Eigtijdse visie rekkamer Gorinchem Ler van rekkamer - collegeonderzoek Gorinchem is sinds november 2004 bezig haar controlerde rol van de raad in te vull. Gorinchem heeft bewust voor e gefaseerde invoering gekoz, waarbij het uitgangspunt eerst dk, dan do ctraal staat. Bij de gemete is het gevoel dat het model rekkamer dat verwoord is in de Gemetewet de modelverording van de VNG onvoldode recht doet aan de Gorinchemse bestuurscultuur. Hoogleraar Elzinga, de peetvader van het Nederlandse dualisme, heeft rectelijk in het dagblad Trouw (21 februari 2006) aangegev dat de invoering van het dualisme te snel is gegaan niet goed is doorgevoerd. De regering had regeling moet verduidelijk aldus Elzinga. Gorinchem heeft bewust eig keuzes gemaakt op het gebied van de rekkamer. In het artikel word deze keuzes nadrukkelijk toegelicht, vooral waar het gaat om de relatie raadrekkamer. De raad van Gorinchem heeft de keuzes op het gebied van de rekkamer in februari 2006 via de verording op de rekkamercommissie Gorinchem vastgelegd. In dit artikel wordt het Gorinchemse model toegelicht. Het onderzoeksmodel waarbij rekkamer collegeonderzoek gezamlijk word behandeld is nieuw, eigtijds nadrukkelijk ge doorsneemodel. Het is vooral geschikt voor kleine middelgrote gemet (< 100.000 inwoners). Het model past binn de Gemetewet sluit aan bij de cultuur van de organisatie de bestuurscultuur waarin raad, college directie gezamlijk optrekk. Voor Gorinchem is de rekkamer niet nieuw. Sinds 1999 kt Gorinchem de raadscommissie voor beleidsonderzoek. Gorinchem heeft dus al ervaring met raadsonderzoek. Nu de raadsverkiezing achter de rug zijn, kunn gemet hun voordeel do met elemt uit het Gorinchemse model. Wettelijk ligt de controlerde taak van de raad verankerd in de Gemetewet. Twee van de instrumt zijn de rekkamer het collegeonderzoek. De rekkamer is e instrumt dat valt onder het domein van de raad. Het collegeonderzoek valt vooral onder het domein (roll / bevoegdhed) van het college. Gorinchem heeft er bewust voor gekoz de inrichting van de instrumt rekkamer collegeonderzoek gezamlijk te do. Controlerde rol raad Zonder kaders ge controle. De raad kan zijn controlerde taak alle goed uitoef, als hij vooraf duidelijke kaders heeft gesteld, waarbinn het beleid moet word uitgevoerd. Controler betekt immers toets aan de norm, in dit geval aan de gestelde kaders. Zonder deze kaders is controle niet mogelijk. Wettelijk ligt de controlerde taak van de gemeteraad verankert in wetsartikel, zoals in de artikel 212, 213 213A Gemetewet de rekkamerfunctie, artikel 81oa Gemetewet. De instelling van e rekkamer(commissie) biedt e belangrijke mogelijkheid tot deskundig vooral onafhankelijk onderzoek naar de uitvoering effect van het gemetelijke beleid ( Do we de juiste ding? Do we ze goed? ). Rekkameronderzoek ook collegeonderzoek ondersteun het gemetebestuur bij hun beleid de uitvoering. Ctraal elemt in de Gorinchemse filosofie, visie, is dat het ge afrekinstrumt zijn, maar beog de kwaliteit de effectiviteit van het gemetelijk beleid te verbeter. Het zijn dus sturings- verantwoordings-instrumt. Ctraal daarin staat dan ook dat de raad het laatste woord heeft over het onderzoeksprogramma van de rekkamercommissie waarbij recht wordt gedaan aan het primaat van de raad. De rekkamer dit zich niet te ontwikkel tot e soort nieuw toezichts orgaan op de raad. In die zin verschill deze instrumt van het recht van quête, waarin de raad onderzoek doet naar bepaalde onderwerp op die manier de waarheid bov tafel wil krijg. Anders gezegd: rekkameronderzoek collegeonderzoek kijk vooral vooruit, daar waar de quête vooral terugkijkt. Immers: uitkomst van rekkamer collegeonderzoek di e bijdrage te lever aan de controlerde rol kaderstellde rol van de gemeteraad. Gemet hebb belang bij e adequate onderzoeksfunctie (= het geheel aan onderzoek): onderzoek draagt bij aan transparantie het gev van rekschap. Onderzoek ondersteunt besluit- 1
vorming, draagt bij aan het lerd vermog van de organisatie leidt in principe tot e beter product bij de burger. Het inricht van de onderzoeksfunctie biedt dus e kans voor de organisatie het bestuur. Uitgangspunt voor onderzoek rekkamer collegeonderzoek De raad van Gorinchem heeft in dit verband de volgde uitgangspunt voor beleidsonderzoek vastgesteld, zoals: 1. beleidsonderzoek zijn van belang voor het gemetelijke (beleids)proces met als insteek dat ze toekomstgericht zijn het lerd vermog van de organisatie versterk; 2. beleidsonderzoek zijn gericht op het ondersteun van de besluitvorming het aflegg van verantwoording. Onderzoek draagt bij aan e rationeler besluitvormingsproces. Onderzoek gedijt het beste in e verantwoordingscultuur niet in e afrekcultuur; 3. beleidsonderzoek word onafhankelijk verricht; 4. beleidsonderzoek word verricht voor raad, college /of ambtelijke organisatie 5. de raad bepaalt op voordracht van de rekkamercommissie de onderzoeksagda van de rekkamer op voordracht van het college in feite ook de onderzoeksagda van de collegeonderzoek; 6. hoor wederhoor is het uitgangspunt; 7. het college heeft de vrijheid de collegeonderzoek ook door derd te lat uitvoer. Soort onderzoek Beleidsonderzoek in Gorinchem kunn betrekking hebb op doeltreffdheid van het beleid, doelmatigheid van het beheer rechtmatigheid van de uitvoering. De functie van beleidsonderzoek is niet meer weg te dk bij de overheid. Door het complexer word van de samleving hogere eis aan de transparantie van prestaties effect is gedeg beleidsonderzoek gewst. In Gorinchem sprek wij over de domein van managemt, college raad. E dergelijke domeindiscussie heeft over de bedrijfsvoering plaatsgevond. In het tijdschrift B&G van juli / augustus 2005, nummer 7/8 heeft hierover e beschouwing gestaan. In de matrix hieronder word niet alle rekkamer collegeonderzoek goemd, ook andere typ onderzoek. Bij de Gorinchemse onderzoeksfunctie staat vooral de toekomstgerichtheid van beleid het versterk van het lerd vermog van de organisatie ctraal. Onderzoekstype Onderwerp Managemt College Raad Rekkameronderzoek rechtmatigheid rekkamer besluit raad Goedkeur onderzoeksprogramma Recht van onderzoek / quête Collegeonderzoek 213A Gemetewet Rechtmatigheidsonderzoek Accountantsonderzoek Directie-onderzoek audits, INK rechtmatigheid Rechtmatigheid getrouw beeld (beheer / jaarreking) (beheer) in brede zin (informatieverstrekking) Voorbereid onderzoeksplan Verl accountant medewerking bij onderzoek auditor. Besluitvormd uitvoer besluit raad uitvoer Stell onderzoeksplan op, besluitvormd Sluit contract met accountant uitkomst Bepal onderwerp van quête Aangev kaders, knis nem van Boem accountant kaders, Knis nem van rapport Evtueel knisnem 2
Schema instrumt onderzoek Raad Rekkameronderzoek -> regierol rekkamercommissie Recht van onderzoek / quête Rekkamer informeert raad, college, managemt Accountant College Collegeonderzoek 213A Gemetewet ->regierol rekkamer commissie Informer raad Managemt Directie-onderzoek ->bestaande organisatie Informer college raad Inricht v Rekkameronderzoek collegeonderzoek In het vorige hoofdstuk is ingegaan op de WAT - vraag. Wat will we met onderzoek bereik? In deze paragraaf gaat het vooral om de HOE - vraag, hoe kunn rekkameronderzoek collegeonderzoek organisatorisch vorm krijg? In Nederland zijn verschillde modell ontwikkeld, volledige weergave van alle modell streef ik niet na. Ik noem het meest gangbare model zet daar het Gorinchemse model naast. Bij de modelkeuze gaat het om afweging t aanzi van de samstelling van de commissie (word raadsled opgom), wordt gekoz voor e onafhankelijke rekkamer of e rekkamerfunctie (commissie die dichter bij de raad staat), waar wordt de regierol collegeonderzoek ondergebracht wie stelt het onderzoekprogramma vast oftewel: wie heeft het laatste woord over het onderzoeksprogramma van de rekkamercommissie? Landelijke model E veel toegepast model is e zogehet gemgde rekkamercommissie bestaande uit raadsled externe led. Bij dit model rekkamercommissie word alle de rekkameronderzoek neergelegd. Bij dit model laat het zich moeilijk verig dat zij ook de regierol van collegeonderzoek op zich neemt. Doordat raadsled in de commissie zitt, is dat onverstandig. Uit extern onderzoek blijkt dat 70 proct van de gemet kiest voor e mix van raadsled externe led (incl. voorzitter) als bemsing van de rekkamercommissie. De meeste gemet kiez er voor om de rekkamercommissie het onderzoeksprogramma van de rekkamer te lat vaststell. De rekkamercommissie niet de raad heeft dus het laatste woord over het onderzoeksprogramma van de rekkamercommissie. Voordeel van het gangbare model is dat door externe led onafhankelijkheid wordt gecreëerd, afstand t opzichte van raad. De raad het college hebb meer invloed op het onderzoeksprogramma door het opnem van raadsled wordt de bestuurlijke betrokkheid vanuit de raad geborgd. Door het opnem van raadsled is de onafhankelijkheid niet volledig gewaarborgd. E gemgde samstelling van e commissie kan het risico van politieke discussies oplever, die in de raad gevoerd moet word. 3
Gorcumse model Het Gorcumse model bouwt voort op het gangbare / landelijke model rekkamercommissie, alle bij de Gorcumse variant zitt in de toekomstige rekkamercommissie externe led ge raadsled. Hiermee is de onafhankelijkheid t opzichte van de raad het college sterker. De rekkamercommissie draagt t.a.v. rekkameronderzoek onderwerp voor onderzoek aan, voert regie over het proces van rekkameronderzoek regie over collegeonderzoek koppelt de resultat van onderzoek terug naar raad, college directie. De commissie heeft e zuivere regierol. Zij drag zorg voor de kwaliteit van onderzoek, planning, hoor wederhoor, communicatie, kwaliteit van rapportages, goede onderzoeksformulering verstrekk de opdracht aan onderzoekers. In de verording Rekkamercommissie word de tak bevoegdhed van de commissie geregeld. Het model Gorinchem is e eigtijds model dat past in de Gemetewet ( op het scherpst van de snede ). Eén van de overweging is de gewste afstemming tuss rekkamer collegeonderzoek. De Gemetewet biedt overigs al mogelijkhed voor de afstemming. Zo kan de raad onderwerp voor onderzoek bij de rekkamercommissie aanmeld. Dit kan ook geld voor het college. De rekkamercommissie dit volgs de wet minimaal e afschrift van haar onderzoeksbevinding te gev aan college raad. Gorinchem kiest er bewust voor om de regievoering collegeonderzoek weg te zett bij de rekkamercommissie. Er vindt dan afstemming plaats tuss de typ onderzoek, er wordt concurrtie voorkom tuss het instituut rekkamer het instituut collegeonderzoek. Bovdi hebb rekkameronderzoek collegeonderzoek hetzelfde doel: zij ondersteun het gemetelijke beleidsproces drag bij aan het lerd vermog van de organisatie gemete als geheel. Bovdi winn collegeonderzoek zo aan kwaliteit, onafhankelijkheid draagkracht in de raad bij het college. De praktijk tot dusverre leert dat collegeonderzoek nauwelijks uit de verf kom door het zelfcontrolerde karkater door de raad onvoldode serieus wordt gom. Bij deze variant positioner wij dus de regiefunctie van collegeonderzoek in principe bij de rekkamercommissie. Dit betreft e overdracht van e taak, nl. de taak regie voer over collegeonderzoek zoals het formuler van de onderzoeksopdracht terugkoppeling onderzoeksresultat. Het college treedt hierbij op als bestuurlijk opdrachtgever de rekkamercommissie is opdrachtnemer van de taak regie voer over collegeonderzoek. Het college blijft wel altijd bevoegd om de raad, conform de Gemetewet te informer over de vergezeld van e raadsvoorstel. Het college blijft ook bevoegd onderzoek elders bij derd onder te brg. Gorinchem is vrij precies in de definiëring van collegeonderzoek. Veel gemet bombarder intern organisatieonderzoek tot collegeonderzoek. Alle de zwaardere onderwerp zoals bjivoorbeeld inkoop aanbesteding of subsidiebeleid kunn onderwerp van collegeonderzoek zijn. Onderwerp in de bedrijfsvoeringsfeer l zich meer voor zogehet directieonderzoek. Met de aantall collegeonderzoek per jaar moet m ook uiterst terughoudd omspring. Eén tot twee onderzoek per jaar is goeg, zo voorkomt m onderzoeksmoeheid. Kortom: in de Gorinchemse variant voert de rekkamercommissie zowel de regie over rekkameronderzoek als over collegeonderzoek, reking houdd met de domeinverdeling raad - college. De rekkamercommissie voert zelf ge onderzoek uit (het veldwerk wordt uitbesteed), maar blijft wel eindverantwoordelijke voor het onderzoeksrapport. Raad heeft laatste woord In het Gorinchemse model wordt er daarnaast voor gekoz om de raad het laatste woord over het onderzoeksprogramma te gev. In de Gemetewet staat nergs dat de raad het onderzoeksprogramma niet mag goedkeur. De raad mag niet buitspel word gezet. De raad zit niet op onderzoek te wacht waar ge behoefte aan is. Voordeel is dat de rekkamer het primaat blijft van de raad, de raad keurt nl. het onderzoeksprogramma goed. Gorinchem heeft dit standpunt bij de minister van Binnlandse Zak Koninkrijkrelaties (BZK) bekd gemaakt. T tijde van het schrijv van dit artikel is door de minister nog ge officieel standpunt ingom over deze variant, die overigs gelanceerd is door de Brabantse gemete Oirschot. 4
Dit kt e voorgeschiedis. In de verording van Lelystad is aangegev dat de raad het onderzoeksprogramma vaststelt. Deze verording is door de Kroon vernietigd. E bepaling waarbij de raad het laatste woord heeft, was ook opgom in de verording van de Brabantse gemete Oirschot. Deze verording is geschorst door de Kroon. In e nieuwe verording van Oirschot is aangegev dat de rekkamercommissie de uitvoering van onderzoek pas kan start als de raad het onderzoeksprogramma heeft goedgekeurd. In de Gemetewet staat in art. 182, lid 2 dat op verzoek van de raad de rekkamer e onderzoek kan instell. Prof. Kortmann van de Radboud universiteit uit Nijmeg geeft aan dat de rekkamer zelf bepaalt of zij daaraan voldoet. Maar uit art. 182, lid 2 kan m nog niet afleid of de rekkamercommissie bevoegd is het eig onderzoeksprogramma vast te stell. Volgs prof Kortmann biedt de Gemetewet ruimte om de raad het onderzoeksprogramma vast te stell. Het vaststell van het onderzoeksprogramma door de raad staat volgs Kortmann niet op gespann voet met het uitgangspunt van onafhankelijkheid van de rekkamer. De uitvoering van het onderzoek vindt immers altijd plaats in onafhankelijkheid. In de Gorinchemse verording rekkamercommissie is aangegev dat de raad het onderzoeksprogramma goedkeurt dat vervolgs de rekkamercommissie start met de uitvoering van het onderzoeksprogramma. De verording is door de raad van Gorinchem unaniem aangom. Over deze compromisvariant is nog ge landelijke uitspraak gekom. Er bestaat dus e evtuele kans op vernietiging van de verording rekkamercommissie Gorinchem. Als de verording vernietigd wordt door de Kroon, dan staat beroep op bij de Raad van State. Ook is het wselijk dat in e evtueel toekomstig evaluatieonderzoek van het ministerie van BZK naar het functioner van rekkamer(functies) het punt van het vaststell van het onderzoeksprogramma door de raad e nadrukkelijke plaats krijgt. Het is e tek van kracht: - om in de Gorinchemse verording het wezlijke punt van invloed uit kunn oef van het lokale bestuur op de agda van de rekkamer, op te nem. De raad wordt hierbij niet buitspel gezet, de rekkamercommissie kan zich niet ontwikkel tot e nieuw toezichtsorgaan; - om in navolging van kele andere gemet het punt van het primaat van de raad betreffde de onderzoeksagda bij de minister van BZK onder de aandacht te brg. De huidige Gemetewet is onvoldode toegesned op de behoefte die in de gemetelijke bestuurspraktijk knelijk bestaat. Wij word in onze gedachte gesterkt door prof. Kortmann. T tijde van het schrijv van dit artikel is het standpunt van de minister van BZK nog niet bekd. In het artikel is uitvoering ingegaan op de rubricering de beleidsuitgangspunt van de onderzoeksfunctie in Gorinchem. Het beschrev Gorinchemse leermodel, dat op onderdel afwijkt van het landelijke model, sluit aan bij de uitgangspunt voor beleidsonderzoek: beleidsonderzoek gedijt het beste in e cultuur van ler, stur verantwoord niet in e afrekcultuur. Onderzoek drag bij aan transparant bestuur het vergrot de publieke verantwoording. Dit past in de Gorinchemse cultuur, in het harmoniemodel college - raad. 5