middle Of Nowhere het slachtoffer wordt van een giftige slangenbeet. Het is tenminste een uur rijden naar de dichtstbijzijnde post. Waarschijnlijk overleef je zo n avontuur niet. Het is hier een must om zo snel mogelijk een First Aid Course te volgen. Na een volle dag in de Bush is het tijd om de GPS te ontmantelen en naar het Kamp te gaan. Ondanks dat hebben wij een onbestemd gevoel net nadat wij de GPS hebben ingepakt. Hoe moeten wij terugrijden naar de Air-strip? In vergelijking tot de heenweg, waar wij GPS gebruikten, hebben we geen referentiepunt genomen voor de terugweg. Nooit aan gedacht. Een simpele handeling met grote gevolgen. We gaan om moerassen heen en over de nodige struiken en boompjes, die naar mijn inschatting het onderspit moeten delven met behulp van de bullbar. En ja hoor, daar is de volgende slang alweer. Deze keer maar gewoon in de auto blijven. Ai. De slang zit op raamhoogte in een tak. Dan maar een kleine omweg. Dit is er één van de giftige soort. Opgelucht en na enige tijd onzeker een spoor volgend komen we bij een hekwerk aan. De enige worry: welke richting volgen we het hekwerk en hoever? Met het kompas erbij is de juiste conclusie snel getrokken. Het is een kwestie van het hekwerk volgen en dan via de grotere track de Air-strip terugvinden. Aldaar aangekomen nemen we eerst een GPS shot om de volgende keer onze weg terug te kunnen vinden. De moed zakt mij in de schoenen. Alleen al als ik terugdenk aan het feit dat ik eerder die dag geprobeerd had het GPSbasisstation terug te vinden zonder enige vorm van hulp. Dat was uitgelopen op een lange zoektocht, waarbij het basisstation onvindbaar bleek op een afstand van minder dan vijfhonderd meter. Een klein lichtpuntje: het handkompas en het vaag aanwezige idee in welke richting de Air-strip ligt. Eerst maar eens onze track lokaliseren. Een track kan een autospoor zijn, maar ook een regelmatig gebruikte zandweg. In ons geval: vooral proberen ons eigen spoor terug te vinden en niet dat van een ander. Tergend langzaam rijden we over een soort van bandenspoor, en proberen zo onze weg terug te vinden. Het kompas richting het oosten gericht, moeten we vroeger of later toch bij een grotere track uitkomen. We passeren allerlei obstakels. Kreken, keien en heuvels, hoog gras. Regards, Erik Oostvogel, Surveyor karikatuur: Miron Ziekman 13
Data-inwinning Leica Geosystems Geospatial Imaging wordt ERDAS Software-oplossingen onder nie Door: Joc Triglav Mladen Stojic is tien jaar werkzaam bij ERDAS. Hij was onder andere productmanager Fotogrammetrie en productmanager Platform Extensions. Sinds 2004 is hij directeur Enterprise en Visualization Solutions. Hij geeft vorm aan de marktstrategie en visie voor de groeiende enterprise en visualisatie portfolio waar onder meer TITAN, ADE en Virtual Explorer onder vallen. Vanaf september 2007 maakt Stojic deel uit van het uitvoerend managementteam van ERDAS. on-demand informatieproducten ter ondersteuning van diverse beslissingsondersteunende systemen. Onderdeel van onze groeistrategie is het besef dat we uitbreiding van ruimtelijke bedrijfssystemen door de gehele organisatie van onze klanten mogelijk moeten maken. Hiervoor zijn natuurlijk nieuwe technologieën, een nieuw businessplan en een nieuwe groeistrategie nodig. Mladen Stojic: Zowel bestaande als aangekochte technologieën zullen in nieuwe ERDASoplossingen worden ondergebracht. Onderdeel vanonze strategie is het aanbieden van uitgebreide geo-bedrijfssystemen. Waarom is gekozen voor de naam ERDAS in plaats van Leica Geosystems Geospatial Imaging? Leica Geosystems Geospatial Ima - ging was een afdeling van Leica Geo - systems. De naam Leica Geosystems wordt vooral geassocieerd met ontwikkeling van hardware-componenten voor de meettechnologie. Geo - spatial Imaging richt zich puur op softwareoplossingen en vormt daardoor een speciale afdeling binnen Leica Geosystems. Hierdoor hebben we ook een heel andere customer base. De naam ERDAS is van waarde in de ruimtelijke software-industrie. We willen vooruit en dat gaan we doen onder de naam ERDAS. Waar zien jullie uitbreidingsmogelijkheden voor ERDAS? Welke hoofdstrategieën zijn er met name gepland voor product management en marketing? Van oudsher hebben we verschillende afdelingen van grote ondernemingen als klant. Juist deze organisaties hebben ons gevraagd om het gebruik van geo-content naar de rest van hun organisatie uit te kunnen breiden. Vaak hebben ze flink geïnvesteerd in de aanmaak van source content die als basis dient voor verschillende business-systemen. Voor een hogere Return On Investment (ROI) blijven ze op zoek naar manieren om deze data uit te breiden en aan te bieden als 14
Data-inwinning uwe paraplu Wat zijn volgens u de belangrijkste drivers in de geo-industrie? Het integreren van ruimtelijke en location-based informatie in het bestaande business-systeem van een organisatie zorgt voor meer begrip en meer mogelijkheden op het gebied van management. Met gebruik van de juiste tools kunnen de data binnen een organisatie de motor vormen voor succes. Het toevoegen van het juiste geo-onderdeel aan bedrijfsinformatie geeft antwoord op de volgende algemene bedrijfsproblemen: Verandering Hoe actueel is de inhoud van het geospatiale bedrijfssysteem? Kwaliteit Hoe nauwkeurig zijn informatie en inhoud van het geospatiale bedrijfssysteem? Social Networking Kunnen werknemers wereldwijd gemakkelijk de informatie uit het bedrijfssysteem vinden en gebruiken? Afleveren Wat is de wachttijd op een aanvraag voor een informatieproduct in een bepaald interessegebied? Veiligheid Kan het bedrijfssysteem beveiligd worden, zodat de inhoud betrouwbaar is en blijft en corruptie van bedrijfskritieke informatie tegengegaan wordt? Onlangs zijn Acquis, ER Mapper en IONIC aangekocht. Wat kunt u zeggen over de integratie van deze producten binnen ERDAS? We blijven bestaande oplossingen verkopen onder de merknaam ERDAS. Zowel bestaande als aangekochte technologieën zullen in nieuwe oplossingen worden ondergebracht. Onderdeel van onze strategie is het aanbieden van uitgebreide geospatiale bedrijfssystemen. Deze zijn niet alleen bedoeld om source content te genereren, maar ook om waardevermeerderende informatieproducten te onderhouden, updaten en af te leveren. ERDAS is strategic member van OGC. Dit is nog sterker dan het individuele lidmaatschap van Leica Geosystems en De systeemarchitectuur van de ERDAS-producten. IONIC voorheen. Deze sterke verbintenis met OGC toont dat ERDAS de behoefte van klanten aan op standaarden gebaseerd geodatabeheer hoog in het vaandel heeft staan. Interoperabiliteit is dé vereiste bij het oplossen van complexe problemen aangaande het delen van geodata en processing resources en het beheren van de levenscyclus van enterprise-data. ERDAS maakt image processing, spatial modellering, exploitation en sensor expertise bereikbaar voor een grotere industriegroep. Kunnen we nog meer veranderingen verwachten van ERDAS? We zullen additionele technologie ontwikkelen die bedoeld is voor het inbedden van geodata in bestaande bedrijfssystemen. Het transformeren van data tot geo-informatie betekent dat de value chain bij organisaties compleet kan worden. Als je kijkt naar de enterprisetechnologieën die we nu hebben binnen het bedrijf, kun je zeggen dat we momenteel een platform hebben waarmee we oplossingen bouwen en verkopen aan klanten met specifieke verticale marktbehoeften. Ook klanten uit de publieke sector, nutsbedrijven en het verzekeringswezen vallen hier onder. We hebben partners die ons platform willen gebruiken om additionele verticale marktoplossingen te bouwen. Onze strategie is er op gericht om het gebruik van onze technologie mogelijk te maken in de gehele organisatie. We willen geen opties uitsluiten door voor te schrijven dat onze klant een mobile-, web- of desktop-client nodig heeft. De reden waarom we voor onze systeem - architectuur (J2EE) hebben gekozen, is dat het ons flexibiliteit en schaalbaarheid biedt die nodig is om onze oplossingen op een web-browser, in een mobile-client en in een rich desktop-client in te zetten, of op een cluster CPUs die een versnipperde processing-fabriek ondersteunen. We stellen onze klanten in staat om met een verscheidenheid aan bronnen om te gaan. We zijn agnostisch als het neerkomt op het onderhouden, updaten en opzetten van een nieuw geobedrijfssysteem. We blijven doorgaan met het vernieuwen en ontwikkelen van oplossingen die in staat zijn om geospatiale informatie snel aan alle omgevingen te leveren. Joc Triglav jtriglav@geoinformatics.com is redacteur van GeoInformatics. Met dank aan: Jason Simms jason.simms@gi.leica-geosystems.com Neem een kijkje op: www.erdas.com. 15
- Digital Imaging technologie - Total station scanning - 2000 meter reflectorloos - Intelligente beeldherkenning IS Imaging Station grafit-werbeagentur.de IS Imaging station Alleen van Topcon, de pionier op het terrein van Digital Imaging Technologie. www.topcon.nl
Data-inwinning Met Locator en PDA het spoor op Identificatie van ondergrondse infra Door: Remco Takken Door bestaande en nieuwe technologieën te combineren heeft LINX een systeem ontwikkeld om het risico op graafschade te verkleinen. Het systeem bestaat uit ondergrondse ID Markers en een Locator (van 3M), een PDA met digitale kaart en een GPS (bijvoorbeeld de Mobile Mapper van Magellan). Vorig jaar zijn enkele ID Markers op een proefterrein van ProRail geplaatst bij een aantal ondergrondse objecten. De ID Markers zijn toegevoegd aan bestaande objecten, zoals ook zou kunnen gebeuren bij onderhouds- of reparatiewerkzaamheden. De situatie is zo reëel mogelijk nagebootst. Rondom het spoor zijn veel invloeden die een dergelijk systeem zouden kunnen frustreren, bijvoorbeeld invloed van bovenleidingen. De ID Marker is een bol met magneetspoel en een kleine RFID-transponder. Deze heeft een uniek nummer, er kan ook informatie aan toegevoegd worden. De gele Locator reageert op de spoel onder de grond en lokaliseert de bol, diepte en nummer. De GPS en de PDA registreren coördinaten en overige kenmerken van het object. De software op de PDA zorgt bovendien voor een koppeling tussen de Locator en de PDA. Zo is te controleren of het object onder de grond ook het object is waarnaar men op zoek is. Dit is te zien op de foto s van een test waarbij GIS-Magazine aanwezig was in het voorjaar van 2008. Bovendien spoort de Locator het object op met centimeternauwkeurigheid. Het registratie- en inspectiesysteem op de PDA maakt het mogelijk om de gegevens van het object in te zien en aan te passen. ProRail en Strukton hadden al eerder ervaring met markers en locators. Met de toevoeging van moderne RFID-technologie is er meer in beeld te krijgen dan de locatie alleen. Zo kan een aannemer worden gecontroleerd op nauwkeurig werken, revisiewerkzaamheden kunnen worden ingevoerd. Achter ieder uniek nummer kan desgewenst een hele database hangen, waarin alle eerdere storingen zijn opgeslagen, of een logboek. De conclusie van ProRail is, dat het een systeem is waarmee ze goed uit de voeten kunnen, al is het niet primair om aan de eisen van de Grond - roerdersregeling (WION) voor zorgvuldig graven te voldoen. Tekeningen zullen voor de wet leidend blijven. Het blijft echter een interessant hulpmiddel, alleen al omdat het bijna niet mogelijk is om alle monteurs op tijd van tekeningen te voorzien. Het systeem is bovendien nauwkeuriger dan de WION-norm voorschrijft en voorziet de grondroerder ter plekke van waardevolle informatie om zijn werkzaamheden te ondersteunen. Remco Takken rtakken@gismagazine.nl is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.linxmobile.com. 17
Veiligheid Gezondheidsrisico s inzichtelijk Symposium GIS en infectieziekten Door: Lambert-Jan Koops Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en ESRI Nederland organiseerden op 30 mei het Symposium GIS en infectieziekten. In het RIVM-gebouw te Bilthoven werd verteld over ruimtelijke analyses op het gebied van volksgezondheid en gediscussieerd over de toegevoegde waarde van GIS bij onderzoek naar infectieziekten. Marc Sprenger, directeur-generaal RIVM, opende het symposium met de mededeling dat GIS binnen RIVM sinds 1995 wordt gebruikt om gegevens in een geografische context te plaatsen. Sinds die tijd is het gebruik van GIS binnen het RIVM alleen maar toegenomen. Daarbij worden niet alleen epidemieën zoals griep duidelijk weergegeven, maar ook meer structurele gezondheidsverschillen. Zo zijn achterstandswijken bijvoorbeeld duidelijk te herkennen op stadskaarten waarin de levensverwachting is aangegeven. Ook Ed van Ingen, adjunct-directeur van ESRI Nederland, merkte in zijn toespraak op dat GIS geen nieuw hulpmiddel is binnen de epidemiologie. Als voorbeeld nam hij de Britse arts John Snow die ontdekte dat de cholera-epidemie van 1854 in de Londense wijk Soho werd veroorzaakt door besmet water uit de waterpomp op Broadstreet. Hij gebruikte hierbij een zelfgemaakte kaart met stippen om te laten zien dat er in de buurt van de pomp veel choleragevallen voorkwamen. Daarnaast maakte hij gebruik van statistische methoden om te laten zien wat het verband is tussen de kwaliteit van bronwater en cholera. Geavanceerde systemen Natuurlijk is er tussen 1854 en nu wel het een en ander veranderd. Dit werd gedemonstreerd door Chris Kinabrew, public health specialist bij de health unit van ESRI in De Britse arts John Snow gebruikte in 1854 een kaart met stippen om te laten zien waar veel choleragevallen voorkwamen. 18
Veiligheid Één van de gezondheidsprojecten die steunt op GIS is de Nationale Atlas Volksgezondheid. De Atlas geeft antwoord op uiteenlopende Waar -vragen. openbare apotheken in Nederland gecombineerd met die van de huisartsen. Uit de kaart die hieruit voortvloeide bleek dat er nog vaak genoeg overlap voorkomt, waarbij huishoudens zich bevinden op een plek die zowel minder dan 4,5 kilometer van een openbare apotheek als een apotheekhoudende huisarts afligt. Het gaat hierbij om zo n 1,3 miljoen mensen, ruim acht procent van de bevolking. Uit de kaart blijkt ook dat er nog gebieden zijn waar zich geen enkele apotheek bevindt in een straal van 4,5 kilometer. Deze gebieden liggen vaker in Flevoland en in de drie noordelijke provincies. In deze gebieden wonen 347.220 mensen, ofwel 2,1 procent van de bevolking. Californië. Hij liet zien hoe het mogelijk is om wereldwijde verbanden te leggen tussen vluchtroutes van trekvogels en de verspreiding van vogelgriep. Hij ging daarbij ook in op de vraag wat er zou gebeuren als de vogelgriep zich zodanig zou ontwikkelen dat het ook van mens op mens zou kunnen overspringen. Alleen in de VS zouden er dan binnen zes weken al 200 miljoen mensen besmet raken. GIS wordt echter niet alleen gebruikt om dergelijke uitbraken in kaart te brengen, maar ook om voorbereidingen te treffen. Zo is het mogelijk om met behulp van dergelijke gegevens te bepalen of de ziekenhuizen evenredig verspreid zijn en of de benodigde vaccins goed gedistribueerd zijn. Uiteraard is GIS ook inzetbaar bij de bestudering van ziektes die zich op een andere manier verspreiden. Een goed voorbeeld hiervan is legionella, waarvan de besmetting vanuit een vast punt plaatsvindt. In Nederland vooral bekend van de uitbraak tijdens de Westfriese Flora in Bovenkarspel in 1999. Kinabrew nam een casus uit Noorwegen als voorbeeld en liet zien hoe de analyse van besmette personen en hun verplaatsingsgeschiedenis leidde tot het vinden van de besmettingshaard, in dit geval een luchtfilter. Zorgatlas Eén van de gezondheidsprojecten die steunt op GIS is de Nationale Atlas Volksgezondheid. De Atlas geeft antwoord op uiteenlopende Waar -vragen. Spreker Laurens Zwakhals, projectleider Nationale Atlas Volks gezondheid, nam als voorbeeld een onderzoek naar huisartsen met een eigen apotheek. In principe is dit geen wenselijke situatie. Zo zou een huisarts immers medicijnen aan zijn patiënten kunnen voorschrijven waar hij het meeste aan verdient. In sommige gebieden in Nederland, bijvoorbeeld op het platteland in Groningen, Friesland en Zeeland, wonen de patiënten te ver, meer dan 4,5 kilometer, van een openbare apotheek. In deze gevallen krijgt een arts toch toestemming om een apotheek te houden. Zwakhals en zijn collega s hebben de adresgegevens van de Syndroombenadering Een andere spreker van het RIVM was Kees van den Wijngaard van de afdeling Epidemiologie en Surveillance van het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM. Hij werkt aan methodes om opduikende infectieziekten sneller te signaleren. Normaal gesproken wordt een uitbraak, zoals het Nijlvirus, pas gedetecteerd als er bloedonderzoek is gedaan bij patiënten met ernstige ziekteverschijnselen. Het voordeel hiervan is dat hiermee onomstotelijk bewijs wordt geleverd dat het virus actief is. Het nadeel is dat er relatief veel tijd zit tussen de besmettingen en de uitkomst van dergelijk bloedonderzoek. Vandaar dat Van den Wijngaard en zijn collega s kijken naar een methode om eerder aanwijzingen op te pikken, op basis van een toenemend aantal algemene klachten en symptomen dat wordt gemeld bij ziekenhuizen, de zogenaamde syndroombenadering. 1999-2007 Het voordeel van symptoombenadering is dat de bijbehorende gegevens eerder beschikbaar zijn dan die van de bloedtesten. Het nadeel is dat er heel veel ruis in deze data voorkomt: gewone griepsoorten zijn ook in deze data opgenomen. Om de betrouwbaarheid en de mogelijkheden van de syndroombenadering te bepalen, hebben Zwakhals en zijn collega s gegevens uit de jaren 1999-2007 geanalyseerd. Een concreet voorbeeld was hierbij de legionella-besmetting van 1999. Hierbij werd niet alleen gekeken naar de plaats waar de besmetting zich openbaarde, maar ook naar de tijd waarin dit gebeurde. Uiteindelijk resulteerde dit in een grafiek die, na het verwijderen van de ruis, een piek opleverde aan algemene klachten. Deze piek lag op zeven dagen na de daadwerkelijke besmetting, twee dagen eerder dan de resultaten van het bloedonderzoek beschikbaar waren. Waarmee Van den Wijngaard tot de voorzichtige conclusie kwam, want er is nog veel onderzoek te doen, dat het eventueel mogelijk moet zijn om dergelijke besmettingen eerder te herkennen. Lambert-Jan Koops lkoops@gismagazine.nl is freelance schrijver van CAD- GIS gerelateerde artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.rivm.nl, www.esri.com/hug, www.rivm.nl/vtv/home/atlas/. 19
Veiligheid RGI-project Brandweer 100% mobiel Resultaten delen en uitrollen Door: Paul Geurts Een éigen congres, dat organiseer je niet zomaar en zeker niet zonder reden. Toch hebben Brandweer Nijmegen en de veiligheidsregio Kennemerland de grote broek aangetrokken door samen een congres te organiseren over het project Brandweer 100% mobiel. Projectleider Paul Geurts is trots en schreef een verslag. We zijn trots op onze resultaten, en willen deze delen met onze collega s in Nederland. Daarnaast proberen we middels onze netwerken, OOV Nederland te activeren onze ontwikkelingen op te pakken en nationaal uit te rollen. Op 24 april 2008 was het zover. De Tankautospuit (TS) met de laatste versie van CityGIS is mooi gepoetst en vertrekt bij het krieken van de dag naar het NIFV (Nibra) te Schaarsbergen. Langzaam druppelden een 150 deelnemers, twintig medewerkers van bedrijven en tien man organisatie en sprekers binnen. Informatisering OOV Nederland Bauke Ybema, projectleider in het Haarlemse, houdt een betoog over hun aanleiding voor het inzetten van de informatisering van de brandweer; de kerkbrand waarbij twee brandweerlieden om het leven kwamen. Na Ybema gaf Boy Jansen zijn visie op de informatisering van OOV Nederland. Hij pleitte voor een sterkere landelijke regierol op deze ontwikkelingen, maar wel met voldoende aandacht voor innovaties in het land, zoals de onze. We moeten samen, onder regie, het goede bundelen. De boodschap was niet aan dovemansoren gericht. Onder de deelnemers waren ook veel (landelijke) beleidsmakers die een meer dan gemiddelde interesse toonden in dit project. RGI-directeur Jacqueline Meerkerk gaf een bredere blik op de mogelijkheden en trends binnen het geo-informatie werkveld. Ze gaf ons project de complimenten voor de behaalde resultaten. TV Gelderland Buiten stond onze TS en die van Haarlem klaar voor bezichtiging. TV- Gelderland had al toegezegd een item te willen maken voor het nieuws van de dag. Zij kwamen in de pauze en zo werd een aantal collega s s avonds voor een dag beroemd in Gelderland. Na de pauze en de hectiek van de cameraploeg, gingen we over tot de orde van de dag. Paul Hanraets ging verder waar we voor de pauze gebleven waren. Hij is programmacoördinator Geo-informatie voor de Raad 20